Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2016 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Elżbieta Zalewska-Statuch

Sędziowie: SSO Iwona Podwójniak

SSO Joanna Składowska

Protokolant : sekr. sąd. Patrycja Tokarek

po rozpoznaniu w dniu 30 listopada 2016 roku w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z powództwa (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K.

przeciwko P. L.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Wieluniu

z dnia 13 kwietnia 2016 roku, sygnatura akt I C 312/16

I.  oddala apelację;

II.  nie obciąża pozwanego P. L. kosztami postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 355/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2016 roku Sąd Rejonowy w Wieluniu
I Wydział Cywilny w sprawie z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. przeciwko P. L. o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną uznał za bezskuteczną względem powoda umowę darowizny z dnia 11 października 2013 r. sporządzoną w formie aktu notarialnego przed notariuszem B. O. w Kancelarii Notarialnej mieszczącej się w K., Rep. A (...), mocą której S. L. darował swojemu synowi - pozwanemu P. L. zabudowaną nieruchomość położoną w O., gmina Ł., stanowiącą działki o numerach ewidencyjnych (...) o łącznej powierzchni 0,7100 ha, dla której Sąd Rejonowy w Kępnie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) - dla ochrony wierzytelności powoda (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z/s w K. wobec S. L. w kwocie 69.150 złotych, wynikającej z obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, orzeczonego wyrokiem Sądu Rejonowego w Kępnie z dnia 25 listopada 2008 r. w sprawie
o sygn. akt II K 26/08, utrzymanego w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w Kaliszu z dnia
19 maja 2009 r., w sprawie o sygn. akt IV Ka 79/09 oraz orzekł o kosztach procesu.

Rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji zostało wydane na podstawie ustaleń, które Sąd Okręgowy podzielił i przyjął za własne, a z których wynika, że powodowi przysługuje względem odpowiadających solidarnie G. G., M. G., J. P. i S. L. wierzytelność w kwocie 69.150 zł, wynikająca z obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, do którego doszło w 2006 r., orzeczonego wyrokiem Sądu Rejonowego w Kępnie z 25 listopada 2008 r. w sprawie o sygn. akt II K 26/08, utrzymanego w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w Kaliszu z 19 maja 2009 r., w sprawie o sygn. akt IV Ka 79/09.

Na podstawie aktu poświadczenia dziedziczenia z 2 października 2013 r. sporządzonego przed notariuszem B. O. w Kancelarii Notarialnej w K.
Rep. A nr (...), S. L. nabył, jako wyłączny spadkobierca po zmarłej 22 marca 2011 r. K. L., zabudowaną nieruchomość położoną w O., gmina Ł., stanowiącą działki o numerach ewidencyjnych (...) o łącznej powierzchni 0,7100 ha, dla której Sąd Rejonowy w Kępnie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...).

Następnie umową darowizny z 11 października 2013 r. sporządzoną w formie aktu
notarialnego przed notariuszem B. O. w Kancelarii Notarialnej w K.,
Rep. A nr 8501/2013 S. L. darował przedmiotową nieruchomość pozwanemu,
z jednoczesnym ustanowienia służebności mieszkania na jego rzecz w zakresie korzystania
z budynku położonego na działce nr (...). Pozwany jest synem S. L..

Dnia 30 października 2009 r. powód wszczął przeciwko dłużnikom egzekucję.
W jej toku ustalono, że S. L. nie pobiera emerytury, renty ani zasiłków. Postanowieniem z 8 stycznia 2016 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Kępnie J. B. zawiesił postępowanie egzekucyjne na wniosek wierzyciela, podstawie art. 820 k.p.c. Wierzytelność przysługująca powodowi została dotychczas zaspokojona tylko w części, tj. co do kwoty 23.500 zł. Sytuacja rodzinna i majątkowa, zawód, zatrudnienie i źródła dochodu dłużnika S. L. wskazują na znikomość egzekucji. W dacie zamknięcia rozprawy przedmiotowa nieruchomość nie była obciążona hipoteką.

