Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 172/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSA Janusz Kaspryszyn (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E.Ł.
przeciwko W. R. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 10 marca 2016 r.
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 stycznia 2015 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powódka E. Ł. w pozwie skierowanym przeciwko W. R. wniosła o:
1. pozbawienie wykonalności w stosunku do powódki E. Ł. tytułu
wykonawczego w postaci nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym Sądu
Okręgowego w K., Wydział IX Gospodarczy, z dnia 16 lutego 2005 r., sygn.
akt IX GNc …/05, nakazującego mężowi powódki B. G. i T. G., aby solidarnie
zapłacili na rzecz W. R. kwotę 41.109,12 zł z odsetkami ustawowymi od dnia
25 kwietnia 2003 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 3.159,40 zł tytułem kosztów
postępowania wraz z postanowieniem tegoż Sądu z dnia 25 maja 2006 r.,
sygn. akt IX GCo …/06, o nadaniu klauzuli wykonalności przeciwko E. Ł.-
z ograniczeniem jej odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością
ustawową, opatrzonego klauzulą wykonalności tego Sądu z dnia 28 czerwca
2006 r. - w całości;
2. pozbawienie wykonalności w stosunku do powódki E. Ł. trzeciego tytułu
wykonawczego w postaci nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym Sądu
Okręgowego w K., Wydział IX Gospodarczy, z dnia 16 lutego 2005 r., sygn.
akt IX GNc …/05, nakazującego mężowi powódki B. G. i T. G., aby solidarnie
zapłacili na rzecz W. R. kwotę 41.109,12 zł z odsetkami ustawowymi od dnia
25 kwietnia 2003 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 3.159,40 zł tytułem kosztów
postępowania, wraz z postanowieniem tego Sądu z dnia 19 sierpnia 2010 r.
o nadaniu klauzuli wykonalności na następcę prawnego (K. sp. z o. o.), sygn.
akt IX GCo …/10, oraz postanowieniem tego Sądu z dnia 17 listopada 2011
r., sygn. akt IX GCo …/11, o nadaniu klauzuli wykonali na rzecz K. sp. z o.o.
także przeciwko małżonce dłużnika – E. Ł. - wraz z ograniczeniem
odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością ustawową małżonków
B. G. oraz E.Ł. oraz punktem I postanowienia tego Sądu z dnia 10 grudnia
2012 r., sygn. akt IX GCo ../12, w przedmiocie nadania klauzuli
wykonalności wymienionym orzeczeniom na rzecz W. R. jako następcy
prawnego dotychczasowego wierzyciela K. sp. z o.o. , wydanego
pozwanemu na podstawie postanowienia w/w Sądu z dnia 11 grudnia
2012 r., sygn. akt IX GCo …/12, celem prowadzenia egzekucji ze wszystkich
składników majątku pozwanych, opatrzonego klauzulą wykonalności z dnia
3
15 stycznia 2013 r. w części, w jakiej uprawnia pozwanego W. R. do
zaspokojenia się z innych składników majątkowych, aniżeli z odrębnego
majątku dłużnika B. G. z wynagrodzenia za pracę lub za inne usługi
świadczone osobiście przez tegoż dłużnika, jak również z korzyści
uzyskanych przez niego z jego praw autorskich twórcy, praw twórcy
wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego.
Wyrokiem z dnia 29 lipca 2014 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo.
Sąd pierwszej instancji nie poczynił żadnych ustaleń, które miałyby stanowić
podstawę faktyczną rozstrzygnięcia. Wskazał natomiast, że jakkolwiek W.R. nie
stawił się na rozprawie i nie zajął stanowiska, to jednakże biorąc pod uwagę, że
wyrok w sprawie o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności nie jest tytułem
egzekucyjnym, należało uznać niedopuszczalność wydania wyroku zaocznego.
Nadto Sąd Okręgowy zważył, że przejście na nabywcę uprawnień
przyznanych w tytule egzekucyjnym, wbrew odmiennemu przekonaniu powódki,
nie następuje na zasadzie przelewu uregulowanego w art. 509 i nast. k.c.
Tytuł egzekucyjny nie uprawnia bowiem do żądania od dłużnika spełnienia
oznaczonego świadczenia, co stanowi istotę wierzytelności (art. 353 k.c.),
lecz do uzyskania zaspokojenia roszczenia w trybie postępowania egzekucyjnego.
Zdarzenia, na podstawie których dochodzi do przejścia uprawnień wynikających
z tytułu egzekucyjnego na inną osobę (w rozpoznawanej sprawie na K. sp. z o.o. i
ponownie na W. R.), nie należą w związku z tym do kategorii czynności prawnych,
gdyż ich skutkiem nie jest powstanie, zmiana ani ustanie stosunku
cywilnoprawnego. Przejście uprawnień wynikających z tytułu egzekucyjnego jest
następstwem czynności o skutkach wyłącznie proceduralnych, wymagających
potwierdzenia orzeczeniem sądowym o nadaniu klauzuli wykonalności na rzecz
nabywcy (art. 788 k.p.c.). W konsekwencji nadanie klauzuli na rzecz nabywcy nie
wpływa na treść wierzytelności, co czyni powództwo o pozbawienie wykonalności
nakazu zapłaty o sygn. IX GNC …/05 bezzasadnym.
