Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2016 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Protokolant: starszy protokolant sądowy A. Z.

po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 2016 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. M.

przeciwko Skarbowi Państwa-Urzędowi Kontroli Skarbowej w K.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego dla Krakowa – Krowodrzy w Krakowie

z dnia 8 marca 2016 r., sygnatura akt I C 3321/15/K

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 1200 zł (jeden tysiąc dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSR Anna Kruszewska SSO Renata Stępińska SSO Anna Koźlińska

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 23 listopada 2016 roku

Powód J. M. wniósł o zasądzenie od strony pozwanej Skarbu Państwa-Naczelnika Urzędu Kontroli Skarbowej w K. na wskazany w pozwie cel społeczny kwoty 10.000 zł, tytułem zadośćuczynienia za naruszenie jego dóbr osobistych w postaci czci i godności, przez pomówienie.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 8 marca 2016 roku, sygnatura akt I C 3321/15/K, Sąd Rejonowy dla Krakowa-Krowodrzy w Krakowie w punkcie I oddalił powództwo; w punkcie II zasądził od powoda J. M. na rzecz strony pozwanej Skarbu Państwa-Urzędu Kontroli Skarbowej w K. kwotę 1.200 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd I instancji ustalił, że w postępowaniach prowadzonych przez Urzędem Kontroli Skarbowej w K., powód J. M. był wzywany celem przesłuchania w charakterze świadka. W jednej ze spraw ośmiokrotnie wyznaczono terminy jego przesłuchania, na daty: 24.05.2013 r., 25.06.2013 r., 30.07.2013 r., 18.09.2013 r., 30.10.2013 r., 29.11.2013 r., 29.01.2014 r. i 04.03.2014 r. Prawidłowo wezwany, za każdym razem składał zaświadczenie lekarskie, poświadczające niemożność stawiennictwa. W protokole sporządzonym w toku czynności, inspektor go sporządzający wskazał, iż „ Niestawienia się na przesłuchanie w wyznaczonym dniu, usprawiedliwiane zwolnieniami lekarskimi, przedkładanymi w dniu lub przeddzień przesłuchania, wskazują na zamierzone działania p. J. M.. Wobec powyższego nie dokończenie przeprowadzenia dowodu z przesłuchania świadka p. J. M. nastąpiło z przyczyny niezależnych od organu.”

Powyższy stan faktyczny, Sąd ustalił na podstawie protokołu z czynności podjętych w ramach kontroli skarbowej z k. 39 akt. Zauważył przy tym, że spośród przedstawionych przez powoda protokołów, jedynie ten jeden zawierał oceny dotyczące jego osoby. W dwóch pozostałych protokołach (k. 35 i 37) wzmiankowany jest jedynie Z. M. (brat powoda), przez nie mogły one stanowić podstawy ustaleń istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. W ocenie Sądu Rejonowego, ww. dowód był wystarczający dla rozstrzygnięcia sprawy, albowiem naruszenie dobra osobistego, na które powołuje się powód miało nastąpić właśnie w jego treści. Za nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy, Sąd uznał osobowe wnioski dowodowe, zgłoszone na okoliczność przyczyny nieobecności powoda na przesłuchaniach. Okolicznością prawnie relewantną w sprawie nie był bowiem powód niestawiennictwa powoda na wyznaczonych terminach, ale ocena sformułowania zawartego w protokole czynności, pod kątem bezprawności i naruszenia dobra osobistego powoda.

