Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 lipca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 lipca 2016 r. w Gliwicach

sprawy A. C. (C.)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o wyrównanie ekwiwalentu pieniężnego

na skutek odwołania A. C.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

z dnia 14 grudnia 2015r. i 17 maja 2016r. nr (...)

oddala odwołanie.

(-) SSO Joanna Smycz

Sygn. akt: VIII U 235/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 14 grudnia 2015r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w Z. odmówił ubezpieczonej A. C. prawa do wypłaty wyrównania do pełnej kwoty ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla za 2014r. potrąconego ze świadczenia zmarłego męża w okresie od września 2014r. do stycznia 2015r.

W odwołaniu ubezpieczona domagała się zmiany ww. decyzji oraz wypłaty wyrównania ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do węgla za 2014r.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o odrzucenie odwołania, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko. ZUS zaznaczył, iż organ rentowy nie jest nie jest decydentem w kwestii zasad dotyczących wypłaty ekwiwalentu węglowego.

Sąd Okręgowy – Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G. ustalił następujący stan faktyczny:

Mąż ubezpieczonej K. C. pracował jako górnik w KWK (...) w okresie od 31 maja 1966r. do 30 czerwca 1991r., następnie pobierał emeryturę górniczą. Jednocześnie wypłacano mu również ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla przysługującego emerytom. Od września 2015r. do stycznia 2016r. organ rentowy wstrzymał wypłatę świadczenia .

W dniu 31 marca 2015r. K. C. zmarł. Odwołująca jest jedynym spadkobiercą po zmarłym, co zostało stwierdzone postanowieniem Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 14 lipca 2015r., sygn. akt I Ns 1225/15. Odwołująca pobiera własną emeryturę, nie pobiera żadnych świadczeń po mężu.

Skarżąca dnia 15 listopada 2015r. wystąpiła z wnioskiem o wypłatę do pełnej kwoty ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla za rok 2014 potrąconego ze świadczenia zmarłego K. C. w okresie od września 2014r. do stycznia 2015r.

W odpowiedzi organ wydał zaskarżoną decyzję odmowną z dnia 14 grudnia 2015r. W uzasadnieniu decyzji ZUS podniósł, iż świadczenie o które ubiega się odwołująca jej nie przysługuje, bowiem wypłata wyrównania nie przysługuje w ramach świadczeń niezrealizowanych przez osobę uprawnioną, zaś w dniu 31 marca 2015r. nastąpił zgon osoby uprawnionej – męża ubezpieczonej, który nie wnosił o wypłatę wyrównania.

Ponadto organ poinformował, iż ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy nie jest wypłacany z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a jest finansowany z dotacji celowej budżetu państwa, zgodnie z decyzją Ministerstwa Finansów oraz porozumieniem zawartym przez (...) SA w K. a organizacjami związków zawodowych.

Następnie, decyzją z dnia 17 maja 2016r. ZUS uchylił decyzję z dnia 14 grudnia 2015r. oraz uściślił, iż ustawa z dnia 7 września 2007r. o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego w latach 2008-2015 oraz przepisy wykonawcze rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 27 czerwca 2008r. w sprawie szczegółowych warunków przyznawania i wykorzystania dotacji budżetowej jednoznacznie wskazują ZUS jedynie jako organ wypłacający ekwiwalent z tytułu bezpłatnego węgla, zaś żaden z wymienionych wyżej aktów prawnych nie przewiduje wypłaty niezrealizowanych świadczeń, brak w nich także odnośnika do art. 136 ustawy emerytalnej dotyczącego wypłaty świadczeń członkom rodziny zmarłego.

Powyższy stan faktyczny jest w zasadzie bezsporny i wnika wprost z akt organu rentowego dołączonych do akt niniejszej sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie ubezpieczonej nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 8 ustawy z dnia 7 września 2007r. o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego (Dz. U. z 2016r., poz. 704):

1. Przedsiębiorstwo górnicze, którego podstawowym przedmiotem działalności jest prowadzenie likwidacji kopalni, zabezpieczenie kopalń sąsiednich przed zagrożeniem wodnym, gazowym oraz pożarowym, w trakcie i po zakończeniu likwidacji kopalni, zagospodarowywanie majątku likwidowanej kopalni, zbędnego majątku przedsiębiorstwa górniczego, tworzenie nowych miejsc pracy, w szczególności dla pracowników likwidowanej kopalni, wykonuje te czynności z dotacji budżetowej oraz innych źródeł finansowania, jeżeli likwidację tej kopalni rozpoczęto przed dniem 1 stycznia 2019 r.

2. Prowadzenie likwidacji kopalń, których likwidację rozpoczęto przed dniem 1 stycznia 2019 r., zadania związane z zabezpieczeniem kopalń sąsiednich przed zagrożeniem wodnym, gazowym oraz pożarowym w trakcie i po zakończeniu likwidacji kopalni oraz zadania związane z naprawianiem szkód wywołanych ruchem zlikwidowanego zakładu górniczego, w tym szkód powstałych w wyniku reaktywacji starych zrobów, są finansowane z dotacji budżetowej.

