Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 maja 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 maja 2016 r. w Gdańsku

sprawy M. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do dodatku pielęgnacyjnego

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 września 2015 r., sygn. akt VI U 282/13

oddala apelację.

SSA Alicja Podlewska SSA Grażyna Czyżak SSA Maria Sałańska – Szumakowicz

Sygn. akt III AUa 1884/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 grudnia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił ustalenia M. K. prawa do dodatku pielęgnacyjnego wskazując, że orzeczeniem z dnia 05 grudnia 2012 r. nie stwierdziła niezdolności ubezpieczonej do samodzielnej egzystencji.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła M. K. kwestionując przyjęcie w postępowaniu administracyjnym, że nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji i domagając się zmiany tej decyzji poprzez przyznanie prawa do dodatku pielęgnacyjnego.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Ponadto organ ten podał, że w dniu 01 lutego 2010 r. w sprawie VI U 1576/09 zapadł wyrok oddalający odwołanie od decyzji odmawiającej ubezpieczonej prawa do dodatku pielęgnacyjnego.

Wyrokiem z dnia 15 września 2015 r. w sprawie VI U 282/13 Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych:

I.  zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił M. K. prawo do dodatku pielęgnacyjnego od dnia 01 października 2012 r. do dnia 31 maja 2017 r.,

II.  stwierdził odpowiedzialność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji:

M. K. (urodz. dnia (...)) w dniu 03 października 2012 r. złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddziale w B. wniosek o dodatek pielęgnacyjny. Orzeczeniem z dnia 30 października 2012 r. lekarz orzecznik ZUS ustalił, że ubezpieczona nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji. Po rozpoznaniu sprzeciwu wnioskodawczyni od tego orzeczenia komisja lekarska ZUS orzeczeniem z dnia 05 grudnia 2012 r. także ustaliła, że ubezpieczona nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji.

Decyzją z dnia 10 grudnia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. nie przyznał ubezpieczonej prawa do dodatku pielęgnacyjnego, powołując się na orzeczenie komisji lekarskiej ZUS z dnia 05 grudnia 2012 r.

Zgodnie z art. 75 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.) dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat życia, z zastrzeżeniem ust.4 (który w rozpoznawanej sprawie nie ma zastosowania).

W toku procesu Sąd Okręgowy dopuścił dowody z opinii trzech zespołów biegłych sądowych w celu ustalenia, czy ubezpieczona jest, czy też nie jest całkowicie niezdolna do pracy i niezdolna do samodzielnej egzystencji.

Pierwszy zespół biegłych sądowych (w składzie: specjalista chorób wewnętrznych – kardiolog, specjalista neurolog, specjalista chirurg i specjalista psychiatra) rozpoznał u ubezpieczonej następujące schorzenia:

1) przewlekły zespół bólowy kręgosłupa szyjnego i L-S,

2) zespół cieśni nadgarstka lewego,

3) zespół bolesnego barku - prawostronny,

4) nadciśnienie tętnicze,

5) otyłość,

6) wrzodziejące zapalenie jelita grubego bez upośledzenia stanu ogólnego,

7) zaburzenia depresyjno – lękowe,

8) przewlekły nieżyt żołądka i dwunastnicy.

Na podstawie przeprowadzonego badania podmiotowego i przedmiotowego, materiału lekarskiego znajdującego się w aktach sprawy i wyników badań biegli sądowi pierwszego zespołu ustalili, że ubezpieczona jest całkowicie niezdolna do pracy trwale od dnia 29 października 2012 r. (zaświadczenie o stanie zdrowia), a przyczyną tej niezdolności są schorzenia wymienione wyżej w pkt 1, 2 i 3, które w znaczący sposób upośledzają sprawność ustroju. Biegli sądowi nie stwierdzili natomiast niezdolności do samodzielnej egzystencji, ponieważ – w ich ocenie – ubezpieczona jest w stanie samodzielnie zaspokajać podstawowe potrzeby życiowe. Zgodzili się oni z orzeczeniami: lekarza orzecznika i komisji lekarskiej ZUS.

Odpowiadając na zastrzeżenia ubezpieczonej zgłoszone w piśmie procesowym z dnia 10 czerwca 2012 r. biegli sądowi pierwszego zespołu w opinii uzupełniającej sprostowali omyłki zamieszczone w opinii z dnia 22 kwietnia 2013 r. oraz wyjaśnili, że:

1) ubezpieczona nie wykazuje deficytu intelektu,

2) nie jest zaburzona psychotycznie,

3) nie jest zdezintegrowana osobowościowo i zdezadaptowana społecznie,

4) jest podatna na elementarną psychoterapię i psychofarmakoterapię.

Wobec powyższego nie stwierdzili oni niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonej i podtrzymali swoją wcześniejszą opinię.

Zastrzeżenia do opinii uzupełniającej z dnia 16 września 2013 r. złożyła w swoim piśmie procesowym z dnia 09 grudnia 2013 r. ubezpieczona, która – powołując się na schorzenie kręgosłupa i zwyrodnienie biodra (uniemożliwiające jej poruszanie się bez asekuracji drugiej osoby), swoje leczenie psychiatryczne, zawroty głowy i intensywne bóle brzucha – kwestionowała ustalenia biegłych sądowych, zgodnie z którymi nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji. Zarzucała ona biegłym sądowym pierwszego zespołu, że wydali swoją opinię po krótkim i mało wnikliwym badaniu i podnosiła, iż opinia ta jest nierzetelna, a wnioski z niej płynące błędne. Dodatkowo wskazywała ona, że jest osobą, która nie może się sama ubrać, potrzebuje pomocy przy korzystaniu z łazienki (znajdującej się na półpiętrze budynku, w którym mieszka, a nie w jej mieszkaniu), a osoby jej bliskie przygotowują dla niej posiłki, robią zakupy i sprzątają. Syn pomaga jej we wszystkich czynnościach życia codziennego, a bez tej pomocy nie byłaby ona w stanie egzystować samodzielnie.

Do swojego pisma procesowego dołączyła ona wyniki badań: rezonansu magnetycznego kręgosłupa szyjnego z dnia 13 września 2012 r., rezonansu magnetycznego kręgosłupa lędźwiowego z dnia 23 września 2013 r., tomograf komputerowy jamy brzusznej z dnia 23 września 2013 r. i USG doppler tętnic szyjnych.

Po przeprowadzeniu z inicjatywy ubezpieczonej na rozprawie dowodów z zeznań świadków: J. Z. i J. G., jak również dowodu z przesłuchania ubezpieczonej, Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii drugiego zespołu biegłych sądowych (w składzie: internista – reumatolog, neurochirurg, psychiatra, psycholog, otolaryngolog i okulista), który rozpoznał u ubezpieczonej następujące schorzenia:

- zaćmę dojrzałą oka lewego oraz zaćmę początkową oka prawego,

- rozległe wielopoziomowe zmiany zwyrodnieniowo – dyskopatyczne kręgosłupa z zespołem bólowym korzeniowym z objawami podrażnieniowo – ubytkowymi,

- organiczne zaburzenia depresyjno – lękowe,

- nadciśnienie tętnicze,

- przewlekłe zapalenie uszu zewnętrznych i przewlekłe zapalenie śluzówki nosa, gardła i krtani,

- zespół cieśni nadgarstka lewego,

- wrzodziejące zapalenie jelita grubego bez upośledzenia stanu ogólnego,

- miażdżycę uogólnioną.

Biegli sądowi drugiego zespołu orzekli całkowitą, trwałą niezdolność ubezpieczonej do pracy oraz do samodzielnej egzystencji od daty przeprowadzonego przez nich badania ubezpieczonej, to jest od dnia 24 kwietnia 2014 r. na okres 2 lat. Przyczyną orzeczenia niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonej jest – w ocenie biegłych drugiego zespołu – stanu narządu wzroku – zaćma oka lewego dojrzała (badana jest praktycznie jednooczna) oraz osłabienie wzroku oka prawego. Ponadto biegli dostrzegli, że dolegliwości ze strony kręgosłupa ograniczają badanej możliwość samodzielnego poruszania się i załatwiania spraw. Natomiast pozostałe schorzenia nie kwalifikują do przyznania dodatku pielęgnacyjnego.

Biegli sądowi drugiego zespołu biegłych wskazali też, że określona przez nich data przyznania dodatku pielęgnacyjnego od dnia badania ubezpieczonej jest uzasadniona, bo trudno ustalić datę, kiedy zaćma oka lewego dojrzała do wykonania zabiegu. Ubezpieczona rokuje poprawę po wykonaniu operacji zaćmy.

