Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 120/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa G. D. i D. J.
przeciwko Administracji […]o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas
pozostawania bez pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 września 2015 r.,
skarg kasacyjnych powódek od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Ł.
z dnia 10 kwietnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w pkt. 2 i 3 i sprawę przekazuje
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 10
kwietnia 2014 r. po rozpoznaniu apelacji strony pozwanej zmienił wyrok Sądu
Rejonowego z dnia 28 listopada 2013 r. i oddalił powództwa o przywrócenie do
pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy oraz zasądził na rzecz
pozwanej zwrot kosztów procesu za obie instancje - od powódek: G. D. w kwocie
150 zł, a od D. J. – 1.500 zł.
W sprawie tej ustalono, że 28 stycznia 2013 r. zastępca dyrektora J. S.
pozwanej Administracji […] rozwiązała z powódkami – G. D. oraz D. J. - umowy o
pracę bez wypowiedzenia, w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. w związku z § 16 pkt 1
Regulaminu Pracy Administracji […]. Jako przyczyny rozwiązania umów wskazano
ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych w dniu 25 stycznia 2013 r.
polegające „na przebywaniu w miejscu pracy po godzinach pracy i spożywaniu
alkoholu na terenie zakładu pracy po godzinach zakończenia pracy do czasu
interwencji policji”. W tym dniu u strony pozwanej odbywało się pożegnanie
pracowników, którzy odchodzili z pracy. Pożegnanie dotyczyło M. W. - księgowej
oraz dyrektora pozwanego zakładu pracy W. G. Przed spotkaniem pożegnalnym M.
W. wystąpiła do dyrektora o wyrażenie zgody na zorganizowanie po godzinach
pracy poczęstunku w pomieszczeniu socjalnym, znajdującym się w piwnicy
pozwanego zakładu, informując, że zamierza gości poczęstować ciastem oraz
niewielką ilością alkoholu. Dyrektor wyraził zgodę na poczęstunek z podaniem
alkoholu.
Powódki, które o godzinie 15.30 opuszczały zakład pracy zostały zaproszone
przez M. W. na spotkanie i poczęstunek do pomieszczenia socjalnego. W trakcie
spotkania powódki zostały poczęstowane alkoholem, który wypiły w niewielkich
ilościach. Około godziny 1700
do miejsca spotkania wkroczyła policja, która poddała
uczestników spotkania badaniu na obecność alkoholu w organizmie. U powódek
stwierdzono obecność alkoholu w wydychanym powietrzu. Żaden z uczestników
spotkania nie był „pijany - w stanie nietrzeźwości”, a niektóre z osób biorących
udział w spotkaniu w ogóle nie spożywały alkoholu. U pozwanej obowiązywał
regulamin pracy, który w § 16 zabraniał wstępu i przebywania pracownika na
3
terenie zakładu pracy w stanie po użyciu alkoholu. Na teren zakładu nie wolno było
wnosić alkoholu.
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 28 listopada 2013 r. przywrócił powódki do
pracy u strony pozwanej na poprzednie warunki pracy i płacy. Sąd ten, przytaczając
treść art. 56 § 1 k.p., art. 57 § 1 pkt 1 k.p. oraz 52 § 1 pkt 1 k.p, uznał, że
rozwiązanie z powódkami umów o pracę bez wypowiedzenia było nieuprawnione,
gdyż powódki nie dopuściły się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków
pracowniczych. Niewątpliwie powódki spożywały alkohol na terenie zakładu pracy,
czego zabrania regulamin pracy, ale powódki „traktowały spotkanie pożegnalne
jako uroczystość prywatną, która tylko odbywa się w użyczonym pomieszczeniu”.
Zdaniem Sądu, obecność dyrektora zakładu pracy podczas tego spotkania, jego
osobisty udział w zorganizowaniu imprezy oraz spożywanie także przez niego
alkoholu, a nadto czas uroczystości upewniały przekonanie powódek, że nie
naruszają obowiązków pracowniczych.