Odnośnie do żądania pozbawienia wykonalności dalszego (trzeciego)
tytułu wykonawczego Sąd Okręgowy stwierdził, że w świetle art. 793 k.p.c.
wymienione orzeczenie sądowe stanowi zezwolenie na prowadzenie
4
czynności egzekucyjnych przeciwko kilku osobom lub z kilku części składowych
majątku dłużnika. Dalszy tytuł nie stanowi zatem tytułu egzekucyjnego, gdyż
nie formułuje podlegającego egzekucji obowiązku dłużnika (art. 777 k.p.c.).
Zatem, powódce nie przysługuje legitymacja do skutecznego dochodzenia
roszczenia o pozbawienie dalszego tytułu wykonawczego wykonalności.
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 27 stycznia 2015 r. Sąd Apelacyjny oddalił
apelację powódki. Postanowieniem z tego samego dnia Sąd Apelacyjny sprostował
oznaczenie zaskarżonego wyroku dodając w komparycji wyroku sformułowanie
”zaoczny w stosunku do pozwanego” (k.122).
Sąd Apelacyjny samodzielnie poczynił ustalenia faktyczne, wskazując,
że pozwem z dnia 23 grudnia 2004 r. pozwany wystąpił przeciwko T. G. i B. G. o
zapłatę kwoty 41.109,12 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 25 kwietnia 2003 r. do
dnia zapłaty. Objęta pozwem należność wynikała z faktury VAT nr 03/2003 z dnia
10 kwietnia 2003 r. wystawionej przez pozwanego za sprzedane dłużnikom towary,
którzy nabyli je w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w formie spółki
cywilnej, pod nazwą "G". Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 16
lutego 2005 r., sygn. akt IX GNc …/05, Sąd Okręgowy nakazał dłużnikom, aby
solidarnie zapłacili na rzecz pozwanego wyżej wymienioną kwotę wraz z
należnościami ubocznymi, zaś po jego uprawomocnieniu opatrzył go klauzulą
wykonalności z dnia 19 kwietnia 2005 r. Wnioskiem z dnia 24 marca 2006 r.
pozwany wystąpił o nadanie klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty także
przeciwko powódce, będącej małżonką dłużnika B. G. Postanowieniem z dnia 25
maja 2006 r., sygn. akt IX GCo …/06, Sąd Okręgowy w K. uwzględnił wniosek
pozwanego i nadał klauzulę wykonalności prawomocnemu nakazowi zapłaty w
postępowaniu nakazowym Sądu Okręgowego w K. z dnia 16 lutego 2005 r., sygn.
akt IX GNc …/05, także przeciwko powódce z ograniczeniem jej odpowiedzialności
do majątku objętego wspólnością majątkową, a następnie wydał pozwanemu
powyższy tytuł wraz z klauzulą wykonalności z dnia 28 czerwca 2006 r.
Następnie, pozwem z dnia 26 czerwca 2008 r., pozwany wystąpił
przeciwko powódce o uznanie czynności zniesienia współwłasności nieruchomości
opisanych w księgach wieczystych nr KW […] i […], prowadzonych przez Sąd
5
Rejonowy w W., położonych w miejscowości W., zawartej w dniu 15 lipca 2003 r.
pomiędzy B. G. a pozwaną E. Ł za bezskuteczną w stosunku do niego.
Wyrokiem z dnia 6 października 2009 r., sygn. akt I C …/08, Sąd w W. uznał
za bezskuteczną w stosunku do W. R. czynność prawną zawartą pomiędzy B. G. a
E. Ł. w dniu 15 lipca 2004 r. w kancelarii notarialnej notariusz M. Z. umowę
zniesienia współwłasności nieruchomości położonych w miejscowości W..,
objętych wskazanymi wyżej księgami wieczystymi, w zakresie wierzytelności W. R.
przysługującej mu wobec B. G., a wynikającej z umowy sprzedaży z dnia 10
kwietnia 2003 r. nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym w dniu 16
lutego 2005 r. przez Okręgowy do sygnatury akt IX GNc …/05. Apelacja powódki
od powyższego wyroku została oddalona.
Na mocy umowy sprzedaży wierzytelności z dnia 21 lipca 2008 r. pozwany
zbył wierzytelność wynikającą z tytułu wykonawczego na rzecz K. sp. z o.o. W
konsekwencji Spółka ta, wnioskiem z dnia 28 czerwca 2010 r., wystąpiła do Sądu
Okręgowego o nadanie klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty w postępowaniu
nakazowym z 16 lutego 2005 r., sygn. akt IX GNc …/05, na jej rzecz, który to
wniosek Sąd uwzględnił postanowieniem z dnia 19 sierpnia 2010 r.
