Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 210/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z wniosku Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego sp. z o.o. w G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wydanie pisemnej interpretacji przepisów prawnych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 lipca 2015 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 listopada 2013 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok oraz zmienia wyrok Sądu
Okręgowego - Sądu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22 stycznia
2013 r., i oddala odwołanie wnioskodawcy,
2. zasądza od wnioskodawcy na rzecz strony pozwanej kwotę
120 zł (sto dwadzieścia) tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 26 listopada 2013 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 22 stycznia 2013 r. w sprawie z odwołania Miejskiego Przedsiębiorstwa
Komunikacyjnego Sp. z o.o. z siedzibą w G. o wydanie pisemnej interpretacji
przepisów prawnych.
W stanie faktycznym sprawy, decyzją z dnia z dnia 25 września 2012 r.,
Zakład Ubezpieczeń Społecznych - na podstawie art. 10 ust. 1 i 5 ustawy z dnia 2
lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (jednolity tekst; Dz.U. z 2015
r., poz. 584) w związku z art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst; Dz.U. z 2015 r., poz. 121) -
uznał za nieprawidłowe stanowisko zawarte we wniosku M.P.K. Spółki z o.o. (dalej
także wnioskodawca albo płatnik) o wydanie pisemnej interpretacji w trybie art. 10
ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, potwierdzającej brak obowiązku
opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP) za pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w
niepełnym wymiarze czasu pracy lub za pracowników, którzy przed dniem 1
stycznia 1999 r. nie byli zatrudnieni w szczególnych warunkach lub szczególnym
charakterze. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że wnioskodawca
zatrudnia pracowników na stanowiskach kierowców autobusów, którzy wykonują
prace o szczególnym charakterze. Zdaniem wnioskodawcy wobec pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w
niepełnym wymiarze czasu pracy lub nie świadczących pracy przed dniem 1
stycznia 1999 r., pracodawca nie ma obowiązku odprowadzania składek na
Fundusz Emerytur Pomostowych. Stanowisko płatnika organ rentowy uznał za
nieprawidłowe, ponieważ składka na FEP powinna być opłacana od wszelkich
wynagrodzeń stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe, przysługujących za okres zatrudnienia w warunkach
szczególnych lub szczególnym charakterze, bez względu na wymiar czasu pracy,
czy też ewentualne prawo do emerytury pomostowej.
W odwołaniu od powyższej decyzji płatnik wniósł o jej zmianę i uznanie za
prawidłowe stanowiska przedstawionego we wniosku. Odwołujący się zarzucił
zaskarżonej decyzji błędną interpretację przepisów prawa - art. 2, 32 oraz art. 67
3
Konstytucji RP, art. 2a ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
oraz art. 35 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U.
nr 237, poz. 1656 ze zm.). Odwołujący się podniósł, że z art. 35 ustawy o
emeryturach pomostowych wynika, iż wobec pracowników wykonujących pracę w
szczególnym charakterze w niepełnym wymiarze etatu nie ma obowiązku
odprowadzania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych. Przywołany przepis
formułuje dwa warunki, od których uzależniony jest obowiązek odprowadzania
składek. Jednym z tych warunków jest wykonywanie prac w szczególnym
charakterze – w tym zakresie ustawa odsyła do definicji zawartej w art. 3 ust. 1 i 3
ustawy. Jednakże przepisów tych nie można odczytywać w oderwaniu od art. 3 ust.
5 ustawy, w którym zawarta jest definicja prac o szczególnym charakterze, zgodnie
z którą prace o szczególnym charakterze to prace, o których mowa w załączniku do
ustawy, wykonywane w pełnym wymiarze czasu pracy. Zatem należy uznać, że w
przypadku gdy pracownik wykonuje prace o szczególnym charakterze w niepełnym
wymiarze czasu pracy, pracodawca nie ma obowiązku odprowadzania składek na
FEP. Według wnioskodawcy nie ma obowiązku odprowadzania składek na
Fundusz Emerytur Pomostowych za pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze w niepełnym wymiarze etatu lub
niewykonujących takiej pracy przed dniem 1 stycznia 1999 r. Nadto odwołujący się
wskazał, że w art. 32 Konstytucji RP przewiduje się zasadę równości wobec prawa
wszystkich obywateli. Stan, w którym pracodawca opłaca imienne składki na
ubezpieczenie społeczne za wszystkich pracowników wykonujących tę samą pracę,
przy czym świadczenia w postaci prawa do emerytury pomostowej przysługują nie
wszystkim, za których opłaca się składki, byłby naruszeniem zasady równego
traktowania obywateli przez władze publiczne. Identycznie ocenić trzeba sytuację,
w której obowiązek odprowadzania składek na FEP dotyczy osób, które nie
wykonywały pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze przed
dniem 1 stycznia 1999 r., jest to zaś – stosownie do art. 4 pkt. 5 ustawy, jedna z
przesłanek nabycia prawa do emerytury pomostowej.
