Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 czerwca 2008 r.
I UK 376/07
1. Sąd ubezpieczeń społecznych jest związany ostateczną decyzją or-
ganu rentowego, od której strona nie wniosła odwołania w trybie art. 4779
k.p.c.
2. Obowiązek zwrotu wypłaconych nienależnie świadczeń z ubezpieczeń
społecznych obciąża płatnika składek w myśl art. 84 ust. 6 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) tylko wówczas, gdy ich pobranie spowodowane
zostało przekazaniem przez niego nieprawdziwych danych mających wpływ na
prawo do świadczeń lub ich wysokość, a jednocześnie brak jest podstaw do
żądania takiego zwrotu od osoby, której faktycznie świadczenia te wypłacono,
bowiem nie można uznać, że pobrała je nienależnie w rozumieniu art. 84 ust. 2
tej ustawy.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SSN: Jolanta Strusińska-
Żukowska (sprawozdawca), Zbigniew Hajn.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 czerwca
2008 r. sprawy z odwołania Ewy S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w K. o zasiłek chorobowy, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z
dnia 19 kwietnia 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wnioskodawczyni Ewa S. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w K. z dnia 20 lipca 2006 r. odmawiającej prawa do zasiłku
chorobowego za okres od 3 maja 2005 r. do 26 września 2005 r. i od 8 grudnia 2005
r. do 5 czerwca 2006 r. oraz zobowiązującej ją do zwrotu nienależnie pobranego
świadczenia za okres od 3 maja 2005 r. do 26 września 2005 r. w łącznej kwocie
2
21.031,29 zł wobec ustalenia prawomocną decyzją z dnia 7 czerwca 2006 r., że od
10 marca 2005 r. nie podlega ubezpieczeniom społecznym.
Sąd Rejonowy dla Krakowa - Nowej Huty - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Krakowie wyrokiem z dnia 4 grudnia 2006 r. zmienił zaskarżoną decyzję i
uchylił wobec wnioskodawczyni obowiązek zwrotu świadczeń pobranych w okresie
od 3 maja 2005 r. do 26 września 2005 r., a w pozostałym zakresie odwołanie odda-
lił. Z ustaleń Sądu wynikało, że Ewa S. za pośrednictwem D.-C. spółki z o.o. w K.
wystąpiła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wypłatę zasiłków chorobowych za
okres od 3 maja 2005 r. do 26 września 2005 r. i kolejnych za okres od 8 grudnia
2005 r. do 5 czerwca 2006 r. Organ rentowy wypłacił wnioskodawczyni zasiłek cho-
robowy jedynie za okres od 3 maja 2005 r. do 26 września 2005 r. i wobec złożenia
kolejnego wniosku, obejmującego okres zasiłkowy rozpoczynający się od 8 grudnia
2005 r., wszczął postępowanie wyjaśniające w celu ustalenia uprawnień wniosko-
dawczyni do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego. W następstwie tego postę-
powania organ rentowy ustalił, że wnioskodawczyni zawarła umowę o pracę nie w
celu świadczenia pracy, lecz uzyskania uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia
chorobowego, a że czynność taka jest nieważna, decyzją z dnia 7 czerwca 2005 r.
stwierdził, że wnioskodawczyni od dnia 10 marca 2005 r. nie podlega ubezpiecze-
niom społecznym z tytułu zatrudnienia w D.-C. spółce z o.o. w K.
W ocenie Sądu Rejonowego, powyższe ustalenia jednoznacznie wskazują, że
wnioskodawczyni nie została objęta ubezpieczeniem społecznym i tym samym nie
spełniała przesłanki z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst
jednolity: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.). Sąd wskazał, że w niniejszym po-
stępowaniu jest związany decyzją z dnia 7 czerwca 2006 r. ustalającą, że wniosko-
dawczyni nie podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia od 10 marca
2005 r., która to decyzja uprawomocniła się w wyniku cofnięcia przez wnioskodaw-
czynię odwołania, co w konsekwencji prowadzi, zdaniem Sądu, do jednoznacznej
oceny, że wnioskodawczyni nie przysługiwały świadczenia z ubezpieczenia choro-
bowego i w tym zakresie odwołanie podlegało oddaleniu.