Mając na uwadze powyższe, Sąd I instancji wskazał, że dobra osobiste człowieka, takie jak cześć, godność i dobre imię podlegają ochronie, na podstawie przepisów art. 23 i 24 k.c. Podstawową przesłanką dla udzielenia takiej ochrony jest bezprawność dokonanego naruszenia. Stwierdzenie, które zdaniem powoda stanowi bezprawne naruszenie jego dóbr osobistych, znalazło się w protokole czynności kontrolnych, dokonywanych przez pracownika strony pozwanej, na podstawie przepisów ustawy Ordynacja Podatkowa. Powołana ustawa zezwala również organowi na prowadzenie postępowania dowodowego, w celu ustalenia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. O przeprowadzeniu dowodu organ podatkowy rozstrzyga postanowieniem. Postanowienie dowodowe ma charakter incydentalny i może być w każdym czasie zmieniane, uzupełniane lub uchylane. Dotyczy to zarówno powoływania nowych dowodów, jak i rezygnacji z dowodów już dopuszczonych. Brak rozstrzygnięcia o żądaniu przeprowadzenia dowodu w formie postanowienia i wskazania przyczyn odmowy dopuszczenia dowodu w uzasadnieniu decyzji mógłby stanowić uzasadniony zarzut skargi wówczas, gdyby stanowił takie naruszenie przepisów postępowania, które mogłoby mieć istotny wpływ na wynik sprawy (por. wyrok NSA w Ł. z dnia 31 sierpnia 2001 r., I SA/Łd 866/00, LEX nr 654648). Przyznanie organowi podatkowemu prawa do dysponowania zakresem postępowania dowodowego jest uzasadnione obowiązkiem określonym w art. 187 § 1 ustawy Ordynacja Podatkowa (por. B. Dauter, Komentarz do art. 187 ustawy Ordynacja Podatkowa). Ocena przeprowadzonych dowodów, jak i przyczyn rezygnacji z ich przeprowadzenia jest więc nie tylko uprawnieniem, ale wręcz obowiązkiem organu. Ocena dokonana w protokole załączonym przez powoda do pozwu, mieści się w ocenie Sądu w granicach takich działań. Twierdzenia „ o zamierzonych działaniach świadka” i niemożności przeprowadzenia dowodu z „ przyczyn niezależnych od organu”, korespondują z poczynionymi w sprawie ustaleniami stanu faktycznego (ośmiokrotne niestawiennictwo świadka na wyznaczonym termie przesłuchania) oraz doświadczeniem życiowym, które wskazuje niestety, na istniejące nadal praktyki nadużywania zwolnień lekarskich, w celu uniknięcia stawiennictwa przed organami sądowymi lub administracyjnymi. Nie jest przedmiotem niniejszego postępowania ustalenia faktycznych przyczyn niestawiennictwa powoda na terminach przesłuchania, ani zasadności wystawiania dla niego w tym okresie zwolnień lekarskich. Dla uchylenie bezprawności organu, wystarczające jest stwierdzenie, że działał on w ramach uprawnień przyznanych przepisami prawa, a zawarte w protokole stwierdzenia korespondują z ustalonym w sprawie stanem faktycznym i ich racjonalną i co najmniej prawdopodobną oceną opartą na zasadach doświadczenia życiowego i reguł oceny dowodów. W rezultacie Sąd stwierdził, że zgłoszone powództwo podlegało oddaleniu.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na zasadzie art. 98 i art. 99 k.p.c., zasądzając od powoda, jako przegrywającego sprawą na rzecz strony pozwanej kwotę 1.200 zł, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego (§ 6 pkt 4 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych).

Powód J. M. w apelacji od całości ww. wyroku zarzucił:

1. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 328 k.p.c., polegające na niewskazaniu w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podstaw prawnych, na których oparł się Sąd I instancji, w szczególności jakie przepisy Ordynacji podatkowej upoważniają urzędnika do wysnuwania bezpodstawnych oskarżeń w jego kierunku,

2. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 227 k.p.c. oraz art. 299 k.p.c., polegające na pominięciu dowodu istotnego dla wyjaśnienia okoliczności niniejszej sprawy w postaci przesłuchania go,

3. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 k.p.c., polegające na dokonaniu oceny zebranego w toku postępowania materiału dowodowego w sposób sprzeczny z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, co doprowadziło do przyjęcia, iż działania inspektor kontroli skarbowej J. S. nie były działaniami bezprawnymi i była ona uprawniona do oczernienia go,

4. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 5 k.c., polegające na uznaniu, iż działania inspektor kontroli skarbowej J. S. nie były działaniami bezprawnymi, podczas gdy żaden przepis Ordynacji podatkowej nie pozwala urzędnikowi na komentowanie i oczernianie zachowania świadków.

