Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 657/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. S.
przeciwko "C." Spółce z o.o. w W.
o uchylenie uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 2 lipca 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 11 czerwca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo i uchylił uchwałę z dnia
27 lutego 2013 r. Nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników pozwanej Spółki,
którą to uchwałą postanowiono nie powoływać R. S. na stanowisko członka
zarządu pozwanej. Sąd ten odwołał się do brzmienia postanowienia § 12 ust. 2
tekstu jednolitego umowy spółki, uprawniającego powoda M. S. do wskazywania
jednego kandydata na członka zarządu. W ocenie tego Sądu skorzystanie przez
powoda z tego uprawnienia było wiążące dla pozostałych wspólników i winno
powodować podjęcie uchwały o powołaniu na członka zarządu wskazanej przez
powoda osoby. W konsekwencji przyjął, że podjęcie uchwały odmownej nastąpiło
sprzecznie z umową spółki, a uchwała ta miała na celu pokrzywdzenie powoda jako
wspólnika, co skutkowało uwzględnieniem powództwa na podstawie art. 249 § 1
k.s.h.
Apelację pozwanej Spółki od tego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny.
Ustalenia faktyczne uznał za zgodne z materiałem sprawy i przyjął za podstawę
swojego rozstrzygnięcia.
Podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 65 k.c. przy dokonywaniu
wykładni postanowień umowy Sąd Apelacyjny określił jako nieporozumienie,
twierdząc, że postanowienie § 12 ust. 2 umowy uprawniające powoda do
wskazania jednego kandydata na członka zarządu jest jego osobistym
uprawnieniem, które oznacza, że wskazany kandydat powinien być wybrany przez
zgromadzenie wspólników, a dowolność decyzji zgromadzenia wspólników w tej
materii czyniłaby bezprzedmiotowym powyższy zapis.
Interpretując art. 53 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych
(Dz. U. 2015, poz. 612) Sąd Apelacyjny stwierdził, że nie jest on źródłem
obowiązku uprzedniego pozyskania zgody Ministra Finansów przed podjęciem
uchwały powołującej kandydata na określoną funkcję, a zgoda Ministra mogła być
wyrażona po podjęciu uchwały zgromadzenia wspólników.
3
W konsekwencji Sąd Apelacyjny przyjął, że sporna uchwała, odmawiająca
powołania na członka zarządu osoby wskazanej przez powoda, została podjęta
niezgodnie z § 12 ust. 2 umowy spółki, a także z pokrzywdzeniem powoda przez
ograniczenie jego wpływów na sprawy Spółki, możliwości wpływania na decyzje
zarządu i uzyskiwania bieżących informacji, co uzasadniało zastosowanie art. 249
§ 1 k.s.h. Interpretując tę normę Sąd Apelacyjny uznał, że dla jej zastosowania
brak jest konieczności wykazania stanu świadomości (zamiaru) wspólników
pokrzywdzenia innego wspólnika, a wystarczającym jest, że uchwała narusza
uprawnienie przyznane osobiście określonemu wspólnikowi, a więc że narusza
umowę spółki prowadząc do pokrzywdzenia tego wspólnika.
Powód w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej oddalenie,
prezentując obszerną argumentację mającą na celu zakwestionowanie zasadności
zarzutów sformułowanych w skardze kasacyjnej.
Z kolei pozwana w piśmie procesowym z dnia 28 listopada 2014 r.
