Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 87/15
POSTANOWIENIE
Dnia 3 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa K. B.
przeciwko S.
o zapłatę,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 3 grudnia 2015 r.
na skutek zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w W.
postanowieniem z dnia 24 lipca 2015 r.,
"Czy świadczenie wypłacane przez ubezpieczyciela w przypadku
przedterminowego rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie wraz
z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym jest świadczeniem
głównym czy ubocznym?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
UZASADNIENIE
Powód w pozwie przeciwko S. […] S.A. wnosił o zasądzenie kwoty 7.789,47
zł. Zdaniem powoda, pozwany ubezpieczyciel bezpodstawnie po zakończenie
umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym
bezpodstawnie wypłacił mu tylko 20% pierwotnie włączonej sumy przy zawarciu tej
umowy a zatrzymał pozostałą część wpłaconych wcześniej tytułem składek
środków pieniężnych. W ocenie powoda, postanowienia umowne przewidujące
zwrot wpłaconych środków przy rozwiązaniu umowy jedynie w takim zakresie
świadczy m. in. o ich niedozwolonym charakterze.
Sąd Rejonowy oddalił powództwo po dokonaniu następujących
ustaleń faktycznych. Strony zawarły umowę ubezpieczenia z ubezpieczeniowym
funduszem kapitałowym na okres 30 lat. Powód przystąpił do „umowy grupowego
ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką
regularną”. Pozwany ubezpieczyciel wystawił powodowi polisę, określającą
początek okresu ubezpieczenia na dzień 2 kwietnia 2010 r., strony ustaliły
regularną, miesięczną składką na kwotę 440 zł. Do powstałego stosunku
obligacyjnego zastosowanie miały ogólne warunki grupowego ubezpieczenia na
życie z ubezpieczonym funduszem kapitałowym, regulamin ubezpieczeniowych
funduszy kapitałowych i inne dokumenty. W 2012 r. powód zaprzestał
opłacania składek, co spowodowało wygaśnięcie umowy i wypłatę powodowi
tzw. świadczenia wykupu, stanowiącego 20% wartości odpowiedniego rachunku.
Powód dochodził różnicy między kwotą stanowiącą wartość wspomnianego
rachunku i spełnionym na rzecz niego tzw. świadczeniem wykupu.
W ocenie Sądu Rejonowego, pozwany ubezpieczyciel wypłacił powodowi
kwotę stanowiącą tzw. świadczenie wykupu, obliczone zgodnie z umową,
zawarte w umowie określenie wysokości tego świadczenia nie było
sprzeczne z prawem, w szczególności nie stanowiło niedozwolonego
postanowienia umownego w rozumieniu ustawy.
Rozpatrując apelację strony powodowej, Sąd Okręgowy zwrócił się
o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego, czy przedterminowe rozwiązanie umowy
3
ubezpieczenia na życie wraz z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym jest
świadczeniem głównym, czy ubocznym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie chodzi o dokonanie kontroli incydendatnej
postanowień wzorca umowy ubezpieczenie z ubezpieczeniowym funduszem
kapitałowym, który - jak dotychczas - nie znalazł się w urzędowym katalogu
ogłoszonych klauzul niedozwolonych postanowień umownych. Aczkolwiek w treści
pytania prawnego nie sformułowano wprost jego celu prawnego, a więc tego,
czy tzw. świadczenie wykupu należy rozpatrywać z punktu widzenia regulacji
prawnej przewidzianej w art. 3851
§ 1 zdanie drugie k.c., to z uzasadnienia tego
pytania wynika, że Sądowi drugiej instancji chodziło niewątpliwie o taki właśnie cel
sygnalizowanego problemu prawnego, a więc o przesądzenie, czy wspomniane
świadczenie ubezpieczyciela należy do kategorii świadczenia głównego lub
ubocznego (niegłównego) w rozumieniu tego przepisu.
Istnieją jednak istotne przeszkody prawne w rozstrzygnięciu przez Sąd
Najwyższy przedstawionego zagadnienia prawnego.