Sąd oddalił wnioski dowodowe pozwanego zgłoszone na rozprawie 30 marca 2016 r.
z tego powodu, iż zawnioskowani świadkowie mieli zeznawać na okoliczność objętą
domniemaniem z art. 528 k.c, które ma charakter domniemania niewzruszalnego. Nie mógł być zatem przedmiotem dowodu z rozumieniu art. 227 k.p.c. fakt, który za pomocą zeznań świadków pozwany starał się wykazać.

Sąd uznał za wiarygodne dokumenty prywatne i urzędowe, na podstawie których powód opierał swe twierdzenia o okolicznościach faktycznych uzasadniających żądanie,
tj. że przysługuje mu wobec dłużnika skonkretyzowana wierzytelność o określonej wysokości oraz że doszło między dłużnikiem i pozwanym do zawarcia ubezskutecznianej czynności prawnej. Nie zostały one w żaden sposób zakwestionowane, nadto mają odzwierciedlenie
w treści akt załączonych do niniejszej sprawy: akt karnych, akt księgi wieczystej, akt egzekucyjnych. Zasadnicza część materiału dowodowego nie była więc sporna.

Sąd wskazał, że jakkolwiek w toku postępowania egzekucyjnego w sprawie
Km 950/09 nie zostało wydane formalne postanowienie o umorzeniu postępowania wobec S. L. z uwagi na bezskuteczność egzekucji, niemniej jednak pozwany na rozprawie przyznał, że jego ojciec nie miał - poza nabytą w drodze dziedziczenia - żadnego innego majątku i pracował dorywczo. Oświadczenie to w świetle zebranego w sprawie materiału, zwłaszcza wyniku toczącego się przez ponad 6 lat postępowania egzekucyjnego przeciwko dłużnikowi pozwalało fakt bezskuteczności egzekucji uznać, jeśli nie za przyznany (art. 229 k.p.c), to przynajmniej za niezaprzeczony - ze skutkiem dorozumianego przyznania (art. 230 k.p.c).

Jeśli chodzi o pierwotną wysokość przysługującej powodowi wierzytelności, to w tym zakresie nastąpiło związanie Sądu w trybie art. 11 k.p.c. ustaleniami prawomocnego wyroku karnego. Pozwany nie zaprzeczył też temu, że doszło jedynie do częściowego zaspokojenia wierzyciela, co ma odzwierciedlenie w aktach komorniczych.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo za usprawiedliwione w oparciu o przepis art. 527 kc, art. 528 kc oraz art. 529 kc, gdyż wszystkie warunki objęte dyspozycjami tych przepisów zostały w sprawie spełnione.

Powód na datę dokonania kwestionowanej czynności prawnej miał status wierzyciela, gdyż źródłem zobowiązania dłużnika był czyn niedozwolony z 2006 r.

Dokumentem sporządzonym w formie szczególnej bezsprzecznie powód udowodnił istnienie czynności prawnej między dłużnikiem i pozwanym, w postaci darowizny. Następnie wykazał dokumentami wytworzonymi w toku postępowania egzekucyjnego, długotrwałością oraz wynikiem tego postępowania (wyegzekwowano jedynie część długu, i to wyłącznie od pozostałych dłużników solidarnych), że czynność prawna dłużnika została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli. Wskutek niej dłużnik stał się niewypłacalny, bo zbycie jedynego wartościowego składnika majątku mieściło się w granicach przewidywalności, że może to co najmniej ograniczyć zaspokojenie wierzyciela. Ponadto w obliczu ciążącego na dłużniku obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, uzyskanie prawa własności do nieruchomości w wyniku sporządzonego 2 października 2013 r. aktu poświadczenia dziedziczenia, a następnie pozbycie się tego prawa 9 dni później, nie może być interpretowane inaczej niż ewidentne i celowe pokrzywdzenie powoda.

Przesłanka pokrzywdzenia wierzycieli nie budzi też wątpliwości w kontekście braku hipotecznego obciążenia nieruchomości będącej przedmiotem ubezskutecznianej czynności prawnej.

Sąd wskazał również, iż w sprawie wierzyciel korzystał z domniemań z art. 527 § 3 kc, których pozwany nie obalił, a dotyczących stosunku bliskości opartego na pokrewieństwie. Natomiast dotyczące tej samej przesłanki domniemanie z art. 528 k.c jest niewzruszalne.

