Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: WZ 16/15
POSTANOWIENIE
Dnia 20 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Bogdan Rychlicki
bez udziału stron, w sprawie mjr. rez. M. B. oskarżonego z art. 197 § 1 k.k. w zb. z
art. 189 § 1 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na posiedzeniu w dniu 20
października 2015 r., zażalenia jego obrońcy na postanowienie Wojskowego Sądu
Okręgowego w P. z dnia 20 sierpnia 2015 r., nieuwzględniające wniosku o
przekazanie sprawy do rozpoznania sądowi powszechnemu
p o s t a n o w i ł
utrzymać w mocy zaskarżone postanowienie.
UZASADNIENIE
Mjr. M. B. został oskarżony o przestępstwo z art. 197 § 1 k.k. w zb. z art. 189
k.k.§ 1 popełnione na terenie […] w Islamskiej Republice Afganistanu. W toku
rozprawy przed Wojskowym Sądem Okręgowym w P. w dniu 20 sierpnia 2015 r.
obrońca oskarżonego przed rozpoczęciem przewodu sądowego wniósł o
przekazanie sprawy do rozpoznania sądowi powszechnemu, albowiem oskarżony
na podstawie stosownego rozkazu Dyrektora Departamentu Kadr Ministerstwa
Obrony Narodowej został zwolniony z zawodowej służby wojskowej i z dniem 31
lipca 2015 r. został przeniesiony do rezerwy.
Wojskowy Sąd Okręgowy w P. postanowieniem z dnia 20 sierpnia 2015 r.,
na podstawie art. 647 § 2 i § 3 k.p.k. a contrario w zw. z art. 647 § 1 pkt. 1 ppkt c
k.p.k. nie uwzględnił wniosku obrońcy o przekazanie sprawy do rozpoznania
sądowi powszechnemu. W uzasadnieniu orzeczenia podniósł, że przekazaniu
2
sprawy do rozpoznania sądowi powszechnemu „sprzeciwia” się przepis art. 647 § 2
k.p.k., który stanowi m.in., że przestępstwa wymienione w § 1 nie przestają
podlegać orzecznictwu sądów wojskowych mimo zwolnienia żołnierza z czynnej
służby wojskowej. Co prawda oskarżonemu zarzuca się popełnienie przestępstwa
pospolitego za granicą i przeciwko innemu żołnierzowi (art. 647 § 1 pkt. 1 ppkt b i d),
co do którego przepis art. 647 § 3 k.p.k. przewiduje możliwość przekazania do
rozpoznania sądowi powszechnemu w razie zwolnienia żołnierza z czynnej służby
wojskowej. Jednakże oskarżonemu zarzuca się popełnienie takiego przestępstwa w
okolicznościach określonych w art. 647 § 1 pkt. 1 ppkt c, to jest w obrębie obiektu
wojskowego. Okoliczność ta, w ocenie sądu, nie zezwala na zastosowanie wobec
oskarżonego przepisu art. 647 § 3 k.p.k.
Zażalenie na to postanowienie wniósł obrońca M. B., zarzucając:
1. „obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść orzeczenia, a to
art. 647 § 1 pkt 1 ppkt c k.p.k. w zw. z art. 647 § 3 k.p.k. poprzez jego niewłaściwą
wykładnię, wyrażającą się w przyjęciu, iż w wypadku popełnienia przestępstwa
pospolitego przez żołnierza zwolnionego z czynnej służby wojskowej w obrębie
obiektu wojskowego, w sytuacji, gdy dopuścił się on tegoż przestępstwa nie
wykonując nałożonych obowiązków służbowych oraz bez związku z pełnieniem
obowiązków służbowych, nie działając przy tym na szkodę wojska, ani z
naruszeniem obowiązków wynikających ze służby wojskowej, sprawa bezwzględnie
podlega orzecznictwu sądów wojskowych, podczas gdy właściwa wykładnia
celowościowa i językowa art. 647 § 1 pkt. 1 ppkt c k.p.k. prowadzi do wniosku, że
orzecznictwu sądów wojskowych podlegają sprawy żołnierzy w czynnej służbie
wojskowej, o ile spełnione zostaną trzy z okoliczności kumulatywnie wymienionych
w tym przepisie, a zatem sprawa żołnierza zwolnionego z czynnej służby wojskowej,
przy niewypełnieniu wszystkich z przesłanek wskazanych w treści art. 647 § 1 pkt.
1 ppkt c k.p.k. nie powoduje niemożności przekazania jej do rozpoznania sądowi
powszechnemu na podstawie art. 647 § 3 k.p.k.,
w konsekwencji:
2. obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść orzeczenia, a to
art. 647 § 1 pkt. 1 ppkt c k.p.k., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w realiach
niniejszej sprawy, w sytuacji gdy właściwą normą procesową, która winna stanowić
3
podstawę dla rozstrzygnięcia o podległości przedmiotowej sprawy orzecznictwu
sądów wojskowych jest na kanwie przedmiotowej sprawy art. 647 § 1 pkt. 1 ppkt d
k.p.k., albowiem przestępstwo o charakterze pospolitym zarzucone oskarżonemu
realizowane było w czasie wolnym od pracy, bez związku z pełnieniem obowiązków
służbowych, nie działając przy tym na szkodę wojska, ani z naruszeniem
obowiązków wynikających ze służby wojskowej, a nadto za granicą - na terenie […]
w Islamskiej Republice Afganistanu, podczas użycia lub pobytu Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa, w rozumieniu ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej poza granicami państwa (Dz. U. Nr 162, poz. 1117 oraz z 2004 r. Nr 210,
poz. 2135).
3. obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść orzeczenia, a to
art. 647 § 3 k.p.k., poprzez jego niezastosowanie mimo zaistnienia uwarunkowań
prawnych dookreślonych w tej normie, a to w sytuacji zwolnienia żołnierza z
czynnej służby wojskowej (…) sprawę, o której mowa w § 1 pkt 1 ppkt b lub d, sąd
wojskowy, najpóźniej do dnia rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie
głównej, może przekazać do rozpoznania sądowi powszechnemu, jeżeli dobro
wymiaru sprawiedliwości temu się nie sprzeciwia”.
Ponadto, z ostrożności procesowej, w wypadku podzielenia przez Sąd
Najwyższy, jako sąd odwoławczy, stanowiska Wojskowego Sądu Okręgowego w P.,
w przedmiocie zarzuconych powyżej uchybień natury procesowej, na zasadzie art.
646 k.p.k. w zw. z art. 427 § 1 k.p.k. oraz art. 438 pkt 3 k.p.k. przedmiotowemu
rozstrzygnięciu obrońca zarzucił:
„błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, mający
wpływ na jego treść, a wyrażający się w przyjęciu a priori przez sąd meriti, iż
oskarżony M. B. popełnił przestępstwo z art. 197 § 1 k.k. w zb. z art. 189 § 1 k.k. w
obrębie obiektu wojskowego, podczas gdy oskarżony popełnił przestępstwo na
terenie […] w Islamskiej Republice Afganistanu, a zatem na terenie bazy wojskowej,
gdzie stacjonowali polscy żołnierze, nie zaś w obrębie obiektu wojskowego sensu
stricte, które to pojęcia nie są ze sobą tożsame, albowiem obiekt wojskowy stanowi
pojęcie węższe swym zakresem, aniżeli baza wojskowa, a przyjmując powyższe,
Wojskowy Sąd Okręgowy w żaden sposób nie ustalał statusu miejsca przestępstwa
4
i w konsekwencji nie wyjaśnił, czym się kierował uznając, iż miejscem popełnienia
przestępstwa był obręb obiektu wojskowego, w znaczeniu art. 647 § 1 pkt. 1 ppkt c,
ani też nie wskazał żadnego dowodu, świadczącego o trafności przyjęcia in
concreto takiej kwalifikacji pojęciowej”.
W konkluzji autor zażalenia wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i
przekazanie sprawy do rozpoznania sądowi powszechnemu, a w wypadku
niepodzielenia tego wniosku o uchylenie zaskarżonego postanowienia i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Opis czynu, o który został oskarżony mjr rez. M. B. pozwala w sposób
jednoznaczny ocenić, które kryteria dotyczące określenia właściwości sądu do
rozpoznania przedmiotowej sprawy spośród wymienionych w art. 647 § 1 k.p.k.
zostały spełnione. Bezsprzecznie należy uznać, że czyn opisany w akcie
oskarżenia został popełniony przeciwko innemu żołnierzowi, tj. sierż. N. E., co
wypełnia dyspozycję art. 647 § 1 pkt. 1 ppkt b k.p.k.
Mjr rez. M. B. został oskarżony o popełnienie przestępstwa określonego w
art. 197 § 1 k.k. w zb. z art. 189 § 1 k.k. w sytuacji, o której mowa w art. 647 § 1 pkt.
1 ppkt d, tj. w ramach pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza
granicami państwa, w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o zasadach
użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa
(Dz.U. z 2014r., poz. 1510).
Powyższe okoliczności wskazywałyby na względną właściwość sądu
wojskowego do rozpoznania przedmiotowej sprawy. Wówczas, zgodnie z treścią art.
647 § 3 k.p.k. byłoby możliwe, tak jak wnosi obrońca mjr. rez. M. B., przekazanie
sprawy sądowi powszechnemu, o ile dobro wymiaru sprawiedliwości temu by się
nie sprzeciwiło. Szczegółowa analiza okoliczności sprawy wyklucza jednak taką
możliwość.
Kwestią sporną podniesioną w zażaleniu była okoliczność, czy popełnienie
czynu, o który jest oskarżony mjr rez. M. B. w bazie wojskowej w […] w
Afganistanie, kwalifikuje się do przyjęcia, że czyn ten został popełniony w
warunkach określonych w art. 647 § 1 pkt 1 ppkt c k.p.k. (w obrębie obiektu
wojskowego).
