Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CA 1/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa J. P. i A. P.
przeciwko Gminie S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 13 maja 2015 r.,
apelacji strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego w S.
z dnia 11 sierpnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punktach 1, 3 i 4 (pierwszym,
trzecim i czwartym) i sprawę w tym zakresie przekazuje Sądowi
Rejonowemu w S. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania apelacyjnego.
UZASADNIENIE
2
J. P. i A. P. wnieśli o zasądzenie solidarnie na ich rzecz od Gminy S. kwoty
12.097,80 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 3 sierpnia 2013 r. tytułem
odszkodowania na podstawie art. 18 ust. 5 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o
ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu
cywilnego (Dz. U. Nr 71, poz. 33 ze zm.; dalej u.o.p.l.) i art. 417 § 1 k.c. Powodowie
wskazali, że jako właściciele nieruchomości, na której położony jest lokal
mieszkalny numer 5, ponieśli szkodę spowodowaną niewskazaniem przez pozwaną
lokalu socjalnego dla lokatorów, wobec których prawomocnym wyrokiem z dnia 22
lutego 2012 r. orzeczono eksmisję z jednoczesnym przyznaniem prawa do takiego
lokalu. Lokatorzy zajmowali lokal do końca maja 2013 r. i w tym okresie nie płacili
odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu (11.416,15 zł) oraz należności
za korzystanie z mediów (681,65 zł), zaś powodowie byli pozbawieni możliwości
swobodnego dysponowania lokalem. W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwana
Gmina wniosła o oddalenie powództwa i zarzuciła, że wezwanie do dostarczenia
lokalu socjalnego zostało doręczone w dniu 1 sierpnia 2012 r. a nadto powodowie
nie wykazali wysokości roszczenia w zakresie poszczególnych jego składników.
Wyrokiem z dnia 11 sierpnia 2014 r. Sąd Rejonowy w S. zasądził na rzecz
powodów kwotę 11.966,91 zł z odsetkami ustawowymi od kwoty 11.416,15 zł od
dnia 3 sierpnia 2013 r. i od kwoty 681,65 zł od dnia 2 października 2013 r., oddalił
powództwo w pozostałej części i rozstrzygnął o kosztach procesu.
Ustalił, że powodów oraz Ja. P. i Ad. P. łączyła umowa najmu lokalu
mieszkalnego numer 5 położonego w S. przy ulicy S. […], która została skutecznie
wypowiedziana. Wyrokiem zaocznym Sąd Rejonowy w S. orzekł eksmisję i ustalił
prawo Ja. P. i Ad. P. do otrzymania lokalu socjalnego wstrzymując jednocześnie
wykonanie wyroku do czasu jego złożenia im przez Gminę S. oferty zawarcia
umowy najmu lokalu socjalnego. Gmina, zawiadomiona o terminie rozprawy i
pouczona zgodnie z art. 15 u.o.p.l., nie zgłosiła swego udziału w sprawie w
charakterze interwenienta ubocznego. Lokatorzy zajmowali lokal do dnia 13 maja
2013 r. nie uiszczając żadnych opłat. Pismem z dnia 16 lipca 2013 r. powodowie
wezwali pozwaną do zapłaty odszkodowania za zajmowanie przez lokatorów lokalu
bez tytułu prawnego w okresie od marca 2012 r. do maja 2013 r. w łącznej kwocie
11.416,15 zł. Powodowie uiszczali opłaty za wywóz odpadów komunalnych stałych,
3
zaopatrzenie w wodę i wywóz ścieków. Średni miesięczny czynsz rynkowy
najmu lokalu mieszkalnego został ustalony na podstawie opinii biegłego na kwotę
806,09 zł.