Co do bezpłatnego charakteru czynności prawnej, to nie ulega wątpliwości, że umowa uregulowana przepisami art. 888 i nast. k.c z zasady nie wiąże się z uzyskaniem ekwiwalentu dla darczyńcy, nawet gdy równocześnie zostanie ustanowiona na jego rzecz służebność osobista. Zresztą na gruncie tej instytucji, pojęcie nieodpłatności jest szeroko rozumiane (zob. wyrok SN z 16 września 2011 r., IV CSK 624/10, niepubl. i z 14 listopada 2012 r., II CSK 206/12, G.PrawnaNO (...)).

Nie zaistniała także sytuacja z art. 533 k.c. - pozwany nie zaspokoił w toku procesu wierzyciela S. L. w jakiejkolwiek części; nie wskazał też wystarczającego do jego zaspokojenia mienia dłużnika.

Dla oceny roszczenia nie miało znaczenia też to, że nieruchomość, której spór dotyczy, stanowi centrum życiowe pozwanego i wcześniej należała do jego babci. Trudno, zwłaszcza w obliczu źródła zobowiązania dłużników, dopatrzyć się nadużycia prawa przez powoda, który od siedmiu lat nie może doczekać się naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem przez czterech współsprawców.

W rezultacie Sąd uwzględnił w całości powództwo, ubocznie jedynie wskazując,
iż S. L. jest tylko jednym z czterech dłużników odpowiadających solidarnie
w oparciu o normy art.. 441 § 1 i 2 k.c, Innymi słowy, w razie gdyby doszło do zaspokojenia wierzyciela z nieruchomości pozwanego, na fakt ten mógłby się powołać S. L. względem pozostałych dłużników solidarnych, domagając się w ramach regresu przypadających na nich części świadczenia odszkodowawczego, z uwzględnieniem stopnia winy (różnicując poszczególne formy i stopnie natężenia winy), rozmiaru przyczynienia się do powstania szkody oraz innych okoliczności (np. motywy działania, faktyczny udział
w wyrządzonej szkodzie, względy słusznościowe określone w art. 440 k.c).

Na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd obciążył pozwanego, jako przegrywającego spór, obowiązkiem zwrotu przeciwnikowi jedynie części kosztów procesu, tj. całej opłaty sądowej od pozwu oraz 1/2 wynagrodzenia pełnomocnika powoda ustalonego wedle § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ... (Dz.U. poz. 1804) i 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Za takim rozstrzygnięciem przemawiał fakt w ocenie Sądu fakt, iż pozwany jest młodym człowiekiem, w dacie powstania obowiązku naprawienia szkody przez swego ojca był małoletni, poza faktem uczestnictwa w umowie darowizny nie był związany ze stroną powodową jakimkolwiek stosunkiem prawnym. Powyższe uzasadniało zasądzenie jedynie na rzecz wygrywającego przeciwnika kosztów opłaty sądowej od pozwu, która była niezbędna do nadania sprawie biegu i połowy kosztów zastępstwa prawnego, które obecnie są relatywnie wysokie, a ponadto sprawa zakończyła się na pierwszym terminie rozprawy.

Z rozstrzygnięciem Sądu nie zgodził się pozwany wnosząc w apelacji o uchylenie zaskarżonego rozstrzygnięcia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Pozwany zarzucił Sądowi niestaranność w przeprowadzonej rozprawie, naruszenie przepisów prawa procesowego i materialnego poprzez pozbawienie go możliwości dowodzenia poprzez zeznania świadków M. S. i M. K. okoliczności swej niewiedzy o zobowiązaniach ojca.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Rozpoznając apelację Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jako niezasadna podlega oddaleniu.

Sąd drugiej instancji, jako instancja nie tylko kontrolna, lecz także merytoryczna, jest uprawniony i zobowiązany, niezależnie od zarzutów apelacji, do rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału dowodowego i dokonania jego własnej oceny prawnej.
W razie dostrzeżenia błędów powinien naprawić wszystkie stwierdzone naruszenia prawa materialnego popełnione przez sąd pierwszej instancji, bez względu na to, czy zostały wytknięte w apelacji (por. uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2010 r., II PK 346/09, Lex nr 603423).