zaakcentowała zakres uprawnienia osobistego wspólnika określony w § 12 ust. 2
umowy spółki i wniosła jak dotychczas.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zarzuty naruszenia przepisów prawa procesowego nie dowodzą wystąpienia
ustawowych przesłanek skutkujących uznaniem za usprawiedliwioną drugiej
podstawy kasacyjnej. Uwzględniając art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. musiałyby być to takie
uchybienia, które mogłyby mieć istotny wpływ na wynika sprawy. Tymczasem
zarzut naruszenia art. 328 § 1 w zw. z art. 391 k.p.c., uzasadniony lakonicznością
i wewnętrzną sprzecznością wywodu prawnego, skutkującymi w konsekwencji
niezrozumieniem przez stronę podstaw prawnych i motywów rozstrzygnięcia Sądu
Apelacyjnego, w istocie nawiązuje do elementów hipotezy normy art. 328 § 2 k.p.c.,
a nie § 1 tegoż artykułu, dotyczącego przecież reguł sporządzania uzasadnienia
wyroku, a nie jego zawartości. Zakładając oczywistą omyłkę pisarską w oznaczeniu
paragrafu art. 328 k.p.c. objętego zarzutem naruszenia, uznać należy, że zarzut ten
nie jest uzasadniony również w odniesieniu do przepisu art. 328 § 2 k.p.c.,
ponieważ zawartość uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie uniemożliwia Sądowi
4
Najwyższemu dokonania jego kontroli kasacyjnej (postanowienie SN z dnia
22 maja 2013 r., III CSK 293/12, OSNC 2013/12/148). Okoliczność, czy brak
wymaganej ustawą zgody właściwego ministra na zmianę w składzie zarządu
strony pozwanej skutkuje bezwzględną nieważnością czynności prawnej czy tylko
bezskutecznością powołania członka zarządu (s. 8 uzasadnienia wyroku) jest
okolicznością indyferentną w procesie o uchylenie uchwały na podstawie art. 249
§ 1 k.s.h., ponieważ przesłanką jego stosowania nie jest sprzeczność uchwały
z ustawą, wystąpienie której to przesłanki byłoby istotne ale jedynie
w postępowaniu wszczętym innym powództwem, a mianowicie powództwem
o stwierdzenie nieważności uchwały. Zarzucona wewnętrzna sprzeczność wywodu
prawnego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku odnośnie do cywilnoprawnej
kwalifikacji sankcji dotykającej uchwałę nie jest takim naruszeniem art. 328 § 2
k.p.c., które uniemożliwiałoby dokonanie kontroli kasacyjnej wyroku, a przez to
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Nie jest również uzasadniony zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c., ponieważ
Sąd Apelacyjny nie pominął zarzutów apelacyjnych niezastosowania art. 58 k.c.
oraz art. 54 ustawy o grach hazardowych, ani nie zaniechał merytorycznego
odniesienia się do zarzutu naruszenia art. 65 k.c. przez niewskazanie go
w podstawach swojego rozstrzygnięcia. Sąd Apelacyjny na s. 7-9 uzasadnienia
zaskarżonego wyroku wyraźnie odniósł się do tych zarzutów apelacji, a okoliczność,
że rezultat tej oceny Sądu odwoławczego nie satysfakcjonuje strony skarżącej nie
jest dowodem naruszenia art. 378 § 1 k.p.c.
Bezzasadność zarzutów zgłoszonych w ramach drugiej podstawy kasacyjnej
ma ten skutek, że oceny zarzutów naruszenia wskazanych w skardze kasacyjnej
przepisów prawa materialnego należało dokonać z uwzględnieniem ustalonego
stanu faktycznego, który Sąd Apelacyjny ocenił jako zgodny z materiałem sprawy
i oparty na prawidłowej ocenie dowodów, a w konsekwencji przyjął go za podstawę
swojego rozstrzygnięcia (s. 6 in fine uzasadnienia zaskarżonego wyroku).
Z art. 201 § 4 k.s.h. wynika, że członek zarządu spółki z o.o. jest
powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba, że umowa spółki stanowi
inaczej. Dyspozytywny charakter tej umowy prawnej przesądza o tym, że umową
5
spółki można powierzyć uprawnienie do powoływania członka zarządu innemu
podmiotowi aniżeli zgromadzeniu wspólników podejmującemu uchwałę. Nie można
wykluczyć, że takim innym uprawnionym do powołania członka zarządu podmiotem
mógłby okazać się wspólnik, któremu uprawnienie to zostało przyznane na
podstawie art. 159 k.s.h. jako szczególna korzyść, która wymagałyby jednak
dokładnego określenia w umowie spółki (wyrok SN z dnia 20 listopada 2003 r.,
III CK 93/02, Mon. Prawn. 2006/3/145).
Również w piśmiennictwie przyjęto, że do szczególnych korzyści
w rozumieniu art. 159 k.s.h. należy zaliczyć m.in. prawo wspólnika wyłącznego
ustanawiania członków zarządu, a więc ich powoływania, przy czym dopuszczono
nawet ewentualność, aby z umowy spółki wyraźnie wynikało, że prawo to nie jest
uzależnione od dalszego utrzymywania przez uprawnionego statusu wspólnika.