W ocenie Sądu Rejonowego powództwo było uzasadnione co do zasady,
której Gmina nie kwestionowała, natomiast sporny był zakres odpowiedzialności
pozwanej. Sąd pierwszej instancji wyraził pogląd, że powiązanie w art. 18 ust. 5
u.o.p.l. odpowiedzialności gminy za niedostarczenie lokalu socjalnego z artykułem
417 k.c. określa zasady odpowiedzialności odszkodowawczej wskazując jako jej
źródło wyłącznie fakt niewskazania osobie uprawnionej lokalu socjalnego oraz
wyznaczając jej zakres w oparciu o koncepcję adekwatnego związku
przyczynowego. Uwzględniając zasadę pełnego odszkodowania uznał, że zarówno
szkoda wynikła z niemożności uzyskania czynszu, jak i szkoda powstała wskutek
konieczności ponoszenia przez właściciela lokalu nieuiszczonych kosztów
związanych z korzystaniem przez lokatorów z mieszkania, jest normalnym
następstwem niewykonania przez gminę obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego.
Zważywszy, że obowiązek przedstawienia oferty najmu lokalu socjalnego powstał
z dniem uprawomocnienia się wyroku eksmisyjnego tj. 23 marca 2012 r., zasądził
odszkodowanie za szkodę powstałą w okresie od kwietnia 2012 r. do maja 2013 r.
Powyższy wyrok w punkcie pierwszym, trzecim i czwartym zaskarżyła
apelacją pozwana Gmina S. i wniosła o jego zmianę względnie uchylenie i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu. Zarzuciła
sprzeczność istotnych ustaleń Sądu pierwszej instancji z treścią zebranego w
sprawie materiału dowodowego, która miała istotny wpływ na wynik sprawy poprzez
zasądzenie odszkodowania od kwietnia 2012 r., a nie od sierpnia 2012 r. oraz
błędną wykładnię art. 18 ust. 5 u.o.p.l. i art. 476 k.c. przez przyjęcie,
że odszkodowanie należy się od daty uprawomocnienia się wyroku eksmisyjnego.
Postanowieniem z dnia 14 stycznia 2015 r. Sąd Okręgowy w K. przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, czy dla stwierdzenia
zaniechania obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego, o którym mowa w art. 18
ust. 5 w zw. z art. 14 ust. 1 zd. drugie u.o.p.l., a tym samym stwierdzenia
bezprawności zachowania właściwej gminy jako przesłanki odpowiedzialności
4
deliktowej za niedostarczenie lokalu socjalnego, konieczne jest wezwanie gminy do
zaoferowania najmu lokalu socjalnego dokonane po prawomocności wyroku
orzekającego o uprawnieniu do otrzymania takiego lokalu. Zdaniem Sądu
Okręgowego możliwe są co najmniej dwa podejścia do rozwiązania
przedstawionego zagadnienia, przy czym na rzecz każdego z nich przemawiają
określone racje natury jurydycznej bądź celowościowej. Zgodnie z pierwszym
stanowiskiem obowiązek gminy przedstawienia oferty najmu lokalu socjalnego staje
się wymagalny dopiero z chwilą wezwania jej do wskazania lokalu socjalnego;
wymagalność jest traktowana identycznie jak każdego zobowiązania poddanego
regulacji prawa cywilnego i zastosowanie ma art. 455 k.c. Drugie stanowisko ujmuje
natomiast obowiązek gminy jako wynikający z ustawy, stanowiący realizację zadań
publicznych służących zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych wspólnoty
samorządowej, wymagalny z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego
eksmisję i przyznającego osobom eksmitowanym uprawnienie do otrzymania lokalu
socjalnego.
Postanowieniem z dnia 13 maja 2015 r. Sąd Najwyższy na podstawie art.
390 § 1 k.p.c. przejął sprawę do rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżąca jako pierwszy zarzut podniosła sprzeczność istotnych ustaleń
Sądu pierwszej instancji z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego,
której skutkiem było zasądzenie odszkodowania od kwietnia 2012 r. a nie od
sierpnia 2012 r. Aczkolwiek zarzut został sformułowany jako dotyczący błędu
proceduralnego (error in procedendo), to jego zwięzłe uzasadnienie prowadzi do
wniosku, że w istocie jest to zarzut wadliwego zastosowania art. 18 ust. 5 u.o.w.l.
i art. 417 § 1 k.c. wskutek przyjęcia przez Sąd Rejonowy jako daty wymagalności
obowiązku pozwanej złożenia oferty najmu lokalu mieszkalnego daty
uprawomocnienia wyroku orzekającego eksmisję i ustalającego uprawnienie
do lokalu socjalnego, a nie daty wskazanej przez pozwaną - doręczenia przez
powodów wyroku eksmisyjnego.
