Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SPP 52/16
POSTANOWIENIE
Dnia 12 maja 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dawid Miąsik (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
w sprawie ze skargi J. Z.
na przewlekłość postępowania Sądu Apelacyjnego w {…}
z udziałem Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Apelacyjnego w […]
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 maja 2016 r.,
oddala skargę.
UZASADNIENIE
J. Z. w skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki wniósł o 1/ stwierdzenie
przewlekłości postępowania przed Sądem Apelacyjnym w […], w sprawie
zarejestrowanej pod sygn. akt III AUa …/15; 2/ wydanie Sądowi Apelacyjnemu
zalecenia do wyznaczenia i przeprowadzenia rozprawy we wskazanej wyżej
sprawie w terminie do dwóch miesięcy od dnia rozpoznania skargi; 3/ przyznanie
od Skarbu Państwa na rzecz skarżącego kwoty 20.000 zł; 4/ zasądzenie od Skarbu
Państwa – Sądu Apelacyjnego ewentualnych kosztów niniejszego postępowania; 5/
przeprowadzenie dowodów wymienionych w uzasadnieniu.
W uzasadnieniu skargi wskazano, że skarżący w dniu 8 kwietnia 2015 r.
wniósł apelację od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 13 lutego 2015 r. W dniu
11 czerwca 2015 r. doręczono mu zawiadomienie Sądu Okręgowego w K. z 21
2
maja 2015 r. o przyjęciu apelacji i przesłaniu wraz z aktami do Sądu Apelacyjnego.
Następnie telefonicznie dowiedział się, że w Sądzie Apelacyjnym sprawie została
nadana sygn. akt III AUa …/15. Do dnia sporządzenia przedmiotowej skargi Sąd
Apelacyjny nie podjął czynności w tej sprawie – w szczególności nie przeprowadził
rozprawy apelacyjnej, ani nawet nie doręczył skarżącemu zawiadomienia o terminie
takiej rozprawy. Zachodzi zatem wielomiesięczna bezczynność Sądu, pociągająca
za sobą negatywne dla skarżącego skutki w postaci braku środków na
specjalistyczne leczenie, a także niemożności skorzystania z innych środków
ochrony prawnej w zakresie przedmiotu sporu sądowego.
W odpowiedzi na skargę Prezes Sądu Apelacyjnego wniósł o jej oddalenie.
W uzasadnieniu wskazano, że w sprawie o sygn. akt III AUa …/15, w dniu 29
lutego 2016 r. został wyznaczony termin rozprawy na dzień 21 kwietnia 2016 r.
Terminy wyznaczanych rozpraw wynikają z ilości spraw wpływających do Wydziału
III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w ostatnich latach oraz obsady kadrowej.
Niniejsza sprawa nie należy do kategorii spraw pilnych, definiowanych w § 2 pkt 5
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 grudnia 2015 r. – Regulamin
urzędowania sądów powszechnych, których wyznaczanie następuje w pierwszej
kolejności. Przedmiotowa sprawa dotyczy wysokości renty i z tego powodu żądanie
przyznania odszkodowania w wysokości 20.000 zł jest nieadekwatne do przedmiotu
rozstrzygnięcia. Nadto, jakkolwiek czas oczekiwania skarżącego na rozprawę jest
obiektywnie długi, to analiza okoliczności i przyczyn, które legły u podstaw tego
stanu, nie uzasadnia oceny, że jest to konsekwencją złej organizacji, bezczynności
lub opieszałości sądu przy realizacji czynności sądowych. W ocenie Prezesa Sądu
Apelacyjnego, przy możliwym do zagospodarowania i realnym czasie służby
sędziów oraz rzeczywistej liczbie spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych na bieżąco rozpoznawanych w Sądzie Apelacyjnym w Wydziale III
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z zasadą wyznaczania w pierwszej
kolejności tzw. spraw pilnych, a następnie według kolejności wpływu, powinność
zagwarantowania wszystkim stronom tych spraw właściwej realizacji prawa do
rozpoznania skargi bez nieuzasadnionej zwłoki, wyklucza zasadność zarzutów
przedmiotowej skargi.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843 ze zm.), ustawa ta reguluje
zasady i tryb wnoszenia oraz rozpoznawania skargi strony, której prawo do
rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki zostało naruszone na skutek
działania lub bezczynności sądu lub prokuratora prowadzącego lub nadzorującego
postępowanie przygotowawcze. W myśl ust. 2 tego artykułu, przepisy ustawy
stosuje się odpowiednio, gdy na skutek działania lub bezczynności sądu albo
komornika sądowego doszło do naruszenia prawa strony do przeprowadzenia i
zakończenia bez nieuzasadnionej zwłoki sprawy egzekucyjnej lub innej sprawy
dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego. Celem skargi jest przeciwdziałanie
trwającej przewlekłości, zaś jej funkcją - przede wszystkim wymuszenie nadania
sprawie odpowiedniego, sprawnego biegu procesowego. Służy temu zarówno
samo stwierdzenie wystąpienia przewlekłości w postępowaniu (art. 12 ust. 2
ustawy), jak i możliwość zalecenia podjęcia przez sąd rozpoznający sprawę co do
istoty odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie (art. 12 ust. 3 ustawy),
a także ewentualne przyznanie „odpowiedniej sumy pieniężnej” jako wstępnej
(tymczasowej) rekompensaty (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 16 listopada 2004 r., III SPP 42/04, OSNP 2005 nr 5, poz. 71 i uchwała z
dnia 19 stycznia 2005 r., III SPP 113/04, OSNP 2005 nr 9, poz. 135 oraz
postanowienie z dnia 8 lipca 2005 r., III SPP 120/05, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 102).
