Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 507/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania L. C.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 listopada 2015 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 lipca 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 16
lipca 2014 r. oddalił apelację L. C. wniesioną od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w T. z dnia 5 lutego 2014 r., którym oddalono
jego odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 maja 2013
r., ustalającej wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne z
2
tytułu prowadzonej przez odwołującego się pozarolniczej działalność gospodarczej
za okres od stycznia 1999 r. do października 2011 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że odwołujący się L. C. od dnia 3 grudnia 1992 r.
prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą - usługi stolarskie, której
wykonywanie od dnia 1 listopada 2012 r zawiesił. Od 1 marca 1994 r. odwołujący
się podjął również zatrudnienie na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze
czasu pracy w spółce działającej pod firmą „K.” Sp.j. Dyrektor […] Oddziału
Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia ostateczną decyzją z dnia 16
listopada 2011 r. stwierdził wobec odwołującego się obowiązek ubezpieczenia
zdrowotnego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej od 1
stycznia 1999 r. do dnia wydania decyzji. Decyzja ta została utrzymana w mocy
decyzją Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 18 stycznia 2012 r., a
następnie prawomocnym wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia
30 maja 2012 r. oddalono wniesioną przez odwołującego się skargę na decyzję
Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 18 stycznia 2012 r.
Odwołujący się z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej
dokonał zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego dopiero w okresie od dnia 1
listopada 2011 r. i do dnia 31 października 2012 r. Organ rentowy przedmiotową
decyzją z dnia 29 maja 2013 r. ustalił wysokość podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie zdrowotne za okres od stycznia 1999 r. do października 2011 r. z
tytułu prowadzonej przez wnioskodawcę pozarolniczej działalności gospodarczej.
Sąd Apelacyjny zaaprobował ustalenia Sądu Okręgowego i przyjął je za
własne, podzielając również ocenę prawną dokonaną przez ten Sąd.
Sąd drugiej instancji wskazał, że rozpoznawanie indywidualnych spraw w
zakresie podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu, do których zalicza się sprawy
dotyczące objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym i ustalenia prawa do świadczeń,
należy zgodnie z art. 109 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach
opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2015 r., poz. 581 ze zm., dalej jako „ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej”) do
dyrektora oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia. Stosownie zaś
do art. 109 ust. 2 tej ustawy, sprawy z zakresu wymierzania i pobierania składek na
ubezpieczenie zdrowotne należą do właściwości organów ubezpieczeń
3
społecznych. Stwierdzenie przez Dyrektora […] Oddziału Wojewódzkiego
Narodowego Funduszu Zdrowia ostateczną decyzją z dnia 16 listopada 2011 r.
istnienia obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego odwołującego się z tytułu
prowadzonej przez niego pozarolniczej działalności gospodarczej od dnia 1
stycznia 1999 r. obligowało zatem organ rentowy do wydania decyzji ustalającej
podstawę wymiaru składek na to ubezpieczenie. Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2015 r., poz. 121 ze zm., dalej jako „ustawa o systemie ubezpieczeń”, bądź
„ustawa systemowa”) na odwołującym się, jako płatniku składek spoczywał
obowiązek obliczenia oraz opłacenia należnej składki za każdy miesiąc
kalendarzowy oraz przesyłania deklaracji rozliczeniowej do właściwego organu
rentowego.
Sąd odwoławczy podniósł, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie
zdrowotne dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą nie
zależy od rozmiaru tej działalności ani od tego, czy w tym samym okresie pozostaje
się w stosunku pracy. Składki na ubezpieczenie zdrowotne płaci się z każdego
tytułu podlegania temu ubezpieczeniu. Zgodnie z obowiązującym do 31 marca
2003 r. art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu
zdrowotnym (Dz.U. Nr 28, poz. 153 ze zm.), do ustalania podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących pozarolniczą działalność
gospodarczą stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób. W myśl obowiązującego do grudnia
2008 r. art. 18 ust.8 ustawy systemowej, podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób prowadzących pozarolniczą działalność
gospodarczą stanowiła zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60%
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Według art. 23
ust. 2 ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w
Narodowym Funduszu Zdrowia (Dz.U. Nr 45, poz. 391 ze zm.), w okresie od 1
kwietnia 2003 r. do 30 września 2004 r., a następnie od 1 października 2004 r. do
28 lutego 2009 r., stosownie do brzmienia art. 81 ust. 2 ustawy o świadczeniach
opieki zdrowotnej, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne osób
prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą stanowiła zadeklarowana
4
kwota, nie niższa niż 75% przeciętnego wynagrodzenia. Od dnia 1 marca 2009 r.
podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne tych osób stanowi
zadeklarowana kwota, nie niższa niż 75% przeciętnego wynagrodzenia w sektorze
przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, łącznie z wypłatami z
zysku.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że przedmiotem niniejszego postępowania była
wyłącznie legalność zaskarżonej decyzji organu rentowego z 29 maja 2013 r.
dotyczącej ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne za
okres od stycznia 1999 r. do października 2011 r. Decyzja ta nie jest decyzją
wymierzającą składki zdrowotne lub ustalającą zaległości składkowe, nie dotyczy
więc bezpośrednio składek na ubezpieczenie zdrowotne i ich wysokości, a więc
także kwestii ich przedawnienia, czy umorzenia należności składkowych. Tym
samym ani zarzut przedawnienia części składek, ani kwestia ich umorzenia na
podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z
tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność
(Dz.U. z 2012 r., poz. 1551) nie mogły być przedmiotem niniejszego postępowania.
Reasumując Sąd drugiej instancji uznał, że zaskarżona decyzja organu
rentowego z dnia 29 maja 2013 r. ustalająca podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenie zdrowotne za okres od 1 stycznia 1999 r. do 30 października 2011 r.
była prawidłowa, a podnoszone przez odwołującego się w apelacji zarzuty
przedawnienia należności z tytułu części składek na ubezpieczenie zdrowotne, jak
również dotyczące kwestii umorzeniu z mocy ustawy należności składkowych nie
były objęte przedmiotem sporu w niniejszym postępowaniu i nie mogły wpłynąć na
zmianę zaskarżonego wyroku.
Powyższy wyrok w całości został przez odwołującego się zaskarżony skargą
kasacyjną, w której powołał się na podstawę naruszenia prawa materialnego:
- art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w
związku z art. 82 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej - polegające na ich
błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu przez uznanie zasadności wymiaru
składki na ubezpieczenie zdrowotne w przypadku braku osiągania przychodu z
tytułu działalności gospodarczej oraz uznanie, iż fakt stwierdzenia podlegania
ubezpieczeniu odrębną decyzją przesądza o obowiązku uiszczania składek na
5
ubezpieczenie zdrowotne, z pominięciem okoliczności braku osiągnięcia przychodu
z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej w okresie zatrudnienia
wnioskodawcy,
- art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych -
polegający na błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu przez przyjęcie, że
umorzenie należności z tytułu składek nie mogło być przedmiotem niniejszego
postępowania;
- art. 28 ust. 3a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – przez jego
niezastosowanie;
- niezastosowanie wobec odwołującego się przepisów ustawy z dnia 9
listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych
składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
W uzasadnieniu skargi podniósł, że Sąd bezpodstawnie uznał, że
niedopuszczalne jest orzekanie w zakresie umorzenia niezapłaconych przez
odwołującego się składek z tytułu prowadzonej przez niego pozarolniczej
działalności gospodarczej. Według skarżącego, od momentu wniesienia odwołania
pełniącego rolę pozwu do sądu powszechnego rozpoznawana sprawa staje się
sprawą cywilną podlegającą rozstrzygnięciu wedle reguł właściwych dla tej kategorii
spraw. Skoro zatem organem właściwym w przedmiocie umorzenia należności jest
organ rentowy, to wniosek o umorzenie tychże należności powinien również zostać
rozstrzygnięty w postępowaniu, które toczy się na skutek odwołania od zaskarżonej
decyzji.
Skarżący zarzucił, że Sąd w ogóle nie badał podnoszonych przez niego
kwestii, dotyczących tego, czy istnieją przesłanki do umorzenia składek na
podstawie art. 28 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, choć
skarżący wielokrotnie podnosił, że jego sytuacja materialna jest bardzo zła i spełnia
przesłanki do umorzenia składek z tego przepisu. Sąd powinien zatem zbadać, czy
nie zachodzą przesłanki umorzenia składek na ubezpieczenie zdrowotne na rzecz
wnioskodawcy na podstawie wskazanego przepisu i orzec w tym zakresie.
