Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 627/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z powództwa F. Spółki Jawnej "D." w L.
przeciwko K. Spółce Akcyjnej w L.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 2 lipca 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 26 czerwca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy w L. zasądził od
pozwanej na rzecz powódki 257 992,31 zł z ustawowymi odsetkami z tytułu zwrotu
kosztów robót zabezpieczających budowany motel przed szkodami górniczymi,
oddalił powództwo w pozostałym zakresie i orzekł o kosztach procesu.
Sąd ustalił, że powódka buduje motel na działce objętej szkodliwym
oddziaływaniem eksploatacji górniczej prowadzonej przez zakład pozwanej. W celu
zabezpieczenia motelu przed szkodami górniczymi powódka wykonała dodatkowe
prace zabezpieczające.
Przed zleceniem tych prac zwróciła się do pozwanej o informacje dotyczące
wpływu eksploatacji górniczej na planowaną inwestycję; udzielając stosowanych
informacji, pozwana zaznaczyła, że o ich wykorzystaniu decyduje projektant motelu.
Z uzyskanych przez powódkę informacji wynikało m.in., że aktualny poziom
zwierciadła wody znajduje się na głębokości około 5 m.
Przed przystąpieniem do budowy powódka przedłożyła pozwanej
dokumentację w celu uzgodnienia zabezpieczeń. Pozwana przedstawiła swoje
stanowisko, do którego odniósł się projektant motelu. W sprawie zabezpieczeń
motelu przed szkodami górniczymi z pozwaną rozmawiał również wspólnik powódki
K. W. Kwestie różnic konstrukcyjnych i prac dodatkowych związanych z budową
motelu na terenie eksploatacji górniczej analizowali także architekci. Strony nie
doszły jednak do porozumienia.
Pozwana zarzuciła, że motel posadowiono zbyt głęboko, co jest niezgodne
z zasadami stawiana budynków na terenie eksploatacji górniczej, wskazała na brak
dylatacji, podłużnej ściany usztywniającej w pobliżu osi budynku, za duży rozstaw
ścian, zagrożenie nadmiernym odkształceniem ścian, zbyt małą ilość usztywnień
w obrębie wnętrza, niedostateczne zabezpieczenie przeciwwodne.
Powódka była zobowiązana, ze względu na budowę motelu
z wykorzystaniem środków unijnych, do ogłoszenia przetargu.
Wybrała najtańszą ofertę, z wykonawcą ustaliła wynagrodzenie ryczałtowe,
bez uzgadniania składników cenotwórczych wynagrodzenia. Uzgodnione
3
z wykonawcą wynagrodzenie za prace zabezpieczające przed szkodami
górniczymi zostało również ustalone ryczałtowo; w kosztorysie inwestorskim
zastosowano jednak średnie stawki S. Wartość kosztorysowa prac
zabezpieczających została ustalona w wysokości 257 292,31 zł netto (310 319,54
zł brutto).
W styczniu 2012 r. powódka zawarła aneks do umowy z „P.”, które
opracowało dodatkową dokumentację dotyczącą prac zabezpieczających motel
przed szkodami górniczymi za wynagrodzeniem w wysokości 30 000 zł.
W dniu 31 lipcu 2012 r. powódka powiadomiła pozwaną o wykonywaniu prac
zabezpieczających przed szkodami górniczymi i wezwała do zapłaty 257 292,31 zł;
kwota ta obejmuje wymienione wyżej 30 000 zł i 5 000 zł z tytułu wynagrodzenia za
analizę różnić konstrukcyjnych i prac dodatkowych.
Pozwana w piśmie z dnia 13 września 2012 r. odmówiła zapłaty żądanej
kwoty z powodu błędnego zaprojektowania prac zabezpieczających motel przed
szkodami górniczymi i nieuwzględnienia jej uwag do projektu.
