Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 435/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania B. J.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 14 maja 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w pkt. 1 i 3 i sprawę w tym zakresie
przekazuje Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K., wyrokiem z
dnia 14 maja 2014 r., po rozpoznaniu apelacji ubezpieczonej B. J., w (pkt 1) zmienił
wyrok Sądu Okręgowego w K. z dnia 6 marca 2013 r. oraz częściowo
2
poprzedzającą go decyzję organu rentowego w ten sposób, że przyznał
ubezpieczonej prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od dnia 15
czerwca 2012 r. do dnia 30 czerwca 2015 r.; w (pkt 2) w pozostałej części oddalił
apelację oraz zasądził od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej kwotę 210 zł
tytułem zwrotu kosztów procesu.
Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu następujące ustalenia faktyczne.
Sąd Okręgowy rozpoznając odwołanie ubezpieczonej zasięgnął opinii biegłych
neurologa i internisty. W opinii z dnia 8 grudnia 2011 r. biegły neurolog uznał,
że ubezpieczona nie jest częściowo niezdolna do pracy z uwagi na brak ostrych
objawów korzeniowych i objawów ogniskowego uszkodzenia nerwowego. W opinii
z dnia 29 listopada 2011 r. biegła specjalista chorób wewnętrznych uznała, że pod
względem internistycznym ubezpieczona jest zdolna do pracy. Na rozprawie w
dniu 14 marca 2012 r. ubezpieczona oświadczyła, że w styczniu miała
przeprowadzoną tomografię komputerową głowy, z którą nie mógł się zapoznać
biegły neurolog. Sąd zwrócił się do biegłego neurologa o wydanie opinii
uzupełniającej na okoliczność, czy dokonanie rozpoznanie poczynione pozwala na
uznanie ubezpieczonej za niezdolną do pracy. W opinii uzupełniającej z dnia 25
marca 2012 r. biegła stwierdziła, że ubezpieczona pod względem neurologicznym
nie jest częściowo niezdolna do pracy. Równocześnie z uwagi na to,
że ubezpieczona wykazuje ograniczone pole widzenia, biegła uznała, iż konieczna
byłaby ocena biegłego z zakresu okulistyki. Sąd dopuścił dowód z opinii biegłej
okulisty, który w opinii z dnia 5 czerwca 2012 r. stwierdziła, iż obecny stan narządu
wzroku nie daje podstaw do uznania ubezpieczonej za częściowo niezdolną do
pracy.
W dniu 5 czerwca 2012 r. ubezpieczona przedłożyła wynik rezonansu
magnetycznego wykonany 28 maja 2012 r., w związku z czym Sąd ponownie
skierował akta do biegłego neurologa z prośbą o zapoznanie się z tymi wynikami
oraz wskazanie, czy opinia główna ulega zmianie. Biegły neurolog sporządził opinię
uzupełniającą 18 lipca 2012 r., uznając, że pod względem neurologicznym
ubezpieczona nie jest częściowo niezdolna do pracy. Biegła zaproponowała
dokonanie oceny stanu zdrowia ubezpieczonej przez biegłego z zakresu
neurochirurgii wobec rozpoznania oponiaka mózgu oraz biegłego z zakresu
3
psychologii, celem dokonania oceny wyższych czynności mózgowych ze względu
na wskazane nowe ogniska niedokrwienne mózgu. Sąd dopuścił dowód z opinii
neurochirurga, który w opinii z 10 października 2012 r. uznał, że aktualny stan
badania ubezpieczonej jest dobry, nie wykazuje ogniskowych zmian
neurologicznych i ruchowego deficytu. Dolegliwości zgłaszane przez ubezpieczoną,
choć okresowo mogą powodować dyskomfort dobrego samopoczucia, mogą być
leczone w warunkach czasowej niezdolności do pracy. W opinii sądowo
psychologicznej z dnia 15 grudnia 2012 r. biegła psycholog wskazała, że u
ubezpieczonej występuje obniżenie funkcji pamięci słuchowej, zaburzona
koordynacja wzrokowa, niższa od przeciętnej zdolność odróżniania cech istotnych
od mniej istotnych. Biegła psycholog uznała, że ubezpieczona wykazuje deficyty w
zakresie wyższych czynności nerwowych pod postacią wtórnego obniżenia funkcji
poznawczych w zakresie pamięci słuchowej, wzrokowej i koncentracji uwagi,
a także w zakresie procesów wzrokowo-przestrzennych oraz zdolności do
nabywania nowych sprawności, uczenia się. Zdaniem biegłej, ubezpieczona nie
kwalifikuje się do pracy zawodowej z uwagi na zapoczątkowany proces
degeneracyjny kory mózgowej, który jej zdaniem ma charakter nieodwracalny.
