Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UZ 54/15
POSTANOWIENIE
Dnia 26 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Romualda Spyt
w sprawie z odwołania J. .przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 26 kwietnia 2016 r.,
zażalenia organu rentowego na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 września 2015 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2015 r. Sąd Okręgowy w K. zmienił decyzję
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 kwietnia 2014 r. w ten sposób, że
przyznał J. P. prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w okresie
od 1 września 2012 r. do 12 grudnia 2013 r. oraz prawo do renty z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy w okresie od 13 grudnia 2013 r. do 28 lutego 2016 r.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że ubezpieczony złożył wniosek o rentę w
dniu 12 września 2012 r. Postępowanie przed organem rentowym było zawieszone
do czasu wydania orzeczenia przez Sąd Apelacyjny w sprawie z apelacji organu
rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 23 maja 2012 r.,
przyznającego J. P. prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy na
2
okres od 29 marca 2011 r. do 30 września 2012 r. Wyrokiem z dnia 13 czerwca
2013 r. Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i odwołanie
ubezpieczonego oddalił.
Sąd Okręgowy, rozpoznając w niniejszej sprawie odwołanie od decyzji z dnia
25 kwietnia 2014 r., wskazał, że zgodnie z art. 61 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.; dalej jako: „ustawa emerytalna”), prawo do renty,
które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, podlega przywróceniu,
jeżeli w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty ubezpieczony ponownie stał
się niezdolny do pracy. Z uwagi na to, że ubezpieczony miał prawo do renty do dnia
31 października 2010 r., mogłoby być ono mu przywrócone, gdyby ponownie stał
się niezdolny do pracy najpóźniej do dnia 30 kwietnia 2012 r. Biorąc pod uwagę
opinię biegłego lekarza z zakresu neurologii, Sąd pierwszej instancji uznał, że ta
przesłanka została spełniona, wobec czego przyznał J. P. prawo do
wnioskowanego świadczenia.
Sąd Apelacyjny, rozpoznając sprawę na skutek apelacji organu rentowego,
wyrokiem z dnia 15 września 2015 r. uchylił wyrok Sądu Okręgowego i sprawę
przekazał temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd odwoławczy wskazał, że ubezpieczony pobierał rentę z tytułu
częściowej niezdolności do pracy w okresie od 22 marca 1999 r. do 31
października 2010 r. Przyczyną tej niezdolności były głównie schorzenia związane z
układem krążenia. Badaniom pod kątem niezdolności do pracy z uwagi na
schorzenia neurologiczne J. P. był poddawany w trakcie postępowania toczącego
się w sprawie X U …/11, która ostatecznie zakończyła się wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 13 czerwca 2013 r. oddalającym jego odwołanie od decyzji
organu rentowego z dnia 7 stycznia 2011 r. uwagi na brak niezdolności do pracy. W
takiej sytuacji nieuprawnione było poddanie w niniejszej sprawie ubezpieczonego
badaniom neurologicznym, bowiem stwierdzeniem braku niezdolności do pracy z
tych przyczyn do dnia 30 kwietnia 2012 r. Sąd Okręgowy był związany.
W ocenie Sądu drugiej instancji, należało jednak uwzględnić okoliczność, że
do kolejnego wniosku o rentę z dnia 18 września 2012 r. ubezpieczony dołączył
dokumentację z leczenia w poradni medycyny ogólnej, rodzinnej, ortopedycznej i
3
neurologicznej oraz uzupełniająco w dniu 24 grudnia 2012 r. – dokumentację z
leczenia okulistycznego, wskazującą na istnienie u niego zaćmy wikłającej oraz
jaskry oka lewego. Było to przyczyną poddania odwołującego się konsultacji
specjalistycznej lekarza okulisty, który stwierdził, że ograniczający pole widzenia
stan narządu wzroku powoduje całkowitą niezdolność ubezpieczonego do pracy.