W pierwszej więc kolejności odnieść się trzeba do zarzutu błędnej wykładni
art. 18 ust. 5 u.o.w.l. i art. 476 k.c., bo wzajemna relacja pomiędzy tymi
5
naruszeniami w aspekcie wpływu na wynik sprawy najczęściej wyraża się
stosunkiem zależności pomiędzy wadliwą interpretacją normy prawnej jako
przyczyną, a błędnym zastosowaniem normy prawnej jako skutkiem.
Zagadnienie przesłanek odpowiedzialności deliktowej gminy na podstawie
art. 18 u.o.w.l. w zw. z art. 417 § 1 k.c., w tym charakteru prawnego stosunku
powstałego wskutek uprawomocnienia się wyroku orzekającego eksmisję
i przyznającego osobie eksmitowanej uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego
było przedmiotem wypowiedzi zarówno Sądu Najwyższego, jak i Trybunału
Konstytucyjnego (uchwała siedmiu sędziów z dnia 13 grudnia 2011 r., III CZP 48/11,
OSNC z 2012 r., nr 5, poz. 57, Prok. i Pr. – wkł. z 2012 r., nr 10, poz. 36, Biul. SN
z 2011 r., nr 12, poz. 7-8, wyroki z dnia 23 listopada 2012 r., I CSK 292/12 i z dnia
13 lutego 2014 r., V CNP 32/13 – nie publ., wyrok z dnia 8 kwietnia 2010 r., P 1/08,
OTK - A z 2010 r., nr 4, poz. 33). Wyjaśniono, że obowiązek gminy dostarczenia
lokalu socjalnego ma charakter publicznoprawny, a uprawnionemu nie przysługuje
roszczenie o zawarcie umowy najmu takiego lokalu; prawomocny wyrok nie kreuje
i nie wiąże z konkretną gminą obowiązku dostarczenia osobie uprawnionej
oznaczonego lokalu socjalnego i nie stwierdza obowiązku nadającego się
do przymusowego wykonania.
Konsekwencją tego stanowiska, które należy podzielić, jest powstanie - na
skutek wydania wyroku przyznającego uprawnienie do lokalu socjalnego - relacji
trójstronnych pomiędzy właścicielem lokalu, osobą eksmitowaną oraz gminą.
Obowiązek gminy, o którym mowa w art. 18 ust. 5 u.o.p.l. polegający na złożeniu
oferty najmu lokalu socjalnego jest korelatem uprawnienia osoby eksmitowanej do
zawarcia umowy najmu, natomiast w relacji z właścicielem lokalu jest ściśle
związany z wykonywaniem władzy publicznej w zakresie wykonywania zadań
własnych przez jednostki samorządu terytorialnego i zapewnieniem wierzycielowi
możliwości podjęcia skutecznej egzekucji. Przesłankę odpowiedzialności
odszkodowawczej gminy za szkodę poniesioną przez właściciela za
niedostarczenie lokalu socjalnego stanowi bezprawne zaniechanie wykonania
obowiązku publicznoprawnego wynikającego z ustawy a nie obowiązku
wynikającego z orzeczenia sądowego. Brak stosunku zobowiązaniowego pomiędzy
tymi podmiotami wyklucza zastosowanie art. 455 k.c. do określenia terminu,
6
w którym powstaje obowiązek gminy do złożenia oferty zawarcia umowy najmu
lokalu socjalnego.