Natomiast Sąd Okręgowy ocenił, że błędne było stanowisko Sądu
Rejonowego uznające, iż spożywanie alkoholu podczas okolicznościowego
przyjęcia na terenie zakładu pracy, choćby w niewielkich ilościach, nie stanowi
ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Tymczasem w
dniu 25 stycznia 2013 r. w miejscu pracy stwierdzono, że powódki znajdowały się w
stanie wskazującym na spożycie alkoholu. Postępowanie dowodowe wykazało
bezsprzecznie, że impreza pożegnalna, w której wzięły udział powódki, odbywała
się na terenie zakładu pracy, a policja, która w pewnym momencie wkroczyła na
imprezę, dokonała badania wszystkich uczestników na zawartość alkoholu w
organizmie, które jednoznacznie potwierdziło u powódek stan po użyciu alkoholu.
Sąd drugiej instancji miał na uwadze, że koniecznym warunkiem zastosowania
art. 52 § 1 pkt 1 k.p. - oprócz bezprawności zachowania - jest stosunek psychiczny
sprawcy do skutków swojego postępowania, określony wolą i możliwością
przewidywania (świadomością). Powódki znające regulamin pracy umyślnie
naruszyły jego zasady i to w sposób ciężki. Świadomie złamały bezwzględnie
obowiązujący w pozwanej zakaz spożywania alkoholu na terenie zakładu pracy.
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i
przeciwdziałaniu alkoholizmowi (jednolity tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 1356 ze zm.)
4
zabrania wnoszenia i spożywania alkoholu na terenie zakładów pracy (art. 16 ust.
1). Jej powieleniem był § 16 regulaminu pracy pozwanego, który także wyraźnie i
jednoznacznie zabrania wnoszenia oraz spożywania alkoholu na terenie zakładu
pracy. To, że inni pracownicy, a nawet przełożeni postępują tak samo niewłaściwie,
nie stanowi żadnego usprawiedliwienia dla pracownika naruszającego rażąco
dyscyplinę pracy i zaniedbującego podstawowe obowiązki pracownicze (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 1973 r., II PR 131/73, OSNC 1974 nr 2,
poz. 36, LEX nr 12273). Dlatego pozwany pracodawca był w pełni uprawniony do
skorzystania z trybu rozwiązania stosunku pracy przewidzianego w art. 52 § 1 pkt 1
k.p., tj. bez wypowiedzenia.
Sąd drugiej instancji nie podzielił także argumentów powódek, co do
rzekomego braku umocowania zastępcy dyrektora strony pozwanej J. S. do
składania oświadczeń o rozwiązaniu umów o prace z powódkami. Nie było podstaw
do uznania, że J. S. nie mogła legalnie złożyć kwestionowanych oświadczeń woli,
gdyż z chwilą rozwiązania umowy o pracę z dyrektorem W. G. w dniu 28 stycznia
2013 r. w godzinach południowych, wygasło udzielone mu jako dyrektorowi
pełnomocnictwo do składania oświadczeń woli w imieniu pracodawcy i udzielania
dalszych pełnomocnictw, w tym umocowanie J. S. do składania oświadczeń woli
podczas nieobecności dyrektora (udzielone jej zgodnie z § 4 ust. 6 Regulaminu
organizacyjnego Administracji […]). Rozwiązanie stosunku pracy z dyrektorem w
dniu 28 stycznia 2013 r. „odnosiło skutek dopiero z dniem następnym”, bo dyrektor
W. G. „przestał być pracownikiem pozwanego dopiero od dnia 29 stycznia 2013 r.
Dlatego też w dniu 28 stycznia 2013 r. pozostawały w mocy wszelkie udzielone mu
i przez niego pełnomocnictwa, w tym wyżej wymienione pełnomocnictwo dla J. S.”