Na uwzględnienie, w ocenie Sądu pierwszej instancji, zasługiwało natomiast
odwołanie w części zobowiązującej wnioskodawczynię do zwrotu wypłaconego za-
siłku chorobowego za okres od 3 maja 2005 r. do 26 września 2005 r., ponieważ nie
było to świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy o
3
systemie ubezpieczeń społecznych. Nie można za nienależnie pobrane uznać bo-
wiem świadczenia, które w dacie dokonywania jego wypłaty nie miało takiego cha-
rakteru, skoro wypłata miała miejsce przed wydaniem decyzji o niepodleganiu wnio-
skodawczyni ubezpieczeniom społecznym.
Rozpoznając apelację organu rentowego, Sąd Okręgowy-Sąd Ubezpieczeń
Społecznych w Krakowie uznał, że zasługuje ona na uwzględnienie i wyrokiem z dnia
19 kwietnia 2007 r. zmienił zaskarżony wyrok i odwołanie wnioskodawczyni oddalił.
Sąd drugiej instancji wskazał, że mimo prawidłowego powołania przepisów właści-
wych do rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, Sąd Rejonowy niewłaściwie je za-
stosował. Według Sądu drugiej instancji, prawomocną decyzją z dnia 7 czerwca
2006 r. ustalono, że wnioskodawczyni nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z
powodu uznania za nieważną umowy o pracę, która miała stanowić tytuł do objęcia
ubezpieczeniem. Decyzja ta miała charakter deklaratoryjny, potwierdzający że wnio-
skodawczyni, zawierając w dniu 10 marca 2005 r. umowę o pracę, nie stała się
ubezpieczoną w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Tym samym, według
Sądu odwoławczego, wnioskodawczyni, ubiegając się o zasiłek chorobowy z tytułu
ubezpieczenia mającego za podstawę stosunek pracy, świadomie wprowadziła w
błąd organ wypłacający świadczenia, a zatem spełniona została przesłanka z art. 84
ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych pozwalająca obciążyć od-
wołującą się obowiązkiem zwrotu nienależnie pobranego w okresie od 3 maja 2005 r.
do 26 września 2005 r. zasiłku chorobowego.
Skargę kasacyjną wniesioną od powyższego wyroku odwołująca się oparła na
zarzutach naruszenia prawa materialnego poprzez: 1) błędną wykładnię art. 1 ust. 1
oraz art. 6 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego
w razie choroby i macierzyństwa i przyjęcie, że skarżąca nie była uprawniona do za-
siłku z ubezpieczenia chorobowego; 2) błędną wykładnię art. 8 ust. 1 ustawy o sys-
temie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 2 k.p. i uznanie, że wnioskodaw-
czyni nie była w spornym okresie pracownikiem; 3) niewłaściwe zastosowanie art. 84
ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i przyjęcie, że w sprawie zacho-
dzą przesłanki do uznania świadczeń wypłaconych skarżącej za nienależne; 4)
błędną wykładnię poprzez brak zastosowania przepisu art. 84 ust. 6 ustawy o syste-
mie ubezpieczeń społecznych i przyjęcie, że to skarżąca jest zobowiązana do zwrotu
nienależnie pobranych świadczeń ; 5) błędną wykładnię art. 6 k.c. i uznanie, że
4
ubezpieczoną obciąża ciężar dowodu co do pozorności zawartej umowy o pracę oraz
faktu, że nie wprowadzała świadomie w błąd organu rentowego.
Skarżąca zarzuciła także naruszenie prawa procesowego mające istotny
wpływ na wynik w sprawie poprzez niezastosowanie art. 468 § 1 k.p.c. i zaniechanie
przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego oraz ustalenia okoliczności mają-
cych istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
Opierając skargę na takich podstawach, odwołująca się wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i zmianę zaskarżonej decyzji poprzez uchylenie obo-
wiązku zwrotu pobranego świadczenia chorobowego, ewentualnie o uchylenie za-
skarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz
o zasądzenie od organu rentowego na rzecz skarżącej kosztów postępowania.