Wyrokiem z dnia 22 stycznia 2013 r. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną
decyzję i uznał za prawidłowe stanowisko zawarte we wniosku płatnika co do braku
obowiązku opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych za pracowników
4
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w
niepełnym wymiarze czasu pracy lub za pracowników, którzy przed dniem 1
stycznia 1999 r. nie byli zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że zgodnie z art. 35 ust. 1 pkt 2 i art. 3 ust.
4 i 5 ustawy o emeryturach pomostowych, pracownikiem wykonującym pracę w
szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze jest zatrudniony w pełnym
wymiarze czasu pracy, stąd należy uznać, że obowiązek składkowy określony w
art. 35 ustawy dotyczący jedynie pracownika, który wykonuje prace w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze w wymiarze wskazanym w art. 3 ust. 4 i
5 ustawy, skoro w przypadku pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze
czasu pracy prawo do emerytury pomostowej zostało wyłączone. W tym zakresie
Sąd odwołał się do rozważań zawartych w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22
lutego 2012 r., II UK 130/11, (LEX nr 1157556). Sąd pierwszej instancji podzielił
również stanowisko wnioskodawcy, że nie istnieje obowiązek odprowadzania
składki na FEP za pracowników, którzy przed dniem 1 stycznia 1999 r. nie byli
zatrudnieni w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Zdaniem
Sądu Okręgowego, osoby, które podjęły zatrudnienie w szczególnych warunkach
lub szczególnym charakterze po dniu 1 stycznia 1999 r., również nie nabędą prawa
do emerytury pomostowej (art. 4 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych). Skoro
prawo do emerytury pomostowej w stosunku do takich pracowników jest
wyłączone, nie można przyjąć, że należą oni do kręgu osób objętych
ubezpieczeniem.
Sąd Apelacyjny, oddalił apelację organu rentowego, podzielając ocenę
prawną, dokonaną przez Sąd pierwszej instancji. Podkreślając zasadę ścisłej
wykładni przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, Sąd drugiej instancji
zauważył, że objęcie z mocy ustawy ubezpieczeniem społecznym wiąże się z
obowiązkiem opłacania składki na to ubezpieczenie. Z drugiej strony obowiązek
ubezpieczenia nie może dotyczyć osoby, co do której od początku wiadomo, że
nigdy świadczenia nie nabędzie, bowiem podleganie ubezpieczeniom ściśle wiąże
się z prawem do przyszłych świadczeń z tego tytułu. W ocenie Sądu Apelacyjnego,
osoby pracujące w szczególnych warunkach lub szczególnym |charakterze w
5
niepełnym wymiarze czasu pracy nie mogą nabyć prawa do emerytury pomostowej
o czym przesądza art. 4 pkt. 6 w związku z art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach
pomostowych. Pracownikiem uprawnionym do emerytury pomostowej jest
pracownik, który poza spełnieniem przesłanek wymienionych enumeratywnie w art.