Podejrzenie guza mózgu wymaga dalszej obserwacji w celu stwierdzenia, czy nie
będzie wykazywał tendencji rozrostowych. Zdaniem biegłej psycholog,
ubezpieczona nie jest zdolna do podjęcia pracy zarobkowej.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że opinia psychologiczna sporządzona w
sprawie może pełnić wyłącznie funkcję pomocniczą w ocenie stanu zdrowia
ubezpieczonej. W opinii tej biegła psycholog główny nacisk położyła na podejrzenie
guza mózgu, które wymaga dłuższego okresu monitorowania w zakresie jego
wzrostu. Sąd zgodził się z opiniami biegłych neurologa, internisty, okulisty,
neurochirurga ustalającymi stan zdrowia odwołującej. Zdaniem Sądu Okręgowego,
odwołanie ubezpieczonej nie zasługiwało na uwzględnienie, gdyż ubezpieczona nie
spełniła warunków określonych w art. 57 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do przyznania jej renty.
Sąd Apelacyjny rozpoznając apelację uznał za istotne zarzuty pełnomocnika
ubezpieczonej nierozważenia zgodnie z zasadami prawidłowego rozumowania
treści opinii biegłego neurologa dr n. med. E. K. z dnia 18 lipca 2012 r., wskazującej
4
na konieczność przeprowadzenia badania ubezpieczonej przez biegłego
psychologa w zakresie ustalenia występowania zmian naczyniopochodnych oraz
oceny wyższych czynności mózgowych celem oceny zdolności ubezpieczonej do
pracy. Z tych względów Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe
dopuszczając dowód z opinii uzupełniającej biegłej sądowej specjalisty neurologa
dr n. med. E. K. na okoliczność, czy ubezpieczona jest częściowo niezdolna do
pracy, od kiedy i na jaki okres, po zapoznaniu się z opinią biegłej psycholog mgr
Krystyny Poniatowskiej z dnia 15 grudnia 2012 r. oraz z dodatkową dokumentacją
medyczną. Z uzyskanych opinii uzupełniających z dnia 25 stycznia 2014 r. i z dnia
20 marca 2014 r. wynikało, że ubezpieczona pod względem neurologicznym jest
częściowo niezdolna do pracy jako kasjerka w supermarkecie od pół roku przed
badaniem biegłego z zakresu psychologii, tj. od 15 czerwca 2012 r. na okres 3 lat.
Zdaniem biegłej, ubezpieczona jest zdolna do pracy sprzątaczki i dlatego brak jest
podstaw do orzeczenia częściowej niezdolności ubezpieczonej od 2011 r. Sąd
Apelacyjny nie uznał zastrzeżeń stron do opinii biegłej neurolog i oddalił dalsze
wnioski dowodowe, uznając je za zbędne wobec wyjaśnienia stanu zdrowia
ubezpieczonej. Następnie oceniając cały zebrany w sprawie materiał dowodowy
uznał, że apelacja ubezpieczonej zasługiwała na uwzględnienie w znacznej części
„wskutek stwierdzonych deficytów w zakresie wyższych czynności nerwowych pod
postacią wtórnego obniżenia funkcji poznawczych w przebiegu naczyniowego
uszkodzenia mózgu oraz zgłaszanych przez ubezpieczoną zaburzeń koncentracji i
pamięci, które znajdują odzwierciedlenie w badaniu psychoorganicznym
ubezpieczona utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych
kwalifikacji sprzedawcy i kasjerki, co czyni ją częściowo niezdolną do pracy”. Tylko
praca na stanowiskach sprzedawcy i kasjera wyznacza poziom faktycznych
kwalifikacji zawodowych odwołującej w rozumieniu powołanych przepisów, w
odniesieniu do których badać należy jej niezdolność do pracy. Natomiast
okoliczność, że ubezpieczona jest zdolna do pracy sprzątaczki, nie może
przesądzać o jej zdolności do pracy. W konsekwencji Sąd Apelacyjny przyznał
ubezpieczonej prawa do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy na okres 3
lat od 15 czerwca 2012 r. na podstawie art. 57 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS. Natomiast brak było podstaw do przyznania prawa do renty od zgłoszenia
5
wniosku przez ubezpieczoną od lipca 2011 r. z powodu nieistnienia w okresie od
lipca 2011 r. do 14 czerwca 2012 r. deficytów wyższych czynności układu
nerwowego, braku niezdolności do pracy z powodu zmian zwyrodnieniowo-
dyskopatycznych kręgosłupa oraz schorzeń internistycznych, które nie stanowiły
przeciwwskazań do podjęcia pracy w tym okresie.