Następnie K. sp. z o.o. wystąpiła o nadanie klauzuli wykonalności
powyższemu nakazowi zapłaty na jej rzecz, także przeciwko powódce. W efekcie
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 17 listopada 2011 r., sygn. akt IX GCo
…/11, nadał klauzulę wykonalności prawomocnemu nakazowi zapłaty w
postępowaniu nakazowym wydanemu w dniu 16 lutego 2005 r. przez Sąd
Okręgowy, sygn. akt IX GNc …/05, wraz z postanowieniem tego Sądu z dnia 19
sierpnia 2010 r. o nadaniu klauzuli wykonalności na następcę prawnego, sygn. akt
IX GCo …/10, także przeciwko małżonce dłużnika – E. Ł. - z ograniczeniem
jej odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością ustawową małżonków B.
G. oraz E. Ł., na rzecz K. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Na podstawie umowy sprzedaży wierzytelności z dnia 16 grudnia 2011 r. K.
sp. z o.o. przeniósł wierzytelność, objętą powołanymi na wstępie tytułami
wykonawczymi, z powrotem na pozwanego.
6
Pozwany wystąpił do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w W. z
wnioskiem egzekucyjnym z dnia 1 lutego 2012 r., powołując się na tytuł
wykonawczy w postaci nakazu zapłaty Sądu Okręgowego z dnia 16 lutego 2005 r.,
sygn. akt IX GNc …/05, z pierwotną klauzulą wykonalności wraz z postanowieniem
Sądu Okręgowego z dnia 16 lutego 2006 r., sygn. akt IX GCo …/06, w przedmiocie
nadania klauzuli wykonalności przeciwko powódce.
Komornik Sądowy wszczął postępowanie egzekucyjne, o czym zawiadomił
powódkę pismem z dnia 29 maja 2012 r. Zawiadomieniem z tej samej daty
poinformował też powódkę o wszczęciu egzekucji z wyżej opisanych nieruchomości
i wezwał ją do zapłaty długu.
Wnioskiem z dnia 28 listopada 2012 r. pozwany wystąpił o nadanie klauzuli
wykonalności na swoją rzecz, jako następcy K. sp. z o.o., domagając się
jednocześnie wydania dwóch kolejnych tytułów wykonawczych.
Sąd Okręgowy w K., postanowieniem z dnia 10 grudnia 2012 r., nadał
klauzulę wykonalności prawomocnemu nakazowi zapłaty w postępowaniu
nakazowym wydanemu w dniu 16 lutego 2005 r. przez Sąd Okręgowy, sygn. akt IX
GNc …/05, wraz z postanowieniem tego Sądu z dnia 19 sierpnia 2010 r. o nadaniu
klauzuli wykonalności na następcę prawnego (K.), sygn. akt IX GCo …/10, oraz
postanowieniem tego Sądu z dnia 17 listopada 2011 r., sygn. akt IX GCo …/11,
o nadaniu klauzuli wykonalności na rzecz K. sp. z o.o. także przeciwko małżonce
dłużnika E. Ł. - z ograniczeniem jej odpowiedzialności do majątku objętego
wspólnością ustawową małżonków B. G. oraz E. Ł., na rzecz W. R. jako następcy
prawnego dotychczasowego wierzyciela K. Z kolei, postanowieniem z dnia
11 grudnia 2012 r., wydał wnioskodawcy drugi tytuł wykonawczy, celem
ustanowienia hipoteki na nieruchomościach dłużnika oraz trzeci wykonawczy,
celem prowadzenia egzekucji ze wszystkich składników majątku pozwanych.
Powyższe postanowienie z dnia 11 grudnia 2012 r., opatrzone w zakresie punktu
II klauzulą wykonalności Sądu Okręgowego z dnia 15 stycznia 2013 r., pozwany
złożył do akt egzekucyjnych w dniu 30 stycznia 2013 r.
7
Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Apelacyjny uznał, że ostatecznie
(mimo zasadności niektórych argumentów powódki) zarzut naruszenia art. 840 § 1
pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 509 §1 k.c. nie jest uzasadniony.
W ocenie Sądu drugiej instancji, powódka nie wykazała, że ma interes
prawny w domaganiu się pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności.
Ze stanu faktycznego sprawy wynika bowiem, iż wprawdzie pozwany wystąpił do
Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym, powołując się na tytuł wykonawczy
w postaci nakazu zapłaty Sądu Okręgowego z dnia 16 lutego 2005 r., sygn. IX GNc
…/05, z pierwotną klauzulą oraz postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 25 maja
2006 r., sygn. IX GCo …/06, w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności
przeciwko powódce, jednakże w dniu 30 stycznia 2013 r. wierzyciel, tj. pozwany
złożył do akt egzekucyjnych tytuł wykonawczy w postaci nakazu zapłaty z dnia 16
maja 2005 r., opatrzonego w dniu 15 stycznia 2013 r. klauzulą wykonalności
nadaną na rzecz W. R., jako następcy prawnego dotychczasowego wierzyciela K.
