Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 października 2016 r.

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Adrianna Mongiałło

Protokolant: star. sekret. sądowy Klaudia Treter

po rozpoznaniu w dniu 25 października 2016 r. w Legnicy

sprawy z wniosku M. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.

o ponowne ustalenie kapitału początkowego i o ustalenie wysokości emerytury

na skutek odwołania M. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.

z dnia 28 czerwca 2016 r. znak KPU-1000025090447-2004

z dnia 29 czerwca 2016 r. znak (...)

I.  zmienia decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. z dnia 28 czerwca 2016 roku znak (...)-2004 i 29 czerwca 2016 roku znak (...) w ten sposób, że zobowiązuje organ rentowy do ponownego ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego wnioskodawcy M. S. na podstawie art. 108 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. na rzecz wnioskodawcy kwotę 360 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

sygn. akt VU 851/16

UZASADNIENIE

Decyzją z 28 czerwca 2016r. znak (...)-2004 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. ponownie ustalił wartość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999r. - w kwocie 189945,47 zł oraz decyzją z 29 czerwca 2016r., znak (...), ustalił wnioskodawcy M. S. wysokość emerytury w oparciu o art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na kwotę 2999,60 zł, uwzględniając kwotę składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego z uwzględnieniem waloryzacji w wysokości 192897,06 zł oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego w kwocie 580999,79 zł. Jednocześnie organ rentowy podjął wypłatę emerytury od dnia 1 czerwca 2016r.

Wnioskodawca w odwołaniu od powyższych decyzji podniósł, że organ rentowy w zaskarżonych decyzjach niezasadnie zaniżył wysokość świadczenia w stosunku do kwoty emerytury ustalonej w decyzji organu rentowego z 2 czerwca 2016r. oraz ustalił inną - niższą kwotę kapitału początkowego.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. wniósł o oddalenie odwołania podnosząc, że wysokość emerytury ustalona w zaskarżonej decyzji została ustalona na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej. Powołując się na treść art. 25 ustawy emerytalnej, zgodnie z którą kwoty składek i kapitału początkowego po waloryzacjach przyjmuje się na koniec miesiąca, od którego przysługuje wypłata emerytury, organ rentowy wskazał, że ostateczna kwota świadczenia wyliczana być powinna na dzień podjęcia jego wypłaty, tj. po rozwiązaniu stosunku pracy i złożeniu wniosku o podjęcie wypłaty. Na ten dzień przyjmuje się też średnie dalsze trwanie życia ubezpieczonego. Wobec nabycia prawa do emerytury od 1 czerwca 2016r. organ rentowy ponownie ustalił również wysokość kapitału początkowego.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca M. S. urodził się (...)

Wniosek o emeryturę złożył 15 kwietnia 2016r. W jego rozpoznaniu, na mocy decyzji organu rentowego z 1 czerwca 2016r. ponownie ustalono kapitał początkowy na dzień 1.01.1999r. na kwotę 190653,98 zł, a decyzją z 2 czerwca 2016r. została przyznana wnioskodawcy emerytura od 1 kwietnia 2016r., której wysokość obliczona została zgodnie
z art. 26 ustawy emerytalnej na kwotę 3194,80 zł. Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego z uwzględnieniem ich waloryzacji w wysokości 204422,95 zł oraz kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego ustalona na 624628,41 zł. Średnie dalsze trwanie życia ustalono na 259,50 miesięcy. W decyzji tej organ rentowy poinformował, że wypłata emerytury została zawieszona, ponieważ ubezpieczony kontynuuje zatrudnienie. Organ rentowy wskazał ponadto, powołując się na treść art. 25 ustawy emerytalnej, że wysokość świadczenia ostatecznie obliczona zostanie po rozwiązaniu stosunku pracy i zgłoszeniu wniosku o podjęcie wypłaty świadczenia. W decyzji wskazano też, że do stażu pracy uwzględniono okres nauki zawodu od 1.09.1971r. do 30 sierpnia 1974r.

W dniu 20 czerwca 2016r. ubezpieczony złożył wniosek o podjęcie wypłaty emerytury na podstawie przedłożonego organowi rentowemu świadectwa pracy potwierdzającego, że stosunek pracy z wnioskodawcą został rozwiązany z dniem 17 czerwca 2016r.