W uzasadnieniu skargi zawarto stanowisko sprowadzające się do stwierdze-
nia, że Sąd rozpoznający niniejszą sprawę nie był związany wydaną w innym postę-
powaniu deklaratoryjną decyzją administracyjną wykluczającą skarżącą z ubezpie-
czenia społecznego. Z tego względu Sąd zobligowany był samodzielnie ustalić, jako
kwestię wstępną, fakt rzekomej pozorności umowy o pracę. Skarżąca wskazała, że
na powyższą okoliczność nie został tymczasem przeprowadzony żaden dowód, przy
czym ciężar dowodu w tym zakresie obciążał organ rentowy, mógł takie dowody
przeprowadzić z urzędu również Sąd. Brak jakichkolwiek ustaleń w tym zakresie po-
woduje niemożliwość uznania, iż skarżąca faktycznie nie była pracownikiem, co uza-
sadnia zarzuty naruszenia art. 1 ust. 1 i art. 6 ust. 1 ustawy o świadczeniach pienięż-
nych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz art. 8 ust. 1
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 2 k.p.
Zdaniem skarżącej, nie można ponadto postawić jej zarzutu świadomego i
celowego wprowadzenia w błąd organu rentowego, bowiem to nie ona składała
swoje zgłoszenie do ubezpieczenia, a dokonał tego w ramach obowiązujących prze-
pisów pracodawca. W tym stanie rzeczy wynikająca z art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych przesłanka do uznania obowiązku zwrotu ewen-
tualnie nienależnych świadczeń nie została spełniona. Jeżeli bowiem umowa o pracę
była nieważna, to w błąd wprowadził Zakład Ubezpieczeń Społecznych pracodawca
a nie odwołująca się.
Ponadto skarżąca podniosła, że żądanie od niej zwrotu nienależnie wypłaco-
nych świadczeń w sposób jednoznaczny zostaje wyłączone z uwagi na treść przepi-
su art. 84 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który jako przepis
5
szczególny wobec ust. 1 tego artykułu wyłącza możliwość żądania zwrotu nienależ-
nie wypłaconych świadczeń od pracownika, który nie miał wpływu na dane przeka-
zane przez płatnika składek organowi rentowemu. To płatnik ponosi w takiej sytuacji
odpowiedzialność za przekazanie nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo
do świadczeń lub ich wysokość.
W uzasadnieniu skargi wskazano także, iż Sąd zaniechał przeprowadzenia w
tej sprawie nie tylko postępowania dowodowego na okoliczność rzekomej pozorności
umowy o pracę, ale brak było również postępowania wyjaśniającego istotne dla
sprawy okoliczności, co narusza przepis art. 468 k.p.c., który nakłada na sąd obo-
wiązek aktywnego uczestniczenia w procesie w sprawach pracowniczych i dotyczą-
cych ubezpieczenia społecznego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu sformułowanego w ramach
drugiej podstawy kasacyjnej, stwierdzić należy, iż nie może być on uwzględniony,
albowiem skarga kasacyjna przysługuje od wyroku Sądu drugiej instancji (art. 3981
§
1 k.p.c.), który nie mógł naruszyć art. 468 § 1 k.p.c. Przepis ten wprowadzający
czynności wyjaśniające ma zastosowanie wtedy, gdy na potrzebę podjęcia tych
czynności wskazują wyniki wstępnego badania sprawy. Natomiast art. 467 § 1 k.p.c.
stanowi, że wstępnego badania sprawy dokonuje przewodniczący niezwłocznie po
wniesieniu sprawy. Treść przytoczonych przepisów wskazuje na to, że mają one za-
stosowanie w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, a zatem zarzut obrazy art. 468 §
1 k.p.c. przez Sąd drugiej instancji nie może być uznany za uzasadniony.
Nietrafnie skarżąca podważa również stanowisko Sądu odwoławczego co do
związania prawomocną decyzją organu rentowego wyłączającą wnioskodawczynię z
ubezpieczenia społecznego przy ocenie charakteru świadczeń pobranych z ubezpie-
czenia chorobowego z powołaniem się na tytuł do tego ubezpieczenia w postaci
statusu pracownika. Decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 czerwca
2006 r. stwierdzająca, że Ewa S. nie podlega ubezpieczeniom; emerytalnemu, ren-
towym, chorobowemu i wypadkowemu w okresie od 10 marca 2005 r. do chwili wy-
dania tej decyzji, jest ostateczna. Ubezpieczona cofnęła wniesione od niej odwołanie,
co jest równoznaczne z brakiem takiego odwołania, skoro w sprawach z zakresu
6
ubezpieczeń społecznych pełni ono rolę pozwu, zaś pozew cofnięty nie wywołuje
żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa (art. 203 § 2 k.p.c.).