5
W pierwszej kolejności podnieść należało, że wbrew twierdzeniom autora
zażalenia, konstrukcja przepisu art. 647 § 1 pkt 1 ppkt c k.p.k. o przyjęciu
właściwości sądów wojskowych powoduje, iż nie muszą być spełnione łącznie
wszystkie opisane w tym przepisie kryteria. Sąd wojskowy będzie więc właściwy,
jeżeli przestępstwo będzie popełnione przez żołnierza w służbie czynnej poprzez
wyczerpanie co najmniej jednej (podkr. SN) z następujących przesłanek, tj.
przestępstwo będzie popełnione: podczas pełnienia obowiązków służbowych lub w
związku z pełnieniem obowiązków służbowych; w obrębie obiektu wojskowego lub
wyznaczonego miejsca przebywania; na szkodę wojska lub z naruszeniem
obowiązku wynikającego ze służby wojskowej (por. J. Skorupka, red. Kodeks
postępowania karnego. Komentarz. Warszawa 2015, uwagi do art. 647 k.p.k., teza
11., s. 1910; W. Marcinkowski: Zmiany w zakresie właściwości sądów wojskowych
w sprawach karnych względem żołnierzy oraz pracowników cywilnych wojska, WPP
2009, nr 1, s. 22). W związku z tym zarzut podniesiony w pkt 1 zażalenia należało
uznać za niezasadny.
Na uwzględnienie nie zasługuje także kolejny zarzut. Jak słusznie podniósł
Wojskowy Sąd Okręgowy, nie jest to jednak jedyna regulacja, która powinna być
brana pod uwagę w celu ustalenia kognicji sądu do rozpatrywania sprawy mjr. rez.
M. B. Przepis artykułu 647 § 1 pkt 1 ppkt d k.p.k. stanowi lex specialis dla ściśle
określonej w tym unormowaniu kategorii przestępstw popełnionych przez żołnierzy.
Jednocześnie podkreślenia wymaga to, że art. 647 § 1 pkt. 1 ppkt d k.p.k. nie
uchyla na zasadzie specjalności art. 647 § 1 pkt. 1 ppkt b, c k.p.k. (vide: W.
Marcinkowski, Zmiany…, s. 19-20).
Ustalenie właściwości sądu w niniejszej sprawie powinno zatem nastąpić w
oparciu o art. 647 § 1 pkt. 1 ppkt b, c i d k.p.k. Skoro tak, to w myśl art. 647 § 3
k.p.k. przekazanie sprawy mjr. rez. M. B. sądowi powszechnemu byłoby
niezasadne, a ocena kryterium „dobra wymiaru sprawiedliwości” na które powołał
się autor zażalenia w pkt. 3 jest bezprzedmiotowe.
Sąd Najwyższy nie uwzględnił także ostatniego zarzutu zawartego w środku
odwoławczym. Mjr rez. M. B. został bowiem oskarżony o popełnienie przestępstwa
na terenie bazy wojskowej […] w Islamskiej Republice Afganistanu, gdzie
6
stacjonowali polscy żołnierze. Wbrew twierdzeniom autora zażalenia nie można
uznać, że baza wojskowa nie stanowi obiektu wojskowego.
Nawet powołana w uzasadnieniu środka odwoławczego definicja obiektu
wojskowego wskazuje na słuszność oceny Wojskowego Sądu Okręgowego w tym
zakresie. Treść zarzutu sformułowanego w pkt 4. wskazuje na błędną interpretację
tej definicji. Bezsprzecznie należy uznać, że każda baza wojskowa stanowi obiekt
wojskowy, lecz nie każdy obiekt wojskowy jest bazą wojskową. Także w literaturze
przedmiotu definicja bazy wojskowej oraz obiektu wojskowego pozwala na uznanie
tego twierdzenia za prawidłowe. Przyjmuje się, że baza wojskowa to „obiekty i
wydzielony obszar (miejscowość, baza morska, baza lotnicza, poligon, teren) wraz
z infrastrukturą wojskową, wyposażony i urządzony oraz przygotowany do działania
(porty, przystanie, lotniska, lądowiska, wyrzutnie, stanowiska startowe, poligony,
koszary, magazyny, warsztaty, szpitale, składy materiałów pędnych i smarów,
składy żywności, zapory inżynieryjne i umocnienia itp.) przeznaczony do
okresowego lub stałego przebywania w nim jednego lub kilku rodzajów sił
zbrojnych albo wojsk”. Z kolei obiekt wojskowy to „element ugrupowania sił
zbrojnych i przedmioty terenowe o znaczeniu obronnym, będące do ich dyspozycji”
(por. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Akademia Obrony
Narodowej, Wydział Strategiczno-Obronny Warszawa 2008).
Stąd też przyjęcie przez sąd pierwszej instancji art. 647 § 2 i 3 k.p.k. i art.
647 § 1 pkt. 1 ppkt c jako podstawy prawnej o właściwości sądu wojskowego do
rozpoznania niniejszej sprawy było prawidłowe
Mając powyższe na uwadze, należało postanowić jak na wstępie.
Pouczenie: Na niniejsze postanowienie zażalenie nie przysługuje.