Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 627/14
POSTANOWIENIE
Dnia 17 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z wniosku K. W.
przy uczestnictwie W. O.
o umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 6 lutego 2014 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. przyznaje adw. Z. G. od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego
w P.) kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł podwyższoną o stawkę
podatku od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pomoc
prawną udzieloną wnioskodawczyni z urzędu w
postępowaniu kasacyjnym.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 4 października 2013 r. Sąd Rejonowy w C. oddalił
wniosek K. W. o umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym W. O., bez jego zgody, a
postanowieniem z dnia 6 lutego 2014 r. Sąd Okręgowy w P. oddalił apelację
wnioskodawczyni od tego postanowienia. W motywach rozstrzygnięcia Sąd
wskazał, powołując się na treść opinii biegłego psychiatry, dowód z której dopuścił i
przeprowadził Sąd pierwszej instancji, że uczestnik cierpi na przewlekłą chorobę
psychiczną o obrazie klinicznym schizofrenii rzekomonerwicowej, to jest
schizofrenię rezydualną oraz liczne schorzenia somatyczne. Jest schorowany i
wymaga pomocy. Nie jest jednak osobą niezdolną do zaspokajania swoich potrzeb
życiowych. Jego zdolności w tym zakresie są jednak istotnie ograniczone ze
względu na występowanie objawów negatywnych procesu schizofrenicznego,
mających trwały charakter. Niemniej jednak jego stan zdrowia psychicznego jest
stabilny, stąd też nie jest uzasadnione przewidywanie, że leczenie w szpitalu
psychiatrycznym przyniesie poprawę tego stanu zdrowia. W ocenie Sądu drugiej
instancji nie ma podstaw do umieszczenia uczestnika w szpitalu psychiatrycznym z
uwagi na potrzebę poprawy jego ogólnego stanu zdrowia. Przepisy art. 29 ust. 1
ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (jedn. tekst
Dz.U. z 2011 r., nr 231, poz.1375 ze zm.) dopuszczają takie umieszczenie
wówczas gdy wymaga tego stan zdrowia psychicznego danej osoby, co w sprawie
miejsca nie ma.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego,
wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie prawa materialnego to jest naruszenie art.
29 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (dalej:
u.o.z.p.) przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że przepis ten nie
pozwala na umieszczenie osoby chorej psychicznie i nie mogącej zaspokajać
swoich podstawowych potrzeb życiowych, w szpitalu psychiatrycznym w sytuacji
gdy istnieje przewidywanie, że leczenie spowoduje poprawę jej stanu zdrowia,
a nie tylko i wyłącznie w celu poprawienia stanu zdrowia psychicznego.
3
We wnioskach kasacyjnych skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego
postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uwzględnienie wniosku o przyjęcie do szpitala psychiatrycznego na
podstawie art. 29 ust. 1 cyt. ustawy stanowi ingerencję w sferę wolności
i nietykalności osobistej człowieka. Z tego powodu kontrola sądu, czy w danym
stanie faktycznym wystąpiły przesłanki ustawowe wymaga wnikliwej oceny, opartej
na dowodzie w postaci opinii biegłego lub zespołu biegłych z zakresu psychiatrii,
a to z tej przyczyny, że elementem stanu faktycznego decydującego
o uwzględnieniu wniosku jest opis stanu zdrowia psychicznego. Od stanu tego
zdrowia zależy rozstrzygnięcie w aspekcie albo pkt 1 albo pkt 2 ust.1 art. 29 u.o.z.p.
Przepis art. 29 u.o.z.p. w ust. 1 zawiera dwie różne przesłanki, których istnienie
decyduje o umieszczeniu osoby chorej psychicznie w szpitalu psychiatrycznym, bez
jej zgody. Tak więc umieszczenie w szpitalu na podstawie pkt 1 ust.1 art. 29 ustawy
następuje w celu zapobieżenia znacznemu pogorszeniu się stanu zdrowia
psychicznego chorego, co nastanie gdy chory nie zostanie przyjęty do szpitala
psychiatrycznego (w celu leczenia). Jak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
postanowienia z dnia 12 lipca 1996 r. II CRN 81/96 (OSNC z 1996 r., nr 12,
poz.164) uregulowanie to zawiera element przewidywania, zakłada wręcz
hipotetyczność oceny Sądu w przedmiocie tego, co dopiero może w przyszłości
nastąpić. Przesłanka zawarta w tym przepisie wskazuje, że brak byłoby podstawy
do uwzględnienia wniosku – o przyjęcie uczestnika postępowania do szpitala
psychiatrycznego bez jego zgody –gdyby Sąd miał w materiale dowodowym pełne
podstawy do poczynienia ustalenia, że przyjęcie osoby chorej psychicznie do
szpitala psychiatrycznego spowoduje nawet znaczne polepszenie stanu jej zdrowia
psychicznego. Unormowanie z art. 29 ust.1 pkt 1 ustawy i jego wykładnię
przytoczono dla wykazania, że obie przesłanki ujęte w art. 29 ust. 1 należy
wykładać restrykcyjnie, stanowią bowiem całość normatywną, a u jej podstaw leży
przewidywalność oparta na dowodach w postaci opinii lekarzy, a nie dowolność czy
też przekonanie wnioskodawcy o potrzebie niesienia pomocy choremu w tej formie.