4 pkt 1-5 i 7, spełnia również przesłankę określoną w pkt 6 tego przepisu, tj. po dniu
31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze w pełnym wymiarze czasu pracy (art. 3 ust. 4 i 5 ustawy). W myśl
natomiast art. 3 ust. 5, za pracowników wykonujących prace w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się pracowników wykonujących
po dniu wejścia w życie ustawy w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których
mowa w ust. 3. Sąd Apelacyjny w pełni zgodził się z rozważaniami Sądu
Najwyższego zawartymi w wyroku z dnia 22 lutego 2012r., II UK 130/11. W jego
ocenie przedstawione w nim argumenty dotyczą również pracowników, którzy nie
wykonywali pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
przed dniem 1 stycznia 1999 r., bowiem nie mogą oni nabyć prawa do emerytury
pomostowej, nie spełniając przesłanki określonej w art. 4 ust. 5 ustawy o
emeryturach pomostowych. Sąd, za rozważaniami Sądu Najwyższego zawartymi w
powołanym wyżej wyroku, przyjął, że obciążanie obowiązkiem składkowym płatnika
za pracowników, którzy nie mogą nabyć prawa do emerytury pomostowej
oznaczałoby, że składki na ubezpieczenie społeczne, nie miałyby takiego
charakteru, stanowiąc daninę publicznoprawną. Wynikająca z art. 2 Konstytucji RP
zasada należytej legislacji nie pozwala na to, aby na podstawie niejednoznacznych
norm prawnych konstruować obowiązki o charakterze fiskalnym.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik organu
rentowego, zarzucając naruszenie prawa materialnego - art. 10 ust. 1 i 5 ustawy z
dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej w związku z art. 35
ustawy o emeryturach pomostowych, przez uznanie, że „brak jest obowiązku
opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych, za pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w
niepełnym wymiarze czasu pracy lub za pracowników, którzy przed 1 stycznia
1999 r. nie byli zatrudnieni w szczególnych warunkach lub szczególnym
charakterze”, wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie
6
sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o jego zmianę i rozstrzygnięcie co
do istoty sprawy wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona.
Jedyną jej podstawą był zarzut naruszenia prawa materialnego – art. 10 ust.
1 i 5 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w związku z art. 35 ustawy o
emeryturach pomostowych.
Zarzut ten jest uzasadniony gdy odnosi się do naruszenia art. 35 ustawy o
emeryturach pomostowych.
Na wstępie warto przypomnieć – z powołaniem się na ustalone w tej mierze
orzecznictwo (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2011 r.,
II UK 331/10 – OSNP 2012 nr 11-12, poz.147 i z 18 kwietnia 2011 r., III UK 117/10,
LEX 898257), że zgodnie z art. 10 ust. 1, 2, 3 oraz 5 ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej przedsiębiorca może złożyć do właściwego organu
administracji publicznej lub państwowej jednostki organizacyjnej wniosek o wydanie
pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z których
wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz
składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej sprawie
(ust. 1). Wniosek o wydanie interpretacji może dotyczyć zaistniałego stanu
faktycznego lub zdarzeń przyszłych (ust. 2). Przedsiębiorca we wniosku o wydanie
interpretacji jest obowiązany przedstawić stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe
oraz własne stanowisko w sprawie (ust. 3). Interpretacja nie jest wiążąca dla
przedsiębiorcy, jednakże nie może być on obciążony jakimikolwiek daninami
publicznymi, sankcjami administracyjnymi, finansowymi lub karami w zakresie, w
jakim zastosował się do uzyskanej interpretacji (ust. 2). Jest ona (interpretacja)
natomiast wiążąca dla organów administracji publicznej lub państwowych jednostek
organizacyjnych właściwych dla przedsiębiorcy i może zostać zmieniona wyłącznie
w drodze wznowienia postępowania (art. 9 ust. 3 tej ustawy). Zapadła w wyniku
rozpoznania wniosku decyzja właściwego organu musi zawierać wskazanie
prawidłowego stanowiska w tym zakresie i jego uzasadnienie. Zakres i przedmiot
7
sprawy o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa determinuje zatem
treść wniosku wszczynającego postępowanie, a rolą organu prowadzącego to
postępowanie jest ocena stanowiska strony w spornej kwestii, nie zaś
przedstawianie poglądów i wykładni przepisów odnoszących się do różnych sytuacji
faktycznych. Istotą tego postępowania jest uzyskanie przez stronę wyjaśnienia
treści przepisów prawa i zasad ich zastosowania w odniesieniu do indywidualnej
sytuacji wskazanej we wniosku.
Przechodząc do uwag merytorycznych, trzeba zauważyć, że zgodnie z art.
35 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych składki na Fundusz Emerytur
Pomostowych opłaca się za pracownika, który spełnił łącznie wskazane w nim
warunki: urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r. oraz wykonuje prace w
szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, określone w art. 3 ust. 1 i
3 ustawy, przy czym obowiązek składkowy powstaje z dniem rozpoczęcia
wykonywania przez pracownika pracy w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, a ustaje z dniem zaprzestania wykonywania tych prac.