Lekarz orzecznik uznał w związku z tym, że ubezpieczony jest częściowo niezdolny
do pracy od 29 czerwca 2012 r., tj. od czasu wszczepienia sztucznej soczewki oraz
całkowicie niezdolny do pracy od 13 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy powinien więc
rozpoznać niniejszą sprawę pod kątem daty powstania u ubezpieczonego
niezdolności do pracy z przyczyn okulistycznych, biorąc pod uwagę, że schorzenie
okulistyczne z pewnością zaostrzyło się w czerwcu 2012 r., która to okoliczność nie
była znana Sądowi Apelacyjnemu w sprawie III AUa …/12, bowiem dokumentację z
leczenia ubezpieczony przedstawił dopiero w grudniu 2012 r. Stanowi ona nową
okoliczność w sprawie, co oznacza, że znajduje zastosowanie art. 114 ust. 1
ustawy emerytalnej, zgodnie z którym prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega
ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po
uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe
dowody lub ujawnione okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które
mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Konieczne jest zatem
dopuszczenie dowodu z opinii biegłego okulisty na okoliczność ustalenia, czy
ubezpieczony stał się niezdolny do pracy do dnia 30 kwietnia 2012 r., bo tylko
wówczas spełni warunki uprawniające go do renty.
Z tych względów, mając na uwadze, że „luki w materiale dowodowym i
ustaleniach Sadu I Instancji nie doprowadziły do rozstrzygnięcia istoty sporu oraz
konieczność ich usunięcia w dalszym toku postępowania”, Sąd Apelacyjny na
podstawie art. 386 § 4 k.p.c. orzekł o uchyleniu zaskarżonego wyroku i przekazaniu
sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Organ rentowy wniósł zażalenie na wyrok Sądu drugiej instancji, zarzucając
naruszenie art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 365 § 1 k.p.c., przez brak orzeczenia
co do istoty sprawy w sytuacji, gdy zebrany materiał dowodowy pozwalał na
ustalenie stanu faktycznego i nie wymagał przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości, jak również nie doszło do nierozpoznania przez Sąd
4
pierwszej instancji istoty sprawy oraz przez wskazanie Sądowi Okręgowemu na
potrzebę przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego z zakresu okulistyki celem
ustalenia, czy częściowa niezdolność ubezpieczonego do pracy powstała do 30
kwietnia 2012 r., w sytuacji, gdy prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z 13
czerwca 2013 r. zmieniono wyrok Sądu Okręgowego z 23 maja 2012 r. i oddalono
odwołanie ubezpieczonego, potwierdzając że w chwili wyrokowania stan zdrowia
ubezpieczonego nie uzasadniał stwierdzenia co najmniej częściowej niezdolności
do pracy, tj. z pominięciem skutków prawomocnego wyroku z 13 czerwca 2013 r.
Żalący się wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie jest zasadne.
Postępowanie wywołane zażaleniem na wyrok kasatoryjny sądu drugiej
instancji ma charakter incydentalny, a przy tym ukierunkowane zostało na kwestie
procesowe, a nie materialnoprawne. Sąd Najwyższy dokonuje w ramach zażalenia
złożonego na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. sprawdzenia prawidłowości stanowiska
sądu drugiej instancji w ściśle określonym zakresie, a podłożem merytorycznym
toczącego się między stronami sporu zajmuje się tylko w kontekście ewentualnego
naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 maja
2014 r., III CZ 13/14, LEX nr 1483953).