W konkluzji apelujący wnioskował o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie zgodnie żądaniem pozwu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i zwrot kosztów postępowania.

W uzasadnieniu apelacji powód wskazał w szczególności, że inspektor J. S. była uprawniona do oddalenia wniosku dowodowego w przedmiocie jego przesłuchania i wskazania przyczyn odmowy, a nie oczerniania jego osoby. Tym samym zdaniem apelującego, celowo przekroczyła uprawnienia, nadane jej na podstawie przepisów ustawy Ordynacja podatkowa, a jej działania były bezprawne, a co za tym idzie jego dobra osobiste zostały naruszone. Sąd I instancji nie przesłuchał go w charakterze strony i nie ustalił, dlaczego w rzeczywistości nie mógł stawić się na wezwania, jakie były okoliczności wystawienia zwolnień i na co chorował. Dodał, że z uwagi na znaczący stres związany z kontrolami skarbowymi, przeszukaniami jego mieszkania i firmy, utratą całego majątku bardzo podupadł na zdrowiu. W okresach wskazanych na zwolnieniach w rzeczywistości chorował i nie mógł stawić się na przesłuchania. Zwolnienia były dostarczane przed przesłuchaniami, ponieważ zawsze liczył, że uda mi się wykurować i pojawić na przesłuchaniu.

Strona pozwana Skarb Państwa-Naczelnik Urzędu Kontroli Skarbowej w K. domagała się oddalenia apelacji, jako bezzasadnej i zasądzenia kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja była bezzasadna i dlatego podlegała oddaleniu.

Naruszenie przepisów postępowania, a to art. 328 k.p.c. nie mogło odnieść skutku, albowiem utrwalony jest w judykaturze i doktrynie pogląd, że sporządzenie uzasadnienia w sposób nie w pełni odpowiadający stawianym mu wymaganiom, może stanowić usprawiedliwioną podstawę apelacji jedynie wtedy, gdy z tego powodu orzeczenie nie poddaje się kontroli sądu II instancji, bowiem tylko wtedy uchybienie takie może mieć wpływ na wynik sprawy. Bez wątpienia uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia przedstawia sposób rozumowania Sądu I instancji i poddaje się kontroli instancyjnej. Sąd, jako podstawę zaskarżonego wyroku wskazał art. 23 i art. 24 k.c., a nadto odwołał się do art. 187 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U.2015.613 j.t. ze zm.). Uprawnienia J. S., jako pracownika jednostki organizacyjnej kontroli skarbowej w ramach prowadzonego postępowania kontrolnego z mocy art. 143 ww. ustawy, określają też dalsze przepisy, a w szczególności art. 187 cytowanej ustawy, który stanowi, że Organ podatkowy jest obowiązany zebrać i w sposób wyczerpujący rozpatrzyć cały materiał dowodowy (§1). Organ podatkowy może w każdym stadium postępowania zmienić, uzupełnić lub uchylić swoje postanowienie dotyczące przeprowadzenia dowodu (§ 2). Fakty powszechnie znane oraz fakty znane organowi podatkowemu z urzędu nie wymagają dowodu. Fakty znane organowi podatkowemu z urzędu należy zakomunikować stronie (§ 3). Z kolei z art. 191 ww. ustawy wynika, że organ podatkowy ocenia na podstawie całego zebranego materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona. Przepis ten wyraża zasadę swobodnej oceny dowodów, według której, organ podatkowy prowadzący postępowanie podatkowe przy ocenie wiarygodności zgromadzonych dowodów nie jest skrępowany żadnymi regułami określającymi wartość poszczególnych rodzajów dowodów i dokonuje jej w sposób swobodny, na podstawie własnego przekonania opartego na wiedzy, doświadczeniu życiowym, prawach logiki, wzajemnych relacjach między poszczególnymi dowodami, z uwzględnieniem całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Ocena dowodów nie może się koncentrować wokół jednego dowodu lub części dowodów. Stwierdzenie, że dana okoliczność została udowodniona, wymaga oceny wszystkich dowodów we wzajemnym ze sobą powiązaniu, do czego konieczne jest uprzednie przeprowadzenie wyczerpującego postępowania dowodowego. W wyroku z dnia 12 listopada 2002 r., I SA/Ka 1792/01, LEX nr 76379, Naczelny Sąd Administracyjny w Katowicach stwierdził, że zasada swobodnej oceny dowodów polega na tym, że organ podatkowy nie jest związany żadnymi regułami dowodowymi, a rozstrzyga sprawę na podstawie przekonania opartego na swobodnym uznaniu niektórych dowodów za wiarygodne, innych natomiast za niewiarygodne. Ocena ta jednak powinna być zgodna z wymaganiami wiedzy, doświadczenia i logiki. Podobnie ujął to A. H., który stwierdził, że zasada swobodnej oceny dowodów wymaga, aby organ podatkowy w ustalaniu podstawy faktycznej decyzji wiarygodność i siłę dowodową poszczególnych środków dowodowych oceniał na podstawie swego wewnętrznego przekonania, bez krępowania go regułami ustawowymi (tenże, Podstawa faktyczna..., s. 95). Ponieważ granice swobodnej oceny dowodów nie są w żaden sposób bezpośrednio określone przepisami prawa powszechnie obowiązującego, ich przekroczenie musi być rozpatrywane w każdej konkretnej sprawie podatkowej, przy uwzględnieniu reguł logicznej interpretacji faktów i zdarzeń. (Bogusław Dauter Komentarz do art.191 ustawy - Ordynacja podatkowa).