Za wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2015 r., I UK 330/14
(dotąd niepublikowany), należy powtórzyć, że emerytury pomostowe tworzą
odrębny od powszechnego system finansowy, czego wyrazem jest także ich
wyodrębnienie finansowe przez ustanowienie składki na Fundusz Emerytur
Pomostowych w wysokości 1,5% podstawy wymiaru. „Obowiązek opłacania i
finansowania składki w myśl art. 35 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych
spoczywa na pracodawcach zatrudniających pracowników, którzy urodzili się po
dniu 31 grudnia 1948 r. oraz wykonują prace w szczególnych warunkach lub o
szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy bez względu
na to, czy pracownik za którego jest ona opłacana został objęty ochroną przed
ryzykiem zaprzestania wykonywania dotychczasowej pracy zawodowej przed
osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego. Ustawodawca pozbawił bowiem
składki na Fundusz Emerytur Pomostowych cechy wzajemności (odpłatności).
Przyjmuje się, że ma ona charakter przymusowy, celowy i bezzwrotny, a także pełni
rolę opłaty celowej przeznaczonej na finansowanie emerytur pomostowych”, zaś
obowiązek składkowy „powiązany jest wyłącznie z zatrudnieniem pracownika
8
urodzonego po dniu 31 grudnia 1948 r. przy pracach w warunkach szczególnych
lub o szczególnym charakterze”.
W dalszym ciągu za cytowanym wyżej wyrokiem, trzeba wskazać, że
„Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 4 grudnia 2000 r., K 9/00 (OTK ZU 2000
nr 8 poz. 294) stwierdził, że obowiązujące obecnie regulacje prawne dowodzą, że
prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie można zaliczyć do praw
obligacyjnych. Nie zawsze istnieje prosta zależność między prawem do świadczeń
lub ich wysokością a okresem i rozmiarem opłacanej składki (por. wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 30 maja 2000 r., K 37/98, OTK ZU 2000 nr 4, poz. 112).
Odosobniony obecnie jest pogląd zgodnie z którym składka na ubezpieczenie
społeczne nie posiada charakteru daniny publicznej. W wyroku z dnia 15 lipca
2013 r., K 7/12 (76/6/A/213) Trybunał Konstytucyjny uwypuklił, że składki na
ubezpieczenie rentowe są charakterystycznym źródłem finansowania zabezpieczeń
społecznych, posiadającym odrębną nazwę własną i wykazują wszystkie cechy
daniny publicznej, o której mowa w art. 217 Konstytucji RP. Składki na
ubezpieczenia rentowe, będące dochodami publicznymi, wnosi się na zasadzie
przymusu opartego na władztwie daninowym. Stanowią one dochód
pozabudżetowy podmiotu publicznego, jakim jest Fundusz Ubezpieczeń
Społecznych. (…)”.
Z tych przyczyn, Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę
kasacyjną, nie podziela poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia
22 lutego 2012 r., II UK 130/11 (OSNP 2013 nr 3-4, poz. 40), według którego
„obowiązek opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych dotyczy
pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze w pełnym wymiarze czasu pracy (art. 35 ust. 1 ustawy o emeryturach
pomostowych (…)”, wskazując w uzasadnieniu, że obowiązek ubezpieczenia nie
może dotyczyć osoby, co do której od początku wiadomo, że nigdy świadczenia nie
otrzyma.
W tych warunkach, w okolicznościach sprawy, brak podstaw prawnych do
podzielenia poglądu wnioskodawcy, że pracodawca jako płatnik składek na
Fundusz Emerytur Pomostowych nie ma obowiązku zapłaty składek na ten fundusz
za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
9
charakterze w niepełnym wymiarze czasu pracy, lub za pracowników, którzy przed
dniem 1 stycznia 1999 r. nie byli zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze. Obowiązek zapłaty składek na Fundusz Emerytur
Pomostowych stosownie do art. 35 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych,
uzależniony został wyłącznie od zatrudniania pracowników, którzy urodzili się po
dniu 31 grudnia 1948 r., wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o
szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy i bez znaczenia
dla obowiązku zapłaty składki jest okoliczność, czy pracownik wykonujący obecnie
pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze spełniałby
warunki dla nabycia prawa do emerytury pomostowej zawarte w art. 4 ustawy.
Z tych przyczyn, gdy podniesiony w skardze kasacyjnej organu rentowego
zarzut naruszenia prawa materialnego (art. 35 ustawy o emeryturach
pomostowych) okazał się uzasadniony, orzeczono jak w sentencji po myśli art.
39816
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono po myśli art. 98 k.p.c.,
uwzględniając taryfowe wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego - § 12 ust. 4 pkt
1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych (…) – jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz.
490.
kc