Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący Sędzia SA - Małgorzata Janicz (spr.)

Sędziowie SA - Marek Motuk

SO(del.) - Grzegorz Miśkiewicz

Protokolant sekr. sąd Łukasz Jachowicz

przy udziale Prokuratora Gabrieli Marczyńskiej - Tomali

po rozpoznaniu w dniu 30 listopada 2016 r.

sprawy M. G. s. J. i G. z d. T., urodz. (...) w W., oskarżonego z art. 18§ 3 k.k. w zw. z art. 286§ 1k.k. w zw. z art. 294§ 1k.k. w zw. z art. 64§ 1 k.k.

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 6 lipca 2016 r.

sygn. akt VIII K 2/15

1.  uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie;

2.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adwokata W. S. Kancelaria Adwokacka w W. kwotę 738 zł, w tym 23% VAT, tytułem kosztów nieopłaconej obrony z urzędu świadczonej przed Sądem Apelacyjnym.

UZASADNIENIE

M. G. podejrzany był o to, że:

- w dniu 08 października 2013 r., działając wspólnie i w porozumieniu z P. S. oraz w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził (...) Sp. z o.o. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości w postaci pojazdu marki B. (...) o nr rej. (...) o wartości 200.000 zł., pojazdu marki (...) o nr rej. (...) o wartości 170.000 zł. oraz pojazdu marki (...) (...)o nr rej. (...) o wartości 200.000 zł., wprowadzając w błąd przedstawiciela w/w Spółki co do zamiaru wywiązania się przez (...) Sp. z o.o. z zawartych umów najmu o numerach (...) dot. wskazanych wyżej pojazdów, przy czym oskarżony czynu tego dopuścił się w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie z dnia 04 lipca 2007 r. w sprawie IV K 646/07 za umyślne przestępstwo podobne

tj. o czyn z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.

Wyrokiem z dnia 6 lipca 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oskarżonego, w ramach zarzucanego mu czynu uznał za winnego tego, że:

1. w dniu 08 października 2013 r. działając w zamiarze by ustalona osoba dokonała przestępstwa, udzielił pomocy ustalonej osobie reprezentującej (...) Sp. z o.o. w W. do doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości spółki (...) Sp. z o.o. w W. w ten sposób, że wiedząc o działaniu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i wprowadzaniu w błąd przedstawiciela w/w Spółki co do zamiaru wywiązania się przez (...) Sp. z o.o. z zawartych umów, pojechał wraz z ustaloną osobą i był obecny podczas podpisywania umów najmu trzech samochodów marki (...)o nr rej. (...) o wartości 200.000 zł., (...) o nr rej. (...) o wartości 170.000 zł. oraz (...) (...)o nr rej. (...) o wartości 200.000 zł. (numery umów (...)) i odbierał wraz z ustaloną osobą te samochody, przy czym czynu tego dopuścił się w ciągu 5 lat po odbyciu w okresie od 11.09.2008 r. do 19.05.2009 r. kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie z dnia 04 lipca 2007 r. w sprawie IV K 646/07 za umyślne przestępstwo podobne tj. przestępstwa z art. 18 §3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i w zw. z art. 64 § 1 k.k. i za to przestępstwo na podstawie art. 19 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. wymierzył mu karę 2 (dwóch) lat pozbawienia wolności;

2. na podstawie art. 46 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego obowiązek naprawienia w części szkody poprzez zapłatę kwoty 100.000 zł (sto tysięcy złotych) na rzecz pokrzywdzonego spółki (...) Sp. z o.o. w W.;

3. na podstawie art. 618 § 1 pkt. 11 k.p.k. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. W. S. kwotę 1920 zł (jeden tysiąc dziewięćset dwadzieścia złotych) powiększoną o stawkę podatku VAT tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu;

4. na podstawie art. 624 § 1 k.p.k. zwolnił oskarżonego w całości od ponoszenia kosztów sądowych i opłat w sprawie.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł obrońca oskarżonego. Wyrokowi zarzucił:

I. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść orzeczenia poprzez ustalenie, że oskarżony znał kondycję finansową firmy (...) Sp. z o.o. wiedział o braku prowadzenia przez nią działalności gospodarczej, a ponadto zdawał sobie sprawę, że uczestnicząc przy zawieraniu z (...) Sp. z o.o. umów nr:(...) na wynajem samochodów (...), wprowadza w błąd przedstawiciela w/w/ Spółki co do zamiaru wywiązania się przez (...) Sp. z o.o. z zawartych umów, a w szczególności zwrotu wynajętych samochodów;