Bezzasadny był też zarzut naruszenia art. 227 i art. 299 k.p.c., albowiem podzielić należy stanowisko Sądu I instancji, że przeprowadzenie dowodu z przesłuchania powoda było zbędne. Okolicznością istotną dla rozstrzygnięcia nie był bowiem powód niestawiennictwa J. M. na wyznaczonych terminach przesłuchania go w charakterze świadka, ale ocena sformułowania zawartego w protokole czynności z kart 39 akt, pod kątem bezprawności i naruszenia dobra osobistego powoda.

W ocenie Sądu II instancji, Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, wyrażając oceny, które nie pozostają w sprzeczności z zasadami logicznego myślenia i doświadczenia życiowego oraz nie wykazują błędów natury faktycznej, dlatego też Sąd Okręgowy przyjął za własne. Nie mógł odnieść skutku zarzut naruszenia art. 233 k.p.c., bowiem Sąd I instancji dokonał właściwej – swobodnej, a nie dowolnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego. Nadto nie naruszył prawa materialnego i trafnie przyjął, że J. S., jako pracownik jednostki organizacyjnej kontroli skarbowej w ramach prowadzonego postępowania kontrolnego działała w ramach uprawnień, przyznanych jej opisanymi wyżej przepisami prawa. Zauważyć należy, że opisane na wstępie sformułowanie, zawarte w protokole kontroli z karty 39 akt, mogło w subiektywnym odczuciu powoda, który rzeczywiście był chory, powodować, że poczuł się urażony, a w konsekwencji podniósł zarzut nadużycia prawa przez urzędnika, który w jego ocenie oczernił go, bowiem twierdził, że przedkładane przez niego zaświadczenia lekarskie były - jak to określił na rozprawie apelacyjnej - „ lewe”. Tymczasem stosownie do art. 24 k.c., ochrona przysługuje jedynie przed bezprawnym naruszeniem lub zagrożeniem dobra osobistego, a w judykaturze i doktrynie utrwalony jest pogląd, że kwestię bezprawności działania należy ocenić na tle całokształtu okoliczności sprawy. Bezprawność czyjegoś działania ocenia się w kontekście zgodności zachowania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego. Zatem przy dokonywaniu oceny, czy doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda w postaci czci, godności i dobrego imienia, należy posłużyć się miernikiem zobiektywizowanym, polegającym na badaniu, czy zachowanie pracownika strony pozwanej w konkretnych okolicznościach sprawy, mieściło się w ramach aktualnie stosowanych ocen społecznych. Zatem, czy również w odczuciu innych osób, w szczególności mających dostęp do akt kontroli skarbowej, cytowana wyżej notatka w protokole mogła zostać oceniona, jako uwłaczająca dobrom osobistym powoda. Opinia społeczna, która znajduje wyraz w poglądach ludzi rozsądnie i uczciwie myślących, decyduje więc o tym, czy w konkretnym przypadku rzeczywiście nastąpiło naruszenie. [np. wyrok SN z dnia 23.04.1989 r., OSP 1990, poz. 330 (z glosą A. Szpunara); wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28.08.1996 r., I ACr 341/96, OSP 1997, poz. 42 (z glosą T. G., Monitor Prawniczy 1997, nr 8, s. 318–321 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13.12.1991 r., I ACr 363/91, zamieszczony [w:] B. G., D. osobiste. Zbiór orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie, Z. 1999, s. 46–54]. Reasumując, przy ocenie naruszenia czci należy uwzględniać nie tylko znaczenie użytych słów, ale również cały kontekst sytuacyjny oraz jego społeczny odbiór, oceniany według kryteriów właściwych dla ludzi rozsądnych i uczciwych. Konieczne jest więc zachowanie należytych proporcji i umiaru. (uzasadnienie orzeczenia SN z 28.2.2003 r., V CK 308/02, OSN 2004, nr 5, poz. 82).

