Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 czerwca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Mariusz Łodko

Sędziowie: SA Jan Szachułowicz

SO (del.) Magdalena Sajur- Kordula (spr.)

Protokolant: protokolant Izabela Nowak

po rozpoznaniu w dniu 16 czerwca 2016 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa (...) Księgarni (...)Spółki jawnej z siedzibą w W.

przeciwko E. J.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 11 lutego 2015 r.

sygn. akt IV C 226/14

uchyla zaskarżony wyrok w całości i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

sygn. akt VI ACa 762/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 11 lutego 2015r. w sprawie z powództwa (...) Księgarni (...) spółka jawna z siedzibą w W. przeciwko E. J. o zapłatę, Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1.250.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 1 lutego 2014r. do dnia zapłaty, w pozostałym zakresie powództwo oddalił, zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 11.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, nieuiszczone przez pozwaną koszty sądowe przejął na rachunek Skarbu Państwa (k.203-204).

Sąd I instancji oparł swe rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i rozważaniach prawnych:

W dniu 18 stycznia 2013r. strony zawarły ugodę, na mocy której pozwana oświadczyła, że była księgową spółki, że w wyniku jej działania powstała szkoda na kwotę 1.250.000 zł i że wobec doprowadzenia do tej szkody zobowiązuje się kwotę 1.200.000 zł zwrócić. Uznała swoją odpowiedzialność, uznała swój dług. Natomiast w ugodzie nie jest napisane, kiedy zwróci. Strony tego samego dnia zawarły notarialną umowę przedwstępną. Na mocy tej umowy pozwana i jej mąż A. J. zobowiązali się sprzedać na rzecz powodowej spółki nieruchomość, która była współwłasnością małżonków. Strony ustaliły sposób zapłaty. Cena za nieruchomość wyniosła 1.500.000 zł, przy czym kupujący płacąc cenę miał: po pierwsze- spłacić zadłużenie w wysokości kredytu we frankach szwajcarskich, następnie miał zapłacić pozwanej kwotę 250.000 zł, pozostałą zaś różnicę kupujący miał zapłacić przelewem na rachunek sprzedających, ale sprzedający mieli wyrazić zgodę na na rozliczenie zapłaty części ceny sprzedaży poprzez dokonanie potrącenia wierzytelności przysługującej sprzedającym wobec kupującego. A zatem zapłata za tą nieruchomość miała polegać na tym, że część sumy kupujący zapłacą sprzedającym a część miała być potrącona z wierzytelności wynikającej z ugody. Mimo to, dnia 5 sierpnia 2013r. powodowa spółka zwróciła się z żądaniem do pozwanej o zapłatę kwoty wynikającej z umowy ugody w terminie 7 dni wraz z odsetkami. Na to wezwanie powódka odpowiedziała pismem z dnia 10 sierpnia 2013r., w której powołuje się na umowę notarialną. Żadna ze stron nie wypowiedziała umowy notarialnej. Umowa przyrzeczona miała zostać zawarta do dnia 18 stycznia 2014r. Sąd wydał nakaz zapłaty i w dniu 30 grudnia 2013r. pozwana wniosła zarzuty, gdzie powołała się na umowę przedwstępną. W ocenie Sądu I instancji, argumenty zawarte w zarzutach są prawidłowe. Gdyby Sąd rozstrzygał sprawę przed 18 stycznia 2014r., wtedy uznałby powództwo za przedwczesne. Jednak w dniu wyrokowania umowa przedwstępna nie mogła być już zawarta, gdyż upłynął termin, do której miała być zawarta, a więc- w ocenie Sądu- już nie wiąże. Roszczenie strony pozwanej wynika z ugody. Sąd I instancji podniósł również, że zwrócił pozwanej pismo procesowe z dnia 30 stycznia 2015r. w trybie art. 207 § 3 z uwagi na to, że nie zezwolił na jego złożenie. Sąd oddalił również wnioski dowodowe złożone na rozprawie przez pełnomocnika pozwanej z uwagi na treść art. 493. W zarzutach strona pozwana miała wszelkie możliwości złożyć nie tylko zarzuty dotyczące umowy przedwstępnej, ale również zgłosić wszelkie zarzuty dotyczące braku świadomości, błędu itd. Zwłaszcza, że wtedy gdy była wysyłana korespondencja między stronami pozwana była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. Wnioski dowodowe zgłosiła pozwana za późno, stąd Sąd I instancji je oddalił. Sąd zasądził w całości roszczenie główne, oddalił powództwo częściowo co do odsetek t.j. za okres przed dniem 1 lutego 2014r., z uwagi na to że roszczenie powoda było roszczeniem bezterminowym, więc zgodnie z art. 455 należy zażądać zwrotu należnej kwoty. Tytułem kosztów procesu Sąd zasądził na rzecz powoda kwotę 7.217 zł tytułem kosztów adwokackich i kwotę 4.000 zł tytułem kosztów wpisu sądowego. Strona pozwana powinna jeszcze zapłacić kwotę 11.625 zł na rzecz Skarbu Państwa pozostałej części opłaty od pozwu, ale biorąc pod uwagę sytuację życiową i materialną pozwanej, Sąd I instancji przejął te koszty na rachunek Skarbu Państwa (k.213-215).