W skargach kasacyjnych powódki zarzuciły naruszenie przepisów prawa
materialnego: 1/ art. 52 § 1 k.p. przez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające
na błędnym uznaniu, że ich przebywanie „po godzinach pracy w stanie
wskazującym na spożycie alkoholu w lokalu użyczonym osobie trzeciej na
zorganizowanie spotkania okolicznościowego, w budynku, w którym mieści się
zakład pracy powódki stanowi ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków
pracowniczych”; 2/ art. 14 ust. 1 pkt 2 oraz 16 ust. 1 ustawy o wychowaniu w
trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przez błędną wykładnię i niewłaściwe
5
zastosowanie wynikające z przyjęcia, że „użyczony na podstawie umowy
cywilnoprawnej osobie trzeciej przez zakład pracy lokal znajdujący się w budynku,
gdzie mieści się zakład pracy powódki stanowi teren zakładu pracy"; 3/ art. 61 k.c. §
1 k.c. i 103 § 1 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, że
skutek rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia „w postaci wygaśnięcia
pełnomocnictwa udzielonego w związku z pełnieniem funkcji Dyrektora jednostki
oraz pełnomocnictw udzielonych na jego podstawie następuje dopiero od dnia
następnego, a nie w chwili złożenia oświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy
bez wypowiedzenia i tym samym przyjęciu, że ważne są oświadczenia woli złożone
o rozwiązaniu umowy o pracę na podstawie, udzielonych pełnomocnictw”; 4/ art.
710 k.c. poprzez jego niezastosowanie „w sytuacji gdy zgodne oświadczenia woli
p. M. W. i p. W. G. odnośnie warunków umownych wykorzystania lokalu w budynku
zakładu pracy powódki na zorganizowanie prywatnej uroczystości pożegnalnej
wyczerpywały istotne warunki umowy użyczenia”.
Ponadto skarżące zarzuciły naruszenie przepisów postępowania: 1/ art. 382
k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie mające
istotny wpływ na wynik sprawy, poprzez nieprawidłowe pominięcie przez Sąd
drugiej instancji, że w przedmiotowej sprawie „M. W. zawarła z W. G. umowę
użyczenia lokalu (świetlicy) jako umowę cywilnoprawną niezwiązaną z działalnością
zakładu pracy i stosunkiem pracy, na zorganizowanie prywatnej uroczystości z
poczęstunkiem alkoholowym stając się w czasie obowiązywania wyżej wymienionej
umowy użyczenia dysponentem użyczonego lokalu”.
Skarżące wniosły o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji oraz
zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za
wszystkie instancje i postępowanie kasacyjne według norm prawem przepisanych,
alternatywnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skargi kasacyjne powódek okazały się uzasadnione, choć nie wszystkie
kasacyjne zarzuty były trafne. W szczególności, umocowany (wyznaczony)
6
zastępca dyrektora pozbawionego w trybie natychmiastowym kierowniczego
stanowiska pracy jest nadal uprawniony do dokonywania czynności w sprawach z
zakresu prawa pracy na podstawie art. 31
k.p., bez potrzeby uzyskania nowego
pełnomocnictwa od kolejnego dyrektora. Wyznaczenie lub umocowanie do
dokonywania za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy przez
osobę lub organ zarządzający (art. 31
k.p.) nie kończy się (nie wygasa) w dniu
odwołania konkretnej osoby ze stanowiska organu zarządzającego, która udzieliła
dalszych pełnomocnictw do podejmowania czynności w sprawach z zakresu prawa
pracy. Wprawdzie zatem po odwołaniu w dniu 28 stycznia 2013 r. „w godzinach
południowych” dyrektora strony pozwanej utracił on (odwołany były dyrektor W. G.)
prawo składania oświadczeń woli w imieniu pracodawcy i udzielania dalszych
pełnomocnictw, ale nie wygasło wcześniej udzielone przezeń umocowanie J. S. do
dokonywania czynności prawa pracy „podczas jego nieobecności”, wywołanej
pozbawieniem go kierowniczego stanowiska pracy. Wyznaczenie do podejmowania
czynności w sprawach z zakresu prawa pracy, którego dokonuje osoba
zarządzająca lub organ zarządzający zakładem pracy (art. 31
k.p.), nie oznacza, że
w dacie możliwych zmian personalnych lub organizacyjnych w wymienionym
zakresie, kończą się wcześniej udzielone pełnomocnictwa, o których wygaśnięciu
lub modyfikacji może decydować kolejna osoba lub organ - zarządzający zakładem
pracy. Oznaczało to, że po odwołaniu poprzedniego dyrektora strony pozwanej w
dniu 28 stycznia 2013 r., które wywarło skutek prawny z chwilą doręczenia
stosownego oświadczenia woli „w godzinach południowych”, tj. w tym samym dniu,
do dokonywania czynności prawa pracy za „nieobecnego w pracy”, bo
pozbawionego stanowiska dyrektora zakładu pracy, uprawniony był jego
umocowany zastępca. W opisanym zakresie kasacyjne zarzuty okazały się zatem
nieuzasadnione.