Prace zabezpieczające motel przed szkodami górniczymi objęły wykonanie
żelbetowej płyty poniżej izolacji ciężkiej, zabezpieczającej przed wpływem
rozluźnienia gruntu, żelbetowej ściany kondygnacji podziemnej, chroniącej przed
dodatkowym naporem gruntu, dodatkowej warstwy styropianu na niektórych
ścianach, chroniącej przed obniżeniem izolacyjności cieplnej, ścian
usztywniających żelbetonowych monolitycznych, zapewniających odpowiednią
sztywność podłużną i poprzeczną.
Przyjęte w projekcie zabezpieczenia chronią motel przed przewidywanymi
wypływami eksploatacji górniczej. Posadowienie budynku na głębokości 5 m
wymagało dodatkowych zabezpieczeń zewnętrznych ścian piwnic, w wypadku
posadowienia budynku na głębokości 2 m zabezpieczenia te byłby zbędne, nie
zachodziłaby też potrzeba wykonania płyty żelbetowej.
Powołując się na art. 144 i art. 148 w związku z art. 150 ustawy z dnia
9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (jedn. tekst Dz. U. z 2015,
poz. 196 - dalej: „p.g.g.”), Sąd Okręgowy uznał, że powódka jest uprawniona do
dochodzenia odszkodowania z tytułu poniesionych kosztów wykonania prac
4
zabezpieczających motel przed szkodami górniczymi. Wykonane zabezpieczenia
chronią motel przed prognozowanymi wpływami eksploatacji górniczej. Sąd nie
podzielił zarzutu pozwanej, że nie gwarantują one pełnej ochrony budynku przed
szkodami górniczymi. Zdaniem Sądu inwestor decyduje o realizacji konkretnego
projektu budowlanego i zakład górniczy, jeśli projekt spełnia wymagania
przewidziane dla określonej inwestycji, nie może ingerować w jego realizację.
W ocenie Sądu powódka, która wybrała ofertę przetargową z najniższą ceną
ryczałtową, mogła ustalić wysokość dochodzonego odszkodowania według średniej
stawki. Nie ma jednak postaw do objęcia odszkodowaniem wynagrodzenia
za opracowanie dodatkowej dokumentacji dotyczącej prac zabezpieczających
motel przed szkodami górniczymi w wysokości 30 000 zł. Dla ustalenia wysokości
odszkodowania nie ma - według Sądu - znaczenia okoliczność, że powódka
korzystała z funduszy unijnych.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację, nie znajdując
podstaw o odmiennej oceny zasadności powództwa niż dokonana przez z Sąd
pierwszej instancji.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pełnomocnik pozwanej
zarzucił naruszenie art. 148 w związku z art. 150 p.g.g., art. 439 k.c., art. 5 ust. 1
i art. 20 ust. 1 pkt 1 prawa budowlanego, art. 361 § 1 k.c., art. 435 k.c. oraz art. 233
§ 1, art. 378 § 1 i art. 382 k.p.c. Powołując się na te podstawy wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania albo
o „uchylenie zaskarżonego wyroku (…) i zmianę orzeczenia przez oddalenie
powództwa (…)”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zdaniem skarżącej Sąd z naruszeniem art. 378 § 1 i art. 382 k.p.c. nie
rozpoznał sprawy w granicach apelacji, ponieważ nie odniósł się merytorycznie do
zarzutu apelującej dokonania przez Sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych
m.in. z pominięciem wyrażonego w opinii instytutu stanowiska, że posadowienie
motelu na głębokości 5 m poniżej poziomu terenu jest niezgodne z zasadami
projektowania budynków na terenach górniczych.
5
Skarżąca w apelacji zarzuciła sprzeczność istotnych ustaleń Sądu pierwszej
instancji z teścia zebranego w sprawie materiału polegającą na pominięciu
wyrażonego w opinii instytutu stanowiska, że „w przyjętej w projekcie koncepcji
niezgodne z zasadami projektowania budynków na terenach górniczych jest
znaczne zagłębienie posadowienia budynku hotelu, na poziomie - 5 m p.p.t.”