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana, zaskarżając go w całości (następnie sprecyzowała, że zaskarża wyrok w pkt 1 i 3). Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie:

1.  art. 207 § 1 i 5 k.p.c. i art. 212 § 1 k.p.c. przez nie wydanie zgody na złożenie i następnie zwrócenie pozwanej jej pisma przygotowawczego złożonego w dniu 30.01.2015r., podczas gdy nie było ku temu podstaw;

2.  art. 493 § 1 k.p.c. poprzez oddalenie wszystkich wniosków dowodowych zgłoszonych przez pozwaną na rozprawie w dniu 11.02.2015r., podczas gdy wnioski te nie były spóźnione, pozwana nie zgłosiła ich w zarzutach od nakazu zapłaty nie ze swojej winy, ich uwzględnienie nie spowodowałoby zwłoki w rozpoznaniu sprawy, ponadto wystąpiły w sprawie wyjątkowe okoliczności;

3.  naruszenie art. 217 § 3 k.p.c., art. 227 k.p.c., art. 232 k.p.c., art. 299 k.p.c. przez pominięcie dowodu z przesłuchania pozwanej, chociaż istniały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy;

4.  nierozpoznanie istoty sprawy poprzez pominięcie merytorycznych zarzutów zgłoszonych przez pozwaną w toku procesu. W związku z powyższym wniosła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów postępowania w pierwszej instancji;

2.  zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów postępowania w drugiej instancji;

3.  ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji (k.232-242).

W dniu 17 kwietnia 2015r. Sąd Okręgowy w Warszawie wydał wyrok w którym uzupełnił wyrok z dnia 17 kwietnia 2015r. w ten sposób, że dodał piąty jego punkt o treści: „uchyla nakaz zapłaty wydany przez Sąd Okręgowy w W. dnia 5 grudnia 2013r. sygn. akt IV Nc 278/13”. (k.253).

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie jako bezzasadnej i o zasądzenie na swoją rzecz kosztów procesu przed sądem II instancji (k.311-322).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się uzasadniona o tyle, o ile prowadziła do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, potwierdził się bowiem zawarty w niej zarzut nierozpoznania przez Sąd istoty sprawy.

Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. poza przypadkami określonymi w § 2 i 3 sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd I instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Nierozpoznanie istoty sprawy odnosi się do roszczenia, które stanowiło podstawę powództwa.

Do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygniecie sądu I instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialno prawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2013r., V CZ 17/13, LEX nr 1360373).

W niniejszym przypadku rozstrzygnięcie Sądu nie zawiera zbadania merytorycznych zarzutów strony pozwanej, co było konsekwencją błędnej decyzji procesowej Sądu I instancji polegającej na dokonaniu, niezgodnie z art. 207 § 3 i 6 k.p.c., zwrotu pisma procesowego pozwanej i nie uwzględnieniu zawartych w nim zarzutów i wniosków dowodowych, co stanowiło również naruszenie art. 493 § 1 k.p.c.

Na mocy art. 207 § 3 k.p.c. zdanie drugie, w toku sprawy złożenie pism przygotowawczych następuje tylko wtedy, gdy sąd tak postanowi, chyba że pismo obejmuje wyłącznie wniosek o przeprowadzenie dowodu. W myśl § 6 powyższego przepisu sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w pozwie, odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie przygotowawczym bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo występują inne wyjątkowe okoliczności. Zgodnie z art. 493 § 1 k.p.c. pismo zawierające zarzuty wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty. W piśmie pozwany powinien wskazać, czy zaskarża nakaz w całości, czy w części, przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy oraz okoliczności faktyczne i dowody. Sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w zarzutach bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo, że występują inne wyjątkowe okoliczności.