Oświadczyli oni ponadto, że nie podzielają orzeczenia komisji lekarskiej ZUS oraz opinii pierwszego zespołu biegłych sądowych, ponieważ nie było badania okulistycznego.

Zastrzeżenia do opinii drugiego zespołu biegłych sądowych złożyły obie strony procesu.

Organ rentowy powołując się na stanowisko komisji lekarskiej ZUS – twierdził, że praktyczna jednooczność nie kwalifikuje do orzeczenia wobec ubezpieczonej niezdolności do samodzielnej egzystencji, pomimo osłabienia widzenia drugim okiem, które określane jest jako V. = 0,4, a po korekcji 0,8.

Wobec powyższego organ rentowy wnosił o ustosunkowanie się przez biegłych do powyższych zastrzeżeń – w opinii uzupełniającej, a w przypadku oddalenia tego wniosku wnosił o oddalenie odwołania.

Z kolei ubezpieczona nie zgodziła się z datą orzeczonej przez biegłych sądowych drugiego zespołu niezdolności do samodzielnej egzystencji (24 kwietnia 2014 r.) twierdząc, że zaćmę stwierdzono u niej już w 2011 r., a w maju 2012 r. miała być przeprowadzona operacja zaćmy, która nie odbyła się ze względu na zły stan jej zdrowia. Także kolejny termin zabiegu operacyjnego zaćmy (26 sierpnia 2013 r.) został z tego samego powodu przełożony na sierpień 2014 r.

W opinii uzupełniającej drugi zespół biegłych sądowych zgodził się z zastrzeżeniami organu rentowego zgłoszonymi w piśmie procesowym z dnia 05 czerwca 2014 r. i wyjaśnił, że biegli nie orzekają niezdolności do samodzielnej egzystencji ze względu na osłabienie wzroku ubezpieczonej. Biegli wyjaśnili jednak, że rozległe zmiany zwyrodnieniowo dyskopatyczne kręgosłupa ubezpieczonej charakteryzują się w przebiegu klinicznym okresami zaostrzeń i względnej poprawy, a w okresie nasilenia dolegliwości występuje znaczne ograniczenie sprawności ruchowej u badanej, co uzasadnia możliwość, a wręcz konieczność pomocy osoby drugiej w pełnieniu czynności życia codziennego.

Mając na uwadze wiek badanej biegli ustalili, że są podstawy do orzeczenia niezdolności do samodzielnej egzystencji od dnia badania przez nich ubezpieczonej, tj. od dnia 24 kwietnia 2014 r. na okres 2 lat.

Zastrzeżenia do opinii uzupełniającej wniósł organ rentowy, który – powołując się na stanowisko Przewodniczącego Komisji Lekarskiej ZUS – wskazywał, że skoro biegli sądowi drugiego zespołu wskazują jako przyczynę niezdolności ubezpieczonej do samodzielnej egzystencji stan ruchu, to powinni ocenić ten stan według skali B..

Organ rentowy wnosił o przekazanie tych zastrzeżeń biegłym sądowym drugiego zespołu, a w przypadku nieuwzględnienia tego wniosku – o oddalenie odwołania.

W kolejnej swojej opinii uzupełniającej biegli sądowi drugiego zespołu – odnosząc się do zastrzeżeń organu rentowego – wyjaśnili, że nie oceniali stanu zdrowia ubezpieczonej według skali B., jednak uważają, że ograniczenia stanu zdrowia, a zwłaszcza upośledzenie sprawności ruchowej o zmiennym nasileniu powoduje – w okresach zaostrzenia – konieczność pomocy osoby drugiej.

Jeżeli mają ocenić stan zdrowia ubezpieczonej według skali B., to konieczne jest powtórne jej badanie pod kątem odpowiedzi na szczegółowe pytania zawarte w skali B.. Wobec czego biegli sądowi drugiego zespołu podtrzymali swoje orzeczenie lekarskie wydane w dniu 10 lipca 2014 r.

Zastrzeżenia do opinii uzupełniającej z dnia 02 września 2014 r. wniósł organ rentowy. Powołując się na stanowisko Przewodniczącego Komisji Lekarskiej ZUS organ ten wskazywał, że w myśl art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych niezdolna do samodzielnej egzystencji jest osoba, która wymaga stałej bądź długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych, natomiast według biegłych sądowych drugiego zespołu badana wymaga pomocy w okresach zaostrzeń, czyli okresowo. Wydane przez nich orzeczenie jest zatem nieuzasadnione, a obecnie biegli nie są w stanie ocenić upośledzenia sprawności organizmu według zmodyfikowanej skali B., co również nie potwierdza wydanego przez nich orzeczenia. Organ rentowy dodatkowo argumentował, że same zmiany zwyrodnieniowo – dyskopatyczne kręgosłupa, bez zajęcia dużych stawów obwodowych, nie skutkują taką dysfunkcją, by osoba wymagała długotrwałej bądź stałej opieki innej osoby – co potwierdza również pierwszy zespół biegłych w orzeczeniu z dnia 22 kwietnia 2013 r.

Organ rentowy wnosił o wydanie w sprawie kolejnej opinii uzupełniającej w celu ustosunkowania się biegłych do wniesionych zastrzeżeń, a w przypadku nieuwzględnienia tego wniosku – o oddalenie odwołania.

Postanowieniem z dnia 13 października 2014 r. Sąd Okręgowy dopuścił dowód z uzupełniającej opinii drugiego zespołu biegłych sądowych w celu wyjaśnienia następujących istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności:

- czy ubezpieczona była całkowicie niezdolna do pracy i niezdolna do samodzielnej egzystencji (co oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokojenie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę - poruszanie się, komunikację, komunikowanie się, samodzielne robienie zakupów i załatwianie spraw urzędowych) w okresie od dnia 01 października 2012 r. (to jest od miesiąca, w którym złożyła ona wniosek o dodatek pielęgnacyjny) do dnia 23 kwietnia 2014 r. (to jest do dnia poprzedzającego orzeczoną przez biegłych w opinii z dnia 24 kwietnia 2014 r. całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji),

- czy biegli zgadzają się, czy też nie z orzeczeniem komisji lekarskiej ZUS z dnia 05 grudnia 2012 r. oraz opinią pierwszego zespołu biegłych sądowych, że ubezpieczona nie była niezdolna do samodzielnej egzystencji. Ponadto Sąd ten zobowiązał biegłych sądowych drugiego zespołu do sporządzenia opinii uzupełniającej po przeprowadzeniu ponownego badania ubezpieczonej, w trakcie którego biegli ocenią stan jej zdrowia według skali B..

W opinii uzupełniającej z dnia 11 grudnia 2014 r. biegli sądowi drugiego zespołu – rozpoznając u ubezpieczonej te same schorzenia, które rozpoznali oni w pisemnej opinii z dnia 24 kwietnia 2014 r. – podali, że oceniali stan zdrowia ubezpieczonej według skali B., a wynik badania dołączyli do opinii uzupełniającej. Wyjaśnili oni przy tym, że trudności w ocenie niezdolności ubezpieczonej do samodzielnej egzystencji w postępowaniu diagnostyczno – orzeczniczym wynikają przede wszystkim ze zróżnicowanych definicji tego pojęcia. Organ rentowy oceniając zdolność do samodzielnej egzystencji uwzględnił przede wszystkim poziom niepełnosprawności funkcjonalnej, związanej z: samodzielnym spożywaniem posiłków, utrzymaniem higieny osobistej, korzystania z toalety, kontroli potrzeb fizjologicznych – uznając w tym zakresie pełną sprawność badanej.

Oceniając stopień niezdolności do samodzielnej egzystencji biegli sądowi drugiego zespołu uwzględnili: 1) biologiczne uszkodzenie struktury i funkcji organizmu; 2) dotychczasowy przebieg procesów chorobowych; 3) ich wpływ na stan czynnościowy organizmu i sprawność psychofizyczną; 4) wiek badanej; 5) rokowanie.

Wskazali oni, że z powodu występującej u badanej choroby zwyrodnieniowej stawów ma ona znacznie ograniczone możliwości poruszania się w środowisku. Występują u niej trudności w zakresie przemieszczania się, ruchów ciała, dźwigania, sięgania po przedmioty, osiągnięcie lub utrzymanie postawy i tolerancji wysiłku. Choroby somatyczne wymagają nadal oddziaływań leczniczych i rehabilitacyjnych, a dodatkowo w ostatnim czasie nasiliły się u badanej objawy depresji. Problemy natury psychicznej wymagają dalszej diagnostyki, ale już teraz mają istotny wpływ na funkcjonowanie badanej. Utrzymują się dolegliwości bólowe.