Na skutek jego rozpoznania zostały wydane przez organ rentowy decyzje, zaskarżone w niniejszej sprawie: z 28 czerwca 2016r. ponownie ustalająca kapitał początkowy na dzień 1.01.1999r. na kwotę 189945,47 zł i z 29 czerwca 2016r., którą organ rentowy na nowo ustalił wysokość emerytury ubezpieczonego i podjął jej wypłatę z dniem 1 czerwca 2016r. Wysokość emerytury w oparciu o art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ustalono na kwotę 2999,60 zł, uwzględniając kwotę składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego z uwzględnieniem waloryzacji w wysokości 192897,06 zł oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego w kwocie 580999,79 zł. Przyjęto też 258 miesięcy dalszego trwania życia.

d owód : - akta ubezpieczeniowe wnioskodawcy ;

Ustalając na dzień 1 kwietnia 2016r. wartość zwaloryzowanego kapitału początkowego i zaewidencjonowanych na koncie składek, organ rentowy dokonał rocznych waloryzacji za okres od 1999r. do 2013r., a ostatniej waloryzacji kwartalnej składek za IV kwartał 2015r. Dodał też składki niezwaloryzowane. Ustalając na dzień 1 czerwca 2016r. wartość zwaloryzowanego kapitału początkowego i składek, organ rentowy dokonał rocznych waloryzacji składek za okres od 1999r. do 2014r. Wyliczając kwotę zwaloryzowanych składek, organ rentowy przyjął kwoty po dokonaniu ostatniej waloryzacji kwartalnej III kwartał 2015r. i składek niezwaloryzowanych za okres od października 2015r. do maja 2016r.

d owód : - informacja ZUS z 15 . 09.2016 r., k. 34-37 ;

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne.

W rozpatrywanej sprawie stan faktyczny nie był sporny, rozstrzygnięcia wymagało jedynie zagadnienie prawne, sprowadzające się do interpretacji przepisów art. 25 i 25a ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a w szczególności, czy ustalając w zaskarżonej decyzji wysokość emerytury, organ rentowy powinien dokonać na ich podstawie ponownej waloryzacji składek emerytalnych wnioskodawcy oraz kapitału początkowego na innych zasadach niż przy ustalaniu wysokości świadczenia w decyzji o jego przyznaniu. Z tego też względu oddaleniu podlegał wniosek dowodowy ubezpieczonego z opinii biegłego z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Organ rentowy w zaskarżonej decyzji przyjął do obliczeń wysokości świadczenia ponownie ustaloną podstawę obliczenia wysokości emerytury wnioskodawcy, z zastosowaniem art. 26 ustawy emerytalnej oraz uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zgodnych z art. 25 i 25a ustawy według zasad na dzień podjęcia wypłaty emerytury.

Dla porządku należy jedynie wskazać, że stosownie do art. 26 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183 ustawy. Mający zastosowanie z mocy tego odesłania przepis art. 25 ust. 1 wskazuje - jako podstawę obliczenia emerytury - kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zaewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Zasady waloryzacji składek określa art. 25 i 25a ustawy. W świetle art. 25 ust. 3 ustawy, składki podlegają w pierwszym rzędzie waloryzacji rocznej, od dnia 1 czerwca każdego roku, poczynając od waloryzacji za 2000 rok. Zgodnie z art. 25 ust. 4 ustawy, mechanizm waloryzacji ma charakter narastający i oznacza dodawanie kwoty wynikającej z poprzedniej waloryzacji i kwoty składek za dany rok oraz podwyższenie tak uzyskanej sumy wskaźnikiem waloryzacji (pomnożenie jej przez wskaźnik waloryzacji). Wskaźnik waloryzacji jest równy wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do poprzedniego roku powiększonemu o wzrost realny sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do roku poprzedniego. Uzupełniająco art. 25 a przewiduje waloryzację kwartalną kwoty składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację. Zgodnie z art. 25 ust. 3 zd. 2 w wyniku przeprowadzonej waloryzacji stan konta nie może ulec obniżeniu.

Co istotne jednak dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy - powyższy mechanizm dotyczy jednak ustalenia podstawy obliczenia wysokości emerytury, a nie ponownego ustalenia samej wysokości świadczenia poprzez doliczenie składek zgromadzonych po przyznaniu świadczenia, o czym stanowi art. 108 ustawy emerytalnej.