(str. 23 opinii). W uzasadnieniu apelacji podniosła też, że na stronie 22 opinii
stwierdzono, że przyjęte w projekcie usztywnienie budynku jest dopuszczalne „pod
warunkiem jednak poprawnego wykonania obliczeń na oddziaływania normowe,
które nie zostały poddane sprawdzeniu w opinii”; według apelującego nie
zweryfikował ich także autor projektu, nie ma bowiem w sprawie stosownych
obliczeń. Skarżący w uzasadnieniu apelacji zarzucił również pominięcie przez Sąd
pierwszej instancji wskazanych w opinii błędów projektowych polegających na tym,
że do projektu dotyczącego zmian w projekcie podstawowym „nie zostały
załączone przekroje elementów i ich zbrojenie” (str. 11 opinii) i nie wykonano
„sprawdzenia szczelności kondygnacji piwnicznej, przy uwzględnieniu sił
wynikających z oddziaływań górniczych (str. 23 opinii); ponadto podniósł pominięcie
wyrażonego w opinii stanowiska, że w wypadku posadowienia motelu na
głębokości około 2 m poniżej poziomu terenu nie zachodziłaby potrzeba wykonania
zabezpieczeń przed wypływami eksploatacji górniczej określonych w pkt A.1 opinii,
zbędne byłoby też wykonanie zabezpieczeń wskazanych w pkt A.2 opinii, jeżeli
motel zostałby posadowiony powyżej poziomu wody gruntowej, czyli na głębokości
około 3 m poniżej poziomu terenu (str. 24 opinii).
Przytoczony zarzut apelacyjny nie został rozpoznany należycie, Sąd do
objętych nim okoliczności nie odniósł się w ogóle albo zrobił to zbyt ogólnikowo
ograniczając się do stwierdzenia, jak w wypadku spornej kwestii dotyczącej
głębokości posadowienia motelu, że nie ma ustawowego zakazu posadowienia
obiektu poniżej określonej głębokości. W konsekwencji, poza rozważaniami Sądu
znalazło się wyrażone w opinii jednoznaczne stanowisko, że przyjęta w projekcie
koncepcja posadowienia motelu na głębokości 5 m poniżej poziomu terenu jest
niezgodne z zasadami projektowania budynków na terenach górniczych. Na tych
terenach fundamenty budynku powinny bowiem być posadowione w miarę płytko,
z uwzględnieniem niezbędnej głębokości przemarzania gruntu, która dla danej
6
lokalizacji według PN-81/B-03020 wynosi 0,80 m, przy braku innych czynników
wpływających na głębokość posadowienia (pkt 6.1 opinii). Uszło też uwagi sądu,
że art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (jedn. tekst Dz. U.
z 2013 r., poz. 1049 ze zm. - dalej: „pr. bud.”), określający wymagania, którym
powinny odpowiadać projekt i budowa obiektu budowlanego, oraz art. 20 ust. 1
pr. bud., określający podstawowe obowiązki projektanta, stanowią, że obiekt
budowlany należy projektować i budować także zgodnie - poza zachowaniem
wymagań określonych w przepisach, w tym techniczno-budowlanych - z zasadami
wiedzy technicznej, zaś do podstawowych obowiązków projektanta należy również
- oprócz innych wymagań określonych w art. 20 ust. 1 pr. bud. - opracowanie
projektu zgodnie z zasadami wiedzy technicznej. Rozważenia wymagało zatem –
co trafnie podniesiono w skardze kasacyjnej - jaka jest relacja między zasadami
projektowania budynków na terenach górniczych, których naruszenie zarzucono
w opinii instytutu, a zasadami wiedzy technicznej, o których mowa w przytoczonych
wyżej przepisach prawa budowlanego, zwłaszcza, czy zasady projektowania
budynków na terenach górniczych wpisują się w pojęcie zasad wiedzy technicznej.
