Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lipca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 6 lipca 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa K. B. (1)

przeciwko (...) W.

o ustalenie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie

z dnia 28 maja 2015 r., sygn. akt II C 1383/14

I. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddala powództwo, nie obciąża powódki kosztami postępowania i nakazuje wypłacić z rachunku Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie na rzecz adw. J. B. (1) kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt) powiększoną o należny podatek VAT tytułem pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu;

II. nie obciąża powódki kosztami postępowania odwoławczego;

III. nakazuje wypłacić z rachunku Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie na rzecz adw. J. B. (1) kwotę 90 zł (dziewięćdziesiąt) powiększoną o należny podatek VAT tytułem pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu odwoławczym.

Sygn. akt. V Ca 3334/15

UZASADNIENIE

K. B. (1) w dniu 09 września 2014 r. wniosła pozew przeciwko (...) W. o ustalenie, że stosunek najmu lokalu mieszkalnego nr (...) położonego przy ulicy (...) w W. trwa od dnia 18 grudnia 1974 r. do dnia dzisiejszego. W uzasadnieniu powódka wskazała, iż wraz z J. B. (2) pozostawali w związku małżeńskim od 26 listopada 1955 r. Od dnia zawarcia związku powódka zamieszkiwała z mężem w lokalu mieszkalnym nr (...) mieszczącym się w budynku nr (...) przy ulicy (...) w W., przydzielonym J. B. (2) na podstawie zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych Nr 82 z dnia 15/11/ 1974 roku. Podniosła, iż w chwili przydziału mieszkania J. B. (2) w 1974 r., z mocy prawa jako małżonka stała się współnajemcą przedmiotowego lokalu. Stosunek prawny najmu lokalu trwa zatem przez 35 lat, nieprzerwanie do 2009 r. i nadal jest kontynuowany na podstawie umowy najmu zawartej obecnie wyłącznie z powódką.

Strona pozwana w dniu 02 lutego 2015 r. wniosła odpowiedź na pozew, w którym domagała się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 28 maja 2015 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie ustalił, że stosunek najmu lokalu mieszkalnego nr (...) znajdującego się w budynku przy ul. (...) w W. pomiędzy K. B. (2) a (...) W. istnieje od dnia 18 grudnia 1974 r. i zasądził od (...) W. na rzecz powódki kwotę 84 zł jako koszty postępowania.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

K. B. (1) wraz z J. B. (2) pozostawali w związku małżeńskim od 26 listopada 1995 r.

Od dnia zawarcia związku małżeńskiego powódka zamieszkiwała wspólnie z mężem w lokalu mieszkalnym nr (...) mieszczącym się w budynku nr (...) przy ulicy (...) w W., przydzielonym na podstawie przydziału Nr 423/74 z dnia 18 grudnia 1974 r. wydanym na podstawie zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych Nr 82 z dnia 15 listopada 1974 r. Maż powódki od 08 lipca 2010 r. do dnia śmierci tj. 3 maja 2011 r. zamieszkiwał w (...) w J. z uwagi na pogarszający się stan zdrowia i wymagania lekarskie.

W dniu 03 maja 2011 r. J. B. (2)- mąż powódki, zmarł.

Przedmiotowy lokal mieści się w zasobach (...) W..

W dniu 08 lipca 2011 r. powódka i właściciel lokalu zawarli aneks do umowy najmu lokalu mieszkalnego, na podstawie którego w umowie najmu z dnia 18/12/1974 wprowadzono zmiany, nadając umowie jednolity tekst.

Pod koniec 2011 r. powódka zwróciła się do (...) W. z wnioskiem o wykup lokalu mieszkalnego z bonifikatą.

Strona pozwana pismem z dnia 02 stycznia 2012 r. wskazała, iż przepisy prawa miejscowego w sprawie sprzedaży zmiany i nabywania lokali mieszkalnych w domach wielolokalowych nie przewidują możliwości zaliczenia okresu najmu poprzedniego najemcy, tj. męża powódki do okresu najmu, od którego uzależnia się wysokość bonifikaty od ceny sprzedaży.

