Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 598/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Karol Weitz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Syndyka Masy Upadłości U.D. S. Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej w S.
przeciwko P. O. F. P. E. -
Spółce Akcyjnej w S.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 6 listopada 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 kwietnia 2014 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej
kwotę 900 zł (dziewięćset złotych) tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Pozwem z dnia 29 marca 2013 r. Zarządca Przymusowy U. D. S. Spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością w S. (dalej jako UDSS), akcjonariusza spółki P. O.
F. P. E. Spółki Akcyjnej w S. (dalej jako POFPE), skierowanym przeciw POFPE,
domagał się ustalenia nieistnienia podjętych na Nadzwyczajnym Walnym
Zgromadzeniu Akcjonariuszy POFPE w dniu 7 września 2011 r. uchwał, tj. uchwały
nr 1 w przedmiocie wyboru Przewodniczącego Zgromadzenia T. D., uchwały nr 2 w
przedmiocie przyznania akcjom imiennym serii B w ilości 8900 o numerach od
3601 do 12500 uprzywilejowania co do dywidendy w wysokości 200% dywidendy
przeznaczonej do wypłaty akcjonariuszom uprawnionym z akcji
nieuprzywilejowanych oraz wyłączenia prawa głosu wobec akcji imiennych
serii B w ilości 8900 o numerach od 3601 do 12500 (akcje nieme), uchwały nr 3
w przedmiocie zmiany statutu spółki w treści ust. 3 art. 5 przez nadanie
mu brzmienia „1. Akcje imienne serii B w ilości 8900 o numerach od 3601
do 12500 są akcjami uprzywilejowanymi co do dywidendy w wysokości
200% przeznaczonej do wypłaty Akcjonariuszom uprawnionym z akcji
nieuprzywilejowanych. 2. Każda akcja daje prawo do jednego głosu, z tym,
że akcje imienne serii B w ilości 8900 o numerach od 3601 do 12500 (akcje
nieme) są pozbawione prawa głosu.”, uchwały nr 4 w przedmiocie odwołania
członka Rady Nadzorczej J. L. i uchwały nr 5 w przedmiocie powołania z dniem
podjęcia uchwały na członka Rady Nadzorczej M. Ł. Wyrokiem z dnia
9 października 2013 r. Sąd Okręgowy w S. ustalił nieistnienie uchwał objętych
pozwem.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że UDSS w dniu 9 sierpnia 2011 r. nabył akcje
imienne POFPE serii B w liczbie 8900 o numerach od 3601 do 12500. Następnie
w dniu 2 września 2011 r. Sąd Rejonowy w S. w sprawie o ogłoszenie upadłości
UDSS postanowił zabezpieczyć majątek dłużnika ustanawiając tymczasowego
nadzorcę sądowego w osobie P. D., o czym UDSS został poinformowany przez
nadzorcę w dniu 5 września 2011 r. W dniu 7 września 2011 r. odbyło się
Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy POFPE. Miał na nim być
reprezentowany cały kapitał zakładowy POFPE, tj. 12 500 akcji, w tym 8 900 akcji
3
należących do UDSS oraz 3 900 akcji, którymi dysponuje POFPE. Wybrana
jednomyślnie na przewodniczącą zgromadzenia T. D. (uchwała nr 1) uznała,
że może ono podejmować uchwały mimo braku formalnego zwołania.
Następnie podjęto jednomyślnie uchwały nr 2, nr 3, nr 4 i nr 5, objęte pozwem.
Tymczasowy nadzorca sądowy UDSS nie został poinformowany o odbyciu
zgromadzenia, a uchwały nr 1, nr 2, nr 3, nr 4 i nr 5 zostały podjęte bez jego zgody
i wiedzy.
W dniu 29 listopada 2011 r. Sąd Rejonowy w S. zmienił postanowienie z dnia
2 września 2011 r. i ustanowił zarząd przymusowy nad majątkiem UDSS. Na
zarządcę wyznaczył P. D. W czerwcu 2012 r. zarządca przymusowy dowiedział się
o zgromadzeniu odbytym w dniu 7 września 2011 r. W dniu 3 marca 2012 r.
skierował do UDSS pismo, w którym wskazał na nieważność uchwał podjętych na
tym zgromadzeniu.
