Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 49/15
POSTANOWIENIE
Dnia 9 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Marta Romańska
w sprawie ze skargi P.D. i R. S. o wznowienie postępowania w sprawie z wniosku
C. G. i R. V.
przy uczestnictwie A. R.
o przysposobienie małoletnich W. i W. O.,
zakończonej prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w W. z dnia 15
lipca 2008 r.,
z udziałem C.G. i R. V.
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 9 lipca 2015 r.,
zażalenia skarżących na postanowienie Sądu Okręgowego
w W. z dnia 29 października 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 29 października 2014 r. Sąd Okręgowy w W.
odrzucił skargę kasacyjną P. D. i R. S. od postanowienia tego Sądu z dnia 3 lipca
2014 r., oddalającego ich zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego w W. z
dnia 7 kwietni 2014 r. Sąd Rejonowy, który prowadził postępowanie na skutek
skargi P. D. i R. S. o wznowienie postępowania w sprawie o przysposobienie
dwojga małoletnich dzieci, umorzył je na podstawie art. 182 § 1 zd 1 k.p.c., wobec
niezłożenia w ciągu roku wniosku o jego podjęcie po zawieszeniu z przyczyn
wskazanych w art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. Sąd Okręgowy, rozpatrujący zażalenie na to
postanowienie, uznał umorzenie postępowania za prawidłowe.
Skarżący wnieśli skargę kasacyjną od postanowienia Sądu Okręgowego,
którą Sąd ten uznał za niedopuszczalną, wskazując, że w postępowaniu
nieprocesowym, zgodnie z art. 5191
§ 1 k.p.c., skarga kasacyjna przysługuje
jedynie od wydanego przez sąd drugiej instancji postanowienia co do istoty sprawy
oraz od postanowienia w przedmiocie odrzucenia wniosku i umorzenia
postępowania kończących postępowanie w sprawie i to jedynie w sprawach
z zakresu prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego, chyba, że skarga taka
została wyłączona, natomiast w pozostałych sprawach - tylko w przypadkach
wymienionych w art. 5191
§ 2 i 3 k.p.c. Zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszej
sprawie nie zostało wydane rozstrzygnięcie co do istoty sprawy ani też
postanowienie o umorzeniu postępowania, ponieważ Sąd Okręgowy jedynie
rozpoznał zażalenie na postanowienie o umorzeniu postępowania przez Sąd
pierwszej instancji..
Skarżący zażalili się na postanowienie o odrzuceniu ich skargi kasacyjnej,
zarzucając, że zostało wydane z naruszeniem art. 5191
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 3981
§ 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że sprawa o przysposobienie nie jest sprawą
z zakresu prawa osobowego, a postanowienie orzekające o oddaleniu
zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania nie stanowi kończącego
w sprawie orzeczenia w przedmiocie umorzenia postępowania. We nioskach
skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy
3
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Postępowanie wznowieniowe jest szczególnym rodzajem postępowania
o charakterze nadzwyczajnym. Skarga o wznowienie postepowania łączy w sobie
cechy środka zaskarżenia i cechy powództwa. Umożliwia ponowne rozpoznanie
sprawy zakończonej prawomocnym wyrokiem (postanowieniem co do istoty sprawy
w postępowaniu nieprocesowym) w wypadku wystąpienia enumeratywnie
wymienionych w ustawie podstaw wznowieniowych. Podobieństwo do powództwa
podkreśla przewidziany w art. 409 k.p.c. nakaz, aby skarga spełniała wymagania
pozwu, zawarte w art. 406 k.p.c. odesłanie do przepisów o postępowaniu przed
sądem pierwszej instancji, jeżeli przepisy normujące skargę o wznowienie nie
zawierają odmiennych postanowień oraz oznaczony w art. 412 § 1 k.p.c. zakres
rozpoznania sprawy, która rozpatrywana jest na nowo, jakkolwiek tylko w granicach,
jakie zakreśla podstawa wznowienia. W wyniku rozpoznania sprawy na nowo sąd
wydaje wyrok, którym oddala skargę o wznowienie, bądź uwzględniając ją zmienia
zaskarżone orzeczenie albo je uchyla i w razie potrzeby pozew odrzuca lub
postępowanie umarza (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2011 r.,
III CSK 311/10, nie publ. poza bazą Lex nr 960541). W orzecznictwie akceptowany
jest pogląd, że o dopuszczalności skargi kasacyjnej w sprawie o wznowienie
postępowania decyduje przedmiot sprawy prawomocnie zakończonej, której
dotyczy skarga (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2000 r.,
III CZ 173/99, OSNC 2000/7-8/144). Postępowanie o przysposobienie niewątpliwie
jest sprawą z zakresu prawa osobowego, w której dopuszczalność wniesienia
skargi wynika z postanowień art. 5191
§ 1 k.p.c. Nie może też budzić wątpliwości,
że orzeczenia wskazane w art. 412 § 2 k.p.c. wydane w sprawie, w której skarga
kasacyjna jest dopuszczalna podlegają zaskarżeniu tą skargą.