Powszechnie przyjmuje się zasadę uwzględniania przez sądy powszechne
skutków prawnych orzeczeń organów administracyjnych, która ma swoje źródło w
prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi administracyjnej, czego wyrazem są
art. 2 § 3 i art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. oraz art. 16 i 97 § 1 pkt 4 k.p.a., a pod rządami
Konstytucji także w idei podziału władz (art. 10) oraz działania organów władzy pu-
blicznej na podstawie i w granicach prawa (art. 7). Zasada ta doznaje ograniczenia
jedynie w myśl koncepcji tzw. bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej,
która nie ma normatywnego umocowania, ale znajduje oparcie w orzecznictwie Sądu
Najwyższego, wyrażającym od kilkudziesięciu lat niezmienny pogląd, że decyzja ad-
ministracyjna nie może wywoływać skutków prawnych, pomimo jej formalnego nieu-
chylenia, jeśli jest dotknięta wadami, godzącymi w jej istotę jako aktu administracyj-
nego. Do takich wad zalicza się brak organu powołanego do orzekania w określonej
materii oraz niezastosowanie jakiejkolwiek procedury lub oczywiste naruszenie za-
sad postępowania administracyjnego (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 31
maja 1946 r., C.III. 217/46, OSN 1947 nr 1, poz. 25, z dnia 15 października 1951 r.,
C. 653/51, OSN 1952 nr 3, poz. 75, z dnia 29 czerwca 1957 r., 2 CR 499/57, OSN
1959 nr 3, poz. 88, z dnia 27 sierpnia 1959 r., 1 CR 1051/58, Przegląd Ustawodaw-
stwa Gospodarczego 1960 nr 2, s. 58, z dnia 4 listopada 1959 r., 2 CR 669/59,
OSPiKA 1962 nr 4, poz. 106, uchwały z dnia 21 listopada 1980 r., III CZP 43/80,
OSNCP 1981 nr 8, poz. 142, z dnia 21 września 1984 r., III CZP 53/84, OSNC 1985
nr 5 - 6, poz. 65, z dnia 27 listopada 1984 r., III CZP 70/84, OSNCP 1985 nr 8, poz.
108 oraz postanowienie z dnia 9 listopada 1994 r., III CRN 36/94, OSNCP 1995 nr 3,
poz. 54 i wyrok z dnia 7 kwietnia 1999 r., I CKN 1079/97, OSNC 1999 nr 11, poz.
189). Koncepcja bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej w świetle
orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczy wad decyzji, które dyskwalifikują ją jako
indywidualny akt administracyjny z punktu widzenia podstawowych cech kreatyw-
nych przesądzających o bycie prawnym aktu administracyjnego w ogóle. Możność
badania, a ściślej - kwestionowania decyzji administracyjnej wyłącznie w ograniczo-
nym zakresie, w myśl wypracowanej w judykaturze Sądu Najwyższego koncepcji
bezwzględnej nieważności (nieistnienia) decyzji administracyjnej, stanowi jedyne
odstępstwo od zasady związania sądu cywilnego decyzją administracyjną. Poza tym
Sąd Najwyższy wielokrotnie wyrażał pogląd, że sąd w postępowaniu cywilnym nie
7
jest uprawniony do kwestionowania decyzji administracyjnej, w szczególności pod
względem jej merytorycznej zasadności i jest nią związany także wówczas, gdy w
ocenie sądu decyzja jest wadliwa (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 28
września 1938 r., C .I. 1432/37, Przegląd Notarialny 1939 nr 2, s. 19, z dnia 4 listo-
pada 1938 r. C. II 1625/37, Przegląd Sądowy 1938 poz. 503, z dnia 27 września
1948 r., C. 574/48, Przegląd Notarialny 1949 nr 3 - 4, s. 324, z dnia 2 stycznia 1962
r., 4 CR 445/61, OSNCP 1963 nr 4, poz. 82, wyroki z dnia 12 maja 1964 r., II CR
185/64, OSNCP 1965 nr 3, poz. 41, z dnia 6 marca 1967 r., III CR 402/66, Informacja
Prawnicza 1967 nr 6, poz. 10, z dnia 3 lutego 1976 r., II CR 732/75, OSNCP 1976 nr
12, poz. 263, uchwały z dnia 18 listopada 1982 r., III CZP 26/82, OSNCP 1983 nr 5 -
6, poz. 64, z dnia 27 września 1991 r., III CZP 90/91, OSNCP 1992 nr 5, poz. 72,
postanowienia z dnia 9 listopada 1994 r., III CRN 36/94, OSNC 1995 nr 3, poz. 54, z
dnia 24 maja 1996 r., I CRN 67/96, niepublikowane, z dnia 30 w czerwca 2000 r., III
CKN 268/00, OSNC 2001 nr 1, poz. 10, wyroki z dnia 16 maja 2002 r., IV CKN
1071/00, OSNC 2003 nr 9, poz. 120, z dnia 12 marca 2004 r., II CK 47/03, z dnia 28
lipca 2004 r., III CK 296/03, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 2005 nr 6, s.
