Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 października 2013 r.

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 31 października 2013 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa W. S. (1) i M. S.

przeciwko P. S.

o podwyższenie alimentów

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku

z dnia 9 maja 2013 r. sygn. akt IV RC 134/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że podwyższone w nim alimenty na rzecz W. S. (1) określa na kwotę po 500 (pięćset) złotych miesięcznie, zaś alimenty podwyższone na rzecz M. S. określa na kwotę po 400 (czterysta) złotych miesięcznie i oddala powództwo
w pozostałym zakresie;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  znosi wzajemnie między stronami koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

Małoletni powodowie W. S. (1) i M. S. wnosili o podwyższenie zasądzonych na ich rzecz alimentów: z kwoty po 400 zł miesięcznie do kwoty po 800 zł miesięcznie na rzecz W. S. (1) oraz z kwoty po 350 zł miesięcznie do kwoty po 800 z miesięcznie na rzecz M. S. oraz o zasądzenie kosztów procesu.

Pozwany P. S. wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

Sąd Rejonowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 9 maja 2013 roku podwyższył zasądzone wcześniej alimenty na rzecz W. S. (1) z kwoty po 400 złotych miesięcznie do kwoty po 550 złotych miesięcznie oraz na rzecz M. S. z kwoty po 350 złotych miesięcznie do kwoty po 500 złotych miesięcznie. Oddalił powództwo w pozostałym zakresie jako bezzasadne, odstąpił od obciążania pozwanego opłatą sądową, zniósł wzajemnie między stronami koszty zastępstwa procesowego i orzekł o rygorze natychmiastowej wykonalności.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dacie orzekania o alimentach poprzednio, czyli w 2009 roku, kiedy Sąd Apelacyjny w Białymstoku zmienił zawarte w wyroku rozwodowym Sądu Okręgowego w Białymstoku orzeczenie o alimentach i podwyższył je do kwot po 400 i 350 zł miesięcznie.

W dacie orzekania o alimentach małoletnia powódka W. S. (1) miała 7 lat. Uczęszczała do klasy I szkoły podstawowej. Sąd Apelacyjny ustalił miesięczny koszt utrzymania małoletniej na kwotę 500 – 550 zł, w tym wyżywienie 250 zł, ubrania 100 zł, środki czystości 30 zł, leczenie 40 zł.

Małoletni powód M. S. miał wówczas 5 lat. Jego miesięczny koszt utrzymania Sąd ustalił na ok. 400 zł. Na kwotę tę składały się następujące wydatki: wyżywienie 200 zł, ubrania 100 zł, środki czystości 30 zł, leki 30 zł, inne wydatki związane z leczeniem i rozwojem dziecka 40 zł.

Ustawowa przedstawicielka powodów A. S. miała wówczas 32 lata. Nie była nigdzie zatrudniona. Wyjeżdżała na okresy ok. 2,5 tygodnia do pracy do Niemiec, uzyskiwała tam wynagrodzenie w kwocie ok. 400 euro.

Pozwany P. S. pracował wówczas, jako kierowca. Zarabiał 1000 zł miesięcznie. Nadużywał alkoholu.

Sąd I instancji ustalił również, że obecnie powódka W. S. (1) ma 12 lat. Chodzi do V klasy szkoły podstawowej. Cierpi na astmę oskrzelową, znajduje się pod opieką alergologa. Przyjmuje stałe leki, koszt ich zakupu wynosi ok. 50 zł miesięcznie. Od pięciu lat znajduje się pod opieką ortodonty. Wizyty są bezpłatne a matka małoletniej ponosi jedynie koszt dojazdu do lekarza w kwocie ok. 10 zł raz na miesiąc lub na dwa miesiące. Małoletnia korzysta z obiadów na stołówce szkolnej, ich koszt wynosi ok. 50 zł miesięcznie. Sąd Rejonowy wskazał, że po ostatecznym sprecyzowaniu stanowiska ustawowa przedstawicielka oceniła koszt utrzymania małoletniej na ok. 1200 zł miesięcznie, w tym wyżywienie 400 zł, ubrania 200 – 250 zł, środki czystości 50 zł, nauka 50 zł, doładowanie do telefonu komórkowego, opłata za mieszkanie 270 – 280 zł, rozrywka 200 zł, wyprawka szkolna 700 zł rocznie. Wskazał, że powódka miała wziąć udział w obozie sportowo – rekreacyjnym. Całkowity koszt obozu wynosi 650 zł, matka małoletniej uiściła 500 zł.