Zdaniem biegłych w ocenie zdolności ubezpieczonej do samodzielnej egzystencji pominięto szereg sprawności funkcjonalnych, które mają bezpośredni wpływ na zdolność badanej do samodzielnej egzystencji. W zakresie czynności i zachowań, które są ogólnie przyjęte jako podstawowe aktywności życia codziennego (robienie zakupów, zaspokajanie potrzeb zdrowotnych), u badanej występuje wykonanie zależne, badana przejawia trudności w zadbaniu o siebie, może wymagać mobilizacji do ubierania i jedzenia, u badanej obserwuje się pogorszenie funkcjonowania indywidualnego i społecznego oraz narastającą niesamodzielność.

Przy uwzględnieniu zakresu zadań opiekuna oraz czasu, w którym dana osoba potrzebować będzie opieki, biegli sądowi drugiego zespołu zaproponowali przyjęcie, że ubezpieczona wymaga długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

W związku z powyższymi ustaleniami biegli orzekli całkowitą, trwałą niezdolność ubezpieczonej do pracy i niezdolność do samodzielnej egzystencji od daty badania przez nich ubezpieczonej, to jest od dnia 24 kwietnia 2014 r. na okres 2 lat.

Dodatkowo w opinii uzupełniającej biegli sądowi drugiego zespołu zamieścili wyjaśnienia dotyczące ograniczeń stosowania skali B., podając że do oceny zapotrzebowania na opiekę wykorzystuje się m. in. skalę B., która może być przydatna w przypadku kwalifikacji do usług opiekuńczych, czy też do zakładu opiekuńczo – leczniczego, ponieważ koncentruje się wyłącznie na czynnościach samoobsługowych (higiena, karmienie, przemieszczanie się). Skala ta wykorzystywana jest także na potrzeby Narodowego Funduszu Zdrowia do określania poziomu finansowania gwarantowanych świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej. Opieka długoterminowa przeznaczona jest dla osób obłożnie i przewlekle chorych, u których występują istotne deficyty w samoopiece i które wymagają całodobowej, profesjonalnej, intensywnej opieki i pielęgnacji.

Natomiast skala B. nie określa zdolności osoby starszej do samodzielnego funkcjonowania, ponieważ koncentruje się wyłącznie na czynnościach samoobsługowych (higiena, karmienie, przemieszczanie się).

Wobec niewyjaśnienia w treści powyższej opinii wskazanej w postanowieniu dowodowym z dnia 13 października 2014 r. kwestii, czy ubezpieczona była całkowicie niezdolna do pracy i niezdolna do samodzielnej egzystencji w okresie od dnia 01 października 2012 r. do dnia 23 kwietnia 2014 r. oraz czy biegli drugiego zespołu zgadzają się, czy też nie z orzeczeniem komisji lekarskiej ZUS z dnia 05 grudnia 2012r. i opinią pierwszego zespołu biegłych sądowych z dnia 22 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy zobowiązał biegłych do wyjaśnienia tej kwestii.

W opinii uzupełniającej z dnia 08 stycznia 2015 r. biegli sądowi drugiego zespołu oświadczyli, że nie mogą orzec niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonej od daty złożenia wniosku, czyli od dnia 01 października 2012 r., ponieważ schorzenia mają charakter postępujący. Trudno ocenić na podstawie obecnego badania przez biegłych jaki był stan chorej w dniu 01 października 2012 r. tym bardziej, że badanie przeprowadzone przez lekarzy ZUS w dniu 05 grudnia 2012 r. nie stanowiło o tak znacznym nasileniu objawów chorobowych, które kwalifikowałyby do orzeczenia niezdolności do samodzielnej egzystencji. Biegli sądowi drugiego zespołu uważają, że na podstawie swojego badania w dniu 24 kwietnia 2014 r. zespół objawów chorobowych ujęty w rozpoznaniu uzasadnia przyznanie niezdolności do samodzielnej egzystencji od daty badania ubezpieczonej przez biegłych sądowych w dniu 24 kwietnia 2014 r. W związku z tym biegli sądowi drugiego zespołu zaakceptowali orzeczenie komisji lekarskiej ZUS z dnia 05 grudnia oraz opinię pierwszego zespołu biegłych sądowych z dnia 22 kwietnia 2013 r., ponieważ badanie ubezpieczonej przez drugi zespół biegłych odbyło się po roku od ostatniego badania, a schorzenia rozpoznane u ubezpieczonej mają charakter postępujący.

W swoich ustnych wyjaśnieniach do powyższych opinii biegli sądowi drugiego zespołu: internista – reumatolog A. M. (1), neurolog J. B. (1) i specjalista chorób oczu K. O. wyjaśnili na rozprawie, co następuje:

Biegła internista reumatolog A. M. podała, że swój wniosek co do tego, iż ubezpieczona była przed dniem 24 kwietnia 2014 r. zdolna do samodzielnej egzystencji sformułowała na podstawie badania przeprowadzonego przez komisję lekarską ZUS i dokumentacji medycznej, a następnie cofnęła datę powstania u ubezpieczonej niezdolności do samodzielnej egzystencji o pół roku, licząc od powyższej daty. Zdaniem tej biegłej to, że w opinii lekarskiej lekarzy ZUS z dnia 05 grudnia 2012 r. wskazano w rozpoznaniu zmiany zwyrodnieniowo – dyskopatyczne kręgosłupa C i L-S z przewlekłym zespołem bólowym, bóle i zawroty głowy nie świadczy o niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonej.

Schorzenia kręgosłupa i stawów ubezpieczonej mają przebieg zmienny, są okresy zaostrzeń i remisji. W ocenie tej biegłej ograniczenie w stawie barkowym prawym nie powodowało niezdolności do samodzielnej egzystencji, gdyż osoba niezdolna do samodzielnej egzystencji wymaga opieki całodobowej. Biegła sądowa internista – reumatolog wyjaśniła ponadto, że to, iż nasilenie objawów u ubezpieczonej nie było na tyle intensywne aby skutkować jej niezdolnością do samodzielnej egzystencji oceniała na podstawie posiadanej wiedzy medycznej. Ostatecznie jednak biegła ta wyjaśniła, że w 2012 r. nasilenie objawów ze strony kręgosłupa zarówno mogło być, jak i mogło nie być na tyle duże, że powodowało niezdolność ubezpieczonej do samodzielnej egzystencji.

Biegły sądowy neurochirurg J. B. (1) wyjaśnił, że na podstawie dokumentacji lekarskiej znajdującej się w aktach sprawy może stwierdzić, iż ubezpieczona w roku 2012 była zdolna do samodzielnej egzystencji. Ostatecznie jednak przyznał on, że nie jest w stanie ocenić, czy ubezpieczona była niezdolna do samodzielnej egzystencji przed dniem 24 kwietnia 2014 r., czyli przed dniem pierwszego badania ubezpieczonej przez drugi zespół biegłych i stanowisko to stanowczo podtrzymał.

Biegła sądowa specjalista chorób oczu K. O. podała, że schorzenia okulistyczne ubezpieczonej nie wpływały na jej zdolność do samodzielnej egzystencji. W dniu jej badania przez drugi zespół biegłych – 24 kwietnia 2014 r. – ubezpieczona była praktycznie jednooczna ze względu na zaćmę oka lewego, a oko prawe widziało 8 rzędów z korekcją – przy czym okularów ubezpieczona nie nosi. Okiem prawym ubezpieczona widziała dobrze po korekcji, którą powinna mieć. W związku z tym biegła argumentowała, że istnieje bardzo wysokie prawdopodobieństwo, iż ubezpieczona widziała dobrze i biegła zgodziła się z pisemnymi opiniami sporządzonymi z jej udziałem.