Sąd pierwszej instancji przyjął, że żądanie ustalenia nieistnienia uchwał jest
w świetle art. 189 k.p.c. dopuszczalne. Nadzorca tymczasowy i zarządca
przymusowy nie mają legitymacji do wniesienia powództwa o stwierdzenie
nieważności uchwał na podstawie art. 422 § 2 w zw. z art. 425 § 1 zd. 1 k.s.h.,
gdyż nie należą do kręgu osób wymienionych w tych przepisach, a ponadto
w okolicznościach sprawy nie mogliby spełnić przesłanki głosowania przeciwko
uchwałom i zgłoszenia sprzeciwu, skoro nie uczestniczyli w zgromadzeniu.
Z tych względów, a także z powodu tego, że nadzorca tymczasowy nie wyraził
zgody na podjęcie uchwał, zarządca przymusowy ma interes prawny w wytoczeniu
powództwa na podstawie art. 189 k.p.c.
Opowiadając się za odróżnieniem uchwał nieważnych i uchwał
nieistniejących Sąd pierwszej instancji przyjął, że ustalenie nieistnienia uchwały
nieistniejącej może nastąpić tylko w postępowaniu wszczętym na podstawie
art. 189 k.p.c. Zaskarżenie na podstawie przepisów kodeksu spółek handlowych nie
wchodzi tu w rachubę, gdyż nie dotyczy uchwał nieistniejących.
Z racji tego, że w stosunku do UDSS ustanowiony był nadzorca tymczasowy,
który nie był poinformowany o zgromadzeniu w dniu 7 września 2011 r. i nie był
na nim obecny, choć jego zgoda była potrzebna na czynności UDSS
4
przekraczające zakres zwykłego zarządu (art. 76 ust. 3 w zw. z art. 38 ustawy
z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze, dalej jako p.u.n.),
Sąd pierwszej instancji uznał, że zgromadzenie odbyło się z naruszeniem art. 405
k.s.h., gdyż nie był na nim reprezentowany cały kapitał zakładowy POFPE.
Spowodowało to, zdaniem Sądu, że na zgromadzeniu w dniu 7 września 2011 r.
podjęto uchwały z rażącym naruszeniem procedur, w tym z naruszeniem
większości wymaganej przez ustawę, co przesądza o ich nieistnieniu. Ponadto
Sąd Okręgowy przyjął, że głosowania nad uchwałami nr 2, nr 3, nr 4 i nr 5 -
ze względu na ich przedmiot - było czynnościami przekraczającymi zakres
zwykłego zarządu i wymagały zgody nadzorcy tymczasowego (art. 76 ust. 3 w zw.
z art. 38 p.u.n.). Zgoda taka nie została tymczasem udzielona ani przed, ani
po głosowaniach. Okoliczność ta także powoduje, że uchwały podjęte na
zgromadzeniu w dniu 7 września 2011 r. należy uznać za nieistniejące.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 9 października 2013 r. wniosła
pozwana POFPE. Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2014 r. oddalił
apelację.
Sąd drugiej instancji podzielił ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego
i przyjętą przez ten Sąd ocenę prawną. Sąd Apelacyjny zgodził się z tezą,
że dopuszczalne jest - na podstawie art. 189 k.p.c. - powództwo o ustalenie
nieistnienia uchwały, gdy powód ma w tym interes prawny. Interes taki istnieje,
gdy powód nie może zaskarżyć uchwały na podstawie przepisów kodeksu spółek
handlowych i zarazem wykaże, że powództwo o ustalenie zapewni mu realizację
jego prawnie chronionych interesów. Sąd przyjął również, że zasadne jest
wyróżnianie uchwał nieistniejących, podzielając stanowisko, iż o uchwale
nieistniejącej można mówić w razie rażącego naruszenia norm proceduralnych,
powodujących, że nie dochodzi do podjęcia uchwały.