Nadto w doktrynie przyjęto, że art. 159 k.s.h. dotyczy wszelkich korzyści
szczególnych, za jakie nie należy jednak uważać uprawnień przysługujących
jednolicie wszystkim wspólnikom, przy czym nie jest istotne, czy są to uprawnienia
wynikające wyłącznie z umowy, czy też stanowią jedynie modyfikację uprawnień
wynikających z ustawy.
Wobec powyższego za trafny należało uznać zarzut naruszenia art. 159
k.s.h. przez jego zastosowanie w ustalonym stanie faktycznym sprawy, przyjętym
za podstawę rozstrzygania, wskutek błędnego uznania przez Sąd Apelacyjny,
że wynikające z ustawy uprawnienie powoda będącego wspólnikiem do wskazania
jednego kandydata na członka zarządu jest takim jego uprawnieniem (nazwanym
„osobistym” - s. 7 uzasadnienia), którego treść sprowadza się do tego, że kandydat
przez niego wskazany powinien być wybrany przez zgromadzenie wspólników na
członka zarządu. Wcześniej Sąd pierwszej instancji określił podobnie treść tego
uprawnienia, nazwanego „prawem osobistym”, jako wiążące dla pozostałych
wspólników wskazanie osoby do pełnienia funkcji członka zarządu.
Tymczasem elementem wiążących ustaleń przyjętych za podstawę
orzekania jest brzmienie § 12 ust. 2 umowy, którego istota sprowadza się do
uprawnienia powoda, dopóki będzie on wspólnikiem, jedynie do wskazywania
jednego kandydata na członka zarządu. Takie brzmienie przyznanego powodowi
6
w umowie uprawnienia w postaci szczególnej korzyści, a wymagające z mocy art.
159 k.s.h. dokładnego określenia w umowie spółki, oznacza wyłącznie to co wprost
wynika z tego postanowienia umownego, a mianowicie uprawnienie do
wskazywania jednego kandydata na członka zarządu. Tak określonego
uprawnienia nie można kwalifikować jako wiążącego dla zgromadzenia wspólników
wskazania osoby kandydata na członka zarządu, który przez zgromadzenie
powinien być powołany w skład tego organu (Sąd Apelacyjny użył słowa „wybrany”).
Podkreślić należy, że ustawowym uprawnieniem zgromadzenia wspólników
z mocy art. 201 § 4 k.s.h. jest m.in. powołanie członka zarządu uchwałą
wspólników, a pozbawienie lub ograniczenie wymienionego organu spółki z o.o.
uprawnienia do swobodnego podjęcia uchwały w tym przedmiocie wymagałoby
wyraźnego odmiennego postanowienia w umowie spółki.
Brzmienie postanowienia § 12 ust. 2 umowy spółki nie dowodzi, aby
uprawnienie zgromadzenia wspólników do powołania uchwałą członka zarządu
zostało temu organowi ograniczone do powołania wyłącznie osoby wskazanej jako
kandydat przez powoda. Przyznania powodowi w umowie spółki szczególnej
korzyści w postaci uprawnienia do wskazywania jednego kandydata na członka
zarządu nie można utożsamiać z wyłączeniem swobody zgromadzenia wspólników
w realizacji jego ustawowego uprawnienia do powoływania członka zarządu
(art. 201 § 4 k.s.h.), bądź, jak przyjął to Sąd odwoławczy, z ograniczeniem tego
uprawnienia polegającym na związaniu zgromadzenia wspólników obowiązkiem
powołania osoby wskazanej przez powoda jako kandydata na członka zarządu.
Zarzut naruszenia art. 159 k.s.h. okazał się więc uzasadniony.
Uzasadnionym okazał się również zarzut nieprawidłowej wykładni
i niewłaściwego zastosowania art. 249 § 1 k.s.h. Zastosowanie tego przepisu
wymaga wystąpienia co najmniej jednej spośród czterech możliwych konfiguracji
łącznego współwystępowania dwóch przesłanek wskazanych w tym przepisie,
co trafnie wskazała strona skarżąca na s. 11 skargi kasacyjnej.