sp. z o.o. i egzekucja komornicza toczy się dalej w oparciu o powyższy dokument.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że z ustaleń dokonanych w sprawie nie wynika,
by wymieniony w punkcie 1 żądania pozwu tytuł wykonawczy w postaci nakazu
zapłaty w postępowaniu nakazowym Sądu Okręgowego z dnia 16 lutego 2005 r.,
sygn. akt IX GC ../05, któremu postanowieniem tego Sądu z dnia 25 maja 2006 r.,
sygn. akt IX GCo …/06, została nadana klauzula wykonalności przeciwko powódce
z ograniczeniem jej odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością ustawową,
obecnie istniał, a w konsekwencji, by można było skutecznie żądać w toku
zainicjowanej przez powódkę sprawy pozbawienia jego wykonalności. Choć
powództwo wytoczone na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., tak jak w tej sprawie
odnośnie do punktu 1 żądania, można też oprzeć na twierdzeniu, że nastąpiła
zmiana wierzyciela oraz że zobowiązanie wygasło, to z ustaleń wynika, że na
podstawie umowy sprzedaży wierzytelności z dnia 21 lipca 2008 r. pomiędzy
pozwanym a K. sp. z o.o., objętej przedmiotowym tytułem egzekucyjnym - nakazem
zapłaty z dnia 16 lutego 2005 r., Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 17
listopada 2011 r., sygn. akt IX GCo …/11, nadał w trybie art. 788 § 1 k.p.c. klauzulę
wykonalności prawomocnemu nakazowi zapłaty z dnia 16 lutego 2005 r., sygn. akt
IX GNc …/05, na rzecz K. sp. z o.o., na który to podmiot przeszło uprawnienie
8
pierwotnego wierzyciela, tj. W. R. Następnie na podstawie umowy sprzedaży
wierzytelności z dnia 16 grudnia 2011 r. spółka K. dokonała powrotnego przelewu
wierzytelności wynikającej z przedmiotowego nakazu zapłaty z dnia 16 lutego 2005
r. na rzecz pierwotnego wierzyciela wymienionego w tym nakazie, a pozwanego w
niniejszej sprawie W. R. Następnie Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 10
grudnia 2012 r., sygn. IX GCo …/12, nadał w trybie art. 288 § 1 k.p.c. klauzulę
wykonalności powołanemu nakazowi zapłaty wraz z kolejnymi postanowieniami o
nadaniu klauzuli wykonalności z dnia 19 sierpnia 2010 r., 17 listopada 2011 r. - na
rzecz W. R., na którego przeszło uprawnienie dotychczasowego wierzyciela K. sp.
z o.o.
Z powyższego – zdaniem Sądu Apelacyjnego - wynika, że przejście
uprawnień stwierdzonych tytułem egzekucyjnym w postaci nakazu zapłaty z dnia
16 lutego 2005 r. i nadanie w dniu 17 listopada 2011 r. klauzuli wykonalności
w trybie art. 788 § k.p.c. na następcę prawnego wierzyciela K. sp. z o.o.
spowodowało powstanie nowego tytułu wykonawczego, stanowiącego podstawę
egzekucji na rzecz podmiotu wymienionego w klauzuli wykonalności, i jednocześnie
unicestwienie bytu zaskarżonego tytułu wykonawczego. Z kolei powrotne przejście
uprawnień stwierdzonych tytułem egzekucyjnym w postaci nakazu zapłaty z dnia
16 lutego 2005 r. i nadanie w dniu 10 grudnia 2012 r. klauzuli wykonalności na
warunkach określonych w art. 788 § 1 k.p.c. na rzecz W. R., z zaznaczeniem, że
przeszło na niego uprawnienie dotychczasowego wierzyciela K. sp. z o.o.
spowodowało, że utracił byt prawny tytuł wykonawczy uprawniający do
egzekwowania wierzytelności wynikającej z nakazu zapłaty z dnia 16 lutego 2005 r.
przez K. sp. z o.o. Sąd drugiej instancji podkreślił, że powrotne przejście
wierzytelności wynikającej z tego nakazu zapłaty nie powoduje jednak, że odzyskał
byt prawny zaskarżony tytuł wykonawczy; nie istnieje tożsamość tytułów
wykonawczych na podstawie tego samego tytułu egzekucyjnego, lecz jedynie
tożsamość podmiotowa po stronie wierzyciela. Unicestwienie zaskarżonego tytułu
wykonawczego ma charakter definitywny i powoduje odpadnięcie
materialnoprawnej przesłanki powództwa w zakresie żądania określonego w
punkcie 1 (nie istnieje zaskarżony przez powódkę w tym punkcie pozwu tytuł
wykonawczy), co czyni powództwo bezprzedmiotowym. Sam fakt fizycznego
9
zalegania zaskarżonego tytułu wykonawczego w aktach sprawy komorniczej,
powyższej argumentacji nie zmienia.