3. W przypadku gdy likwidację kopalni rozpoczęto po dniu 1 stycznia 2019 r., przedsiębiorstwo górnicze finansuje likwidację kopalni z funduszu likwidacji zakładu górniczego w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze.

4. Środki funduszu, o którym mowa w ust. 3, mogą być gromadzone również w postaci bonów skarbowych i obligacji emitowanych lub gwarantowanych przez Skarb Państwa.

5. Minister właściwy do spraw energii określi, w drodze rozporządzenia:

1) szczegółowe warunki i tryb przyznawania oraz wykorzystania dotacji budżetowej przeznaczonej na finansowanie likwidacji kopalń, zabezpieczenie kopalń sąsiednich przed zagrożeniem wodnym, gazowym oraz pożarowym, w trakcie i po zakończeniu likwidacji kopalni, naprawiania szkód wywołanych ruchem zakładu górniczego, w tym szkód powstałych w wyniku reaktywacji starych zrobów i działań wykonywanych po zakończeniu likwidacji kopalń,

2) tryb rozliczania przyznanej dotacji budżetowej,

3) szczegółowe warunki powodujące cofnięcie lub czasowe wstrzymanie wypłaty przyznanej dotacji budżetowej

– biorąc pod uwagę zadania wykonywane w trakcie i po zakończeniu likwidacji kopalni, zapewnienie bezpieczeństwa kopalni oraz upraszczanie systemu odwadniania, a także naprawianie szkód wywołanych ruchem zakładu górniczego.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 27 czerwca 2008r. w sprawie szczegółowych warunków przyznawania i wykorzystania dotacji budżetowej przeznaczonej na finansowanie ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla, bezpłatnego węgla w naturze oraz rent wyrównawczych (Dz. U. z 2008r., poz. 753) uchylone z dniem 30 czerwca 2016r., w §2 pkt. 1 podpunkcie a stanowi, iż ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o emerytach i rencistach należy przez to rozumieć byłych pracowników, o których mowa w art. 12 ust. 1 ustawy o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego w latach 2008-2015 oraz wdowy, wdowców i sieroty, mających ustalone prawo do renty rodzinnej po byłych pracownikach tych kopalń.

W punkcie drugim tego rozporządzenia wskazano, iż przez ekwiwalent należy rozumieć należny emerytom i rencistom ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla.

Z kolei pomyśli §4 tego rozporządzenia przedsiębiorstwo górnicze występuje z wnioskiem do ZUS o wypłatę ekwiwalentu po uzyskaniu od emeryta lub rencisty pisemnego oświadczenia o rezygnacji z uprawnienia do pobierania bezpłatnego węgla w naturze.

Art. 136 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016r., poz. 887) w art. 136 stanowi, iż w razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia określone ustawą, świadczenia należne jej do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku - małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku - innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba. Osoby te mają prawo do udziału w dalszym prowadzeniu postępowania o świadczenia, nieukończonego wskutek śmierci osoby, która o te świadczenia wystąpiła.

Roszczenia o wypłatę świadczeń, o których mowa wyżej, wygasają po upływie 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, której świadczenia przysługiwały, chyba że przed upływem tego okresu zgłoszony zostanie wniosek o dalsze prowadzenie postępowania.

Kwestia sporna w niniejszej sprawie sprowadza się do ustalenia, czy odwołująca jest uprawniona do wypłaty wyrównania ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla przysługującego jej zmarłemu mężowi za okres od września 2014r. do stycznia 2015r.

Celowym będzie powołanie się w niniejszej sprawie na orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Katowicach, które w sposób kompleksowy omawia powyższą kwestię. Odnosząc się do aktów prawnych kształtujących uprawnienie do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla Sąd Apelacyjny w Katowicach wskazał, iż „prawa takie przewidywały kolejne układy zbiorowe pracy dla przemysłu górniczego, zmieniały się jedynie nieznacznie podmioty przystępujące do powyższych układów oraz zakres tych uprawnień. Generalną zasadą było jednak przyznawanie prawa do deputatu dla emerytów i rencistów zakładów pracy objętych układami zbiorowymi pracy, choć w mniejszym wymiarze niż miało to miejsce w odniesieniu do pracowników. I tak, Układ Zbiorowy Pracy dla (...) Węglowego z dnia 1 lutego 1980r. przewidywał uprawnienia do bezpłatnego węgla w naturze zamieszkałym w kraju emerytom i rencistom w wymiarze 2,5 tony rocznie. Powyższy układ utracił moc obowiązującą z dniem 31 grudnia 1991r., a to w związku z treścią art. 45 nowego Układu Zbiorowego Pracy dla emerytów i rencistów oraz innych osób nie będących pracownikami – w oparciu o art. 22 Układu. Dalej, w związku z utratą mocy układów zbiorowych pracy – w oparciu o treść art. 9 ust 1 ustawy z dnia 29 września 1994r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U.94.113.547) – strony zawierające UZP z dnia 2 grudnia 1991r. zostały zobowiązane do podjęcia działań w celu włączenia uprawnień i świadczeń określonych w Układzie do Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy bądź odstąpienia od tych uprawnień i świadczeń.