Z art. 386 § 4 k.p.c. wynika, że sąd drugiej instancji może uchylić wyrok sądu
pierwszej instancji i przekazać mu sprawę do ponownego rozpoznania, między
innymi, wtedy, gdy konieczne jest przeprowadzenie postępowania dowodowego w
całości. Postępowanie dowodowe może zostać zrealizowane w całości, w części
albo wcale. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji może nastąpić wyłącznie w
sytuacji skrajnej, czyli gdy wydanie rozstrzygnięcia wymaga przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości. W rezultacie uzupełnienie materiału
dowodowego nie warunkuje wydania wyroku kasatoryjnego. O ile niedopuszczalne
jest zakwestionowanie prawa sądu pierwszej instancji do dokonywania wykładni i
zastosowania prawa materialnego zgodnie z własnym przekonaniem, o tyle o tym,
5
czy postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w całości decyduje
spojrzenie sądu drugiej instancji na prawidłowość stanowiska sądu pierwszej
instancji w tym przedmiocie. Wiążące w tym wypadku nie jest przekonanie sądu
pierwszej instancji o przydatności przeprowadzonych dowodów. Sąd odwoławczy,
w ramach apelacji pełnej dokonuje samodzielnie wykładni prawa, samodzielnie też
je stosuje; nie jest w tym zakresie związany poglądami wyrażonymi przez sąd
niższej instancji. Oznacza to, że to jego pogląd odnośnie do wykładni i stosowania
przepisów prawa (oraz ich znaczenia dla zgłoszonego żądania) wytycza granice
niezbędnego materiału dowodowego. Jeśli zatem między sądem pierwszej i drugiej
instancji dochodzi do różnicy w postrzeganiu „istoty sprawy”, to wprawdzie nie
świadczy to o jej nierozpoznaniu, nie jest jednak wykluczone, że spojrzenia te
wyznaczają odmienne zbiory dowodów przydatnych dla rozstrzygnięcia. Wymóg
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, w rozumieniu art. 386 § 4
k.p.c., weryfikowany jest z punktu widzenia sądu drugiej instancji. Dlatego
niemiarodajne dla tej przesłanki jest podejście ilościowe, akcentujące, że
postępowanie dowodowe w jakiejś części zostało przez sąd pierwszej instancji
zrealizowane. Znaczenie ma tylko to, czy dowody te są przydatne dla wyjaśnienia
istoty sprawy ocenianej z punktu widzenia sądu drugiej instancji. W razie
odpowiedzi negatywnej dopuszczalne jest uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, z uwagi na konieczność
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
Sąd Okręgowy, rozpoznając odwołanie J. P. od decyzji organu rentowego,
skupił swoją uwagę po pierwsze, na stwierdzeniu, czy jest o niezdolny do pracy z
przyczyn neurologicznych i po drugie, czy niezdolność do pracy z tych przyczyn
powstała do 30 kwietnia 2012 r. Sąd Apelacyjny tymczasem uznał, że z uwagi na
związanie prawomocnym wyrokiem tego Sądu z dnia 13 czerwca 2013 r. w
sprawie III AUa …/12, przesądzającym iż do 30 kwietnia 2012 r. odwołujący się nie
był niezdolny do pracy z przyczyn neurologicznych, dowód na te okoliczności był
nieprzydatny do rozstrzygnięcia sprawy. Konieczne natomiast było uwzględnienie
nowych okoliczności, które ujawniły się już po wydaniu wyroku przez Sąd
Apelacyjny w dniu 13 czerwca 2013 r., a dotyczyły schorzeń okulistycznych
ubezpieczonego i spojrzenie na te okoliczności przez pryzmat treści art. 114 ust. 1
6
ustawy emerytalnej, przewidującego możliwość ponownego ustalenia prawa do
świadczenia. Skoro zaś istotne, w ocenie Sądu odwoławczego, dla rozstrzygnięcia
sprawy kwestie dotyczące powyżej przytoczonych okoliczności pozostały poza
sferą ustaleń i rozważań Sądu Okręgowego, to nie można zanegować, że
postrzegając „istotę sprawy” stanowiskiem wyrażonym przez Sąd drugiej instancji,
zachodzi potrzeba przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (wobec
nieprzeprowadzenia przez Sąd pierwszej instancji w żadnym zakresie
postępowania dowodowego na te właśnie okoliczności). W rezultacie Sąd
Apelacyjny miał podstawy, aby zastosować art. 386 § 4 k.p.c.