Prawomocny wyrok przyznający uprawnienie do lokalu socjalnego ma
to znaczenie, że gmina właściwa jest zobowiązana zapewnić osobie uprawnionej
lokal socjalny (art. 14 ust. 1 zd. 1 u.o.p.l.). Brak ustawowego unormowania terminu
wykonania obowiązku i zdarzeń, od których byłby uzależniony jego bieg, pozostaje
bez wpływu na aktualizację obowiązku naprawienia szkody poniesionej
przez właściciela wskutek braku możliwości podjęcia skutecznej egzekucji,
dysponowania lokalem i osiągania z tego tytułu dochodów lub poniesienia kosztów
korzystania przez osoby eksmitowane z lokalu. Przesłanką odpowiedzialności
odszkodowawczej gminy jest bezprawność działania polegająca na zaniechaniu
wykonania obowiązku. Ustalenie faktu zaniechania wiąże się z wiedzą gminy
o wyroku, którym zostało przyznane uprawnienie do lokalu socjalnego. Gmina nie
jest stroną stosunku pomiędzy właścicielem a lokatorem. Jeżeli gmina uczestniczy
w procesie realizując uprawnienie do wstąpienia do sprawy w charakterze
interwenienta ubocznego (art. 15 ust. 2 u.o.p.l.), wiedzę taką ma z chwilą jego
wydania. Uczestnictwo w procesie jest jednak uprawnieniem a nie obowiązkiem,
a więc sama możliwość udziału w procesie wskutek zawiadomienia przez sąd nie
jest równoznaczna z wiedzą o wyroku. W takim wypadku ustalenie chwili uzyskania
wiedzy musi nastąpić in casu z uwzględnieniem wszystkich okoliczności
faktycznych. Mieć należy na uwadze, że obowiązek gminy związany jest
z wykonaniem wyroku sądowego, które jest uzależnione zarówno od tego, czy
dłużnik go wykona, jak i od tego czy wierzyciel będzie chciał wszcząć postępowanie
egzekucyjne. Zasadą powinno być dobrowolne wykonanie przez dłużnika wyroku
eksmisyjnego, a więc obowiązek gminy powinien się aktualizować w momencie
zawiadomienia przez dłużnika, że chce zrealizować przyznane mu
uprawnienie albo w wypadku bezczynności dłużnika w momencie zawiadomienia
przez wierzyciela (właściciela) o treści wyroku. Jak wskazał Sąd Najwyższy
w przytoczonych wyżej orzeczeniach jest to sytuacja zbliżona do określonej w art.
786 k.p.c., czyli uzależnienia wykonania tytułu wykonawczego od zdarzenia, które
powinien wykazać wierzyciel. Nie można także wykluczyć, że gmina uzyska
wiedzę o wyroku w inny sposób w toku wykonywania zadań własnych. Zapewnienie
7
lokali socjalnych należy do zadań własnych gminy (art. 4 ust. 2 u.o.p.l.), jednakże
realizacja tego obowiązku wymaga podjęcia czynności faktycznych i prawnych
zmierzających do pozyskania zasobu mieszkaniowego. Ocena bezprawności
działania powinna też uwzględniać, poza datą wiedzy o prawomocnym wyroku
eksmisyjnym, okoliczności dotyczące możliwości wykonania obowiązku w chwili
uzyskania tej wiedzy.
Sąd pierwszej instancji wyraził odmienny pogląd prawny przyjmując, że
źródłem odpowiedzialności odszkodowawczej gminy na podstawie art. 18 ust. 5
u.o.p.l. w zw. z art. 417 § 1 k.c. jest wyłącznie fakt nie wskazania osobie
uprawnionej lokalu socjalnego i obowiązek odszkodowawczy aktualizuje się
w chwili uprawomocnienia się wyroku eksmisyjnego. Błędnie nadto przyjął, że
pozwana nie kwestionowała roszczenia co do zasady, mimo że ją podważała
w zakresie odszkodowania za okres przed sierpniem 2012 r. Rezultatem zrównania
chwili powstania obowiązku gminy i chwili powstania jej odpowiedzialności
odszkodowawczej jest brak ustaleń w zakresie koniecznym do prawidłowej oceny
przesłanki bezprawności działania pozwanej, włącznie z datą powiadomienia
pozwanej o dacie prawomocnego wyroku przyznającego osobom eksmitowanym
uprawnienie do lokalu socjalnego. Uzasadnione są zatem zarzuty naruszenia
art. 18 ust. 5 u.o.p.l. przez błędną wykładnię oraz wadliwe zastosowanie.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.