W tej sytuacji strony objęte Układem z dnia 21 grudnia 1991r. zawarły protokół dodatkowy w dniu 21 listopada (...)., który w paragrafie 1 zmienił brzmienie art. 22 ust. 2 UZP w ten sposób, że uprawnienia do bezpłatnego węgla w naturze – z zastrzeżeniem art. 41 – przyznał zamieszkałym w tym kraju emerytom w wymiarze:

1)  2,5 tony rocznie, których uprawnienia powstały na podstawie Układu Zbiorowego Pracy dla (...) Węglowego z lutego 1980r. i którzy korzystali z nich w dniu 25 listopada 1995r.,

2)  3,0 tony rocznie, których uprawnienia powstały na podstawie Układu Zbiorowego Pracy dla pracowników zakładów górniczych z dnia 21 grudnia 1991r.

Po myśli art. 441 Układu od dnia 26 listopada 1995r. postanowienia art. 22 Układu nie dotyczyły jednostek, które do dnia 25 listopada 1995r. w swoich zakładowych układach zbiorowych pracy odstąpiły – na podstawie art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 29 września 1994r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. nr 113, poz. 577) – od stosowania świadczeń, o których mowa w art. 22 ust. 2 pkt. 1 w wymiarze i na zasadach określonych w Układzie Zbiorowym Pracy dla PW z dnia 1 lutego 1980r.

Dalsze regulacje w zakresie uprawnień do bezpłatnego węgla zawierały postanowienia ustawy z dnia 26 listopada 1998r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz. U. nr 162, poz. 1112). Artykuł 55 ust. 1 cytowanej ustawy stanowił, iż osobie uprawnionej na podstawie Układu Zbiorowego Pracy do bezpłatnego węgla, która uzyskała emeryturę lub rentę przed dniem 20 grudnia 2002r. przysługuje prawo do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy oprócz emerytury lub renty, wypłaconego przez ZUS ze środków budżetowych. Wspomniany ekwiwalent mógł otrzymać ten, kto pobierał bezpłatnie węgiel w naturze lub jego równowartość pieniężną u pracodawcy objętego reformą górnictwa węgla kamiennego, albo osoba, która na emeryturę lub rentę przeszła od pracodawcy objętego zbiorowym układem pracy. W rozumieniu par. 1 ust 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 30 kwietnia 1999r. w sprawach szczegółowych zasad przyznawania ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do ekwiwalentu i wypłacania tego ekwiwalentu oraz zasad refundowania kosztów deputatów węglowych i rent wyrównawczych, wydane na podstawie art. 55 ust. 5 cytowanej ustawy, emerytami i rencistami górniczymi są emeryci i renciści, którzy byli zatrudnieni w przedsiębiorstwach górniczych, uprawnieni do bezpłatnego węgla na mocy Układu Zbiorowego dla pracowników zakładów górniczych z dnia 21 grudnia 1991r. Ekwiwalent ten wypłacał ZUS na wniosek przedsiębiorstwa górniczego.

Jak wskazał Sąd Okręgowy w Katowicach, nowelizacja przedmiotowego art. 55 ust. 1 ustawy o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej – dokonana ustawą z dnia 21 grudnia 2001r. – ograniczyła zakres przedmiotowy osób uprawnionych do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy wyłącznie do emerytów i rencistów z kopalń całkowicie zlikwidowanych, a więc z wyłączeniem byłych pracowników przedsiębiorstw robót górniczych” (uzasadnienie wyroku z dnia 9 sierpnia 2012r., sygn. akt III AUa 2450/11).

Rozważając zatem istnienie uprawnienia odwołującej do żądanego świadczenia w świetle powyższego orzeczenia, którego wnioski tutejszy Sąd w pełni podziela, uznać należy, iż skarżąca nie znajduje się w kręgu osób uprawnionych do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy, a zatem uprawnienia takiego nie posiada.

Słusznie zatem argumentuje organ rentowy, iż uprawnienie to posiadał jedynie nieżyjący już mąż skarżącej, a skoro odwołująca nie jest uprawniona do pobierania świadczeń po nim, pobiera własną emeryturę, to brak podstaw prawnych do przyznania racji jej żądaniu. Nadto, ZUS zasadnie wskazuje, iż w zarówno w ustawie z dnia 7 września 2007r., jak i w rozporządzeniu z dnia 27 czerwca 2008r. nie przewidziano wypłaty świadczeń niezrealizowanych, zaś K. C. przed śmiercią nie ubiegał się o wypłatę wyrównawczą za deputat węglowy. Ponadto ww. akty prawne nie odnoszą się do art. 136 ustawy emerytalnej, dotyczącego wypłaty świadczeń członkom rodziny zmarłego, a zatem rozumieć należy, iż ustawodawca takich wypłat w ogóle nie przewiduje.

Zatem zaskarżona decyzja organu rentowego jest prawidłowa, zaś żądanie odwołującej nie znajduje poparcia w obowiązujących przepisach prawa, wymienionych powyżej.

Z tych też względów, Sąd – na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. – orzekł jak w sentencji wyroku.

(-) SSO Joanna Smycz