Sąd Okręgowy podzielając powyższe poglądy uważa, że obiektywnie oceniając, nie można zachowaniu J. S. - pracownika jednostki organizacyjnej kontroli skarbowej przypisać bezprawności działania w ramach prowadzonego postępowania kontrolnego. Stosownie do art. 191 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U.2015.613 j.t. ze zm.) była bowiem uprawniona do dokonania swobodnej oceny dowodów, a zatem także do oceny przeszkód w przeprowadzeniu dowodu z przesłuchania powoda w charakterze świadka. Pamiętać należy, że stosownie do art. 188 ww. ustawy, Żądanie strony dotyczące przeprowadzenia dowodu należy uwzględnić, jeżeli przedmiotem dowodu są okoliczności mające znaczenie dla sprawy, chyba że okoliczności te stwierdzone są wystarczająco innym dowodem. Okolicznością niesporną było, że mimo ośmiokrotnego wezwania, powód nie stawił się na wezwanie, przedkładając zaświadczenia lekarskie. W tej sytuacji, J. S. na podstawie własnego przekonania, opartego na wiedzy, zasadach doświadczenia życiowego i prawach logiki uprawniona była do stwierdzenia, że dąży do tego, aby nie zostać przesłuchanym. Natomiast nie można przyjąć subiektywnych odczuć powoda, a właściwie jego nadinterpretacji, że J. S. zarzuciła mu, że przedkładane zwolnienia lekarskie są „ lewe”, bowiem takich stwierdzeń po prostu nie ma. Zarzut jest jedynie taki, że powód przedkładał te zwolnienia za późno, bo w dniu lub w przeddzień przesłuchania, co wskazywałoby na „ zamierzone działania”. W protokole nie ma żadnych takich zapisów, czy sformułowań, które wskazywałyby na świadome, czy umyślne dążenie pracownika strony pozwanej do pomówienia powoda, oczernienia go, czy też naruszenia jego godności i czci. Kwestionowane zapisy protokołu stanowią jedynie uzasadnienie przyczyny przewlekłości postępowania kontrolnego i wyjaśnienie przyczyn nieprzeprowadzenia dowodu. Zatem znaczenie ww. słów i cały ten kontekst sytuacyjny, w jakim zostały użyte oraz jego społeczny odbiór - oceniany według obiektywnych kryteriów - przemawia przeciwko przyjęciu bezprawności naruszenia dóbr osobistych powoda.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy oddalił apelację na zasadzie art. 385 k.p.c.

Natomiast o kosztach postępowania odwoławczego, na które składają się koszty zastępstwa prawnego strony pozwanej, orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3, art. 99 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 2 ust. 4 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2015.1804 ze zm.).

SSR Anna Kruszewska SSO Renata Stępińska SSO Anna Koźlińska