W świetle orzecznictwa ETPC można wyróżnić cztery przesłanki
stwierdzenia przewlekłości postępowania: 1/ terminowość i prawidłowość czynności
podjętych przez sąd w celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty,
2/ charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości, 3/ znaczenie dla
strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień i 4/ zachowanie się
stron, a w szczególności strony, która zarzuca przewlekłość postępowania (por. M.
A. Nowicki, Europejski Trybunał Praw Człowieka – orzecznictwo, Tom I – Prawo do
rzetelnego procesu sądowego, Kraków 2001, s. 46 i n. oraz powołane tam
4
orzecznictwo tego Trybunału). Kryteria te zostały transponowane do ustawy o
skardze na przewlekłość postępowania w jej art. 2 ust. 2.
Stosownie do art. 2 powołanej ustawy, strona może wnieść skargę o
stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej
prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie w
sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i
prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy (ust. 1), przy czym dla
stwierdzenia, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, należy w
szczególności ocenić terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez Sąd w
celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty (ust. 2).
W judykaturze podkreśla się, że wskazanie przez stronę okoliczności
uzasadniających skargę na przewlekłość postępowania nie może polegać na
zakwestionowaniu ogólnego trwania postępowania, lecz powinno wskazywać
określone czynności procesowe, których sąd nie podjął lub podjął z nieuzasadnioną
zwłoką, bądź też dokonał wadliwie (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 27
marca 2012 r., III SPP 8/12, LEX nr 1171299 i z dnia 2 marca 2012 r., KSP 1/12,
LEX nr 1165252). Za przejaw naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez
nieuzasadnionej zwłoki uważa się zaś, między innymi, wielomiesięczną
bezczynność sądu polegającą nie niewyznaczaniu rozprawy, także rozprawy
apelacyjnej (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2005 r., III SPP
96/05, OSNP 2005 nr 23, poz. 384; z dnia 16 marca 2006 r., III SPP 10/06, OSNP
2007 nr 7-8, poz. 120; z dnia 21 marca 2006 r., III SPP 13/06, OSNP 2007 nr 7-8,
poz. 121; z dnia 14 marca 2007 r., III SPP 3/07, LEX nr 979621), zwłaszcza gdy nie
zachodzą okoliczności usprawiedliwiające owe opóźnienie. Nie dochodzi do
przewlekłości postępowania apelacyjnego, gdy rozprawa nie zostaje wyznaczona
niezwłocznie lub zostaje odroczona w celu przeprowadzenia dodatkowych
dowodów, a ich zgromadzenie nie może nastąpić niezwłocznie (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2005 r., III SPP 77/05, OSNP 2005 nr 21,
poz. 346).
W orzecznictwie sądów administracyjnych zauważa się, że ustawa o skardze
na przewlekłość postępowania nie określa wprost, jaki okres oczekiwania na
rozpoznanie sprawy należy uznać za nieuzasadnioną zwłokę. Pewna wskazówka
5
wynika jednak z art. 14 ustawy, który stanowi, że ponowna skarga na przewlekłość
postępowania w tej samej sprawie może być wniesiona po upływie 12 miesięcy.
Oznacza to, iż ustawodawca uznał za przewlekłe postępowanie, które trwa dłużej
niż 12 miesięcy. Przy czym, jeżeli postępowanie trwa dłużej niż 12 miesięcy, nie
oznacza to samo przez się, że nastąpiła przewlekłość postępowania w rozumieniu
tej ustawy. Również w judykaturze Sądu Najwyższego za przejaw naruszenia
prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki uważa się
wielomiesięczną (roczną) bezczynność sądu polegającą na niewyznaczaniu
rozprawy, także rozprawy apelacyjnej (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12
maja 2005 r., III SPP 96/05, OSNP 2005 nr 23, poz. 384; z dnia 16 marca 2006 r.,
III SPP 10/06, OSNP 2007 nr 7-8, poz. 120; z dnia 21 marca 2006 r., III SPP 13/06,
OSNP 2007 nr 7-8, poz. 121; z dnia 14 marca 2007 r., III SPP 3/07, LEX nr
979621), jeśli nie zachodzą okoliczności usprawiedliwiające opóźnienie. Nie jest to
jednak sztywna cezura czasowa dla oceny zgodności postępowania z
konwencyjnymi, konstytucyjnymi i proceduralnymi dyrektywami osądzenia sprawy
w rozsądnym terminie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia
2014 r., III SPP 56/14 - niepublikowane). Nie jest wykluczone stwierdzenie
przewlekłości przy krótszym okresie, ale wymaga to szczególnego rozważenia i
oceny „ciężaru gatunkowego” przedmiotu sporu, wagi dla skarżącego przedmiotu
sprawy i konsekwencji, które może pociągnąć za sobą przewlekłość postępowania.