Sąd Okręgowy stwierdził, że powyższe wyjaśnienia złożone przez biegłych sądowych internistę – reumatologa i neurochirurga na rozprawie uniemożliwiły wyjaśnienie istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy kwestii, czy ubezpieczona przed data zbadania jej przez drugi zespół biegłych sądowych była niezdolna do samodzielnej egzystencji z powodu schorzeń kręgosłupa i układu ruchu. W związku z tym w celu stanowczego wyjaśnienia tej kwestii Sąd ten dopuścił dowód z opinii neurologa oraz internisty – reumatologa, którzy z opinii z dnia 21 maja 2015 r. rozpoznali u ubezpieczonej następujące schorzenia:

- miażdżycę naczyń uogólnioną z przewlekłą niewydolnością krążenia mózgowego w zakresie tętnicy kręgowo – podstawnej z okresami zaostrzeń,

- chorobę zwyrodnieniową wielostawową i kręgosłupa z wielopoziomową dyskopatią szyjną od C4 do C7 i lędźwiową L1 do S1 oraz z lewostronnym zespołem cieśni nadgarstka,

- przewlekły zespół bólowy szyjno – barkowy objawowy z obecnymi objawami ubytkowymi,

- nadciśnienie tętnicze,

- zaćmę obuoczną leczoną operacyjnie w zakresie oka lewego,

- przewlekłe zapalenie uszu, nosa – gardła i krtani,

- organiczne zaburzenia lękowo – depresyjne,

- wrzodziejące zapalenie jelita grubego bez upośledzenia stanu odżywiania.

Po przeprowadzonych badaniach sądowo – lekarskich i zapoznaniu się z dokumentacją znajdującą się w aktach sprawy oraz dostarczoną przez ubezpieczoną biegli sądowi neurolog i internista – reumatolog ustalili, że stan zdrowia ubezpieczonej czyni ją okresowo, całkowicie niezdolną do pracy i samodzielnej egzystencji. Przyczyną stwierdzonej przez biegłych całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji są – w ocenie biegłych – rozpoznane u ubezpieczonej wskazane wyżej schorzenia, które skutkują u orzekanej zawrotami głowy, zaburzeniami równowagi i nagłymi upadkami, ograniczeniem ruchomości stawów barkowych i biodrowych oraz kręgosłupa, przewlekłym zespołem bólowym szyjno – barkowym i lędźwiowo – krzyżowym, osłabieniem siły mięśniowej kończyny górnej lewej, zaburzeniami nastroju i napędu, lękami, zaburzeniami snu, zaburzeniami pamięci, bólami klatki piersiowej, znacznym obniżeniem tolerancji wysiłku fizycznego, zaburzeniami widzenia oraz dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego.

W ocenie biegłych trzeciego zespołu schorzenia te powodują obecnie u ubezpieczonej: znaczne upośledzenie sprawności psychofizycznej ustroju, całkowitą niezdolność do pracy i do samodzielnej egzystencji. Ubezpieczona wymaga stałej pomocy osób drugich przy niektórych czynnościach dnia codziennego, takich jak: ubieranie się, załatwianie spraw w urzędach, korzystanie ze środków komunikacji publicznej, robienie zakupów, czy załatwianie wizyt u lekarzy.

We wnioskach końcowych swojej opinii biegli sądowi trzeciego zespołu wskazali, że ubezpieczona jest okresowo, całkowicie niezdolna do pracy i do samodzielnej egzystencji od dnia 01 października 2012 r. do maja 2017 r., przy czym niezdolności te spowodowane są przede wszystkim miażdżycą naczyń, w tym naczyń mózgowych z objawami niewydolności kręgowo – podstawnej, chorobą wielostawową z wielopoziomową dyskopatią szyjną i lędźwiową z objawami neurologicznymi oraz schorzeniami współistniejącymi.

Zdaniem tych biegłych sądowych całkowita niezdolność do pracy i do samodzielnej egzystencji ma charakter okresowy z powodu możliwości poprawy stanu zdrowia po zastosowanym leczeniu specjalistycznym.

Biegli podzielili częściowo opinię drugiego zespołu biegłych sądowych z dnia 24 kwietnia 2014 r. co do orzeczonego stanu zdrowia i niezdolności do pracy ubezpieczonej, ale jednocześnie ustalili, że niezdolność do samodzielnej egzystencji ubezpieczonej powstała wcześniej, czego – ich zdaniem – dowodem jest zaświadczenie o stanie zdrowia z dnia 03 października 2012 r. oraz zeznania świadków złożone na posiedzeniu rozprawowym w dniu 13 lutego 2014 r., w których potwierdzono konieczność niesienia pomocy ubezpieczonej przez inną osobę przy wielu czynnościach dnia codziennego.

Biegli sądowi nie podzielili orzeczenia lekarza orzecznika ZUS z dnia 30 października 2012 r. i orzeczenia komisji lekarskiej z dnia 05 grudnia 2012 r. oraz opinii pierwszego zespołu biegłych sądowych z dnia 22 kwietnia 2013 r. z powodu większego nasilenia dolegliwości w przebiegu istniejących u orzekanej schorzeń, które powodują znaczne upośledzenie sprawności ustroju oraz całkowitą niezdolność do zatrudnienia i do samodzielnej egzystencji.

Zastrzeżenia do tej opinii zgłosił organ rentowy, wnosząc o przywrócenie terminu do ich wniesienia, z powodu przebywania przez pełnomocnika ZUS do dnia 21 lipca 2015 r. na urlopie wypoczynkowym. Powołując się na stanowisko Przewodniczącego Komisji Lekarskich ZUS pełnomocnik organu rentowego zwrócił uwagę na to, że protokół badań sądowo – lekarskich z dnia 21 maja 2015 r. nie zawiera opisu badania neurologicznego, stąd brak możliwości odniesienia się – według organu rentowego – do wniosków opinii.

Wobec powyższego organ rentowy wnosił o uzupełnienie protokołu badań i ponowne przesłanie protokołu celem ustosunkowania się ZUS do opinii. W przypadku oddalenia tego wniosku organ rentowy wnosił o oddalenie odwołania.

Sąd I instancji zważył, że spór w rozpoznawanej sprawie dotyczył tego, czy M. K. spełnia ustawowe warunki nabycia prawa do dodatku pielęgnacyjnego, wskazane w art. 75 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w szczególności, czy jest ona całkowicie niezdolna do pracy (czego organ rentowy nie kwestionował) i jednocześnie niezdolna do samodzielnej egzystencji.

Sąd ten stwierdził, że w tej ostatniej kwestii zebrany materiał dowodowy nie był jednoznaczny i wymagał oceny poprzez dyrektywy wynikające z art. 233 § 1 k.p.c.

Podstawą dla dokonania przez Sąd Okręgowy istotnych dla rozstrzygnięcia sporu ustaleń stanowiła opinia trzeciego zespołu biegłych sądowych (w składzie: neurolog oraz specjalista chorób wewnętrznych – reumatolog) oraz częściowo opinie drugiego zespołu biegłych sądowych.

Sąd ten wskazał, że wnioski opinii trzeciego i drugiego zespołu biegłych sądowych były zgodne co do tego, iż ubezpieczona jest niezdolna do samodzielnej egzystencji oraz całkowicie niezdolna do pracy. Różniły się natomiast co do daty powstania niezdolności ubezpieczonej do samodzielnej egzystencji.

W ocenie Sądu I instancji merytorycznie zasadna była opinia trzeciego zespołu biegłych sądowych, ustalająca wystąpienie u ubezpieczonej niezdolności do samodzielnej egzystencji już od dnia 01 października 2012 r. (a więc od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożyła ona wniosek o dodatek pielęgnacyjny). Sąd ten wywodził dalej, że w w/w opinii biegli neurolog i specjalista chorób wewnętrznych – reumatolog w sposób logiczny i wszechstronny zdiagnozowali schorzenia ubezpieczonej, ich skutki i wpływ na stan czynnościowy jej organizmu. Biegli w badaniu przedmiotowym stwierdzili u ubezpieczonej znaczne ograniczenie sprawności ruchowej, ograniczenie ruchomości w odcinku szyjnym i lędźwiowo – krzyżowym, ograniczone ruchy rotacyjne w stawach barkowych i zniekształcenie stóp. Zdiagnozowane u niej schorzenia wywołują w jej organizmie takie skutki jak: zawroty głowy, zaburzenia równowagi i nagłe upadki, ograniczenie ruchomości stawów barkowych i biodrowych oraz kręgosłupa, jak również przewlekły zespół bólowy szyjno – barkowy i lędźwiowo – krzyżowy, osłabienie siły mięśniowej kończyny górnej lewej, zaburzenia nastroju i napędu, zaburzenia snu, zaburzenia pamięci, bóle klatki piersiowej, znaczne ograniczenie tolerancji wysiłku fizycznego, zaburzenia widzenia oraz dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Całkowita niezdolność ubezpieczonej do pracy oraz jej niezdolność do samodzielnej egzystencji od dnia 01 października 2012 r. spowodowana jest – w ocenie biegłych sądowych – przede wszystkim miażdżycą naczyń, w tym naczyń mózgowych z objawami niewydolności kręgowo – podstawnej, chorobą wielostawową z wielopoziomową dyskopatią szyjną i lędźwiową z objawami neurologicznymi oraz schorzeniami współistniejącymi.