Odnosząc się natomiast do żądania określonego w punkcie 2 żądania
pozwu, Sąd Apelacyjny wskazał, iż ze stanu faktycznego sprawy wynika, że objęta
tytułem egzekucyjnym w postaci nakazu zapłaty z dnia 16 lutego 2005 r. należność,
wynika ze zobowiązania dłużników solidarnych T. G. i B. G., udokumentowana
fakturą VAT nr 03/2003 z dnia 10 kwietnia 2003 r., która została wystawiona przez
W. R. za sprzedane dłużnikom towary nabyte w ramach prowadzonej w formie
spółki cywilnej działalności gospodarczej. Wobec tego, że roszczenie objęte tytułem
wykonawczym powstało przed dniem 20 maja 2005 r., kiedy to weszła w życie
ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny i opiekuńczy
oraz niektórych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1691) powództwo podlega rozpoznaniu
w oparciu o przepis art. 840 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 20
stycznia 2005 r. (wskazanie maja należy traktować jako oczywistą omyłkę).
Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 6 tej ustawy, jeżeli roszczenie powstało przed
wejściem w życie ustawy, egzekucję prowadzi się według przepisów
dotychczasowych. Stosownie do treści art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c. w brzmieniu przed
dniem 20 stycznia 2005 r., dłużnik może w powództwie opozycyjnym domagać się
pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego, jeżeli małżonek dłużnika,
przeciwko któremu Sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787 k.p.c.
wykaże, że egzekwowane świadczenie się nie należy, przy czym małżonkowi
przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz te z którymi mógł wystąpić
współmałżonek; jeśli chodzi o zarzuty z własnego prawa dłużnika, to podstawą
powództwa opozycyjnego mogą być zarzuty ograniczające lub wyłączające jego
odpowiedzialność w sprawach dotyczących zarządu majątkiem wspólnym.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, samo powołanie się przez powódkę na fakt
prowadzenia przez jej męża działalności gospodarczej wraz z inną osobą w formie
spółki cywilnej, nie jest dowodem na to, że wierzytelność pozwanego, wynikająca
z umowy z dnia 10 kwietnia 2003 r. i objęta nakazem zapłaty z 16 lutego 2005 r.,
dotyczy majątku odrębnego jej małżonka. Powódka nie wykazała w szczególności,
że nie korzystała z dochodów osiąganych przez małżonka z tytułu prowadzonej
przez niego działalności gospodarczej, że małżonek prowadząc działalność
10
gospodarczą nie przyczyniał się w ten sposób do powiększania majątku wspólnego.
Uzyskiwane bowiem pożytki z majtku odrębnego, wzbogacają majątek wspólny.
Powódka zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną w całości.
Skarżąca oparła skargę na podstawie naruszenia przepisów prawa
materialnego, podnosząc zarzut naruszenia:
1. art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 788 § 1 k.p.c. i art. 509 § 1 i § 2 k.c.
poprzez błędną wykładnię, na skutek przyjęcia, że nadanie klauzuli
wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności stwierdzonej tytułem
wykonawczym powoduje powstanie nowego tytułu wykonawczego
„i jednocześnie unicestwienie bytu” poprzedniego tytułu wykonawczego,
co czyni powództwo o pozbawienie jego wykonalności bezprzedmiotowym,
chociaż przepisy postępowania egzekucyjnego nie przewidują uchylenia
z mocy prawa nadanej wcześniej na rzecz zbywcy klauzuli wykonalności,
ani innego sposobu jej unicestwienia z chwilą zbycia wierzytelności lub
nadania klauzuli wykonalności na następcę, w efekcie po wydaniu następcy
tytułu wykonawczego w obrocie prawnym - jak w niniejszym przypadku -
mogą funkcjonują dwa tytuły wykonawcze na rzecz dwóch różnych osób,
zaś komornik sądowy nie jest uprawniony do ich badania i ma obowiązek
prowadzenia egzekucji na podstawie każdego z nich, a w konsekwencji
unicestwienie bytu prawnego tytułu wykonawczego posiadanego przez
zbywcę wierzytelności, może nastąpić dopiero na podstawie prawomocnego
wyroku sądu uwzględniającego powództwo przeciwegzekucyjne dłużnika;
2. art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. - poprzez błędną wykładnię, na skutek przyjęcia,
że dłużnik lub małżonek dłużnika występujący z powództwem opartym na
podstawie opisanej w tym przepisie, powinien wykazać, iż ma interes prawny
w domaganiu się pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności, chociaż
art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. takiej przesłanki nie przewiduje;
3. art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 509 § 1 i § 2 k.c. - poprzez niewłaściwe
zastosowanie, na skutek niepozbawienia w stosunku do powódki