II. naruszenie przepisów proceduralnych, a konkretnie art. 167 k.p.k., poprzez zaniechanie wezwania z urzędu w charakterze świadka - po uprzednim uzyskaniu z banku (...) danych osobowych A. N., który dokonywał wpłat na rzecz (...) Sp. z o.o. na okoliczność - tytułów z jakich dokonywano operacji pieniężnych z rachunku (...) Sp. z o.o. w banku (...) i posiadanej przez niego wiedzy na temat działalności gospodarczej prowadzonej przez (...) Sp. z o.o., co doprowadziło do błędnego ustalenia o nieprowadzenia działalności gospodarczej przez (...) Sp. z o.o. i jej stanie majątkowym;

III. naruszenie przepisów proceduralnych, a konkretnie art. 167 k.p.k., poprzez zaniechanie wezwania z urzędu, charakterze świadka przedstawiciela firmy (...) Sp. z o.o. ul. (...) (...)-(...) W. na okoliczność - tytułów z jakich spółka dokonywała wpłat na rzecz (...) sp. z o.o., prowadzonej przez (...) działalności gospodarczej i powiązań gospodarczych miedzy spółkami, co doprowadziło do błędnych ustaleń o braku prowadzenia działalności gospodarczej przez (...) Sp. z o.o. i jej stanie majątkowym;

IV. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść orzeczenia poprzez przyjęcie, że oskarżony zdawał sobie sprawę, że uczestnicząc przy zawieraniu umowy najmu samochodów (...) z (...) z (...) Sp. z o.o. wprowadza w błąd przedstawiciela w/w/ Spółki co do zamiaru wywiązania się przez (...) Sp. z o.o. z zawartych umów, albowiem na dzień zawarcia umowy nie było żadnych środków na koncie firmy. Tymczasem z historii konta (k. 256 i następne) wynika, że w dacie zawarcia przedmiotowych umów prowadzone były z tego konta operacje bankowe (jak i po tej dacie), dokonywano wpłat na przedmiotowe konto, w kwotach umożliwiając spłatę zobowiązań wobec (...) Sp. z o.o. Przykładowo 17.01.2014 r. spółka (...) sp. z o.o. z W. wpłaciła kwotę 40.857 zł., 18.02.2014 r. kwotę 16.290 zł., 18.03.2014 r. -14.600, 00 zł, a 20.03.2014 r. wpłacono na konto 20.000 zł.

Wniósł o uchylenie wyroku w całości i uniewinnienie oskarżonego względnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do Sądu Okręgowego celem przeprowadzenie uzupełnienia postępowania dowodowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje: apelacja obrońcy oskarżonego okazała się zasadna, zasadny także był wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy w Warszawie.

Na wstępie zauważyć należy, iż rozpoznawana sprawa tylko pozornie wydaje się nieskomplikowaną pod względem zarówno dowodowym jak i prawnym. W rzeczywistości, pomimo dołożonych przez Sąd Okręgowy starań, uznać należy, iż wyrok w niej zapadły jest przedwczesny, a okoliczności faktyczne zdarzenia objętego zarzutem w wersji przypisanej oskarżonemu w wyroku, nie zostały dostatecznie wyjaśnione, co w konsekwencji doprowadziło do oceny niekompletnego materiału dowodowego.