Powyższe ustalenia i wnioski trzeciego zespołu biegłych znalazły częściowe potwierdzenie w opiniach drugiego zespołu biegłych, w szczególności w szczegółowym opisie stanu zdrowia ubezpieczonej zamieszczonym w orzeczeniu lekarskim z dnia 11 grudnia 2014 r., która to opinia, poprzedzona została badaniem ubezpieczonej według skali B..

Oceniając wiarygodność i moc dowodową opinii (drugiego i trzeciego zespołu) Sąd Okręgowy podkreślił, że składający na rozprawie ustne wyjaśnienia opinii sporządzonych z ich udziałem biegli drugiego zespołu: neurochirurg i reumatolog ostatecznie nie wykluczyli, iż ubezpieczona mogła być niezdolna do samodzielnej egzystencji już w 2012 r. Twierdzili jednak, iż ostatecznie nie są w stanie ocenić, czy ubezpieczona przed dniem 24 kwietnia 2014 roku, czyli przed dniem pierwszego badania ubezpieczonej przez drugi zespół biegłych, była ona niezdolna do samodzielnej egzystencji, czy też nie.

Są ten uznał, że tego rodzaju stwierdzenia biegłych podważały częściowo przydatność opinii sporządzonych z ich udziałem dla wyjaśnienia istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności. Wywodził dalej, że oczywistym jest bowiem, iż istotą sporu było to, czy ubezpieczona była niezdolna do samodzielnej egzystencji w czasie składania wniosku o świadczenie i w okresie, w którym orzeczenia wydawały lekarskie organy orzecznicze ZUS. Biegli sądowi uczestniczący w sporządzaniu opinii drugiego zespołu (reumatolog i neurochirurg) w sposób nieracjonalny z powyższego punktu widzenia i niezgodny z zasadami orzeczniczymi uchylili się od wyjaśnienia Sądowi istoty sporu, przez co opinie tego zespołu ostatecznie miały ograniczone znaczenie dowodowe.

Przy ocenie mocy dowodowej i wiarygodności dowodów z opinii tych dwóch zespołów biegłych sądowych Sąd I instancji miał także na uwadze dowody z zeznań świadków: J. Z. i J. G. oraz z przesłuchania ubezpieczonej. Zdaniem tego Sądu w/w dowody potwierdzały naruszenie sprawności organizmu ubezpieczonej w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, a w szczególności w zakresie:

- możliwości samodzielnego załatwienia przez ubezpieczoną spraw urzędowych i wizyt lekarskich,

- brak możliwości robienia przez ubezpieczoną zakupów podstawowych artykułów żywieniowych,

- konieczności pomocy drugiej osoby przy ubieraniu i myciu się ubezpieczonej, czy korzystaniu z położonej poza mieszkaniem ubezpieczonej toalety.

W ocenie Sądu Okręgowego opinie pierwszego zespołu biegłych sądowych pozbawione były wartości dowodowej. W opinii z dnia 22 kwietnia 2013 r. biegli sądowi ograniczyli się do jednozdaniowej wypowiedzi, że nie stwierdzają niezdolności ubezpieczonej do samodzielnej egzystencji, ponieważ ubezpieczona jest w stanie samodzielnie zaspokajać podstawowe potrzeby życiowe. Biegli ci nie uzasadnili szerzej tego stanowiska, mimo iż w badaniu neurologicznym odnotowano skargi ubezpieczonej na okresowe zawroty głowy i bóle kręgosłupa w odcinku szyjnym i L-S oraz drętwienie rąk, potwierdzone badaniem ENG z dnia 20 kwietnia 2013 r. cechy zespołu cieśni po stronie lewej oraz ograniczenie ruchomości w stawie barkowym prawym.

Sąd ten podkreślił w tym miejscu, że pierwszy zespół biegłych nie rozpoznał u ubezpieczonej rozległych wielopoziomowych zmian zwyrodnieniowo – dyskopatycznych kręgosłupa z zespołem bólowym korzeniowym z objawami podrażnieniowo – ubytkowym, czy też miażdżycy naczyń uogólnionej z przewlekłą niewydolnością krążenia mózgowego w zakresie tętnicy kręgowo – podstawnej z okresami zaostrzeń. Schorzenia te zostały natomiast rozpoznane przez drugi i trzeci zespół biegłych.

W opinii uzupełniającej z dnia 16 września 2013 r. biegli sądowi pierwszego zespołu ograniczyli się do oceny stanu psychicznego ubezpieczonej uznając, że z przyczyn psychiatrycznych nie stwierdza się niezdolności do samodzielnej egzystencji.

Uznając, że przedstawione wyżej motywy uzasadniały zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie ubezpieczonej prawa do dodatku pielęgnacyjnego na okres orzeczony przez trzeci zespół biegłych sądowych, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w zw. z art. 75 ust. 1 i art.13 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, Sąd Okręgowy orzekł jak w pkt I sentencji wyroku.

W przedmiocie odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niebędnej do wydania decyzji, na podstawie art. 118 ust. 1 lit. a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, Sąd ten orzekł jak w pkt II sentencji wyroku wskazując, że biegli trzeciego zespołu mieli te same dowody, którymi dysponował organ rentowy w postępowaniu administracyjnym, zaś przedkładane w toku procesu przez ubezpieczoną wyniki badań potwierdzały jedynie stan jej zdrowia w czasie, w którym podlegał on ocenie przez lekarza orzecznika i komisję lekarską ZUS.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. pkt I tego wyrok w części dotyczącej przyznania prawa dodatku pielęgnacyjnego za okres od dnia 01 października 2012 r. do dnia 31 marca 2014 r. oraz pkt II w/w wyroku zarzucając naruszenie:

1) materialnego, w szczególności art. 75 ust. 1 w zw. z art. 13 ust. 1 pkt 1 i ust. 5 oraz art. 118 ust. 1 lit. a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.),

2) prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c.

W uzasadnieniu apelacji organy rentowy dokonał streszczenia postępowań: administracyjnego i sądowego pierwszo-instancyjnego w niniejszej sprawie oraz zakwestionował przyjęcie w oparciu o opinię trzeciego zespołu biegłych sądowych lekarzy, że ubezpieczona jest okresowo całkowicie niezdolna do pracy i do samodzielnej egzystencji od dnia 01 października 2012 r. do dnia 31 marca 2014 r.

Organ ten wskazał, że zarówno komisja lekarska ZUS, jak i pierwszy zespół biegłych sądowych nie stwierdzali niezdolności ubezpieczonej w tym czasie do samodzielnej egzystencji, co poparte jest też opisami badań przedmiotowych i oceną w skali B. używaną do określenia możliwości samodzielnego wykonania podstawowych czynności życiowych.

Komisja lekarska ZUS jak i pierwszy zespół biegłych w badaniu neurologicznym nie stwierdzili istotnych zaburzeń (próba R. i próby koordynacyjne w normie, bez niedowładów, nerwy czaszkowe bez zmian, odruchy P=L). Biegły psychiatra nie wykazał cech ostrej psychopatologii ani zaburzeń orientacji bądź cech otępienia. Nie wykazano też istotnej dysfunkcji ruchowej. Nie rozpoznano miażdżycy uogólnionej. Miażdżycy uogólnionej nie rozpoznał także drugi zespół biegłych natomiast trzeci zespół biegłych uznał to schorzenie za główne rozpoznanie chorobowe skutkujące orzeczeniem niezdolności do samodzielnej egzystencji i to ze znacznym okresem wstecznym od daty badania.

Apelujący zwrócił uwagę, że od dnia badania przez komisję lekarską ZUS (05 grudnia 2012 r.) i pierwszy zespół biegłych (którzy nie stwierdzali w dniu badania niezdolności do samodzielnej egzystencji) minęło dużo czasu i stan zdrowia ubezpieczonej uległ pogorszeniu. Pojawiły się nowe schorzenia np. zaćma, miażdżyca. Biegli dysponowali też nowymi wynikami badań jak np. MR kręgosłupa szyjnego—z dnia 08 grudnia 2014 r., którym nie dysponowała komisja lekarska ZUS ani też pierwszy zespół biegłych, a które to badanie wykazało istotne zmiany. Dodatkowo w trzecim zespole biegłych pojawiło się nowe schorzenie - miażdżyca naczyń uogólniona z przewlekłą niewydolnością krążenia mózgowego, które postawiono jako główne rozpoznanie powodujące niezdolność do samodzielnej egzystencji. Schorzenie to nie było rozpoznane ani przez komisję lekarską ZUS, ani przez poprzednie zespoły biegłych.