W uzasadnieniu organ wskazał, iż do okresu najmu, do którego uzależnia się wysokość bonifikaty od ceny sprzedaży lokalu, zalicza się okres najmu poprzedniego najemcy, jeśli ubiegający się o nabycie wstąpił w stosunek najmu lokalu będącego przedmiotem sprzedaży na podstawie art. 691 k.c. albo na podstawie art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych, a takiej możliwości nie ma przy najmie na podstawie art. 680 § 1 k.c., i powódka może się ubiegać o wykup przedmiotowego lokalu za 100 % wartości rynkowej lokalu.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie okoliczności bezspornych pomiędzy stronami oraz dokumentów złożonych do akt sprawy. Pełnomocnik powódki na rozprawie cofnął wnioski dowodowe z przesłuchania strony powodowej oraz zeznań świadka.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo, wskazując, że w rozumieniu przepisu art. 189 kpc powódka miała interes prawny w wystąpieniu z żądaniem, ponieważ pomiędzy stronami jest spór i istnieje stan niepewności, w jakim pozostaje powódka. K. B. (1) ma prawo, by domagać się stwierdzenia, że od 18 grudnia 1974 r. istnieje pomiędzy nią a stroną pozwaną umowa najmu.

Strona pozwana stała na stanowisku, iż w związku z nabyciem przez powódkę uprawnień najemcy w 2011 r., a także podstawy nabycia uprawnienia najemcy określonej jako art. 680 ¹ § 2 k.c., bonifikata nie może zostać naliczona i wykup lokalu możliwy jest za 100 % wartości rynkowej. Wskazano też, że lokal, który przydzielony został w 1974 r. mężowi powódki, pozostawał w dyspozycji jednostki MSW i miał charakter lokalu funkcyjnego. Sposób przydziału lokalu – tj. decyzja administracyjna, wydana na podstawie przepisów szczególnych i oddanie go funkcjonariuszowi, a następnie emerytowi policyjnemu potwierdza, że J. B. (2) przysługiwało uprawnienie do zajmowania przedmiotowego lokalu, jednak dopiero na mocy porozumienia z dnia 04 sierpnia 2009 r. Komendant Główny Policji zrzekł się prawa do dyspozycji niektórymi lokalami, w tym również przedmiotowym lokalem, czego było efektem zawarcie z mężem powódki umowy najmu.

W ocenie Sądu pierwszej instancji rację miała powódka, twierdząc, że stosunek najmu trwa nieprzerwalnie do dnia dzisiejszego albowiem od 2009 r. jest kontynuowany na podstawie umowy najmu. Sąd Rejonowy dodał też, że gmina, zawierając aneks do umowy najmu po śmierci najemcy męża powódki sama wskazała na umowę najmu z dnia 18 grudnia 1974 r.

Sąd Rejonowy, oceniając materiał dowodowy, doszedł do przekonania, iż podstawą prawą sporu pomiędzy stronami jest przepis art. 9 ust. 3 prawa lokalowego z 1974 r., z którego jasno wynika, że małżonkowie wspólnie zajmujący lokal mieszkalny są z mocy prawa najemcami tego lokalu, chociażby umowa najmu została zawarta tylko przez jednego z nich lub przydział lokalu nastąpił na rzecz jednego z małżonków.

Jednolita wykładnia powyższego przepisu wskazuje, że ma on zastosowanie niezależnie od tego czy umowa najmu została zawarta, czy też przydział lokalu nastąpił w czasie trwania małżeństwa lub przed jego zawarciem. Przepis powyższy stanowi, iż współmałżonek zajmujący wspólnie lokal mieszkalny staje się z „mocy samego prawa” najemcą lokalu. Nie jest wiec potrzebne wydanie przydziału lokalu na rzecz małżonka. Małżonek może w razie sporu żądać ustalenia przez Sąd, że stał się najemcą lokalu mieszkalnego podlegającego szczególnemu trybowi najmu na podstawie art. 9 ust.3 prawa lokalowego z 1974 r. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 1979 r , I CR 257/79).