W orzecznictwie Trybunału wskazuje się na rodzaje (kategorie) spraw
cywilnych, które powinny być rozpoznane ze szczególną pilnością, a więc spraw, w
których relatywnie krótszy okres bezczynności sądu jest traktowany jako
przewlekłość postępowania. Należą do nich także sprawy z zakresu ubezpieczeń
społecznych (por. wyrok ETPC z dnia 30 października 1998 r., skarga nr 28616/95
w sprawie Styranowski przeciwko Polsce, RJD 1998-VIII, s. 3376 - patrz: M.A.
Nowicki: Europejski Trybunał Praw Człowieka - orzecznictwo, Tom 1, Prawo do
rzetelnego procesu sądowego, Kraków 2001, s. 815), zwłaszcza ze względu na
charakter dochodzonych świadczeń, z reguły służących zapewnieniu środków
utrzymania oraz często podeszły wiek i trudną sytuację materialną ubezpieczonych.
Na szczególny obowiązek zorganizowania systemu jurysdykcyjnego tak, aby
właściwe sądy mogły podołać rozstrzyganiu spraw sądowych w rozsądnych
6
terminach w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, wskazał Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 8 marca 2005 r. (III SPP 34/05,
OSNP 2005 nr 20, poz. 327). Stwierdził w nim, że jest to zwłaszcza konieczne przy
rozstrzyganiu spraw uznanych w wewnętrznym porządku prawnym za wymagające
szczególnych procedur zapewniających sprawność i szybkość postępowań
sądowych, do których zaliczają się sprawy z zakresu prawa pracy oraz
ubezpieczeń społecznych, gdyż polegają one często na osądzaniu kwestii o
życiowym znaczeniu dla zapewnienia bytu materialnego pracownikom lub
ubezpieczonym. Przedmiotowa sprawa wprawdzie należy do kategorii spraw z
zakresu ubezpieczeń społecznych, jednak jej przedmiotem nie jest prawo do
świadczenia z tegoż ubezpieczenia, lecz jego wysokość. Skarżący ma zatem
zapewnione środki utrzymania w postaci renty z tytułu niezdolności do pracy i
podlega także ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Zasadniczo o nieuzasadnionej zwłoce można mówić wówczas, gdy
postępowanie w sprawie trwa dłużej niż to konieczne do jej wyjaśnienia,
uwzględniając ocenę terminowości i prawidłowości czynności sądowych, ale także
charakter sprawy, zachowanie strony, a w szczególności strony, która zarzuca
przewlekłość postępowania. Ocena ta nie może być oderwana od obowiązku sądu
rozpoznawania wszystkich wniesionych spraw bez nieuzasadnionej zwłoki, przy
zachowaniu zasady rozpoznawania spraw według kolejności ich wpływu oraz
uwzględnieniu przepisów nakazujących rozpoznawanie niektórych rodzajów spraw
w ustawowo określonych terminach. Szybkość orzekania nie może bowiem
stanowić przeszkody we właściwym funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości.
Ocena, czy wystąpiła przewlekłość postępowania, jest dokonywana na podstawie
obiektywnych i ustawowych kryteriów w odniesieniu do realiów faktycznych i
prawnych danej sprawy.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy
stwierdzić, że postępowanie przed Sądem Apelacyjnym, zapoczątkowane apelacją
J. Z. od wyroku Sądu Okręgowego w K. z 13 lutego 2015 r., nie cechuje się
nieuzasadnioną zwłoką w rozumieniu przepisów ustawy o skardze na przewlekłość.
Wprawdzie okres między wpływem akt sprawy do Sądu drugiej instancji (25 maja
2015 r.) a wydaniem przez Przewodniczącego Wydziału III Pracy i Ubezpieczeń
7
Społecznych zarządzenia z 29 lutego 2016 r. o wyznaczeniu terminu rozprawy na
dzień 21 kwietnia 2016 r., minęło dziewięć miesięcy, jednak niepodejmowanie w
tym czasie przez Sąd czynności usprawiedliwione jest ilością spraw rejestrowanych
w Wydziale oraz koniecznością ich rozpoznania zgodnie z kolejnością wpływu.
Skarżący nie wykazał zaś istnienia okoliczności przemawiających za potrzebą
załatwienia jego sprawy poza kolejnością wpływu. Dodatkowo podkreślić należy, że
wniesienie skargi na przewlekłość postępowania ma w istocie służyć
dyscyplinowaniu czynności podejmowanych na danym etapie toczącego się
jeszcze postępowania w określonej sprawie. Tymczasem w przedmiotowej sprawie
termin rozprawy apelacyjnej został już wyznaczony. Nie zachodzi zatem potrzeba
„dyscyplinowania” podejmowanych przez Sąd czynności.
Nie podzielając zarzutów skargi, Sąd Najwyższy orzekł o jej oddaleniu.
kc