Skarżący powołał się na stanowisko zaprezentowane w wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 10 lipca 2013 r. w sprawie III AUa 1516/12 oraz zakwestionował stanowisko, zgodnie z którym trzeci zespół biegłych sądowych lekarzy dysponował tymi samymi dowodami co organ rentowy wskazując, że m.in. w protokole badań sądowo-lekarskich z dnia 21 maja 2015 r. przy konsultacji biegłego neurologa wskazano na szereg istotnych wyników badań z 2013 i z 2014 r., a zatem po dacie orzeczenia komisji lekarskiej ZUS.

Zdaniem organu rentowego w powyższym stanie faktycznym sprawy trudno zgodzić się zarówno z datą powstania niezdolności do samodzielnej egzystencji od dnia 01 października 2012 r., jak i z odpowiedzialnością organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

W konkluzji apelacji organ ten wnosił o:

1) zmianę pkt I zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania w części dotyczącej prawa do dodatku pielęgnacyjnego za okres od dnia 01 października 2012 r. do dnia 31 marca 2014 r.,

2) zmianę pkt II zaskarżonego wyroku poprzez stwierdzenie, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. nie jest odpowiedzialny za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, ewentualnie

3) uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania,

4) zasądzenie od ubezpieczonej na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kosztów procesu według norm przepisanych.

Pismem procesowym z dnia 05 listopada 2015 r., w odpowiedzi na apelację organu rentowego, M. K. wniosła o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Po uzupełnieniu postępowania dowodowego okazało się, że apelacja organu rentowego nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ nie zawiera zarzutów skutkujących uchyleniem lub zmianą wyroku Sądu I instancji.

Z treści uzasadnienia apelacji wynika zarzut naruszenia przez ten Sąd art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie sporządzonej w postępowaniu sądowym pierwszo-instancyjnym w niniejszej sprawie opinii trzeciego zespołu biegłych sądowych lekarzy za miarodajną dla dokonania ustalenia, czy M. K. jest niezdolna do samodzielnej egzystencji.

Skuteczne postawienie zarzutu sprzeczności istotnych ustaleń ze zgromadzonymi dowodami lub naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, lub nie uwzględnił wszystkich przeprowadzonych w sprawie dowodów, jedynie to bowiem może być przeciwstawione uprawnieniu do dokonywania swobodnej oceny dowodów (por. wyrok S.N. z dnia 13 października 2004 r., III CK 245/04, LEX nr 174185).

Spór w przedmiotowej sprawie koncentruje się na kwestii, czy zachodzą w niniejszej sprawie łącznie wszystkie, wynikające z treści art. 75 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm., nazywanej dalej ustawą emerytalną) materialno-prawne przesłanki ustalenia ubezpieczonej prawa do dodatku pielęgnacyjnego.

U podstaw dokonanej przez Sąd Okręgowy oceny: zdolności wnioskodawczyni do pracy oraz jej niezdolności do samodzielnej egzystencji leżała, sporządzona w postępowaniu przed tym Sądem, opinia biegłych sądowych lekarzy: neurologa dr n. med. T. Ś. i internisty-reumatologa lek. med. R. Ł. z dnia 21 maja 2015 r. (k. 203-204v. akt sprawy t. II), w świetle której ubezpieczona jest okresowo całkowicie niezdolna do pracy i do samodzielnej egzystencji od dnia 01 października 2012 r. do maja 2017 r.

W zastrzeżeniach do tej opinii z dnia 24 lipca 2015 r. organ rentowy zasadnie podniósł, że protokół badań sądowo-lekarskich z dnia 21 maja 2015 r. nie zawiera opisu badania neurologicznego cyt. (...) Badaniem neurologicznym w zakresie nerwów czaszkowych (...), stąd brak możliwości odniesienia się do wniosków opinii oraz wnosił o uzupełnienie protokołu badań i ponowne przesłanie protokołu celem ustosunkowania się tego organu do opinii (k. 216 akt sprawy t. II).

Ponadto trafnie skarżący zaznaczył w apelacji, że dopiero w opinii trzeciego zespołu biegłych sądowych lekarzy pojawiło się nowe schorzenie, tj. miażdżyca naczyń uogólniona z przewlekłą niewydolnością krążenia mózgowego, które biegli ci uznali za główne schorzenie powodujące niezdolność do samodzielnej egzystencji (k. 252-255 akt sprawy t. II).

Tym samym zachodziła konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego w postępowaniu sądowym pierwszo-instancyjnym w niniejszej sprawie poprzez dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłych sądowych lekarzy trzeciego zespołu celem uzupełnienia protokołu badań o opis badania neurologicznego oraz etiologii rozpoznanej miażdżycy naczyń uogólnionej z przewlekłą niewydolnością krążenia mózgowego, czego jednak Sąd I instancji nie uczynił.

Wynikający z treści apelacji zarzut naruszenia prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. uznać należy zatem za uzasadniony w tym sensie, że Sąd ten, bez uzupełnienia postępowania dowodowego we wskazany wyżej sposób, uznał przeprowadzone w niniejszej sprawie dowody za wystarczające i miarodajne dla ustalenia stanu faktycznego tej sprawy.

W związku z powyższym, w celu uzupełnienia postępowania dowodowego przeprowadzonego w postępowaniu sądowym pierwszo-instancyjnym, w postępowaniu sądowym drugo-instancyjnym, na mocy art. 382 k.p.c., Sąd Apelacyjny zobowiązał biegłych sądowych lekarzy: neurologa dr n. med. T. Ś. i internistę-reumatologa lek. med. R. Ł. do ustosunkowania się do zarzutów organu rentowego zgłoszonych w zastrzeżeniach do ich opinii oraz w apelacji (k. 301 akt sprawy t. II).

W uzupełniającej opinii sądowo-lekarskiej z dnia 16 marca 2016 r. (k. 305-305v. akt sprawy t. II) biegli sądowi lekarze: neurolog dr n. med. T. Ś. i internista-reumatolog lek. med. R. Ł. potwierdzili u ubezpieczonej rozpoznanie dokonane poprzednio oraz wskazali, że w uprzedniej opinii doszło do błędu w edytowaniu tekstu dotyczącego badania neurologicznego. Opis badania neurologicznego powinien brzmieć cyt. „Konsultacja biegłego neurologa. Skargi na bóle i zawroty głowy, wycieki z uszu, zaburzenia pamięci, bóle kręgosłupa szyjnego i lędźwiowego z promieniowaniem bólu do kończyn dolnych i górnych. Podaje, że jest leczona przez neurologa od lat 80 - tych. Badanie MRI kręgosłupa lędźwiowo - krzyżowego z dnia 21.08.2013 r. - dyskopatia wielopoziomowa Ll-Sl. MRI kręgosłupa szyjnego z 8.02.2014 r. - dyskopatia od C4 do Thl. USG tętnic szyjnych i kręgowych z 24.09.2013 r. - zmiany miażdżycowe - bez istotnych zaburzeń. Badanie neurofizjologiczne z 6.11.2014 r. oraz 2.05.2014 r. - umiarkowany zespół cieśni nadgarstka obustronny. Dokumentacja w aktach sprawy. Z relacji opiekunki orzekana porusza się w domu przy pomocy chodzika, kuli, sama z domu nie wychodzi od ponad 3 lat. Badaniem neurologicznym - w zakresie nerwów czaszkowych bez zmian, ruchomość kręgosłupa ograniczona na całej długości i w stawie barkowym prawym, odruchy głębokie kończyn górnych osłabione, wygórowane odruchy kolanowe i w mniejszym stopniu odruchy skokowe.

obustronna tendencja do objawów patologicznych. Obecne objawy kręgosłupowe dolnej części kręgosłupa oraz objawy rozciągowe w zakresie kończyny górnej prawej i obu kończyn dolnych. Zaznaczona ataksja móżdżkowa w zakresie obu kończyn dolnych. Próba R. nieprawidłowa”.