Sąd Rejonowy ustalił, że powód M. S. ma obecnie 10 lat. Uczęszcza do III klasy szkoły podstawowej, nie korzysta z dodatkowych zajęć. Znajduje się pod opieką lekarza okulisty, w związku z wadą wzroku. Nosi okulary. Małoletni powód spożywa obiady w stołówce szkolnej, ich koszt wynosi ok. 50 zł miesięcznie. Ustawowa przedstawicielka oceniła miesięczny koszt utrzymania małoletniego na kwotę ok. 1200 zł. Na kwotę tę składają się następujące wydatki: wyżywienie 400 zł, ubrania 200 – 250 zł, środki czystości 50 zł, nauka 50 zł, doładowanie do telefonu komórkowego, opłata za mieszkanie (...) – 280 zł, rozrywka 100 zł, wyprawka szkolna 500 zł rocznie.

Przedstawicielka ustawowa małoletnich powodów A. S. obecnie ma 36 lat i nie ma wyuczonego zawodu. Od trzech lat pracuje na podstawie umowy zlecenia przy składaniu drobnych akcesoriów meblowych. Jej średnie zarobki za okres styczeń/luty 2013 wynosiły ok. 993 zł netto. Jest zdrowa. Mieszka z małoletnimi powodami, czasem mieszka z nią jej parter i jego córka. Na miesięczny koszt utrzymania lokalu składa się czynsz w kwocie 541,81 zł, opłata za gaz 60 zł, energię w kwocie 119,33 - 169,14 zł, internet 50 zł. Wspomaga ją finansowo partner (200 – 300 zł w zależności od potrzeb) i rodzice (400 – 500 zł miesięcznie, robią drobne zakupy żywnościowe). Spłaca pożyczkę zaciągniętą u siostry w kwocie 53 000 zł na spłatę mieszkania, które przypadło jej w konsekwencji podziału wspólnego majątku małżeńskiego. Dotychczas spłaciła ją do wysokości ok. 4000 zł. Innych kredytów i pożyczek nie posiada. Nie korzysta z pomocy (...).