Konieczna jest jednak odpowiedź na pytanie, czy zaskarżeniu
skargą kasacyjną podlega także postanowienie o umorzeniu postępowania
wznowieniowego na etapie wstępnym, przed merytorycznym rozpoznaniem
4
sprawy, nie będące konsekwencją ponownego rozpatrzenia sprawy, której
skarga dotyczy.
Artykuł 5191
§ 1 k.p.c. przewiduje dopuszczalność zaskarżenia skargą
kasacyjną nie tylko wydanych przez Sąd drugiej instancji postanowień co do istoty
sprawy w określonych kategoriach postepowań ale także kończących
postępowanie w takich sprawach postanowień w przedmiocie odrzucenia wniosku
i umorzenia postępowania. W orzecznictwie utrwalił się pogląd, że - mimo
odesłania w przepisach o wznowieniu postępowania do odpowiedniego stosowania
w zakresie nieuregulowanym postanowień dotyczących pozwu i postępowania
przed sadem pierwszej instancji (art. 409 i 406 k.p.c.) - skarga o wznowienie
postępowania nie może być utożsamiona z pozwem ani z wnioskiem
w postępowaniu nieprocesowym, wobec czego wydane przez sąd drugiej instancji
postanowienie w przedmiocie odrzucenia skargi o wznowienie nie stanowi
przewidzianego w art. 3981
§ 1 ani w art. 5191
§ 1 k.p.c. postanowienia
w przedmiocie odrzucenia pozwu albo wniosku w postępowaniu nieprocesowym,
kończącego postępowanie w sprawie (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 15 października 2001 r., V CKN 357/01, OSNC 2002/7-8/92 oraz z dnia
6 września 2006 r. IV CK 17/06 nie publ. poza bazą Lex nr 1084672 i cytowane tam
orzecznictwo). Argumentacja oparta na odmienności wniosku (pozwu) i skargi
o wznowienie postępowania nie stanowi jednak wystarczającej podstawy do
przyjęcia, że również w wypadku umorzenia postępowania wywołanego
wniesieniem skargi o wznowienie w sprawie, w której co do zasady skarga
kasacyjna jest dopuszczalna, nie można z niej skorzystać w celu zaskarżenia
postanowienia oddalającego zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji
o umorzeniu postępowania. Nie budzi wątpliwości że postanowienie takie jest
postanowieniem sądu drugiej instancji i że zapadło „w przedmiocie umorzenia
postępowania”, skoro sąd odwoławczy orzekał o zasadności umorzenia
postępowania przez sąd pierwszej instancji. Jest to również postanowienie
kończące postępowanie wznowieniowe jako całość. Pozostaje do rozważenia, czy
zakończenie postępowania wznowieniowego równoznaczne jest z zakończeniem
postępowania w sprawie rozumianej jako konkretne postępowanie poświęcone
rozpoznaniu określonego żądania poddanego pod osąd, czy też stanowi
5
jedynie zamknięcie postępowania dodatkowego, odrębnego, uzupełniającego.
Zważywszy jednak, że postępowanie wznowieniowe stanowi szczególną,
nadzwyczajną drogę prawną umożliwiającą wzruszenie prawomocnego orzeczenia
merytorycznego i ponowne, choć ograniczone przedmiotowo rozpoznanie takiej
sprawy, przyjąć należy, ze umorzenie takiego postępowania utrwala jednocześnie
istniejące prawomocne merytoryczne rozstrzygniecie w sprawie, a tym samym
kończy postępowanie w tej sprawie w rozumieniu art. 5191
§ 1 k.p.c. przyjąć więc
należy, że dopuszczalne jest zaskarżenie postanowienia sądu drugiej instancji
oddalającego zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji o umorzeniu
postępowania wywołanego skargą o wznowienie postępowania w sprawie
o przysposobienie.
Z tych przyczyn postanowienie Sądu Okręgowego podlegało uchyleniu na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.