Odnosząc się do zawartej w apelacji tezy, że katalog podmiotów, które
w myśl art. 422 § 2 w zw. z art. 425 § 1 k.s.h. mogą wytoczyć powództwo
o stwierdzenie nieważności uchwały, nie jest zamknięty i że zarządca przymusowy
według art. 186 w zw. z art. 40 ust. 4 p.u.n. ma legitymację do wniesienia takiego
powództwa, Sąd Apelacyjny najpierw uznał, że katalog osób uprawnionych
5
do żądania stwierdzenia nieważności uchwały jest zamknięty, a następnie dodał,
że zarządca przymusowy nie ma autonomicznej legitymacji w tym zakresie, lecz
wykonuje uprawnienia spółkowe w zastępstwie akcjonariusza, wobec którego
ustanowiono zarząd przymusowy. W okolicznościach sprawy nie można przyjąć,
że zarządca przymusowy mógłby wnieść pozew o stwierdzenie nieważności uchwał,
skoro nadzorca tymczasowy nie wiedział o zgromadzeniu w dniu 7 września 2011 r.,
nie wziął w nim udziału, nie mógł wyrazić woli co do kierunku głosowania i nie mógł
zgłosić sprzeciwu wobec zamiarów UDSS głosowania za uchwałami, ani żądać
zaprotokołowania sprzeciwu wobec podjętych uchwał. Sąd drugiej instancji podzielił
także stanowisko, że na zgromadzeniu w dniu 7 września 2011 r. nie był
reprezentowany cały kapitał zakładowy POFPE, skoro UDSS nie mogła sama
wykonywać prawa głosu. Oznaczało to naruszenie art. 405 k.s.h. Zgodził
się z poglądem, że uchybienie to jako rażące naruszenie w procedurze
przyjmowania uchwał skutkowało podjęciem decyzji z naruszeniem wymaganej
przez ustawę większości i tym samym spowodowało nieistnienie uchwał.
Przyjmując, że powód nie był legitymowany do wytoczenia powództwa
o stwierdzenie nieważności uchwał podjętych na zgromadzeniu w dniu 7 września
2011 r., Sąd Apelacyjny oddalił zarzut naruszenia art. 425 § 1 w zw. z art. 422 § 2
k.s.h. Nie podzielił także zarzutu naruszenia art. 422 § 2 pkt 3 i 4 k.s.h.
Skoro UDSS była obecna na zgromadzeniu w dniu 7 września 2011 r.
i uczestniczyła w nim, to nie może być traktowana tak jak akcjonariusz
bezpodstawnie niedopuszczony do udziału w zgromadzeniu lub nieobecny na
zgromadzeniu w rozumieniu tych przepisów. Z kolei nadzorca sądowy nie jest
osobnym podmiotem legitymowanym w myśl art. 422 § 2 k.s.h. na równi
z akcjonariuszem, a jedynie podmiotem, od którego zgody zależy skuteczność
czynności przekraczających zwykły zarząd, dokonanych przez tegoż akcjonariusza.
Oddalając zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. Sąd drugiej instancji przyjął,
że powód miał interes prawny w wystąpieniu z powództwem o ustalenie
nieistnienia uchwał podjętych na zgromadzeniu w dniu 7 września 2011 r., skoro
nie mógł wnieść powództwa o stwierdzenie ich nieważności. Pozbawienie go prawa
do skorzystania z powództwa o ustalenie w takiej sytuacji czyniłoby niemożliwym
wykonywanie jego uprawnień jako zarządcy. Ponadto, istnieje konieczność
6
wyjaśnienia skutków uchwał podjętych bez zgody nadzorcy sądowego, istotnych
z punktu widzenia podejmowania decyzji dotyczących działalności POFPE, co do
których do skutków między stronami istnieje spór.
W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 186 w zw. z art. 40 ust. 4 p.u.n.