Z ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że pozwany P. S. obecnie ma 40 lat, z zawodu jest elektrykiem. Jest zarejestrowany w Powiatowym Urzędzie Pracy w B. jako osoba bezrobotna, bez prawa do zasiłku. Ma stwierdzone zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania – alkoholizm przewlekły, padaczkę poalkoholową, zespół bólowy kręgosłupa, nawracające zapalenie korzonków nerwowych. Istniejące schorzenia nie pozwalają pozwanemu na wykonywanie prac na wysokościach, ciężkiej pracy fizycznej, oraz nocnej. Nie pije alkoholu od 6 miesięcy. Jak podaje po odstawieniu alkoholu ma zawroty głowy, problemy z ciśnieniem. Przyjmuje leki, kupuje mu je jego matka. Przeszedł wiele operacji po spowodowanym przez siebie wypadku komunikacyjnym, który miał miejsce w 2009 roku w Niemczech. Pozwany był wówczas pod wpływem alkoholu. Operacje wykonywane były w Niemczech, finansował je NFZ. Pozwany wskazywał. Że uszkodzony bark uniemożliwia mu podjęcie pracy fizycznej. Została od niego zasądzona na rzecz TU (...) kwota 117 977,65 zł wraz z odsetkami ustawowymi z tytułu odszkodowania wypłaconego osobom poszkodowanym w tym wypadku oraz kwota 5091,75 zł z tytułu zwrotu kosztów procesu. Cztery lata temu pozwany przeszedł operację przyszycia palców, operacja odbyła się w Niemczech i była finansowana przez NFZ. Mieszka na przemian, raz w Niemczech u swojej matki W. S. (2), a raz w Polsce u siostry M. N. lub w mieszkaniu matki. Obecnie - jak twierdzi pozwany - nie ma gdzie mieszkać, ponieważ został wyrzucony z mieszkania siostry, ponieważ urządził tam „melinę”. Pozostaje na utrzymaniu matki i siostry. W 2009 roku, po otrzymaniu od byłej żony spłaty z podziału majątku wspólnego w kwocie 53 000 zł zapłacił na rzecz Funduszu Alimentacyjnego za pośrednictwem komornika zaległe alimenty w kwocie 14 498,80 zł. Zgromadzonymi pieniędzmi dysponowała jego siostra. Dokonywała ona wszelkich czynności faktycznych związanych z zobowiązaniami pozwanego. Przeciwko pozwanemu toczyły się postępowania egzekucyjne: na rzecz (...) SA o kwotę 420,15 zł (KM 32290/10) o kwotę 746,28 zł, na rzecz (...) Bank SA w (AW KM 1175/09). Sąd I instancji ustalił, że obecne zadłużenie pozwanego wynosi: na rzecz ubezpieczyciela i NFZ ok. 200 000 zł, na rzecz banków ok. 30 000 zł. Pozwany nie ubiegał się o rentę, ani o zasiłki z opieki społecznej. Nie posiada majątku. Przywoził małoletnim powodom używane ubrania, czasami kupował nowe, W. S. (1) podarował telefon komórkowy. W lutym 2013 roku zabrał powodów do hotelu w O. i poniósł całkowity koszt wyjazdu ok. 1 050 zł. Pieniądze na ten cel otrzymał, jako prezent na urodziny w związku z tym, że przestał spożywać alkohol.

Sąd Rejonowy ustalił, że od czasu ostatnio ustalonych alimentów nastąpiły istotne zmiany, które nakazują podwyższenie rat alimentacyjnych, lecz nie o taką sumę, o jaką wnieśli małoletni powodowe. Wskazał, że alimenty ustalone były ponad cztery i pół roku temu. Od daty ostatniego orzekania w sprawie potrzeby uprawnionych niewątpliwie wzrosły, albowiem małoletni są obecnie starsi, a zatem wzrosły koszty ich utrzymania związane z edukacją oraz rozrywką. Wskazane przez matkę miesięczne koszty utrzymania powodów w kwotach po 800 zł są jednak wygórowane.