Sąd Apelacyjny zaakceptował możliwość zastosowania art. 249 § 1 k.s.h.
w ustalonym stanie faktycznym sprawy, uznając, że kwestionowana uchwała
7
narusza umowę spółki i prowadzi do pokrzywdzenia wspólnika. Taką ocenę należy
jednak uznać za co najmniej przedwczesną, ponieważ nie można zaakceptować
wystąpienia przesłanki sprzeczności uchwały z umową spółki, uwzględniając
argumenty zaprezentowane przy ocenie zarzutu naruszenia art. 159 k.s.h.
Zważywszy, że realizacja przez powoda przyznanego mu uprawnienia w postaci
szczególnej korzyści określonej w § 12 ust. 2 umowy spółki nie zobowiązywała
zgromadzenia wspólników do powołania wyłącznie wskazanej przezeń osoby na
członka zarządu, to uznać należy, że uchwała odmawiająca powołania R. S. na
członka zarządu pozwanej, nie jest uchwałą sprzeczną z umową spółki.
Otwartą natomiast kwestią, nie będącą dotychczas przedmiotem badania
Sądu, jest ocena ewentualnej sprzeczności spornej uchwały z dobrymi obyczajami
(uchwała SN z dnia 20 grudnia 2012 r., III CZP 84/12, OSNC 2013/7-8/83; wyrok
SN z dnia 7 maja 2009 r., III CSK 319/08, niepubl.), co przesądza, że sprawa nie
dojrzała jeszcze do ostatecznego rozstrzygnięcia.
Nie ma natomiast racji strona pozwana w odniesieniu do innego aspektu
zarzutu błędnej wykładni art. 249 § 1 k.s.h. Przesłanka w postaci podjęcia uchwały
mającej na celu pokrzywdzenie wspólnika nie może być rozumiana jako
ograniczająca się wyłącznie do konieczności wykazania świadomości (zamiaru)
wspólników podejmujących uchwałę dokonania tą uchwałą pokrzywdzenia innego
wspólnika.
Racją ma Sąd Apelacyjny, że przesłankę tę należy uznać za spełnioną nie
tylko wskutek wykazania wystąpienia celu (zamiaru) pokrzywdzenia wspólnika, ale
również wówczas, gdy uchwała ta prowadzi do pokrzywdzenia wspólnika, a więc
gdy taki skutek jest następstwem podjęcia kwestionowanej uchwały. Skład
orzekający w niniejszej sprawie aprobuje wyrażone wcześniej w judykaturze
stanowisko, że uchwała zgromadzenia wspólników może być uznana za
krzywdzącą wspólnika zarówno wówczas, gdy cel pokrzywdzenia istnieje w czasie
podejmowania uchwały, jak i wtedy, gdy cel taki nie jest zakładany przy jej
podejmowaniu, jednak treść uchwały jest taka, że jej wykonanie doprowadziło do
pokrzywdzenia wspólnika (wyrok SN z dnia 16 kwietnia 2004 r., I CK 537/03, OSNC
2004/12/204). Ocena okoliczności występujących przy podjęciu uchwały powinna
8
więc uwzględniać zarówno badanie woli (celu) pokrzywdzenia wspólnika, jak
i godzenie się z pokrzywdzeniem go w następstwie wykonania uchwały, nawet
przy braku takiej bezpośredniej woli pokrzywdzenia (wyroki SN: z dnia 28 marca
2014 r., III CSK 150/13, niepubl.; z dnia 27 marca 2013 r., I CSK 407/12, OSP 2013,
nr 11, poz. 108).
Nie zasługiwały również na uwzględnienie zarzuty naruszenia art. 53 ustawy
o grach hazardowych przez jego błędną wykładnię i art. 54 tej ustawy przez jego
niezastosowanie. Ocena zakresu uprawnień powoda w kontekście powołanych
przepisów ustawy jest okolicznością indyferentną w postępowaniu o uchylenie
uchwały na podstawie art. 249 § 1 k.s.h., ponieważ w tym postępowaniu Sąd
zobowiązany jest badać sprzeczność uchwały z umową spółki lub z dobrymi
obyczajami, a nie sprzeczność uchwały z ustawą, do badania czego służy już inne
powództwo.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c., uwzględniając zarzut niewłaściwego zastosowania art. 159 k.s.h.
w ustalonym stanie faktycznym sprawy oraz zarzut nieprawidłowej w części
wykładni art. 249 § 1 k.s.h.