W merytorycznym orzekaniu Sąd drugiej instancji oparł się na
kategorycznym brzemieniu art. 16 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i
przeciwdziałaniu alkoholizmowi w związku z § 16 regulaminu pracy strony
pozwanej, które zabraniają wnoszenia i spożywania alkoholu na terenie zakładu
pracy, argumentując, że przepis ten „nie zawiera wyjątków, związanych z czasem
pracy, rodzajem pomieszczenia, czy wreszcie z kulturą spożywania napojów
7
alkoholowych”. Sąd Najwyższy nie podzielił takiego restrykcyjnego przekonania
Sądu drugiej instancji w odniesieniu do szczególnych przypadków, które polegają
na zwyczajowym i wcześniej uzgodnionym umożliwianiu pracownikom odbywania
spotkań okolicznościowych lub pożegnalnych w sposób, który nie narusza ani nie
zagraża spokojowi i porządkowi w miejscu i czasie pracy ani porządkowi
publicznemu. Taki charakter miało spotkanie pożegnalne zorganizowanie za zgodą
i na warunkach określonych przez pracodawcę poza godzinami pracy oraz po
godzinach funkcjonowania (urzędowania) strony pozwanej, które nie kolidowało z
celem ani z funkcją art. 16 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości ani z § 16
regulaminu pracy strony pozwanej. Według tych regulacji - zakaz wnoszenia i
spożywania alkoholu w miejscu pracy wynika z potrzeb pracodawcy
zobowiązanego do zapewnienia niezakłóconego procesu pracy w bezpiecznych i
higienicznych warunkach zatrudnienia, a także spokoju i porządku w miejscu pracy
(art. 94 pkt 2 i 4 k.p.). Takie powszechnie uznane zasady nie wykluczają
możliwości, a zarazem obowiązku pracodawcy wpływania na kształtowanie w
zakładzie pracy zasad współżycia społecznego (art. 94 pkt 10 k.p.), w tym przez
zwyczajowo przyjęte lub uzgodnione z pracownikami nieodpłatne udostępnianie
pomieszczeń zakładowych dla zaspokojenia potrzeb okolicznościowych, w tym
spotkań pożegnalnych pracowników, którzy kończą zatrudnienie u danego
pracodawcy. Jeżeli biorący udział w takich spotkaniach pracownicy nie naruszają
porządku i spokoju w miejscu pracy, przepisów bhp lub przeciwpożarowych,
ani wreszcie przepisów porządku publicznego, to nie może być mowy o naruszeniu
przez nich obowiązków pracowniczych, w szczególności w sposób kwalifikowany,
który miałby uzasadniać akceptację dla zastosowania wobec nich najsurowszych
sankcji prawa pracy, w tym dyscyplinarnych zwolnień z pracy w trybie art. 52 § 1
pkt 1 k.p. W stanie faktycznym sprawy, w którym po „anonimowym donosie”
na policję o rzekomej „libacji alkoholowej” w siedzibie pozwanego, po godzinach
pracy oraz po czasie jego urzędowania, doszło do ujawnienia spożycia niewielkich
ilości alkoholu, między innymi przez powódki, podczas zorganizowanego za zgodą
pozwanego pracodawcy prywatnego pożegnania innych pracowników - wykluczona
była opresyjna i sprzeczna z zasadami współżycia społecznego akceptacja
dyscyplinarnego sposobu pozbycia się powódek z pracy. Okoliczności te
8
prowadziły do wyrażenia poglądu, że udział pracowników w prywatnym spotkaniu
okolicznościowym lub pożegnalnym innych pracowników zorganizowanym za
zgodą pracodawcy po godzinach pracy oraz po godzinach funkcjonowania zakładu
pracy w wydzielonej części (pomieszczeniu socjalnym) siedziby pracodawcy,
połączony ze spożywaniem za przyzwoleniem pracodawcy niewielkich ilości
alkoholu, nie stanowi ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków
pracowniczych (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.), chyba że doszło do naruszenia porządku i
spokoju w miejscu pracy lub porządku publicznego.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji na
podstawie art. 39815
k.p.