Jedynie na marginesie, odnosząc się do uzasadnienia zażalenia, Sąd
Najwyższy wskazuje, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sąd rozpoznający
odwołanie od decyzji organu rentowego nie jest związany czy to wadliwą, czy to
nieadekwatną do istoty roszczeń ubezpieczonego podstawą prawną zaskarżonej
decyzji organu rentowego. Jeżeli zatem organ rentowy wydał decyzję w oparciu o
błędną, niewłaściwą podstawę prawną, to sąd ubezpieczeń społecznych,
rozpoznając sprawę, nie może powołać się na związanie taką podstawą prawną
zaskarżonej decyzji. Byłoby to bowiem zaprzeczenie funkcji jurysdykcyjnej sądu.
Skoro sąd drugiej instancji nie jest związany błędną podstawą prawną
rozstrzygnięcia sprawy przyjętą przez sąd pierwszej instancji, to tym bardziej sąd
ubezpieczeń społecznych nie może być związany niewłaściwą kwalifikacją prawną
przyjętą przez organ rentowy (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca
2013 r., III UK 115/12, czy z dnia 11 grudnia 2013 r., III UK 15/13 –
niepublikowane). Sąd ubezpieczeń społecznych ma zatem prawo przyjąć na
podstawie okoliczności towarzyszących złożeniu wniosku o rentę, że ubezpieczony
żąda ponownego ustalenia prawa do świadczenia na podstawie art. 114 ust. 1
ustawy emerytalnej, a nie składa kolejny wniosek o rentę, jak to zakwalifikował
organ rentowy. Odnosząc się natomiast do kwestii związania poprzednim
prawomocnym wyrokiem odnośnie do nieistnienia niezdolności do pracy nie można
zapominać, że zmiany procedury cywilnej, do których doszło od 1 stycznia 2005 r.,
a dotyczące wprowadzenia nowych przepisów art. 4779
§ 21
, § 31
, art. 47714
§ 4
k.p.c., wpływają na odmienną ocenę zakresu związania prawomocnym wyrokiem w
sprawie o rentę, wydanym po tej dacie. Zgodnie z art. 47714
§ 4 k.p.c., w sprawie o
7
świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od
stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, a
podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika lub orzeczenie
komisji lekarskiej i odwołanie od decyzji opiera się wyłącznie na zarzutach
dotyczących tego orzeczenia, sąd nie orzeka co do istoty sprawy na podstawie
nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub
niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu złożenia
odwołania od tej decyzji. W tym przypadku sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę
do rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie. Zakres
prawomocności wyroku w sprawie o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
począwszy od dnia 1 stycznia 2005 r., obejmuje więc tylko istnienie okoliczności
uzasadniających przyznanie prawa do renty na dzień wydania zaskarżonej decyzji
organu rentowego (art. 365 § 1 k.p.c. i art. 366 k.p.c.). W przypadku bowiem
wystąpienia nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy,
które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji, sąd jest zobligowany w
myśl art. 47714
§ 4 k.p.c., do uchylenia zaskarżonej decyzji i przekazania sprawy do
rozpoznania organowi rentowemu oraz do umorzenia postępowania sądowego
(por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r. I UK 239/10,
niepublikowany). Zdarzyć się oczywiście mogą się przypadki, że sąd nie zastosuje
tego przepisu i orzeknie na podstawie okoliczności powstałych po dniu złożenia
odwołania, a w takiej sytuacji zakres związania prawomocnym wyrokiem będzie
inny, ale to wymaga zbadania i odniesienia do konkretnego stanu faktycznego
zaistniałego w danej sprawie.
Biorąc to pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 3941
§ 11
i § 3 k.p.c.
w związku z art. 39814
k.p.c. postanowił jak w sentencji.
kc