Sąd Apelacyjny nie podzielił poglądu pozwanej, że zarząd UDSS nie miał
obowiązku zawiadomienia tymczasowego nadzorcy sądowego o zgromadzeniu
odbytym w dniu 7 września 2011 r. Wyjaśnił, że – jakkolwiek tymczasowy nadzorca
sądowy nie ma uprawnień do wykonywania praw korporacyjnych dłużnika - to
jednak z faktu, że w myśl art. 76 ust. 3 p.u.n. jego zgody wymagają czynności
przekraczające zakres zwykłego zarządu, wynika, iż dłużnik powinien informować
go o zamiarze dokonania takich czynności. Skoro w sprawie przedmiotowymi
czynnościami były głosowania na zgromadzeniu w dniu 7 września 2011 r.,
to należy uznać, że dłużnik powinien był poinformować o tym zgromadzeniu
tymczasowego nadzorcę sądowego.
Sąd drugiej instancji nie zgodził się także z zarzutem naruszenia art. 38 w zw.
z art. 76 ust. 3 p.u.n., podzielając pogląd Sądu pierwszej instancji, iż głosowania
nad uchwałami na zgromadzeniu odbytym w dniu 7 września 2011 r. były
czynnościami przekraczającymi zakres zwykłego zarządu z uwagi na przedmiot
tych uchwał.
Wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 22 kwietnia 2014 r. pozwana zaskarżyła
w całości. W skardze kasacyjnej w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) podniosła zarzuty naruszenia art. 422 § 2 w zw. z art. 425
k.s.h., art. 186 w zw. z art. 40 ust. 4 p.u.n. i art. 189 k.p.c. Na tej podstawie wniosła
o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, a w wypadku stwierdzenia do tego podstaw - o
uchylenie w całości również wyroku Sądu Okręgowego z dnia 9 października 2013 r.
i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania, bądź o uchylenie w
całości zaskarżonego wyroku i jego zmianę przez uwzględnienie apelacji pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 9 października 2013 r. i oddalenie powództwa
w całości.
7
W toku postępowania kasacyjnego, w związku z ogłoszeniem w dniu
17 marca 2015 r. przez Sąd Rejonowy w S. upadłości likwidacyjnej UDSS, w
miejsce zarządcy przymusowego wstąpił syndyk masy upadłości UDSS, którym jest
P. D., pełniący wcześniej funkcję zarządcy przymusowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia art. 422 § 2 w zw. z art. 425 k.s.h., art. 186 w zw. z art.
40 ust. 4 p.u.n. i art. 189 k.p.c. zmierzają do wykazania tego, że powód jako
zarządca przymusowy miał legitymację do wniesienia powództwa o stwierdzenie
nieważności uchwał objętych pozwem i że wobec tego nie miał interesu
prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieistnienia tych uchwał na
podstawie art. 189 k.p.c. Skarżący chciał też wykazać, że naruszenie art. 186 w zw.
z art. 40 ust. 4 p.u.n. przez Sąd drugiej instancji polegało na błędnym przyjęciu,
że istnieje obowiązek ustawowy zawiadomienia tymczasowego nadzorcy sądowego
o zgromadzeniu akcjonariuszy spółki, w której akcjonariuszem jest dłużnik, oraz
że zgromadzenie nie może podejmować uchwały bez zgody i wiedzy nadzorcy,
a naruszenie art. 189 k.p.c. także na uznaniu, iż interes prawny w wytoczeniu
powództwa o ustalenie nieistnienia uchwał wyrażać się może w braku zgody
potrzebnej dla ważności uchwał oraz w sporze co do ich ważności.
Zarządca przymusowy ustanowiony celem zabezpieczenia majątku dłużnika,
w stosunku do którego złożono wniosek o ogłoszenie upadłości, z racji swojej
pozycji (art. 160 ust. 1 i art. 186 w zw. z art. 40 ust. 4 p.u.n.) wykonuje
legitymację dłużnika jako akcjonariusza do wniesienia powództwa o stwierdzenie
nieważności uchwały walnego zgromadzenia na takich warunkach i w takich
sytuacjach, które dotyczą dłużnika jako akcjonariusza (art. 422 § 2 pkt 2, 3 lub
4 w zw. z art. 425 § 1 zd. 1 k.s.h.; por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
25 listopada 2011 r., III CZP 64/11, OSNC 2012, Nr 6, poz. 67).
