Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 kwietnia 2011 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w II Wydziale Karnym w składzie:

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej del. do Prok. Apelacyjnej Beaty Lorenc - Kociubińskiej

po rozpoznaniu w dniu 21 kwietnia 2011 r.

sprawy M. S.

o odszkodowanie i zadośćuczynienie

z powodu apelacji wniesionej przez wnioskodawcę

od wyroku Sądu Okręgowego w Legnicy

z dnia 11 stycznia 2011 r. sygn. akt III Ko 147/09

I. utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok w stosunku do M. S.;

II. stwierdza, że koszty postępowania odwoławczego ponosi Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

M. S. złożył w Sądzie Okręgowym w Legnicy wniosek o odszkodowanie w wysokości 20 000 złotych i 20 000 zł zadośćuczynienia, wynikłe z niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania w okresie od 12 listopada 2002 roku do 14 lutego 2003 roku w sprawie Sądu Rejonowego w Opolu o sygnaturze akt VII K 104/06.

W tej sprawie M. S. został prawomocnie uniewinniony wyrokiem Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 29 kwietnia 2009 roku ( sygnatura akt VII K 104/06).

Sąd Okręgowy w Legnicy, wyrokiem z dnia 11 stycznia 2011 roku ( sygnatura akt III Ko 147/09), rozstrzygnął:

I.  zasądził od Skarbu Państwa rzecz M. S., tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne tymczasowe aresztowanie w sprawie Sądu Rejonowego w Opolu o sygn. akt: II K104/06 od 12 listopada 2002 r. do 14 lutego 2003 r. kwotę 13.000 zł z ustawowymi odsetkami od daty uprawomocnienia się niniejszego wyroku,

II.  dalej idący wniosek oddalił.

III.  kosztami sądowymi obciążył Skarb Państwa.

Z wyrokiem tym nie pogodził się wnioskodawca, w którego imieniu apelację wniósł pełnomocnik.

Pełnomocnik zaskarżył wyrok, jak napisano w apelacji „w części na korzyść wnioskodawcy M. S. i zarzucił: obrazę przepisów postępowania mających bezpośredni wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, a mianowicie:

1)  art. 4 k.p.k. przez zaniechanie uwzględnienia ważkich okoliczności rozpatrywanej sprawy, które wpłynęły na zakres krzywd doznanych przez wnioskodawcę, co miało istotne znaczenie dla wysokości zasądzonego zadośćuczynienia,

2)  art. 552 § 4 k.p.k. poprzez uznanie, że:

a)  przyznana na rzecz M. S. tytułem zadośćuczynienia za niesłuszne tymczasowe aresztowanie kwota 3.000 zł jest odpowiednia,

b)  ustawowe odsetki od przyznanego na rzecz M. S. odszkodowania jak i zadośćuczynienia powinny być liczone od dnia uprawomocnienia się w/w wyroku.

Podnosząc te zarzuty pełnomocnik wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku w części dotyczącej zasądzonego na rzecz wnioskodawcy M. S. zadośćuczynienia przez podwyższenie jego wysokości do kwoty 12.000 zł,

2.  zmianę zaskarżonego wyroku w części dotyczącej zasądzonych na rzecz wnioskodawcy M. S. odsetek ustawowych od zasądzonych kwot odszkodowania i zadośćuczynienia przez zasądzenia ich od dnia złożenia wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie na niesłuszne aresztowanie,

3.  zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika kosztów zastępstwa procesowego na obie instancje według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy M. S. nie jest zasadna.

Z ugruntowanego stanowiska doktryny oraz licznych rozstrzygnięć w praktyce wiadomo, że Skarb Państwa odpowiada za niewątpliwe niesłuszne tymczasowe aresztowanie nie na zasadzie winy, lecz na zasadzie ryzyka. Prawomocne rozstrzygnięcie uniewinniające przemawia zatem za uznaniem w zasadzie każdego tymczasowego aresztowania oskarżonego za niesłuszne, jednak odpowiedzialność Skarbu Państwa oparta na zasadzie ryzyka wchodzi w grę jedynie w sytuacjach stwierdzenia niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 12 marca 2008 roku, II AKa 36/08, LEX nr 399959).

Z niekwestionowanych ustaleń faktycznych poczynionych w tej sprawie przez Sąd Okręgowy wynika, że: „ w toku rozprawy wnioskodawca przyznał, że przed tymczasowym aresztowaniem ukrywał się, bo prokuratura nie wyraziła zgody na jego przesłuchanie z ‘wolnej stopy’ ” (strona 2 uzasadnienia zaskarżonego wyroku; zeznania wnioskodawcy – karta 126 o., akt). Z akt sprawy wiadomo, że tymczasowe aresztowanie M. S. zastosowano właśnie dlatego, że podejrzany ukrywał się ( karty 38-39 i 69-73 akt). Jednocześnie postanowiono o poszukiwaniu M. S. listem gończym ( karta 41 akt). Na tej właśnie podstawie podejrzanego zatrzymano 12 listopada 2002 roku i osadzono w Zakładzie Karnym we W., a następnie w Areszcie Śledczym w P.. Postanowieniem z dnia 14 lutego 2003 roku uchylono zastosowany wobec M. S. środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania ( karty 75-76 akt). Tego samego dnia podejrzany został zwolniony z Aresztu Śledczego w P. ( karta 77 akt).

Sąd Rejonowy w Opolu, wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2009 roku ( sygnatura akt VII K 104/06), uniewinnił oskarżonego M. S. od popełnienia wszystkich zarzucanych mu czynów ( karty 87-108 akt). Sąd Okręgowy w Opolu, wyrokiem z dnia 27 października 2009 roku ( sygnatura akt VII Ka 607/09), utrzymał w mocy zaskarżony – apelacją prokuratora – wyrok Sądu Rejonowego ( karta 119-125 akt).