Zarzut wydania zaskarżonego wyroku z naruszeniem art. 378 § 1 i art. 382 k.p.c.
należało więc uznać za uzasadniony.
Należyte rozpoznanie omówionego wyżej zarzutu ma znaczenie dla oceny,
czy i w jakim zakresie jest uzasadnione dochodzone roszczenie. Z art. 148 p.g.g.,
który znajduje - w myśl art. 150 p.g.g. - odpowiednie zastosowanie do zapobiegania
szkodom górniczym, wynika że odszkodowanie z tytułu nakładów poniesionych na
zapobieganie tym szkodom ustala się z uwzględnieniem wartości uzasadnionych
nakładów. W procesie o tym, czy poniesione nakłady były w rozumieniu art. 148
p.g.g. uzasadnione rozstrzyga sąd na podstawie okoliczności konkretnej sprawy.
Dochodzący odszkodowania z tytułu poniesionych nakładów musi więc liczyć się
z tym, że może otrzymać zwrot tylko ich części, jeżeli sąd uzna, iż nie wszystkie
one mały charakter nakładów uzasadnionych w rozumieniu art. 148 p.g.g.
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2010 r., V CSK 394/09, nie publ.).
Rację ma zatem skarżąca, że ocena zasadności dochodzonego w sprawie
roszczenia zależy od ustalenia, czy w okolicznościach sprawy poniesione przez
powoda nakłady na zapobieganie szkodzie mieszczą się w pojęciu uzasadnionych
7
nakładów w rozumieniu wyżej przytoczonego przepisu prawa. Z tego punktu
widzenia pogłębionej analizy wymaga sporna kwestia poziomu posadowienia hotelu,
zwłaszcza wobec wyrażonego w opinii instytutu pominiętego przez Sąd stanowiska,
że przyjęte w projekcie znaczne zagłębienie posadowienia motelu jest niezgodne
z zasadami projektowania budynków na terenach górniczych. Z opinii instytutu
wynika, że potrzeba poniesienia nakładów na zabezpieczenie motelu przed
zagrożeniem spowodowanym ruchem prowadzonego przez pozwaną zakładu
górniczego zależy od poziomu posadowienia motelu. W wypadku posadowienia
motelu na głębokości około 2 m poniżej poziomu terenu zbędne byłyby wykonane
przez powódkę zabezpieczeń wskazanych w pkt A.1 i A.2 opinii. Ocena dotycząca
uznania nakładów poniesionych przez powódkę za nakłady w rozumieniu art. 148
w związku z art. 150 p.g.g. uzasadnione powinna zatem uwzględniać - co trafnie
podniesiono w skardze kasacyjnej - związek nakładów z poziomem właściwego
posadowienia budynku. W tej sytuacji nie można także odeprzeć zarzutu wydania
zaskarżonego wyroku z naruszeniem art. 148 w związku z art. 150 p.g.g.
Odnośnie zarzutu niezastosowania art. 439 k.c. należy zauważyć - co uszło
uwagi skarżącej - że w art. 150 p.g.g. jest wewnątrzustawowe odesłanie tylko do
odpowiedniego stosowania do zapobiegania szkodom górniczym przepisów
o naprawieniu szkód określonych działem VIII prawa geologicznego i górniczego.
Jedynie przepis art. 145 p.g.g., mający charakter odesłania pozustawowego, odsyła
w zakresie naprawiania szkód, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, do stosowania
przepisów Kodeksu cywilnego. Z treści zawartych w obu tych przepisach odesłań
wynika - na co zwrócono także uwagę w literaturze - że gdyby ustawodawca chciał,
aby do roszczeń prewencyjnych stosować również przepisy Kodeksu cywilnego,
to dałby temu wyraz, odsyłając bezpośrednio do Kodeksu cywilnego.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku
(art. 39815
§ 1 k.p.c. i art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.).
kc
8