W skardze kasacyjnej organ rentowy zarzucił naruszenie prawa
materialnego przez błędne zastosowanie art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, zgodnie z którym jedną z niezbędnych przesłanek do przyznania
renty jest powstanie niezdolności do pracy w ustawowo określonym czasie.
Dla uzyskania uprawnień rentowych konieczne jest, aby niezdolność do pracy
powstała nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania okresów enumeratywnie
wskazanych w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (tzw. okres
przedłużonej ochrony ubezpieczeniowej). Tymczasem w ustalonym stanie
faktycznym częściowa niezdolność do pracy odwołującej się powstała po 21
miesiącach od ustania ostatniego tytułu ubezpieczenia. Uzasadniało to wniosek o
uchylenie wyroku zaskarżonych częściach i skierowanie sprawy do ponownego
rozpoznania, ewentualnie uchylenie zaskarżonej części wyroku i oddalenie apelacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut kwalifikowanego naruszenia art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach
i rentach jest uzasadniony, a w każdym razie wymaga ponownej szczegółowej
weryfikacji. Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy wymaga spełnienia
łącznie wszystkich wymaganych warunków (art. 100 ust. 1 i 2 ustawy o
emeryturach i rentach), ale sąd, zmieniając decyzję organu rentowego i przyznając
prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, ma obowiązek sprawdzenia, czy
spełnione zostały wszystkie warunki do przyznania świadczenia, w tym warunki:
legitymowania się wymaganym okresem ubezpieczenia oraz powstania
niezdolności do pracy w ustawowo określonym okresie ochronnym, o którym mowa
w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy, nawet wówczas, gdy bezpośrednią przyczyną
odmowy przyznania świadczenia rentowego wskazaną w decyzji organu rentowego
był jedynie brak niezdolności do pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25
6
stycznia 2002 r., II UKN 788/00, OSNP 2003 nr 23, poz. 575 oraz z dnia 10 lutego
2011 r., II UK 267/10, LEX nr 794790).
W realiach rozpoznawanej sprawy Sąd Apelacyjny w ogóle nie rozważał ani
nie odniósł się do daty ustania ostatniego tytułu ubezpieczenia wnioskodawczyni,
od którego należało liczyć przedłużony okres ubezpieczeniowej ochrony rentowej
według art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy. Oznaczało to, że Sąd ten pominął ocenę,
czy częściowa niezdolność ubezpieczonej do pracy powstała w okresach
wymienionych w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach albo nie później
niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Przy dokonywaniu takich ustaleń
należy zasięgnąć uzupełniającej opinii biegłego, który stwierdził częściową
niezdolność do pracy ubezpieczonej, co do możliwości i zasadności ustalenia takiej
przesłanki nabycia uprawnień rentowych do upływu okresu przedłużonej ochrony
ubezpieczeniowej, o którym mowa w materialnoprawnej podstawie kasacyjnego
zaskarżenia. Przy okazji Sąd drugiej instancji nie może pomijać też sprawdzenia,
czy ubezpieczona legitymuje się wymaganym „rentowym” stażem okresów
składkowym i nieskładkowych (art. 57 ust. 1 pkt 2 ustawy).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.