Biegli podzielili częściowo uwagi organu rentowego podniesione w apelacji o postępującym charakterze schorzeń w miarę upływającego czasu pomiędzy badaniami orzeczniczymi oraz w kwestii uznania ubezpieczonej w piśmie procesowym z dnia 04 lutego 2015 r. (zgodnie ze stanowiskiem Przewodniczącego Komisji Lekarskiej ZUS) za osobę całkowicie niezdolną do pracy i do samodzielnej egzystencji.

Biegli przyznali, że dysponowali dodatkowo badaniami MRI kręgosłupa wykonanymi już po badaniu przez organ rentowy, ale zaznaczyli, że schorzenie w postaci zaawansowanej choroby zwyrodnieniowej i wielopoziomowej dyskopatii kręgosłupa w odcinku szyjnym i lędźwiowym było rozpoznawane od wielu lat, w tym w badaniach orzeczniczych ZUS od dnia 28 stycznia 1983 r. i w następnych w tym z dnia 16 września 2005 r. i dalej. Wykonane badanie MRI kręgosłupa szyjnego z dnia 13 września 2012 r. potwierdziło dyskopatię szyjną od C4 do C7 z ograniczeniem rezerwy płynowej. Późniejsze badania MRI tylko potwierdzały postępujący od wielu lat proces zwyrodnieniowy kręgosłupa.

Biegli nie zgodzili się również z opinią organu rentowego, że niewydolność krążenia mózgowego głównie w zakresie tętnicy kręgowo-podstawnej jest nowym schorzeniem. Wskazali, że w przypadku ubezpieczonej pierwsze dolegliwości związane z zaburzeniami krążenia mózgowego pojawiły się w orzeczeniu z dnia 28 stycznia 1983 r. i potwierdzone leczeniem szpitalnym w lutym 1991 r. Późniejsze hospitalizacje orzekanej wśród rozpoznań schorzeń istniejących zawierały rozpoznanie przewlekłej niewydolności kręgowo - podstawnej. Podobnie wcześniejsze badania orzecznicze ZUS i sądowo - lekarskie np. z dnia 09 listopada 2009 r.

Wobec powyższego biegli nie podzielili zastrzeżeń ZUS i podtrzymali swoją opinię, zgodnie z którą:

- badana jest okresowo, całkowicie niezdolna do pracy i do samodzielnej egzystencji do maja 2017 r.,

- całkowita niezdolność do pracy i do samodzielnej egzystencji istnieje do istnieje od daty zgłoszenia wniosku, tj. od dnia 01 października 2012 r. i spowodowana jest przede wszystkim miażdżycą naczyń, w tym naczyń mózgowych z objawami niewydolności kręgowo -podstawnej, chorobą wielostawową z wielopoziomową dyskopatią szyjną i lędźwiową z objawami neurologicznymi oraz schorzeniami współistniejącymi,

- całkowita niezdolność do pracy i do samodzielnej egzystencji ma charakter okresowy z powodu możliwości poprawy stanu zdrowia po zastosowanym leczeniu specjalistycznym,

- podzielili częściowo opinię biegłych II zespołu z dnia 24 kwietnia 2014 r. co do orzeczonego stanu zdrowia i niezdolności do pracy, ale jednocześnie uznali, iż niezdolność do samodzielnej egzystencji powstała wcześniej, czego dowodem jest zaświadczenie o stanie zdrowia z dnia 03 października 2012 r. oraz zeznania świadków z dnia 13 lutego 2014 r., w których potwierdzono konieczność pomocy osoby przy wielu czynnościach dnia codziennego,

- nie podzielili opinii lekarza orzecznika z dnia 30 października 2012 r. i komisji lekarskiej ZUS z dnia 05 grudnia 2012 r. oraz zespołu biegłych z dnia 22 kwietnia 2013 r. z powodu większego nasilenia dolegliwości w przebiegu istniejących u orzekanej schorzeń, które powodują znaczne upośledzenie sprawności ustroju i całkowitą niezdolność do zatrudnienia i do samodzielnej egzystencji.

Zastrzeżenia do powyższej opinii wniósł organ rentowy podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie i stwierdzając, że biegli nie przedstawili obiektywnych dowodów dotyczących daty powstania całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji, tj. od dnia 01 października 2012 r. Organ ten wskazał, że stanowisku trzeciego zespołu biegłych sądowych lekarzy przeczy nie tylko opis badania przedmiotowego ubezpieczonej przez komisję lekarską ZUS z dnia 05 grudnia 2012 r. (w skali B. 95 pkt), ale też opis badania przedmiotowego przez pierwszy zespół biegłych sądowych, którzy w tym okresie, tj. po dniu 01 października 2012 r. – nie stwierdzili niezdolności do samodzielnej egzystencji (k. 316 akt sprawy t. II).

Opinia biegłego podlega ocenie na podstawie właściwych dla jej przedmiotu kryteriów zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycznych opinii, a także sposobu motywowania oraz stopnia stanowczości wyrażonych w niej wniosków (por. wyrok S.N. z dnia 21 października 2004 r. w sprawie V CK 143/04, publik. LEX nr 585885).

Zdaniem Sądu II instancji sporządzona w postępowaniu pierwszoinstancyjnym opinia biegłych sądowych lekarzy: neurologa dr n. med. T. Ś. i internisty-reumatologa lek. med. R. Ł. z dnia 21 maja 2015 r. (k. 203-204v. akt sprawy t. II), uzupełniona opinią tych biegłych z dnia 16 marca 2016 r. (k. 305-305v. akt sprawy t. II) odpowiada wymogom stawianym przez przepis art. 285 § 1 k.p.c., ponieważ nie tylko umożliwia jej sądową kontrolę, ale nadto uzasadnienie jest przystępne i zrozumiałe dla osób nie dysponujących wiedzą medyczną, zaś wnioski sformułowane zostały jasno i czytelnie.

Opinia ta sporządzona została przez lekarzy o specjalności adekwatnej do schorzeń, na które cierpi M. K.. Treść w/w opinii świadczy o tym, że jej wydanie poprzedzone zostało rzetelną i wnikliwą analizą zgromadzonych w sprawie dowodów, mających wpływ na wyrażone w tej opinii finalne ustalenia. Biegli sądowi lekarze przekonywująco i logicznie uzasadnili swoje stanowisko.

W przedmiotowej sprawie organ rentowy kwestionował m.in. ustalenie przez Sąd I instancji, że ubezpieczona jest w okresie od dnia 01 października 2012 r. do dnia 31 marca 2014 r. okresowo niezdolna do samodzielnej egzystencji.

Zaskarżoną decyzję z dnia 10 grudnia 2012 r. wydano w oparciu o orzeczenie komisji lekarskiej ZUS z dnia 05 grudnia 2012 r., która rozpoznając u wnioskodawczyni: zmiany zwyrodnieniowo-dyskopatyczne kręgosłupa C i LS z przewlekłym zespołem bólowym, bóle i zawroty głowy, nadciśnienie tętnicze wyrównane farmakologicznie, wrzodziejące zapalenie jelita grubego w wywiadzie i organiczne zaburzenia nastroju nie stwierdziła niezdolności do samodzielnej egzystencji (k. 37 akt dok. lek. ZUS).

Tym samym za kluczowe dla oceny kwestii, czy M. K. spełnia przesłanki ustalenia jej prawa do dodatku pielęgnacyjnego, wynikające z treści art. 75 ust. 1 ustawy emerytalnej jest ocena rozpoznanych u niej schorzeń.

W myśl art. 75 ust. 1 ustawy emerytalnej dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie, która spełnia następujące przesłanki: ma ustalone prawo do emerytury lub renty, została uznana: za całkowicie niezdolną do pracy oraz niezdolną do samodzielnej egzystencji, albo ukończyła 75 lat życia.

Z treści art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej wynika, że niezdolność do samodzielnej egzystencji orzeka się w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Użyte w powyższym przepisie pojęcie „niezdolności do samodzielnej egzystencji” ma zatem szeroki zakres przedmiotowy. Trzeba bowiem odróżnić opiekę, oznaczającą pielęgnację, czyli zapewnienie ubezpieczonemu możliwości poruszania się, odżywiania, zaspokajania potrzeb fizjologicznych, utrzymywania higieny osobistej itp. od pomocy w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opłat, składanie wizyt u lekarza. Wszystkie zaś powyższe czynniki łącznie wyczerpują treść terminu „niezdolność do samodzielnej egzystencji” (por. wyrok S.A. w Katowicach z dnia 21 lutego 2012 r. w sprawie III AUa 1333/01, publik. LEX nr 80634).