W świetle tych okoliczności trzeba sformułować następujący wniosek.

Za niewątpliwie niesłuszne, w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k., należy uznać także tymczasowe aresztowanie zastosowane wobec oskarżonego (podejrzanego) z powodu ukrywania się, o ile w rezultacie postępowania zapadło prawomocne rozstrzygnięcie: uniewinniające, umarzające postępowanie, warunkowo umarzające postępowanie albo skazujące i odstępujące od wymierzenia kary. W takiej sytuacji, do określenia wysokości należnego odszkodowania za poniesioną szkodę, będzie miała zastosowanie reguła art. 362 k.c., co per analogiam wynika z art. 553 § 3 k.p.k. Natomiast na wysokość zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę ( art. 445 k.c.), powinien mieć wpływ także stopień przyczynienia się poszkodowanego do powstania faktu, z którego wynikła krzywda. Oznacza to możliwość ustalenia, że przyczynienie się oskarżonego do swojego tymczasowego aresztowania jest tego rzędu, który wyklucza zasądzenie odszkodowania i przyznanie zadośćuczynienia, gdyż inaczej raziłoby to oczywistą niesprawiedliwością.

Krytyka zaskarżonego wyroku w oparciu o to, że przyznana M. S. suma tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę jest nieodpowiednia, jest niezasłużona.

Sąd Apelacyjny zgadza się z cytowanymi przez skarżącego w uzasadnieniu apelacji rozstrzygnięciami Sądów Apelacyjnych. Tyle tylko, że rozstrzygnięcia te nie pełni przystają do stanu faktycznego ustalonego w niniejszej sprawie. Otóż skarżący w ogóle pomija tę okoliczność, którą – jak wcześniej podkreślono – Sąd Okręgowy miał obowiązek wziąć pod uwagę miarkując sumę zadośćuczynienia, tzn. znaczny stopień przyczynienia się M. S. do swojego tymczasowego aresztowania (wprost mowa jest o tym na stronach 5 i 6 uzasadnienia zaskarżonego wyroku).

Stosownie do treści art. 445 § 1 k.c. (stosowanego posiłkowo w sprawach o ustalenie wysokości zadośćuczynienia) zadośćuczynienie winno być odpowiednie i odnosić się do krzywdy wyrządzonej wnioskodawcy. Ustalenie konkretnej kwoty tytułem zadośćuczynienia jest więc ze swej istoty objęte sferą swobodnej oceny sędziowskiej, co oczywiście nie może oznaczać dowolności. Zadośćuczynienie jako forma rekompensaty za krzywdy i dolegliwości moralne oraz fizyczne powinno być mierzone ich dolegliwością, ale i współczesnym standardem społeczeństwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2009 r., WA 24/09, OSNwSK 2009/1/1524).

Oceny owej "odpowiedniości", o której mowa w art. 445 § 1 k.c. dokonywać można jedynie w odniesieniu do ostatecznej wielkości przyznanego zadośćuczynienia, a nie do metody, na podstawie której je ustalano. Podkreślić należy, że Sąd Okręgowy wysokości zadośćuczynienia nie wyliczył jako prostego ilorazu średniej miesięcznej i ilości miesięcy stosowania tymczasowego aresztowania. Wziął pod uwagę dodatkowe czynniki związane przede wszystkim z realiami pobytu w areszcie M. S.. i dopiero wówczas określił ostateczną sumę zadośćuczynienia (strona 6 uzasadnienia).

Uwzględniając te wszystkie okoliczności nie można stwierdzić, że przyznana w zaskarżonym wyroku M. S. suma pieniężna nie stanowi odpowiedniego zadośćuczynienia za krzywdę moralną i cierpienia fizyczne przez niego poniesione. Oczywiście Sąd pierwszej instancji mógł swoje stanowisko w tym zakresie szerzej umotywować, ale z faktów przytoczonych przez Sąd na uzasadnienie wysokości świadczenia wynika, że uwzględniono wszystkie istotne okoliczności, które pozwoliły bezbłędnie miarkować wysokość zadośćuczynienia.

Nie ma racji skarżący także wówczas, kiedy kwestionuje rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w przedmiocie dnia, od którego zasądzono odsetki.

Otóż w orzekaniu o odsetkach od odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne aresztowanie nie ma zastosowania reguła z art. 481 k.c. Dłużnik ( Skarb Państwa) nie jest w zwłoce od czasu złożenia wniosku, bo nie wie, jaką kwotę ma płacić i dopiero orzeczenie sądu tę kwotę oznacza.

Odsetki są należne tylko za okres opóźnienia świadczenia wymagalnego, rozpoczynający się z chwilą prawomocności orzeczenia sądowego, stanowiącego podstawę zapłaty. Mimo cywilnego charakteru tego zobowiązania nie stosuje się tu zasady odpowiedzialności kontraktowej, bo prokurator nie może uznać roszczenia. Nie stosuje się zasady odpowiedzialności deliktowej, odpowiedniej gdy sprawca wyrządza szkodę czynem niedozwolonym, bowiem wtedy rozmiar szkody jest znany już w chwili jej wyrządzenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 października 2007 roku, II AKa 148/07, KZS 2007/10/60, Prok.i Pr.-wkł. 2008/4/38).

Skoro nie zyskały aprobaty Sądu Apelacyjnego wszystkie zarzuty podniesione w apelacji, należało orzec jak na wstępie.

Orzeczenie o kosztach postępowania odwoławczego odpowiada zasadzie wyrażonej w art. 554 § 2 k.p.k.