6
Zdaniem skarżącego, Sąd zupełnie pominął też podnoszoną przez niego
okoliczność, że przez większość okresu, za jaki orzeczono obowiązek
odprowadzania składek na ubezpieczenie zdrowotne, był zatrudniony w spółce „K.”
Sp.j. i nie osiągał z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej żadnych
dochodów. Zdaniem skarżącego Sąd naruszył również obowiązek uwzględnienia
przesłanek umorzenia należności z tytułu nieopłaconych składek wynikających z
ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu
nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność
gospodarczą.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw.
W sprawie, w której strona odwołuje się od decyzji organu rentowego
dotyczącej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne, sąd jest
związany wydaną uprzednio ostateczną decyzją administracyjną regulującą samo
podleganie strony temu ubezpieczeniu. Podleganie danej osoby ubezpieczeniu
zdrowotnemu z określonego tytułu stanowi zagadnienie prejudycjalne w stosunku
do rozstrzygnięcia w przedmiocie podstawy wymiaru składek z tego samego tytułu.
Należy przypomnieć, że jak wskazuje się w judykaturze - sąd w postępowaniu
cywilnym obowiązany jest uwzględniać stan prawny wynikający z osnowy
ostatecznej decyzji administracyjnej, chyba że decyzja została wydana przez organ
niepowołany lub w zakresie przedmiotu orzeczenia bez jakiejkolwiek podstawy w
obowiązującym prawie materialnym, względnie z oczywistym naruszeniem reguł
postępowania administracyjnego. W tych przypadkach sąd nie jest związany
decyzją administracyjną, ponieważ jest ona bezwzględnie nieważna i - pomimo jej
formalnego nieuchylenia - nie wywołuje skutków prawnych. W tym stanie rzeczy w
sprawie o podstawę wymiaru składek sąd jest związany ostateczną decyzją
administracyjną rozstrzygającą kwestię podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu,
która nie może być już przedmiotem ponownego badania w sprawie o podstawę
wymiaru składek na to ubezpieczenie (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 29
stycznia 2008 r., I UK 173/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 78 i z dnia 10 czerwca
7
2008 r., I UK 376/07, OSNP 2009 nr 21-22, poz. 295). Tym bardziej sąd w sprawie
o podstawę wymiaru składek nie może badać podlegania danej osoby
ubezpieczeniu zdrowotnemu z określonego tytułu, gdy kwestia ta została uprzednio
rozstrzygnięta prawomocnym wyrokiem sądowym wydanym w innej sprawie.
W sprawie skarżącego, poza stanowiącą przedmiot zaskarżenia decyzją z
dnia 29 maja 2013 r., ustalającą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie
zdrowotne z tytułu prowadzenia przez ubezpieczonego pozarolniczej działalności
gospodarczej, wydane zostało uprzednio prawomocne rozstrzygnięcie w
przedmiocie podlegania przez niego ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu tej
działalności w postaci wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 30
maja 2012 r., oddalającego skargę L. C. na decyzję Prezesa Narodowego
Funduszu Zdrowia z dnia 18 stycznia 2012 r., utrzymującą w mocy decyzję
Dyrektora […] Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 16
listopada 2011 r., stwierdzającą istnienie obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego
skarżącego z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej od dnia 1
stycznia 1999 r. do chwili wydania tej decyzji. W konsekwencji Sąd Apelacyjny był
niniejszej sprawie zobowiązany uznać, że w okresie wymienionym w decyzji
Dyrektora […] Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia skarżący
podlegał ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu wykonywania pozarolniczej
działalności gospodarczej.
Zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzją organ rentowy ustalił podstawę
wymiaru składek na to ubezpieczenie i jak trafnie stwierdził Sąd Apelacyjny, brak
jest przesłanek do kwestionowania prawidłowości tej decyzji w zakresie określonej
decyzją wysokości tej podstawy. W szczególności żadnego znaczenia dla ustalenia
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne skarżącego nie ma to, czy
i w jakiej wysokości osiągał on w spornym okresie przychody z prowadzonej
działalności. Z przepisów przytoczonych prawidłowo przez Sąd Apelacyjny wynika
bowiem, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej nie jest uzależniona od
wysokości przychodu osiąganego przez ubezpieczonego. Podstawę tę zawsze
stanowi zadeklarowana kwota, które jednak nie może być niższa niż określony
8
przepisami procent przeciętnego wynagrodzenia, także wtedy, gdy ubezpieczony
nie osiąga żadnych przychodów z tej działalności.