Skarżąca, powołując się na prawo zarządcy przymusowego do wytoczenia
powództwa o stwierdzenie nieważności uchwał objętych pozwem i zmierzając w ten
sposób do wykazania, że powód nie miał interesu prawnego w żądaniu ustalenia
nieistnienia tych uchwał na podstawie art. 189 k.p.c., nie przedstawiła jednakże
w skardze kasacyjnej żadnych zarzutów, w których podważałaby przyjętą przez
8
Sąd Apelacyjny ocenę prawną co do tego, że uchwały te były uchwałami
nieistniejącymi (art. 405 k.s.h. – wadliwość odbycia zgromadzenia bez formalnego
zwołania; art. 76 ust. 3 w zw. z art. 38 ust. 1 p.u.n. i art. 425 § 1 zd. 1 k.s.h. – skutki
braku zgody nadzorcy tymczasowego na głosowanie nad uchwałami). Dopiero zaś
kumulatywne przyjęcie, że zarządca był uprawniony do wytoczenia powództwa
o stwierdzenie nieważności uchwał oraz że nie są to uchwały nieistniejące,
mogłoby obalić założenie Sądu drugiej instancji, że powód miał interes prawny
w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieistnienia uchwał na podstawie art. 189
k.p.c. Powództwo o stwierdzenia nieważności na podstawie art. 425 § 1 k.s.h.
dotyczy bowiem uchwał sprzecznych z prawem (nieważnych), ale istniejących.
Sąd Najwyższy - rozpoznając skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz
w granicach podstaw i biorąc pod uwagę z urzędu tylko nieważność postępowania
(art. 39813
§ 1 k.p.c.) – nie może zaś rozważać, czy zaszły naruszenia prawa,
których nie wytknięto w ramach zarzutów kasacyjnych, z wyjątkiem sytuacji,
w której skutkują one nieważnością postępowania.
W części, w której skarżąca dopatrywała się naruszenia art. 186 w zw. z art.
40 ust. 4 p.u.n. w błędnej ocenie istnienia ustawowego obowiązku zawiadomienia
tymczasowego nadzorcy sądowego o zgromadzeniu akcjonariuszy spółki, w której
akcjonariuszem jest dłużnik, oraz zdolności zgromadzenia do podejmowania
uchwał bez zgody i wiedzy nadzorcy, trzeba uznać, że zarzut jest bezprzedmiotowy,
skoro Sąd drugiej instancji przedmiotowy obowiązek i skutki braku zgody nadzorcy
oceniał w świetle art. 76 ust. 3 w zw. z art. 38 p.u.n. Zarzut naruszenia tych
przepisów nie znalazł się tymczasem w skardze kasacyjnej.
Błędne jest twierdzenie skarżącej, że Sąd drugiej instancji uznał, że interes
prawny w żądaniu ustalenia nieistnienia uchwał w okolicznościach sprawy wyrażał
się w braku zgody tymczasowego nadzorcy sądowego na ich podjęcie oraz
w sporze co do ich ważności. Sąd drugiej instancji kwestię braku zgody
tymczasowego nadzorcy sądowego rozpatrywał w pierwszej kolejności w ramach
oceny skutków wynikłej z tego wadliwości uchwał, a w kontekście oceny interesu
prawnego powoda powołał tę kwestię jako jedną z kilku, które uzasadniały przyjęcie
istnienie tego interesu. Wzmiankę o sporze co do ważności uchwał należy
zaś rozumieć nie dosłownie, lecz jako sporność między stronami kwestii, czy i jakie
9
skutki prawne wywołują te uchwały. Zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. w tym
zakresie jest więc niezasadny.
Wobec okoliczności, że podniesione przez skarżącą zarzuty w części nie
były dostateczne, aby podważyć zaskarżony wyrok, a w części były bezzasadne,
skarga kasacyjna podlegała oddaleniu.
Z tych względów, na podstawie art. 39814
oraz art. 98 § 1 i 3, art. 99 i art. 108
§ 1 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.
eb