Zgodnie z art. 108 ust. 1 ustawy emerytalnej, jeżeli po dniu, od którego przyznano emeryturę określoną w art. 24 lub 24a, emeryt podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, wysokość świadczenia ulega ponownemu ustaleniu w sposób określony w ust. 2, na mocy którego emerytury obliczone według zasad określonych w art. 26 powiększa się o kwotę wynikającą z podzielenia składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu ustalenia prawa do emerytury, o której mowa w art. 24 i 24a, i zwaloryzowanych zgodnie z art. 25 przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku danego ubezpieczonego w dniu złożenia wniosku o przeliczenie wysokości emerytury, z uwzględnieniem ust. 4 i 5. Podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek zaewidencjonowanych od miesiąca, od którego została podjęta wypłata emerytury po raz pierwszy, do miesiąca poprzedzającego miesiąc zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury (ust. 4) i zasadę tą stosuje się odpowiednio do kolejnych wniosków o ustalenie emerytury w nowej wysokości (ust. 5).

Powyższa regulacja oznacza, że w przypadku kontynuowania zatrudnienia po ustaleniu prawa do emerytury - jak to miało miejsce w przypadku wnioskodawcy - ponowne ustalanie wysokości emerytury wygląda więc w ten sposób, że do kwoty obliczonej w pierwszej decyzji ustalającej wysokość świadczenia zgodnie z art. 26 ustawy, dodawana jest kwota obliczona w sposób wskazany w art. 108 ustawy.

Powyższe stanowisko odnośnie ustalania wysokości przyznanego świadczenia po ustaniu zatrudnienia i złożenia przez ubezpieczonego wniosku o podjęcie wypłaty Sąd Najwyższy wyraził nie tylko w postanowieniu z 6 października 2015r., III UZP 9/15, ale również w postanowieniu z 3 listopada 2015r., III UZP 12/15, w którym jednoznacznie wskazał, oceniając stan faktyczny podobny do okoliczności niniejszej sprawy, iż kwotę emerytury w systemie zdefiniowanej składki (art. 26 ustawy emerytalnej) ustala się tylko raz, tj. albo w dniu nabycia prawa albo w dniu realizacji ryzyka (obecnie rozwiązania stosunku pracy). Tak ustalona emerytura może być już tylko powiększona w przypadku dalszego opłacania składek w sposób podany w art. 108 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W odniesieniu do emerytury nabytej na podstawie art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie ma odpowiednika art. 110 tej ustawy, pozwalającego na ponowne ustalenie świadczenia w sytuacji zawieszenia prawa ze względu na nierozwiązanie stosunku pracy. W dniu wejścia w życie art. 25 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ryzykiem emerytalnym było osiągnięcie wieku emerytalnego, a zatem wypłata emerytury przysługiwała bez konieczności rozwiązania stosunku pracy. Decyzja wydawana była tylko jeden raz i w ustawie nie przewidziano przepisu ustalającego tryb przeliczenia podstawy wymiaru emerytury w systemie zdefiniowanej składki. Wnioskodawca nabył prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z pracą w warunkach szczególnych ( art. 24 w zw. z art. 184 ustawy), a wysokość jego świadczenia obliczona została na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej. Zmiana wysokości emerytury może zatem nastąpić jedynie w oparciu o art. 108 ustawy.

Rozważania zawarte w powyższych orzeczeniach Sądu Najwyższego Sąd Okręgowy w pełni podziela. W tym kontekście wysokość emerytury ubezpieczonego w systemie zdefiniowanej składki ustalona została prawidłowo w kwietniu 2016r., w dniu nabycia przez niego prawa do emerytury. Wówczas ostatnią waloryzacją roczną była waloryzacja przeprowadzona w dniu 1 czerwca 2015r. Niezasadnym było więc traktowanie przez organ rentowy decyzji z 2 czerwca 2016r. jako decyzji ustalającej wysokość emerytury w sposób nieostateczny.