Wyłączone jest umieszczenie chorego w szpitalu psychiatrycznym choćby było to
4
dlań korzystne, ze względu na jego dobro. W tym jednak kierunku zmierzają
argumenty skargi kasacyjnej. Takiej wykładni należy się sprzeciwić, zważywszy, że
wykładnia rozszerzająca przepisów dotykających praw obywatelskich, tu wolności
i nietykalności osobistej obywatela, niesie ryzyko nadużyć; przepisy ustawy
mogłyby się stać wygodnym instrumentem w realizacji innych celów niż założone jej
treścią.
Tak więc poddając wykładni art. 29 ust.1 pkt 2 ustawy przypomnieć należy,
że dopuszcza on umieszczenie osoby chorej psychicznie w szpitalu
psychiatrycznym bez jej zgody, gdy osoba ta znajduje się w szczególnej sytuacji, to
jest, jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb
życiowych, a ponadto uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu
psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia. Skarżąca w skardze
kasacyjnej dowodzi, że brak w tekście ustawy wskazania, iż chodzi o poprawę
stanu zdrowia psychicznego wskazuje, że ustawodawca miał na uwadze ogólny
stan zdrowia i poprawa stanu zdrowia w ogólności też jest przesłanką umieszczenia
chorego psychicznie w szpitalu psychiatrycznym, o ile jest on niezdolny do
zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych. Jak wskazano, takiemu
rozumieniu przepisu należy się sprzeciwić. Ustawa nie dotyczy stanu zdrowia
w ogólności, ale zdrowia psychicznego, celem leczenia w szpitalu psychiatrycznym
jest poprawa stanu zdrowia psychicznego. Leczenie innych schorzeń, schorzeń
ciała, jeżeli jest niezbędne, następuje niejako przy sposobności leczenia choroby
psychicznej. Powyższe prowadzi do wniosku, że w art. 29 ust.1 pkt 2 u.o.z.p.
chodzi o przyjęcie osoby chorej psychicznie, która jest niezdolna do samodzielnego
zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, do szpitala psychiatrycznego,
w celu leczenia – dla uzyskania poprawy jej stanu zdrowia psychicznego, o ile jest
to w sposób uzasadniony prognozowane.
Tak więc tylko istnienie w materiale dowodowym sprawy podstaw do
uzasadnionego przewidywania poprawy, w następstwie leczenia w szpitalu
psychiatrycznym stanu zdrowia psychicznego osoby chorej psychicznie, która jest
niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych,
uzasadnia przyjęcie jej do takiego szpitala bez wymaganej zgody. Uczestnik
postępowania jest niezdolny do zaspokajania swoich podstawowych potrzeb
5
życiowych, jednakże, jak ustaliły Sądy, prognozując na podstawie opinii biegłego
psychiatry, leczenie w szpitalu psychiatrycznym nie przyniesie poprawy jego stanu
zdrowia psychicznego.
Z tej przyczyny Sądy zasadnie przyjęły, że nie wystąpiły przesłanki określone
w którymkolwiek z punktów art. 29 ust. 1 u.o.z.p. Potrzeba zapewnienia opieki
i pielęgnacji choremu psychicznie uczestnikowi, a więc i poprawy jego stanu
zdrowia, przede wszystkim fizycznego, może i powinna nastąpić w domu opieki
społecznej (art. 38, art. 39 u.o.z.p.).
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c.,
orzekł jak w sentencji.
O kosztach pomocy prawnej udzielonej wnioskodawczyni z urzędu
w postępowaniu kasacyjnym orzeczono na podstawie § 11 ust.1 pkt 3) w związku
z § 19 i § 13 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
(tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 461).
eb