Niezdolna do samodzielnej egzystencji jest zatem zarówno osoba, która ze względu na naruszenie sprawności organizmu wymaga stałej lub długotrwałej opieki innej osoby, jak i osoba, która ze względu na naruszenie sprawności organizmu wymaga stałej lub długotrwałej pomocy innej osoby (por. wyrok S.A. w Katowicach z dnia 19 listopada 1998 r. w sprawie III AUa 1035/98, publik. LEX nr 38010).

W świetle opinii biegłych sądowych lekarzy: neurologa dr n. med. T. Ś. i internisty-reumatologa lek. med. R. Ł. z dnia 21 maja 2015 r. (k. 203-204v. akt sprawy t. II), uzupełnionej opinią tych biegłych z dnia 16 marca 2016 r. (k. 305-305v. akt sprawy t. II), rozpoznane u M. K. schorzenia w postaci: miażdżycy naczyń, w tym naczyń mózgowych z objawami niewydolności kręgowo-podstawnej, choroby wielostawowej z wielopoziomową dyskopatią szyjną i lędźwiową z objawami neurologicznymi oraz chorobami współistniejącymi skutkują u ubezpieczonej: zawrotami głowy, zaburzeniami równowagi i nagłymi upadkami, ograniczeniem ruchomości stawów barkowych i biodrowych oraz kręgosłupa, przewlekłym zespołem bólowym szyjno-barkowym i lędźwiowo-krzyżowym., osłabieniem siły mięśniowej kończyny górnej lewej, zaburzeniami nastroju i napędu, lękami, zaburzeniami snu, zaburzeniami pamięci, bólami klatki piersiowej, znacznym obniżeniem tolerancji wysiłku fizycznego, zaburzeniami widzenia oraz dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego.

Zgodne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego jest zatem przyjęcie, że rozpoznane u wnioskodawczyni schorzenia naruszają sprawność jej organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

W ocenie Sądu II instancji zawarte w opinii biegłych sądowych lekarzy: neurologa dr n. med. T. Ś. i internisty-reumatologa lek. med. R. Ł. z dnia 21 maja 2015 roku (k. 203-204v. akt sprawy t. II), uzupełnionej opinią tych biegłych z dnia 16 marca 2016 r. (k. 305-305v. akt sprawy t. II), opisy badań przedmiotowych, w tym badania neurologicznego, korespondują z jej wnioskami końcowymi. Ponadto wnioski te korespondują częściowo z opinią drugiego zespołu biegłych sądowych lekarzy z dnia 24 kwietnia 2014 r. (k. 81-82 akt sprawy) w zakresie orzeczonego stanu zdrowia i niezdolności do pracy.

W opinii uzupełniającej z dnia 16 marca 2016 r. (k. 305-305v. akt sprawy t. II) biegli sądowi lekarze trzeciego zespołu nie tylko uzupełnili opis badania neurologicznego, ale również w sposób wyczerpujący i przekonujący wyjaśnili, że niewydolność krążenia mózgowego głównie w zakresie tętnicy kręgowo-podstawnej nie jest nowym schorzeniem, ponieważ pierwsze dolegliwości związane z zaburzeniami krążenia mózgowego pojawiły się w orzeczeniu z dnia 28 stycznia 1983 r. i potwierdzono je leczeniem szpitalnym w lutym 1991 r. Także późniejsze hospitalizacje oraz badania orzecznicze ZUS i sądowo-lekarskie (w tym opinia z dnia 09 listopada 2009 r. w sprawie VI U 1576/09 k. 164 akt ren. ZUS) zawierały rozpoznanie przewlekłej niewydolności kręgowo-podstawnej.

Stanowisko biegłych sądowych lekarzy trzeciego zespołu znajduje również oparcie w treści następujących dokumentów medycznych: w kartach wypisowych: z Kliniki (...), Chorób Naczyń i Chorób Wewnętrznych (...) w B. z dnia 16 września 2005 r. (k. 269 akt sprawy t. II) oraz z SPZOZ Wojewódzkiego Szpitala im. dr J. B. (2): z dnia 19 października 2007 r. (k. 270 akt sprawy t. II) i z dnia 08 maja 2008 r. (k. 271 akt sprawy t. II), jak również w zaświadczeniu lekarskim ZUS N-9 z dnia 03 października 2012 r. (k. 15 akt dok. lek. ZUS), w których stwierdzono m.in. przewlekłą niewydolność krążenia mózgowego.

W związku z powyższym Sąd Apelacyjny uznał opinię biegłych sądowych lekarzy: neurologa dr n. med. T. Ś. i internisty-reumatologa lek. med. R. Ł. z dnia 21 maja 2015 r. (k. 203-204v. akt sprawy t. II), uzupełnioną opinią tych biegłych z dnia 16 marca 2016 r. (k. 305-305v. akt sprawy t. II), za miarodajną dla ustalenia wpływu rozpoznanych u wnioskodawczyni schorzeń na jej zdolność do samodzielnej egzystencji.

Reasumując, przeprowadzone w przedmiotowej sprawie dowody wykazały, że M. K. jest od dnia 01 października 2012 r. do dnia 31 maja 2017 r. niezdolna do samodzielnej egzystencji w rozumieniu art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej.

Tym samym wnioskodawczyni spełnia w okresie od dnia 01 października 2012 r. do dnia 31 marca 2014 r., wynikającą z treści art. 75 ust. 1 ustawy emerytalnej, przesłankę ustalenia jej prawa do dodatku pielęgnacyjnego w postaci niezdolności do samodzielnej egzystencji.

W konsekwencji za niezasadny uznać należy zarzut naruszenia prawa materialnego, a w szczególności art. 75 ust. 1 w zw. z art. 13 ust. 1 pkt 1 i ust. 5 ustawy emerytalnej.

Stosownie do treści art. 118 ust. 1 lit. a zd. 1 ustawy emerytalnej za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, uznaje się dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie tej okoliczności.

W przypadku stwierdzenia, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nie wyjaśnienie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania w niniejszej sprawie decyzji zgodnej z prawem, brak byłoby podstaw do przyjęcia za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji dnia wpływu prawomocnego wyroku Sądu Ubezpieczeń Społecznych w tej sprawie.

W ocenie Sądu II instancji opinia biegłych sądowych lekarzy: neurologa dr n. med. T. Ś. i internisty-reumatologa lek. med. R. Ł. z dnia 21 maja 2015 roku (k. 203-204v. akt sprawy t. II), uzupełnioną opinią tych biegłych z dnia 16 marca 2016 r. (k. 305-305v. akt sprawy t. II), w sposób jednoznaczny i nie budzący wątpliwości podważyła dokonaną przez komisję lekarską ZUS ocenę wpływu rozpoznanych u M. K. schorzeń na jej zdolność do samodzielnej egzystencji.

W opinii uzupełniającej biegli sądowi lekarze trzeciego zespołu w sposób przekonujący wyjaśnili, że niewydolność krążenia mózgowego oraz zaawansowana choroba zwyrodnieniowa i wielopoziomowa dyskopatia kręgosłupa w odcinku szyjnym i lędźwiowym były rozpoznawane od wielu lat, zaś wyniki badań, którymi dysponowali ci biegli w postępowaniu sądowo-odwoławczym jedynie potwierdzały występowanie tych schorzeń.

W konsekwencji zasadne jest przyjęcie, że w oparciu o dokumenty medyczne, którymi dysponował organ rentowy w postępowaniu administracyjnym w niniejszej sprawie, już na etapie postępowania administracyjnego było możliwe prawidłowe ustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w przedmiocie prawa ubezpieczonej do dodatku pielęgnacyjnego.

Brak jest podstaw do przyjęcia, że dopiero po dopuszczeniu w postępowaniu sądowym dowodu z opinii biegłych sądowych lekarzy możliwe było wyjaśnienie wszystkich wątpliwości, stojących na przeszkodzie do wydania prawidłowej decyzji w tym przedmiocie.

Ponieważ nie ustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w przedmiocie prawa wnioskodawczyni do dodatku pielęgnacyjnego jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, zasadnie Sąd Okręgowy uznał, że w niniejszej sprawie zachodzą podstawy prawne z art. 118 ust. 1 lit. a ustawy emerytalnej do stwierdzenia odpowiedzialności tego organu.

Tym samym niezasadny jest zarzut naruszenia prawa materialnego, a w szczególności art. 118 ust. 1 lit. a ustawy emerytalnej.

Uznając apelację za bezzasadną, na mocy art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku.

SSA Alicja Podlewska SSA Grażyna Czyżak SSA Maria Sałańska-Szumakowicz