wykonalności tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty
w postępowaniu nakazowym Sądu Okręgowego z dnia 16 lutego 2005 r.,
11
sygn. akt IX GNc ../05, nakazującego mężowi powódki B. G. i T. G., aby
solidarnie zapłacili na rzecz W. R. kwotę 41.109,12 zł z odsetkami
ustawowymi od dnia 25 kwietnia 2003 r. do dnia zapłaty oraz kwotę
3.159,40 zł tytułem kosztów postępowania wraz z postanowieniem tegoż
Sądu z dnia 25 maja 2006 r., sygn. akt IX GCo …/06, o nadaniu klauzuli
wykonalności przeciwko E. Ł. z ograniczeniem jej odpowiedzialności
do majątku objętego wspólnością ustawową, opatrzonego klauzulą
wykonalności tegoż Sądu z dnia 28 czerwca 2006 r., chociaż pozwany na
podstawie tego tytułu - wnioskiem z dnia 1 lutego 2012 r. - wszczął
przeciwko powódce postępowanie egzekucyjne przed Komornikiem
Sądowym przy Sądzie Rejonowym, pomimo że wcześniej na mocy umowy
sprzedaży wierzytelności z dnia 21 lipca 2008 r. zbył wierzytelności
wynikające z tego tytułu wykonawczego na rzecz innego podmiotu;
4. art. 41 § 2 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia w życie
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny
i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1691),
tj. przed dniem 20 stycznia 2005 r. (a to z mocy art. 5 ust. 5 pkt 1 i pkt 2 tej
ustawy) - poprzez błędną wykładnię, na skutek przyjęcia, że wierzytelność
pozwanego dotyczyłaby majątku odrębnego (osobistego) męża powódki
tylko wtedy, gdyby powstała w ramach działalności gospodarczej
prowadzonej przez niego wraz z inną osobą w formie spółki cywilnej,
a ponadto jeżeli powódka nie korzystałaby z dochodów męża osiąganych
z tej działalności gospodarczej, który w ten sposób przyczyniałby się do
powiększania majątku wspólnego, chociaż wierzytelność dotyczy majątku
odrębnego (osobistego) jeżeli pomiędzy nią (a ściślej: między stosunkiem
prawnym, w ramach którego powstała) a majątkiem odrębnym (osobistym)
istnieje związek o charakterze prawnym, tj. gdy przedmiotem stosunku
prawnego jest rzecz lub prawo należące do majątku odrębnego (osobistego);
5. art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c. w zw. z art. 41 § 2 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym
przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie
ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
nr 162, poz. 1691), tj. przed dniem 20 stycznia 2005 r. (a to z mocy art. 5 ust.
12
5 pkt 1, pkt 2 i ust. 6 tej ustawy) - poprzez niewłaściwe zastosowanie,
na skutek niepozbawienia wykonalności w stosunku do powódki E.Ł.
trzeciego tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty w postępowaniu
nakazowym Sądu Okręgowego z dnia 16 lutego 2005 r., sygn. akt IX GNc
…/05, wraz z postanowieniem tego Sądu z dnia 19 sierpnia 2010 r.
o nadaniu klauzuli wykonalności na następcę prawnego (K. sp. z o. o.), sygn.
akt IX GCo ../10, oraz postanowieniem tego Sądu z dnia 17 listopada 2011
r., sygn. akt IX GCo .../11, o nadaniu klauzuli wykonalności na rzecz K. sp. z
o.o. także przeciwko małżonce dłużnika – E. Ł. - z ograniczeniem jej
odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością ustawową małżonków
B. G. oraz E. Ł. oraz punktem I postanowienia tego Sądu z dnia 10 grudnia
2012 r., sygn. akt IX GCo …/12, w przedmiocie nadania klauzuli
wykonalności wymienionym orzeczeniom na rzecz W. R. jako następcy
prawnego dotychczasowego wierzyciela K. Sp. z o.o., wydanego
pozwanemu na podstawie postanowienia w/w Sądu z dnia 11 grudnia
2012 r., sygn. akt IX GCo …/12, celem prowadzenia egzekucji ze wszystkich
składników majątku pozwanych, opatrzonego klauzulą wykonalności z dnia
15 stycznia 2013 r., chociaż wierzytelność pozwanego, którego dłużnikiem
jest tylko małżonek powódki (B. G.), dotyczyła jego odrębnego majątku, a
zatem - w myśl dyspozycji art. 41 § 2 k.r.o. w w/w brzmieniu - pozwany może
żądać zaspokojenia tylko z odrębnego (obecnie: osobistego) majątku
dłużnika oraz z wynagrodzenia za pracę lub za inne usługi świadczone
osobiście przez dłużnika, jak również z korzyści uzyskanych przez dłużnika z
jego praw autorskich twórcy, praw twórcy wynalazku, wzoru lub projektu
racjonalizatorskiego, co uzasadnia pozbawienie wykonalności w/w tytułu
wykonawczego w tej części, w jakiej uprawnia pozwanego do zaspokojenia
się z innych składników majątkowych wchodzących w skład majątku
wspólnego powódki i jej małżonka (dłużnika).
Skarżąca oparła ją także na podstawie naruszenia przepisów postępowania,
mających istotny wpływ na wynik sprawy i zgłosiła zarzut naruszenia, to jest art.