Nie ulegało wątpliwości Sądu I instancji, że przydział przedmiotowego lokalu na rzecz małżonka powódki nastąpił w czasie trwania małżeństwa, tj. 18 grudnia 1974 r., a także, iż lokal od początku służył do zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych rodziny. Powódka nigdy nie zrzekła się prawa do zajmowanego lokalu i korzysta z niego do chwili obecnej.

W związku z tym Sąd Rejonowy orzekł jak w punkcie I wyroku, ustalając, że stosunek prawny pomiędzy powódką a stroną pozwaną istnieje od dnia 18 grudnia 1974 r., tj od daty kiedy J. B. (2) otrzymał przydział lokalu .

Podstawę orzeczenia o kosztach procesu zawartego w punkcie 2 wyroku stanowił art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wniosła strona pozwana, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając mu naruszenie prawa materialnego tj. art. 9 ust. 3 ustawy Prawo lokalowe poprzez jego zastosowanie w sytuacji, gdy przedmiotowy lokal pozostawał w dyspozycji Komendanta Stołecznego Policji w dniu 18 grudnia 1974 r., stąd zastosowanie do niego miał art. 36 ust. 1 ustawy o służbie funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej z dnia 31 stycznia 1959 r.

Jednocześnie strona apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od powódki kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja strony pozwanej zasługiwała na uwzględnienie.

Na wstępie kilka drobnych uwag co do uzasadnienia Sądu Rejonowego, które napisane jest niepoprawnie pod względem językowym i gramatycznym oraz zawiera drobne, acz istotne błędy. W pierwszym zdaniu ustaleń Sąd pisze, że związek małżeński Państwo B. zawarli w 1995 r., podczas, gdy już wcześniej Sąd wskazywał na rok 1955. Ponadto powódka i jej mąż nie mogli od dnia zawarcia związku zamieszkiwać przy ul. (...), ponieważ przydział pochodził z roku 1974 r. – jest to zatem ustalenie nielogiczne. Uzasadnienie zawiera także zbędne powtórzenie – dotyczy to okoliczności, iż w 1974 r. przydzielono J. B. (2) lokal. Niezrozumiałe jest też określenie z części rozważań, że „ stosunek ten trwa nieprzerwalnie do dnia dzisiejszego albowiem od roku 2009 jest kontynuowany na podstawie umowy najmu z 2009 r.”.

Sąd Okręgowy zgadza się przede wszystkim z zarzutem postawionym przez (...) W. co do naruszenia prawa materialnego – dotyczy to zarówno przepisu art. 9 ust. 3 ustawy Prawo lokalowe, jak i przepisu art. 36 ust. 1 ustawy o służbie funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej. Ponadto Sąd Okręgowy widzi także naruszenie art. 189 k.p.c. w zakresie istnienia interesu prawnego po stronie powódki co do żądania ustalenia, jakiego domaga się w pozwie. Ponieważ jest to w zasadzie przepis prawa materialnego, to z urzędu okoliczność ta podlegała rozważeniu w instancji odwoławczej.

W przekonaniu Sądu Okręgowego nie budzi wątpliwości to, że na dzień dzisiejszy stosunek prawny pomiędzy powódką a (...) W. istnieje. Powoduje to tyle, że niezasadnym było wytoczenie powództwa w oparciu o przepis art. 189 k.p.c. Przypomnieć bowiem należy, że w drodze powództwa o ustalenie można dochodzić jedynie ustalenia istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego. Interes prawny w wytoczeniu powództwa w oparciu o w/w regulację zachodzi zatem wówczas, gdy istnieje niepewność danego prawa lub stosunku prawnego, zarówno z przyczyn faktycznych, jak i prawnych. Ustalenie od kiedy istnieje stosunek prawny jest w przekonaniu Sądu Okręgowego ustaleniem dotyczącym faktu. Ponadto jedyny interes, jaki posiada powódka w tej sprawie, to interes ekonomiczny, bowiem wyrok o takiej treści umożliwiłby jej wykup mieszkania po niższej cenie. Taka sytuacja nie mieści się zatem w regulacji przepisu art. 189 k.p.c. Rację od początku miała więc strona pozwana, że powództwo wytoczone przez K. B. (1) było niedopuszczalne.