Odnosząc się w tej kwestii do argumentów ZUS o konieczności ponownego obliczenia podstawy wymiaru emerytury z art. 26 ustawy emerytalnej, należy wskazać, że na potrzeby tego przepisu średnie dalsze trwanie życia ustala się nie na dzień wypłaty emerytury, a na dzień osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli wniosek o emeryturę został złożony w miesiącu osiągnięcia tego wieku lub przed miesiącem, w którym został osiągnięty wiek emerytalny, co wynika z treści art. 26 ust. 1 ustawy emerytalnej; ewentualnie na dzień złożenia wniosku o emeryturę, jeżeli wniosek złożono w miesiącach następujących po miesiącu, w którym został osiągnięty wiek emerytalny. Zgodnie z obowiązującym od 1 maja 2015r. ustępem 6 art. 26, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego, do ustalenia wysokości emerytury zgodnie z ust. 1 stosuje się tablice trwania życia obowiązujące w dniu, w którym ubezpieczony osiągnął wiek emerytalny, o którym mowa w art. 24 ust. 1a i 1b oraz w art. 27 ust. 2 i 3. Wskazać również należy, że co do zasady prawo do emerytury powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa ( art. 100 ust. 1 ustawy) to jednak nie jest tożsame z przyznaniem ( wypłatą) świadczenia, do czego z kolei nawiązuje regulacja zawarta w art. 129 ust. 1 ustawy, odnosząc powyższe ( również co do zasady) do miesiąca zgłoszenia wniosku emerytalnego przez ubezpieczonego. Zainicjowanie więc postępowania emerytalnego przedmiotowym wnioskiem powoduje, że decyzja ZUS potwierdzająca uprawnienie do dochodzonego świadczenia jest jednocześnie decyzją ustalającą prawo jego pobierania w określonej ustalonej w decyzji tej wysokości ( por. uchwała 7 sędziów SN z 27.11.1989r.,
III UZP 11/89).

Wobec powyższego Sąd uznał, że organ rentowy nieprawidłowo przeprowadził ponowną waloryzację składek i kapitału początkowego, w tym waloryzację roczną na dzień podjęcia wypłaty zawieszonego świadczenia, tj. na 1 czerwca 2016r. - mimo już raz dokonanego ustalenia wysokości świadczenia ubezpieczonego na dzień jego przyznania 1 kwietnia 2016r. - błędnie uznając w decyzji z 2 czerwca 2016r., że możliwe jest w późniejszym okresie przeliczenie jego wysokości, sprowadzające się w istocie do jego ponownego obliczenia w sposób niekorzystny dla wnioskodawcy. Zdaniem Sądu decyzja z 2 czerwca 2016r. jest ostateczną decyzją ustalającą wnioskodawcy prawo do emerytury w określonej w tej decyzji wysokości, niezaskarżonej przez wnioskodawcę i tym samym obowiązującą. Zastosowany przez ZUS mechanizm ponownego obliczenia wysokości podstawy obliczenia świadczenia w realizacji wniosku o podjęcie wypłaty zawieszonej emerytury jest zatem nieprawidłowy i nie znajdujący oparcia w przepisach. Przyjęty przez ZUS mechanizm ma bowiem zastosowanie przy ustaleniu podstawy wymiaru emerytury, o której mowa w art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, dla osób, które mają ustaloną emeryturę w systemie zdefiniowanej składki po raz pierwszy w czerwcu danego roku. Wnioskodawca miał natomiast przyznane prawo do emerytury i ustaloną wysokość świadczenia decyzją z 2 czerwca 2016r. - poczynając od 1 kwietnia 2016r. Podjęcie wypłaty emerytury ubezpieczonego od 1 czerwca 2016r. nie uzasadniało ponownego obliczenia podstawy wymiaru świadczenia. Stanowisko takie znajduje również akceptację w wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 18 sierpnia 2016r. ( III AUa 343/16), który wskazał, że przepis art. 108 ustawy emerytalnej nie wymaga aby emerytura przyznana po raz pierwszy była pobierana, a następnie dopiero mogła być przeliczona. Wymaga jedynie tego aby prawo było przyznane oraz aby po dniu ustalenia prawa do emerytury emeryt nadal podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. W przypadku wnioskodawcy miało miejsce spełnienie obu przesłanek.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy dokonał zmiany zaskarżonych decyzji poprzez zobowiązanie organu rentowego do ponownego ustalenia wysokości emerytury wnioskodawcy na podstawie art. 108 ustawy emerytalnej, orzekając jak w sentencji wyroku.