386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej -
poprzez nieuchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji i nieprzekazanie sprawy
13
temu Sądowi do ponownego rozpoznania, chociaż nie poczynił on żadnych ustaleń
faktycznych (co zrobił dopiero Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku) oraz nie rozpoznał istoty sprawy, gdyż wyraźnie wskazał, że „powódce nie
przysługuje legitymacja do skutecznego dochodzenia roszczenia o pozbawienie
dalszego tytułu wykonawczego wykonalności”, co zostało zakwestionowane przez
Sąd Apelacyjny, który - konkludując ocenę zarzutów apelacji podważających to
stanowisko - stwierdził: „W tym stanie rzeczy, oczywistym jest, że powództwo
opozycyjne może być skierowane przeciwko każdemu z tytułów wykonawczych,
którymi dysponuje wierzyciel”. Uchybienie to - zdaniem skarżącej - miało
niewątpliwie istotny wpływ na wynik sprawy, gdyż w jego następstwie zapadło
niewłaściwe rozstrzygnięcie (oddalające apelację powódki), które narusza jej
konstytucyjne prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz zasadę
dwuinstancyjnego postępowania (art. 78 Konstytucji).
We wnioskach skarżąca domagała się o uchylenia zaskarżonego wyroku
Sądu Apelacyjnego w całości oraz przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego;
ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i zmianę poprzedzającego
go wyroku Sądu Okręgowego w całości, poprzez uwzględnienie żądań opisanych w
pkt 1 i 2 petitum pozwu oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów
postępowania za pierwszą i drugą instancję - według złożonych spisów kosztów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, postępowanie
sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Dwuinstancyjność ma na celu
zapewnienie należytej ochrony interesów obywateli, w tym m.in. możliwość
skontrolowania przez wyższą instancję merytorycznej i formalnej poprawności
zapadłego orzeczenia. W zgodzie z tymi celami pozostają także uregulowania
zawarte w art. 386 k.p.c., w szczególności w § 2-4 tego przepisu. W obowiązującym
systemie Sąd Apelacyjny w razie uznania zarzutów apelacji za uzasadnione ma
obowiązek dokonania zmiany zaskarżonego wyroku i orzeczenia co do istoty
sprawy (art. 386 § 1 k.p.c.). Jedynie w wypadkach wskazanych w § 2 ma
obowiązek uchylić zaskarżone orzeczenie i przekazać sprawę do ponownego
14
rozpoznania. W § 4 art. 386 k.p.c. uregulowane zostało natomiast prawo Sądu
drugiej instancji do wydania rozstrzygnięcia tej treści w wypadkach, gdy Sąd
pierwszej instancji nie orzekł co do istoty sprawy, albo gdy wydanie wyroku
wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Dokonując
wykładni tego uregulowania w orzecznictwie wskazano, że uchylenie wyroku
(postanowienia) na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. nie ma charakteru obligatoryjnego
(tak orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 1999 r., III CKN 146/98).
Jednak w odniesieniu do sytuacji nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd
pierwszej instancji podkreśla się, że uznanie przez Sąd drugiej instancji
za zasadne zarzutów odnoszących się do nierozpoznania istoty sprawy,
Sąd ten musi uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego
rozpoznania, gdyż w przeciwnym razie strona byłaby pozbawiona jednej
merytorycznej instancji (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2005 r.,
III CK 255/05). Artykuł 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przewiduje,
że postępowanie sądowe musi być co najmniej dwuinstancyjne, co oznacza,
że sprawa ma być rozpoznawana w postępowaniu, które zapewnia co najmniej
jedną instancję odwoławczą, dokonującą oceny prawidłowości rozstrzygnięcia
orzeczenia Sądu pierwszej instancji. Bazuje na założeniu, że przeprowadzenie
merytorycznego rozpoznania sprawy przez sądy dwóch szczebli wystarczy,
aby prawidłowo ustalić fakty, o ile postępowanie dowodowe toczyło się zgodnie
z wymaganiami proceduralnymi. Przewidziane w art. 386 § 4 w zw. z § 2 k.p.c.
przesłanki uchylenia wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy temu
sądowi do ponownego rozpoznania, wyznaczają granice, poza którymi
rozpoznawanie sprawy w postępowaniu drugoinstancyjnym oznaczałoby
naruszenie zasady dwuinstancyjności postępowania, ponieważ sprawa zostałaby
w istocie osądzona w jednej instancji, tyle że byłaby to instancja odwoławcza.
Z uwagi na ograniczenia możliwości zaskarżenia wyroku Sądu drugiej instancji
skargą kasacyjną, przeniesienie całości postępowania dowodowego, jego oceny
i ustalenia podstawy faktycznej orzeczenia do Sądu drugiej instancji powodowałoby
wyłączenie kontroli podstawy faktycznej sprawy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia
21 maja 2014 r., II CSK 509/13).
15
W rozpoznawanej sprawie powództwo zostało oddalone przez Sąd pierwszej
instancji bez poczynienia przez ten sąd ustaleń faktycznych. Sąd wskazał jedynie,
że nadanie klauzuli na rzecz nabywcy nie wpływa na treść wierzytelności,
co czyni powództwo o pozbawienie wykonalności nakazu zapłaty o sygn. IX GNc
…/05 bezzasadnym. Odnośnie zaś do żądania pozbawienia wykonalności dalszego
(trzeciego) tytułu wykonawczego Sąd Okręgowy lakonicznie stwierdził,
że w świetle art. 793 k.p.c. wymienione orzeczenie sądowe stanowi zezwolenie na
prowadzenie czynności egzekucyjnych przeciwko kilku osobom lub z kilku części
składowych majątku dłużnika. Dalszy tytuł nie stanowi zatem tytułu egzekucyjnego,
gdyż nie formułuje podlegającego egzekucji obowiązku dłużnika (art. 777 k.p.c.).