W kontekście powyższego zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 233 § 1 k.p.c poprzez pozbawienie pozwanego prawa do przeprowadzenia dowodów na okoliczność niewiedzy o długach dotyczył okoliczności pozbawionych doniosłości z punktu widzenia przedmiotu sprawy, skoro przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2000 r., OSNP 2002/4/89). Ocena czy określone fakty mają dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie, zależy nie tylko od tego, jakie to są fakty, lecz także - a nawet w pierwszej kolejności - od tego, jak sformułowana i rozumiana jest norma prawna, która w rozstrzyganej sprawie została zastosowana. Każdy stan faktyczny jest bowiem oceniany w aspekcie określonego przepisu prawa materialnego, które to prawo wyznacza zakres koniecznych ustaleń faktycznych, jakie powinny być w sprawie poczynione i jednocześnie przepisy prawa materialnego mają rozstrzygające znaczenie dla oceny, czy określone fakty, jako ewentualny przedmiot dowodu, mają wpływ na treść orzeczenia (por. wyrok Sądu Okręgowego z dnia 26 lipca 2000 r., I CKN 975/98, Lex nr 50825).

Wychodząc jednak naprzeciw oczekiwaniom pozwanego, który samodzielnie występował w tej sprawie Sąd Okręgowy przychylił się do jego wniosku o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków M. S. i M. K. na okoliczność niewiedzy o zobowiązaniach ojca i na ich podstawie uzupełnia poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne poprzez wskazanie, iż pozwany nie miał wiedzy o zobowiązaniach swego ojca wynikających z prawomocnego wyroku karnego.

Udowodnienie powyższej okoliczności pozostaje jednak bez wpływu na ocenę prawidłowości zaskarżonego orzeczenia.

Przechodząc do oceny trafności zastosowanych przepisów prawa materialnego wskazać należy, że przepis art. 528 k.c., w przypadku gdy osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, uwalnia wierzyciela od konieczności wykazania istnienia po stronie osoby trzeciej jakiejkolwiek przesłanki subiektywnej i nawet wykazanie przez osobę trzecią, że nie wiedziała i mimo dołożenia należytej staranności nie mogła się dowiedzieć o pokrzywdzeniu wierzycieli - nie zwalnia jej od odpowiedzialności wobec wierzyciela (por. wyrok SN z dnia 24 stycznia 2000 r., III CKN 554/98, niepubl.). Stan podmiotowy osoby trzeciej jest zatem w takim przypadku prawnie obojętny, niezależnie od stosunku łączącego dłużnika z osobą trzecią, a do zaskarżenia wystarczające jest spełnienie pozostałych przesłanek z art. 527 § 1 i 2 k.c.

Ponieważ jest bezsporne, że z prowadzonej z majątku dłużnika egzekucji powód nie uzyskał do tej pory zaspokojenia swojej wierzytelności, dokonaną przez Sąd Rejonowy ocenę odnośnie do istnienia przesłanek z art. 527 § 1 k.c. należy uznać za trafną i apelację, jako nie znajdującą uzasadnionych podstaw, oddalić na podstawie art. 385 k.p.c.

Orzekając o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 102 kpc w związku z art. 108 § 1 kpc. Sąd uznał, iż w niniejszej sprawie zachodzi „wypadek szczególnie uzasadniony” w który pozwala Sądowi nie obciążać strony przegrywającej kosztami postępowania. Przy podejmowaniu takiej decyzji Sąd II instancji wziął pod uwagę przede wszystkim istnienie po stronie pozwanej subiektywnego przekonania o niezasadności roszczenia w sytuacji, której wierzytelność powoda podlegająca ochronie wynika z tytułu popełnienia przestępstwa przez dłużnika – ojca pozwanego.

W niniejszej sprawie Sąd dostrzega, że pozwany w swej sytuacji życiowej mógł oczekiwać, że apelacja przyniesie pozytywny dla niego skutek. Sąd miał też na uwadze jego trudną sytuację życiową i majątkową, w związku z czym doszedł do przekonania, że po jego stronie zachodzą okoliczności pozwalające na wyjątkowe odstąpienie od ogólnych reguł rządzących problematyką kosztów procesu.