Zauważyć należy, iż zarówno obrońca oskarżonego, jak i sąd meriti mają rację, gdy wskazują na umyślny charakter czynu z art. 286 § 1 k.k. Przypomnieć należy, iż wymagana jest tu szczególna postać zamiaru bezpośredniego kierunkowego (dolus directus coloratus). W orzecznictwie przyjmuje się, iż określone w art. 286 k.k. przestępstwo oszustwa jest przestępstwem umyślnym, zaliczanym do tzw. celowościowej odmiany przestępstw kierunkowych. Powyższe ujęcie znamion strony podmiotowej wyklucza możliwość popełnienia oszustwa z zamiarem ewentualnym. Zamiar bezpośredni winien obejmować zarówno cel, jak i sposób działania zmierzający do zrealizowania tego celu. Przypisując sprawcy popełnienie przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.k., należy wykazać, że obejmował on swoją świadomością i zamiarem bezpośrednim (kierunkowym) nie tylko to, że wprowadza w błąd inną osobę (względnie wyzyskuje błąd), ale także i to, że doprowadza ją w ten sposób do niekorzystnego rozporządzania mieniem i jednocześnie chce wypełnienia tych znamion ( vide m in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2009 r., WA 16/09, Prok. i Pr.-wkł. 2009, Nr 11–12, poz. 8). Natomiast istotą pomocnictwa jest ułatwienie innej osobie popełnienia czynu zabronionego. Ustawa wskazuje na typowe formy pomocnictwa, jakimi są: dostarczenie narzędzia, środka przewozu, a także udzielenie rady lub informacji. Użyty w ustawie zwrot "w szczególności" wskazuje, że w grę mogą wchodzić również inne formy pomocnictwa. Chodzi zatem o takie zachowania, które - obiektywnie rzecz biorąc - ułatwiają popełnienie czynu zabronionego, o czym przesądza określenie ustawowe "ułatwia". Zachowanie, które popełnienia czynu zabronionego nie ułatwiało, a jedynie - według zamiaru sprawcy - miało ułatwić, może być traktowane jako usiłowanie pomocnictwa. Podkreślić należy, iż pomocnictwo zostało opisane w ustawie w sposób złożony, co sprawia, iż dla odczytania znamion charakteryzujących tę postać czynu zabronionego konieczne jest w każdym przypadku wykorzystanie dwóch jednostek tekstu prawnego. Pomocnictwo ma w każdym przypadku złożoną podstawę kwalifikacji prawnej, na którą składają się art. 18 § 3 k.k., który ma charakter przepisu zrębowego, określającego zasadniczą część znamion ułatwiania, oraz odpowiedni przepis części szczególnej lub przepis pozakodeksowy, który ma charakter przepisu uzupełniającego treściowo art. 18 § 3 k.k. (vide m in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 sierpnia 2006 r., sygn. II KK 445/05). Przenosząc powyższe rozważania na grunt sprawy niniejszej, stwierdzić należy, iż ustalony przez Sąd Okręgowy stan faktyczny obejmuje bez wątpienia fakt działania przez ustaloną osobę w sposób, w który zrealizowane zostały znamiona przestępstwa opisanego w art. 286 § 1 k.k., jednak nie jest to z pewnością wystarczające do przypisania oskarżonemu pomocnictwa do tego przestępstwa. Przypomnieć trzeba, iż ułatwianie popełnienia czynu zabronionego może przybrać formę fizyczną lub psychiczną. Opisane przez Sąd Okręgowy sposoby działania oskarżonego ( vide strona 15 pisemnych motywów zaskarżonego orzeczenia) ograniczające się do pojechania razem z P. S. do siedziby firmy (...) Sp.z.o.o., obecności oskarżonego przy podpisywaniu umów najmu trzech samochodów marki (...) i wreszcie przy ich odbieraniu, z pewnością, bez głębszej analizy tych aspektów działania oskarżonego, nie może być wystarczające do skutecznego uznania, że wypełnił znamiona przypisanego mu przez Sąd I instancji czynu. Do ustalenia zamiaru oskarżonego, co jest niewątpliwie sprawą kluczową w tym postępowaniu, nie wystarczy wskazanie wymienionych form działania, ale także wyjaśnienie innych okoliczności czynu. Jedną z istotnych okoliczności jest wiedza oskarżonego czy też jej brak co do kondycji spółki (...) Sp. z o.o. Przedwczesne jest, choćby w świetle treści zarzutów apelacji, twierdzenie Sądu I instancji zawarte w pisemnych motywach zaskarżonego orzeczenia (vide str. 14 ) o nie prowadzeniu działalności gospodarczej przez ww podmiot gospodarczy, zwłaszcza wobec znaczenia tych okoliczności dla oceny zamiaru oskarżonego w ramach przypisanego mu czynu. Przypomnieć bowiem należy, iż ustalenie zamiaru sprawcy jest czynnością wieloetapową i opierać się musi na wszechstronnej analizie wszystkich okoliczności podmiotowo-przedmiotowych, nie zaś na wskazaniu jedynie niektórych z nich. Dlatego też zaskarżony wyrok nie mógł się ostać i jako orzeczenie przedwczesne musiał zostać uchylony, a sprawa przekazana Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Zakres czynności koniecznych do przeprowadzenia i ich charakter przekraczał ramy postępowania odwoławczego i niewątpliwie, w związku z koniecznością oceny na nowo całego materiału dowodowego dotyczy znaczącej części procesu orzekania w sprawie. Sąd Okręgowy winien przede wszystkim, na podstawie uprzednio zgromadzonej dokumentacji księgowej i skarbowej, a także analizy rachunku (...) Sp. z o.o. ustalić jej prawdziwy charakter, w tym przede wszystkim, ocenić czy prowadziła ona działalność gospodarczą i czy posiadała środki finansowe, a także czy jedynie oskarżony miał pełnomocnictwo do dokonywania wypłat z rachunku spółki. Dopiero ustalenie wszystkich powyższych okoliczności pozwoli na ocenę czy rzeczywiście działanie oskarżonego „obiektywnie ułatwiało” innej osobie popełnienie czynu opisanego w art. 286§ 1 k.k., a w szczególności wskazanie na czym owo ułatwianie polegało i czy bez tych czynności sprawca pojedynczy, czy też „główny” nie mógłby zrealizować znamion czynu zabronionego.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny orzekł jak w wyroku.