Zdaniem Sądu I Instancji żądana kwota łącznie 1600 zł miesięcznie przewyższałaby możliwości zarobkowe pozwanego. W dacie poprzedniego orzeczenia w przedmiocie alimentów osiągał on zarobki w wysokości 1000 zł miesięcznie, zaś obecnie nie ma stałej pracy. Pozwany powoływał się na uraz barku uniemożliwiający mu podjęcie zatrudnienia, jednak Sąd nie dał wiary takim twierdzeniom. Pozwany nie posiada renty, nie dysponuje także orzeczeniem lekarskim, stwierdzającym przeciwwskazania do wykonywania pracy. Jest zarejestrowany w urzędzie pracy, jako osoba bezrobotna a więc zdaniem Sądu Rejonowego wykazuje gotowość do podjęcia pracy. Z zaświadczenia lekarskiego przedłożonego Sądowi wynika jedynie, że nie może wykonywać pracy na wysokości, ciężkich prac fizycznych i w nocy. P. S. utrzymuje się z pomocy matki i siostry. Obecnie nie pije alkoholu. Przy zachowaniu abstynencji ma możliwość mieszkania u siostry lub w mieszkaniu należącym do matki. Okoliczność, że jest uzależniony od alkoholu – zdaniem Sądu Rejonowego – nie zwalnia go od obowiązku alimentacyjnego i podjęcia pracy. W ocenie Sądu Rejonowego zadłużenie pozwanego nie może wpływać na wysokość alimentów należnych małoletnim od ich ojca. Istniejące zobowiązania na rzecz ubezpieczyciela, który wypłacił odszkodowanie poszkodowanym w wypadku komunikacyjnym i NFZ-u pokrywającemu leczenie P. S. (koszty przyszycia odciętych palców i operacji po wypadku) mają swoje źródło wyłącznie w nagannym zachowaniu pozwanego, spożywaniu przez niego alkoholu. Dotyczy to także pieniędzy przeznaczanych na zakup alkoholu. Sąd I instancji rozstrzygając o wysokości świadczenia alimentacyjnego doszedł do przekonania, że pozwany podejmując decyzje w rodzaju wspólnego z dziećmi wyjazdu do hotelu winien kierować się większą rozwagą, albowiem biorąc pod uwagę sytuację materialną stron wyjazd ten należy traktować jako luksus, zaś małoletni przede wszystkim powinni mieć zapewnione podstawowe potrzeby (kształcenie, wyżywienie, mieszkanie, leczenie itp.).

Sąd Rejonowy uznał, że pozwany nie wykorzystuje swoich możliwości zarobkowych. Przez ustawowe określenie „możliwości zarobkowe i majątkowe” należy rozumieć nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane z majątku, lecz te zarobki i dochody, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności i przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki oraz stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych. Zdaniem Sądu i instancji nie budzi wątpliwości, że jeżeli P. S. podejmie odpowiednie starania to będzie w stanie znaleźć pracę i opłacać alimenty w łącznej wysokości 1050 zł miesięcznie bez uszczerbku dla swojego utrzymania.

Mając na względzie powyższe okoliczności, Sąd Rejonowy podwyższył należne od pozwanego świadczenia alimentacyjne na rzecz małoletniej powódki W. S. (1) do kwoty po 550 złotych miesięcznie, zaś na rzecz małoletniego M. S. do kwoty po 500 złotych miesięcznie, w pozostałym zakresie oddalając powództwo. Sąd Rejonowy przyjął, że miesięczny koszt utrzymania powódki wynosi ok. 800-850 zł, a powoda ok. 750- 800 zł. Na utrzymanie W. S. (1) składają się następujące wydatki: wyżywienie ok. 400 zł, ubrania 50 zł, środki czystości ok. 30 zł, telefon komórkowy 25 zł, wyprawka szkolna ok. 58 zł, leczenie ok. 30 zł, rozrywka ok. 30 zł, opłaty mieszkaniowe ok. 200 zł. Na utrzymanie M. S. składają się następujące wydatki: wyżywienie ok. 350 - 400 zł, ubrania ok. 50 zł, środki czystości ok. 30 zł, nauka ok. 50 zł, doładowanie do telefonu komórkowego 25 zł, opłata za mieszkanie ok. 200 zł, rozrywka ok. 30 zł, wyprawka szkolna ok. 41 zł. Sąd Rejonowy oceniając koszt utrzymania mieszkania uznał, że ustawowa przedstawicielka zamieszkuje ze swoim parterem i jego córką. Dlatego też udział w opłatach przypadających na małoletnich winien być mniejszy i wynosić powinien ok. 200 zł.

W ocenie Sądu Rejonowego, alimenty w zasądzonej wysokości są adekwatne do potrzeb małoletnich powodów oraz potencjalnych możliwości zarobkowych pozwanego. Sąd wziął pod uwagę wzrost kosztów utrzymania małoletnich związany z przechodzeniem na dalsze szczeble edukacji (zwłaszcza małoletniego M.) oraz ogólnym wzrostem cen. Jako podstawę swego rozstrzygnięcia Sąd I instancji wskazał art. 138 kro i art. 135 § 1 i § 2 kro.