Zatem, powódce nie przysługuje legitymacja do skutecznego dochodzenia
roszczenia o pozbawienie dalszego tytułu wykonawczego wykonalności.
Sąd ten nie rozstrzygnął więc istoty sporu poprzestając na stwierdzeniu istnienia
przesłanek, które - jego zdaniem - z założenia wykluczały skuteczność i zasadność
powództwa przeciwegzekucyjnego.
Sąd Apelacyjny nie podzielił oceny dotyczącej braku legitymacji powódki,
wskazując na zasadność zarzutów powódki odnośnie do możliwości skierowania
powództwa opozycyjnego przeciwko każdemu z tytułów wykonawczych (k.132)
i rozstrzygnął sprawę co do istoty. Z punktu widzenia meritum sprawa została
zatem rozpoznana tylko w jednej instancji. Należy zauważyć jeszcze, że Sąd
drugiej instancji we własnym zakresie poczynił obszerne ustalenia faktyczne, nie
wskazując podstawy poczynionych ustaleń. Sąd nie odwołał się do wyników
postępowania dowodowego, nie wskazał, by takie postępowanie dowodowe we
własnym zakresie przeprowadził, a przecież Sąd Okręgowy postępowania
dowodowego nie prowadził i nie czynił żadnych ustaleń faktycznych, które miałyby
stanowić podstawę faktyczną jego rozstrzygnięcia. Sąd Apelacyjny nie wskazał też
w uzasadnieniu orzeczenia, w jakim zakresie ewentualnie uznał okoliczności
faktyczne za bezsporne, o ile tak uczynił. Następnie w oparciu o te wskazane
w uzasadnieniu wyroku Sądu drugiej instancji ustalenia Sąd Apelacyjny
rozstrzygnął sprawę, prostując w odrębnym postanowieniu oznaczenie wyroku
Sądu Okręgowego, wbrew stanowisku tego sądu, którego zdaniem wyrok z dnia
29 lipca 2014 r. nie miał charakteru wyroku zaocznego. Nie ulega wątpliwości,
16
że rozpoznawana sprawa jest przykładem sprawy, która z punktu widzenia meritum
została rozpoznana tylko w jednej instancji. Nie doszło do gromadzenia materiału
dowodowego w Sądach dwóch instancji. W rozpoznawanej sprawie ustalenia
faktyczne poczynione zostały w całości przez Sąd Apelacyjny, a rozważania,
które zadecydowały ostatecznie o ocenie braku zasadności żądania powódki
ograniczone zostały - wskutek oceny stanowiska Sądu Okręgowego (k. 132) -
de facto do uzasadnienia Sądu drugiej instancji. Tymczasem z uwagi na
ograniczenia możliwości zaskarżenia wyroku Sądu drugiej instancji
skargą kasacyjną, przeniesienie ustalenia podstawy faktycznej orzeczenia,
oceny tego stanu faktycznego (dodatkowo przy braku wskazania podstaw tych
ustaleń) do Sądu drugiej instancji powoduje wyłączenie kontroli podstawy
faktycznej sprawy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2014 r., II CSK
509/13). Prowadzi to do naruszenia art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej oraz art. 386 § 4 k.p.c. Kontrola prawidłowości wyroku Sądu drugiej
instancji w ramach postępowania kasacyjnego nie prowadzi do wyeliminowania
tego uchybienia, gdyż zakres kontroli kasacyjnej jest odmienny od kompetencji
sądu apelacyjnego.
Nadto należy zauważyć, że już teraz można stwierdzić, że zasadny jest
zarzut skargi kasacyjnej odnośnie do naruszenia art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw.
z art. 788 § 1 k.p.c. i art. 509 § 1 i § 2 k.c. poprzez błędną wykładnię, na skutek
przyjęcia, że nadanie klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności
stwierdzonej tytułem wykonawczym powoduje powstanie nowego tytułu
wykonawczego i skutkuje jednocześnie unicestwieniem bytu poprzedniego tytułu
wykonawczego, co miałoby czynić powództwo o pozbawienie jego wykonalności
bezprzedmiotowym. Sąd Apelacyjny nie wskazał w uzasadnieniu podstawy prawnej
unicestwienia bytu poprzedniego tytułu wykonawczego.
W świetle powyższego przedwczesne byłoby aktualnie odnoszenie do innych
zarzutów skargi kasacyjnej.
Mając na uwadze zakres zawartego w skardze kasacyjnej wniosku powódki
(zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1998 r., II CKN 553/97) Sąd
Najwyższy - na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. - uchylił tylko wyrok Sądu drugiej
17
instancji, pozostawiając Sądowi Apelacyjnemu rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego (art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.).
jw
kc