29, postanowienie z dnia 19 listopada 2004 r., V CK 251/04, Przegląd Sądowy 2006
nr 3, s. 113 i wyrok z dnia 30 stycznia 2007 r., IV CSK 350/06, niepublikowany).
Ostateczną decyzją administracyjną, od której strona nie wniosła odwołania w trybie
art. 4779
k.p.c., związany jest także sąd ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 29 stycznia 2008 r., I UK 173/07, niepublikowany).
Reasumując ten wątek rozważań należy przyjąć, że w orzecznictwie Sądu
Najwyższego ugruntowany jest pogląd, iż sąd w postępowaniu cywilnym obowiązany
jest uwzględniać stan prawny wynikający z osnowy ostatecznej decyzji administra-
cyjnej, chyba że decyzja została wydana przez organ niepowołany lub w zakresie
przedmiotu orzeczenia bez jakiejkolwiek podstawy w obowiązującym prawie mate-
rialnym, względnie z oczywistym naruszeniem reguł postępowania administracyjne-
go. W tych przypadkach sąd nie jest związany decyzją administracyjną, ponieważ
jest ona bezwzględnie nieważna (nieistniejąca prawnie) i - pomimo jej formalnego
nieuchylenia - nie wywołuje skutków prawnych. Przyjmując, że decyzja Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 czerwca 2006 r. wyraża stan prawny, a sąd jest
związany decyzją administracyjną pochodzącą od właściwego organu, wydaną w
przewidzianym trybie i na podstawie obowiązującego prawa, można stwierdzić, że
sąd w postępowaniu o zwrot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia
8
chorobowego nie był uprawniony do kontroli ostatecznej decyzji stanowiącej podsta-
wę do uznania, iż odwołująca nie była objęta takim ubezpieczeniem, co przesądza
także niedopuszczalność badania przysługiwania jej statusu osoby ubezpieczonej
jako przesłanki prawa do zasiłku chorobowego.
W tym stanie rzeczy odpada jedno z podstawowych założeń skargi kasacyjnej,
zgodnie z którym Sąd rozpoznający niniejszą sprawę powinien samodzielnie ustalić
okoliczności podlegania przez wnioskodawczynię ubezpieczeniom społecznym w
okresie od 10 marca 2005 r., bo decyzja z dnia 7 czerwca 2006 r. nie była w tym za-
kresie wiążąca. Niezasadne są zatem zbudowane na tym założeniu zarzuty narusze-
nia prawa materialnego zawartego w art. 1 ust. 1 oraz art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.) oraz
art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm., powoływanej dalej jako:
„ustawa systemowa”) w związku z art. 2 k.p., jak również art. 6 k.c.