Apelację w części dotyczącej alimentów ponad 400 zł w przypadku W. S. (1) i ponad kwotę 350 zł w przypadku M. S. wywiódł pozwany zarzucając Sądowi I instancji:

1.  przekroczenie zasad swobodnej oceny dowodów – art. 233 § 1 kpc poprzez zawyżenie hipotetycznych kosztów utrzymania małoletnich powodów i błędną ocenę możliwości finansowych pozwanego w zakresie osiągania dochodów, ich wysokości, jak też błędną ocenę jego zdrowia w zakresie możliwości zatrudnienia i osiągania dochodów,

2.  błąd w ustaleniach faktycznych w zakresie tego, że pozwany nie wykazał, że jego stan zdrowia – uszkodzenie barku uniemożliwia ciężka pracę zarobkową

3.  naruszenie prawa materialnego – art. 135 i 138 kro poprzez przyjęcie, że doszło do zmiany stosunków uprawniających do żądania zmiany wyroku w sprawie alimentów i że podwyższenie alimentów jest usprawiedliwione potrzebami uprawnionych i znajduje oparcie w możliwościach zarobkowych i majątkowych.

Wskazując na powyższe, pozwany wniósł o zmianę wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powodów kosztów postępowania odwoławczego.

SĄD OKRĘGOWY ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

Apelacja częściowo okazała się zasadna.

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił, że w przypadku małoletnich powodów nastąpiła zmiana stosunków, o której mowa w art. 138 kro i która uzasadnia podwyższenie alimentów zasądzonych od pozwanego. Niewątpliwie wpływ na to ma zarówno ta okoliczność, że od poprzedniego orzeczenia o obowiązku alimentacyjnym minęło ponad 4 i pół roku, jak też to, że w czasie tym uzasadnione potrzeby powodów wzrosły.

Sąd Rejonowy ustalił jednakże zbyt wysokie koszty utrzymania małoletnich powodów. Zdaniem Sądu Okręgowego koszty na poziomie ok. 800-850 zł w przypadku W. S. (1) oraz ok. 750- 800 zł w przypadku M. S. są wygórowane. Należy bowiem mieć na względzie to, że powodowie mają obecnie 12 i 10 lat i koszty jakie są niezbędne dla zaspokojenia uzasadnionych potrzeb nie wykraczają poza kwotę 700 -750 zł w przypadku W. S. (1) i kwotę 650 – 700 zł w przypadku M. S.. Zważywszy na ustalone przez Sąd Rejonowy składniki kosztów utrzymania małoletnich uznać należy, że kwoty po ok. 400 zł miesięcznie, jako koszty wyżywienia są ustalone na zbyt wysokim poziomie mając na względzie przede wszystkim to, że oboje powodowie obiady spożywają w stołówce szkolnej a koszty tych obiadów to ok. 50 zł miesięcznie w przypadku każdego z nich. Również w zbyt wysokiej kwocie Sąd I instancji przyjął w przypadku każdego z powodów koszty opłat mieszkaniowych. Koszty nie mogą być przyjęte w kwotach po 200 zł na każde z nich, kiedy cała opłata za mieszkanie wynosi 541,81 zł. Do kosztów mieszkaniowych należy doliczyć jeszcze opłaty za media, jednakże pamiętać trzeba, że mieszka tam również przedstawicielka ustawowa powodów i – co wynika z materiału dowodowego zgromadzonego przez Sąd Rejonowy – często przebywa tam, także nocując, jej partner i jego córka. Przyjąć zatem należy, że również ich winny obciążać koszty korzystania z mieszkania, a to powoduje, że koszty obciążające powodów winny być niższe co bezpośrednio ma wpływ na ustalony przez Sąd koszt ich uzasadnionych potrzeb.