Sąd Okręgowy nie kwestionuje, że zarówno powódka, jak i wcześniej jej mąż mieli tytuł prawny do lokalu, jednak nie był to tytuł prawny w postaci umowy najmu. Wszystkie przepisy tzw. pragmatyk zawodowych, dotyczące czy to funkcjonariuszy milicji (obecnie policji), żołnierzy, czy innych służb jak np. CBA, CBŚ to przepisy stanowiące lex specialis to kodeksu cywilnego. Przepisy te regulują kwestie dotyczące mieszkań funkcjonariuszy na gruncie stosunku administracyjno-prawnego. Ma to także zastosowanie do sytuacji małżeństwa B.. J. B. (2) otrzymał lokal jako mieszkanie służbowe, będąc funkcjonariuszem milicji. Podkreślić w tym miejscu należy, że okoliczność, iż mąż powódki był funkcjonariuszem tej służby została podniesiona w piśmie strony pozwanej, bowiem powódka nie wskazywała jaki był stosunek stanowiący podstawę przyznania mężowi lokalu w drodze przydziału – trudno zatem było sądowi ustalić jakie przepisy należało stosować.

W przekonaniu Sądu Okręgowego nie można się w żadnym wypadku zgodzić z twierdzeniem, aby od 1974 r. strony łączył stosunek najmu. Mąż powódki otrzymał przydział w formie decyzji administracyjnej, wydanej na podstawie rozporządzenia właściwego Ministra. W tym samym trybie następowała zmiana lokali służbowych oraz wykwaterowanie czy eksmisja. Dopiero w roku 2009 kiedy przedmiotowy lokal wrócił do zasobów (...) W., można było przejść na stosunek cywilno-prawny. Powoduje to tyle, że dopiero od 2009 r. można przyjąć, że powódce przysługuje tytuł prawny w postaci umowy najmu bowiem (...) W. niezwłocznie zawarło umowę najmu najpierw z mężem powódki, a później bezpośrednio z nią. Rzeczywiście też, nawet jeśli pierwsza umowa (ta z 2009 r.) zawarta była jedynie z mężem powódki, to i tak była ona współnajemczynią lokalu, ale także dopiero od 2009 r. Nie ma mowy o kontynuacji stosunku najmu, bowiem 2009 r. to czas, kiedy prawo powstało z przekształcenia z innego tytułu prawnego.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy dokonał zupełnie odmiennej oceny prawnej sprawy, wskazując, że ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji są w zasadzie prawidłowe i poza wspomnianymi na wstępie uwagami, nie budzą wątpliwości i zastrzeżeń. Konsekwencją tej odmiennej oceny jest zmiana wyroku, do czego doszło na podstawie przepisu art. 386 § 1 k.p.c. W przekonaniu Sądu Okręgowego powództwo podlegało więc oddaleniu jako nieuzasadnione.

O kosztach postępowania zarówno przed Sądem pierwszej jak i drugiej instancji Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. uznając, że zaistniały szczególne okoliczności pozwalające na odstąpienie od ogólnej zasady odpowiedzialności za wynik sporu. Sąd miał tu uwadze nie tylko trudną sytuację finansową powódki oraz jej wiek, ale także całokształt okoliczności sprawy, w tym w szczególności przekonanie powódki o słuszności jej racji. Powódka już na początkowym etapie postępowania wykazała, że nie ma wiedzy prawnej i rozeznania, stąd konieczne było przyznanie jej pełnomocnika z urzędu.

Niezależnie od powyższego Sąd nakazał przyznać na rzecz pełnomocnika z urzędu ustanowionego w sprawie z rachunku Skarbu Państwa kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego oraz kwotę 90 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa przed Sądem drugiej instancji. Obie kwoty zostały powiększone o należny podatek VAT.