Trafnie Sąd drugiej instancji przyjął także, iż przedmiot sporu w sprawie
mogło stanowić tylko to, o czym orzekł organ rentowy w sentencji zaskarżonej
decyzji. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania
jest bowiem określony treścią decyzji organu rentowego, od której odwołanie
wszczyna postępowanie przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych (por. np.
postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 22 lutego 2012 r., II UK 275/11, LEX nr
1215286; z dnia 2 marca 2011 r., II UZ 1/11, LEX nr 844747; z dnia 18 lutego
2010 r., III UK 75/09, OSNP 2011 nr 15-16, poz. 215; z dnia 3 lutego 2010 r., II UK
314/09, LEX nr 604214). Zaskarżona decyzja dotyczyła zaś wyłącznie ustalenia
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne w okresie w niej
wskazanym i tylko w takim zakresie mogła być kwestionowana przed Sądem.
Inaczej rzecz ujmując, Sąd mógł skontrolować legalność tej decyzji tylko pod kątem
prawidłowego ustalenia wysokości podstawy wymiaru składek. Poza zakresem
przedmiotowym tej sprawy pozostawało więc zarówno przedawnienie części
składek na ubezpieczenie zdrowotne, jak i kwestia ich ewentualnego umorzenia na
podstawie art. 28 ust. 3a ustawy systemowej, czy też na podstawie przepisów
ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu
nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność.
Przedawnieniu ulegają bowiem należności z tytułu składek (art. 24 ust. 4 ustawy
systemowej), a nie podstawa ich wymiaru. Zarzut przedawnienia może być zatem
podnoszony przy kwestionowaniu decyzji organu rentowego wymierzającej składki,
a takiego przedmiotu nie dotyczy decyzja zaskarżona w niniejszej sprawie.
Natomiast kwestia umorzenia należności składkowych jest zupełnie odrębna tak od
decyzji ustalającej podstawę wymiaru składek, jak i od decyzji wymierzającej te
składki. Jej rozstrzygnięcie wymaga bowiem uprzedniego złożenia wniosku do
organu rentowego z dowodami wymaganymi przez stosowne przepisy, rozpoznania
tego wniosku i wydania decyzji o umorzeniu tych należności, bądź odmowie
uwzględnienia tego wniosku. Prawidłowość takiej decyzji może kontrolować sąd
tylko na skutek wniesienia od niej odwołania. Nie ma natomiast żadnych
kompetencji, aby niejako przy okazji rozpoznawania odwołania od decyzji o
9
zupełnie innym przedmiocie (ustalenie podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie zdrowotne) rozważać, czy nie zachodzą podstawy do umorzenia
składek. Dodać do tego należy, że zgodnie z art. 83 ust. 4 ustawy systemowej, od
decyzji w sprawach o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia
społeczne, wydanych na podstawie art. 28 tej ustawy, nie przysługuje odwołanie do
sądu ubezpieczeń społecznych. Stronie przysługuje prawo do wniesienia wniosku
do Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o ponowne rozpatrzenie sprawy, na
zasadach dotyczących decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra. Do
wniosku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące odwołań od decyzji, określone
w Kodeksie postępowania administracyjnego. Natomiast kwestia umorzenia
należności składkowych na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. została
rozstrzygnięta wydaną na wniosek skarżącego decyzją organu rentowego z dnia 22
października 2013 r., umarzającą postepowanie jako bezprzedmiotowe. Właściwym
trybem do podnoszenia zarzutów dotyczących objęcia skarżącego przepisami tej
ustawy jest postępowanie toczące się na skutek odwołania od decyzji z dnia 22
października 2013 r., a nie postępowanie dotyczące zupełnie innego przedmiotu.
Zarzuty skarżącego okazały się zatem całkowicie nieuzasadnione, wobec
czego skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
kc