Sąd Okręgowy uznał także, że Sąd Rejonowy niewłaściwie ocenił możliwości zarobkowe pozwanego. Przyznać należy, że słusznie Sąd I instancji wskazał, że fakt uzależnienia od alkoholu nie zwalnia pozwanego od obowiązku alimentacyjnego i podjęcia pracy. Jego obecna sytuacja majątkowa, w tym znaczne zadłużenie na rzecz różnych podmiotów nie może bezpośrednio wpływać na wysokość alimentów, bowiem istotne są możliwości zarobkowe pozwanego, a tych – jak trafnie uznał Sąd Rejonowy – pozwany w pełni nie wykorzystuje. Przez możliwości te należy rozumieć nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane z majątku, lecz te zarobki i dochody, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności i przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki oraz stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych. Pozwany, jako ojciec zobowiązany do alimentacji powinien w pełni wykorzystywać swoje siły, kwalifikacje i uzdolnienia w celu uzyskiwania dochodów niezbędnych do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb uprawnionych. Istotnym ograniczeniem jest tu choroba alkoholowa pozwanego i wynikające z niej dolegliwości i urazy z niej wynikające, aczkolwiek fakt, że pozwany nie pracuje nie zwalnia go z obowiązku świadczenia na rzecz dzieci. Winien on poszukiwać takiego zajęcia, które pozwoli mu, mimo ograniczeń wynikających z zaświadczenia lekarskiego uzyskiwać dochody pozwalające zarówno łożyć na utrzymanie dzieci, jak i zaspokoić swoje podstawowe potrzeby. Sąd Okręgowy wyraża przekonanie, że możliwości zarobkowe pozwanego oscylują w granicach 1600-1700 zł. Warto pamiętać, że pozwany pracował poprzednio, jako kierowca, co przy obecnym powrocie do nadużywania alkoholu (pozwany przyznał tę okoliczność podczas rozprawy w dniu 31 października 2013 roku) wyklucza podjęcie pracy w tym zawodzie, jednakże z zawodu jest elektrykiem co pozwala mu wykonywać pracę w tej profesji, której przeciwwskazania medyczne nie dotyczą. Jeśli zatem pozwany podejmie odpowiednie starania to będzie w stanie znaleźć pracę i opłacać alimenty w łącznej wysokości 900 zł miesięcznie bez uszczerbku dla zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb.

Biorąc pod uwagę wszystkie powyższe okoliczności Sąd Okręgowy uznał apelację pozwanego za zasadną w zakresie powyżej kwot alimentów: 500 zł na rzecz W. S. (1) i 400 zł na rzecz M. S..

W pozostałym zakresie argumentów apelacji pozwanego nie sposób podzielić. Zmierza ona bowiem do wykazania, że sytuacja pozwanego nie pozwala mu świadczyć tytułem alimentów więcej niż dotychczas. W tym zakresie apelacja nie dostrzega właściwego zakresu zwiększonych potrzeb powodów, a koncentruje się na sytuacji pozwanego. Zarzuty zawarte w apelacji dotyczące tego, że Sąd Rejonowy w sposób zawyżony przyjął koszty utrzymania powodów nie są słuszne w zakresie poniżej kosztów utrzymania ustalonych przez Sąd Okręgowy.

Biorąc pod uwagę wyżej powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 kpc dokonał korekty zaskarżonego wyroku i alimenty podwyższone na rzecz powódki W. S. (1) określił na kwotę po 500 zł miesięcznie, zaś alimenty podwyższone na rzecz powoda M. S. określił na kwotę po 400 zł miesięcznie oddalając powództwo o ich podwyższenie w pozostałym zakresie. Również apelacja pozwanego ponad zakres korekty podlegała na podstawie art. 385 kpc oddaleniu jako bezzasadna.

Koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym zniesiono wzajemnie między stronami (art. 100 kpc).