Po pierwsze, w dłuższym uzasadnieniu przedstawionego zagadnienie
prawnego nie przytoczono wprost postanowienia umownego, które miałoby
podlegać kontroli sądowej w postępowaniu incydentalnym. Co więcej, nie informuje
się o tym wyraźnie, w jakim wzorcu umownym klauzula taka została zamieszczona.
Z ustaleń Sądów meriti wynika, że ustalono jednak istnienie kilku takich wzorców
w związku z podmiotowym ukształtowaniem stosunku prawnego, w którym
uczestniczył powód (powód miał status prawny ubezpieczonego w kreowanym
stosunku ubezpieczenia). Sąd Okręgowy przytacza tylko ogólną regulację prawną
umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, podaje
niektóre elementy (części składowe) kontrolowanej klauzuli podlegającej kontroli
w treści polisy ubezpieczeniowej, wspomina o różnych ocenach prawnych tzw.
świadczenia wykupu w orzecznictwie i piśmiennictwie. Tymczasem postępowanie
obejmujące kontrolę incydentalną wzorca umownego wymaga dokładnego
określenia treści kontrolowanego wzorca i miejsca jego ulokowania ,ponieważ taka
treść określa zakres postępowania rozpoznawczego (art. 321 § 1 k.p.c.). Reguła ta
4
obowiązuje także wówczas, gdy pojawia się kwestia, czy dana, kontrolowana
klauzula ze względu na jej materię prawną (charakter prawny świadczeń stron)
może być również objęta kontrolą sądową (art. 3851
§ 1 zdanie drugie k.c.).
Po drugie, nietrudno zauważyć, że przedstawione zagadnienie prawne
odnosi się do określonego typu klauzuli, a nie do klauzuli zindywidualizowanej,
nawiązującej do umowy łączącej powoda z ubezpieczycielem. Tymczasem
w obrocie prawnym występuje obecnie wiele wariantów umowy ubezpieczenia
z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, a ustawodawca dokonał jedynie
szczątkowej regulacji tej umowy, pozostawiając spory margines swobody dla
określenia we wzorcach umownych treści wariantów tej umowy, z tym -
dla określenia prawnej struktury wzajemnych świadczeń stron w różnych
sytuacjach (w czasie trwania stosunku umownego czy po jego zakończeniu).
Czym innym jest zatem kwestia, czy dany typ klauzuli umownej może być
zaliczony do postanowień określających główne świadczenie stron w rozumieniu
art. 3851
§ 1 zdanie drugie k.c., a czym innym, czy określona, zindywidualizowana
klauzula umowna, wskazana w określonym wzorcu umownym, przy uwzględnieniu
całego kontekstu wiążącego strony stosunku prawnego, może być także poddana
takiej samej kwalifikacji prawnej. Warto w związku z tym zwrócić uwagę
na treść i sposób rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2013 r.,
I CSK 149/13 (OSNC 2014, nr 10, poz. 103), w którym - przy ocenie
tzw. opłaty likwidacyjnej w razie wypowiedzenia umowy ubezpieczenia
przez ubezpieczającego przez upływem dziesięciu lat - wyraźnie odwołano się
do konkretnych ogólnych warunków umów, w których umieszczona
była klauzula dotycząca wspomnianej postaci świadczenia ubezpieczyciela.
Trzeba też stwierdzić, że w aktach sprawy brak nawet, wspomnianego na s. 3
uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego, ”regulaminu ubezpieczeniowych funduszy
kapitałowych”, w oparciu o który można by także z pewnością dokonać właściwej
oceny treści stosunku prawnego łączącego powoda z ubezpieczycielem i ocenić
przewidzianą w tej umowie prawną strukturę świadczeń stron (por. § 1 pkt 2
ogólnych warunków ubezpieczenia na życie”, s. 27-45 akt sprawy). W rezultacie
należy stwierdzić, że na przedstawione przez Sąd Okręgowy zagadnienie prawne,
5
bez odpowiedniego kontekstu w postaci konkretnych postanowień umownych,
nie da się udzielić jednoznacznej, abstrakcyjnej odpowiedzi.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak na wstępie.
kc