Wbrew zarzutom skargi nie doszło także do naruszenia art. 84 ust. 2 ustawy
systemowej, w myśl którego za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się
świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa
do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba po-
bierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania, jak również
świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fał-
szywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd
organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia. Sąd dru-
giej instancji prawidłowo bowiem przyjął, że istniały podstawy do uznania, iż wypła-
cenie odwołującej się zasiłku chorobowego nastąpiło w wyniku świadomego wprowa-
dzenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w błąd przez wnioskodawczynię. Swoje
uprawnienia do tego świadczenia odwołująca się wywodziła z objęcia jej ubezpiecze-
niem chorobowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Tymczasem ubezpiecze-
niem chorobowym nie była objęta, bo nie istniał do niego żaden tytuł, z czego wnio-
skodawczyni zdawała sobie sprawę. Samo zawarcie umowy o pracę nie przesądza o
nawiązaniu stosunku pracy, skoro dla jego bytu niezbędne jest, aby pracownik wyko-
nywał pracę określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem
oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca zatrudniał
pracownika za wynagrodzeniem (art. 22 § 1 k.p.). Jeżeli zatem strony umowy o pracę
9
nie zamierzają wywołać skutku prawnego w postaci nawiązania stosunku pracy, a ich
oświadczenia uzewnętrznione umową o pracę zmierzają wyłącznie do wywołania
skutku w sferze ubezpieczenia społecznego, to taka umowa jako pozorna jest nie-
ważna (art. 83 § 1 k.c.). W myśl tego przepisu nieważne jest bowiem oświadczenie
woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Skoro zaś pozorne jest oświad-
czenie mające w ogóle nie wywoływać skutków prawnych albo wprawdzie mające je
wywoływać, z tym, że inne niż te, które wynikają z treści czynności prawnej, ale zło-
żone za zgodą drugiej strony, to świadomość pozorności umowy o pracę mają obie
jej strony. Okoliczność, że zgłoszenia danej osoby do ubezpieczeń społecznych
dokonuje rzekomy pracodawca, co wynika z odpowiednich uregulowań ustawowych,
nie oznacza więc, że rzekomy pracownik, wnioskując o świadczenia z ubezpieczeń
społecznych, z powołaniem się na objęcie go takimi ubezpieczeniami w związku z
zawarciem umowy o pracę, o której wie, że jest pozorna, nie wprowadza świadomie
w błąd organu rentowego w rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej.
Na uwzględnienie nie zasługuje też zarzut naruszenia art. 84 ust. 6 ustawy
systemowej, bowiem nie ma podstaw do przyjęcia, iż w stanie faktycznym tej sprawy
miałby on zastosowanie do jej rozstrzygnięcia. Zasadą wynikającą z art. 84 ust. 1
ustawy systemowej jest, że obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia
ciąży na osobie, która je pobrała. Jeżeli zatem spełnione zostały określone w art. 84
ust. 2 ustawy systemowej przesłanki do uznania świadczenia za pobrane nienależ-
nie, to obowiązana do jego zwrotu jest osoba, której świadczenie wypłacono. Tym
samym przepis art. 84 ust. 6 zawarty w tej samej ustawie i odnoszący się również do
zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia nie dotyczy powyżej opisanej sytuacji.
Podmiot, do którego jest adresowany, tj. płatnik składek nie może być bowiem zobo-
wiązany do zwrotu kwot świadczeń pobranych nienależnie przez inne osoby w sytu-
acji, gdy obowiązujące przepisy umożliwiają dochodzenie zwrotu od osoby, której
świadczenia faktycznie wypłacono. Przepis ten reguluje zatem wyłącznie taką sytua-
cję, w której pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem
przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na
prawo do świadczeń lub na ich wysokość, a jednocześnie nie można stwierdzić od-
powiedzialności osoby, której świadczenia wypłacono, bowiem nie można uznać, że
pobrała je nienależnie w rozumieniu art. 84 ust. 2 ustawy systemowej. Celem regula-
cji wynikającej z art. 84 ust. 6 ustawy systemowej jest umożliwienie organowi rento-
wemu odzyskania świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone, bądź zawyżo-
10
ne, a nie ma przy tym podstaw, aby uznać, że pobierająca je osoba zobowiązana
byłaby do ich zwrotu w myśl zasad wynikających z art. 84 ust. 1 i 2 ustawy systemo-
wej. Organ rentowy ma w takiej sytuacji podstawy do żądania zwrotu nadpłaconych
kwot od odpowiedzialnego za zaistnienie takiej sytuacji płatnika, pochodzące od któ-
rego nieprawdziwe informacje doprowadziły do wypłacenia nienależnych świadczeń.
Przepis art. 84 ust. 6 ustawy systemowej nie znajduje więc zastosowania do roz-
strzygnięcia niniejszej sprawy, albowiem jak wskazano wyżej, spełnione zostały wa-
runki do obciążenia obowiązkiem zwrotu pobranego nienależnie zasiłku chorobowe-
go osoby, której świadczenie wypłacono, czyli skarżącej.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł jak w
sentencji.
========================================