Zwrócone pismo przygotowawcze pozwanej, datowane na dzień 30 stycznia 2015r. zawierało nowe zarzuty pozwanej nie zgłoszone wcześniej w piśmie procesowym zawierającym zarzuty od nakazu zapłaty. Nowe twierdzenia i dowody dotyczyły wad oświadczenia woli pozwanej złożonego w ugodzie z dnia 18 stycznia 2013r. Pozwana powołała się na to, że w chwili jego składania znajdowała się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli (art. 82 k.c.). Podała, że wynikało ono z zaburzeń czynności psychicznych (choroba psychiczna) w chwili podpisywania przedmiotowej ugody. Na powyższą okoliczność pozwana przedstawiła m.in. historię choroby z poradni zdrowia psychicznego oraz kartę informacyjną ze szpitala. Powołała się również na to, że swoje oświadczenie woli w ugodzie złożyła pod wpływem bezprawnej groźby (art. 87 k.c.) oraz błędu, co do wysokości zobowiązania (art. 84 k.c.). Do powyższego pisma zostały dołączone oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby datowane na dzień 29 stycznia 2015r. (k.299) oraz oświadczenie w formie aktu notarialnego z dnia 17 stycznia 2014r. o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu (k.304-305).

W sprawie niniejszej odbyła się jedna rozprawa w dniu 11 lutego 2015r., w czasie której przewodniczący zwrócił pismo z 30 stycznia 2015r. pełnomocnikowi pozwanej. Była to równocześnie jedyna rozprawa, na której doszło do jej zamknięcia i w tym samym dniu został wydany wyrok.

Na uwagę zasługuje okoliczność, że zarzuty i dowody zawarte w zwróconym piśmie przygotowawczym w swej zasadniczej części nie mogły być zgłoszone w zarzutach od nakazu zapłaty. Zarzuty zostały złożone w dniu 31 grudnia 2012r. (data nadania), natomiast oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby pochodzi z dnia 29 stycznia 2015r., oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu z dnia 17 stycznia 2014r., zaś historia choroby dotyczy lat 2012- 2014. Uznać należy więc, że strona pozwana z przyczyn niezawinionych przez siebie nie mogła zgłosić nowych zarzutów i dowodów w zarzutach od nakazu zapłaty, gdyż wówczas powołane dowody nie istniały. Uprawdopodobniła ponadto, że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy oraz występują inne wyjątkowe okoliczności. Wniesiono bowiem o dopuszczenie dowodów z dokumentów, z zeznań świadka A. J., z przesłuchania pozwanej oraz dowód z opinii biegłego z zakresu psychiatrii, przy czym świadek i pozwana byli obecni w sądzie, co wynika z protokołu rozprawy (k.200).

Sąd zwracając pismo przygotowawcze z uwagi na brak zgody na jego złożenie i oddalając- w swojej ocenie- spóźnione wnioski dowodowe, zaniechał rozpoznania merytorycznych zarzutów pozwanej. Jak wynika z załączonej do pozwu umowy, strony zawarły ugodę, jednakże gdyby potwierdziły się zarzuty pozwanej, dotyczące wad jej oświadczenia woli, umowa ugody byłaby dotknięta nieważnością i nie można by było wywodzić z niej skutków prawnych. Brak oceny zarzutów pozwanej powoduje, że nie rozpoznano istoty sprawy w odniesieniu do roszczenia powoda. Stąd na mocy art. 386 § 4 k.p.c. Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok,przekazując sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego oparto na mocy art. 108 § 2 k.p.c.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd przyjmie złożone przez pozwaną pismo przygotowawcze, podejmie decyzje odnośnie zgłoszonych wniosków dowodowych i zbada zasadność zarzutów pozwanej opartych na treści art. 82 k.c., 84 k.c., 87 k.c., jak również czy uchylenie się przez pozwaną od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu i groźby nastąpiło w odpowiedniej formie oraz terminie. W świetle poczynionych ustaleń i rozważań oceni następnie zasadność roszczenia powoda.