Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 listopada 2016 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Protokolant: referent stażysta R. W.

po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 2016 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa B. T.

przeciwko F. W., S. R., M. S., W. R., S. S.

o ustalenie

na skutek apelacji pozwanego F. W., pozwanej S. R., pozwanego M. S., pozwanego S. S.

od wyroku Sądu Rejonowego dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie

z dnia 7 maja 2015 r., sygnatura akt I C 1703/14/N

1.  zmienia punkt I zaskarżonego w wyroku w ten sposób, że po słowie „spadkowego” dodaje słowa „z tym, że przejście obowiązku w zakresie odsetek ograniczone jest do wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie”;

2.  oddala apelacje w pozostałym zakresie;

3.  znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania odwoławczego.

SSR (del.) Anna Sikora - Ciba SSO Lucyna Rajchel SSO Anna Koźlińska

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 7 maja 2015 r. Sąd Rejonowy ustalił przejście obowiązku zapłaty orzeczonej w nakazie zapłaty wydanym przez Sąd Rejonowy dla Krakowa – Krowodrzy w Krakowie Wydział I Cywilny z dnia 25 czerwca 2009 roku, sygnatura I Nc 427/09/K na spadkobierców po S. W. vel W., tj. F. W., S. R., M. S., W. R. i S. S. zgodnie z zasadami prawa spadkowego (pkt I oraz zasądził od pozwanych: F. W., S. R., M. S., W. R., S. S. solidarnie na rzecz powódki B. T. kwotę 3 801 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt II).

Powyższy wyrok zapadł w następujących okolicznościach faktycznych:

Powódka wniosła o ustalenie przejścia obowiązku wynikającego z nakazu zapłaty opisanego na wstępie, w którym sąd zasądził na jej rzecz od S. W. kwotę 24.937,77 zł z umownymi odsetkami w wysokości 1% dziennie od dnia 23 lutego 2007 r. do dnia zapłaty wraz z kwotą 2.728,75 zł na F. W., S. R., M. S., A. S., W. R. i S. S., tj. spadkobierców S. W., zgodnie z zasadami prawa spadkowego. Nadto powódka wniosła o zasądzenie solidarnie od pozwanych kosztów procesu.

F. W. domagał się odrzucenia pozwu z uwagi na fakt, iż w obrocie prawnym pomiędzy tymi samymi stronami i w tym przedmiocie funkcjonuje już prawomocny wyrok, ewentualnie pozwany domagał się oddalenia powództwa w całości, podnosząc, iż powódka nie dysponuje tytułem wykonawczym przeciwko spadkodawcy pozwanych.

Pozwani M. S., S. S., W. R. domagali się oddalenia powództwa podnosząc brak interesu prawnego powódki w wytoczeniu powództwa.

Bezspornym w sprawie było m.in., że w dniu 25 czerwca 2009 r. został wydany nakaz zapłaty przeciwko S. W., na podstawie którego został on zobowiązany do zapłaty na rzecz powódki kwoty wraz z odsetkami szczegółowo opisanej powyżej. W dniu (...)r. zmarł S. W., a egzekucja przeciwko niemu została zawieszona, a następnie podjęta z udziałem jego spadkobierców. Prawomocnym postanowieniem z dnia 18 listopada 2010 r. Sąd Rejonowy odrzucił wniosek spadkobierców dłużnika o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty. Z kolei prawomocnym postanowieniem z dnia 12 stycznia 2011 r. Sąd oddalił wniosek powódki o sprostowanie omyłki pisarskiej w nakazie zapłaty poprzez zastąpienie nazwiska (...) na (...). Prawomocnym postanowieniem z dnia 17 czerwca 2011 r. komornik umorzył egzekucję przeciwko spadkobiercom zmarłego na podstawie art. 825 pkt 3 kpc. Powódka wystąpiła z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty przeciwko spadkobiercom S. W., jednak sad prawomocnym postanowieniem z dnia 25 czerwca 2009 r. oddalił wniosek. Wskazano wówczas na brak tożsamości dłużnika oznaczonego jako spadkodawca pozwanych w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku.

S. W. posługiwał się w obrocie prawnym dokumentem tożsamości wystawionym na nazwisko (...). Takie brzmienie nazwiska widniej również w księdze wieczystej założonej dla nieruchomości której jest właścicielem, a także w wykazie zmian gruntowych i zostało też wpisane w aktach notarialnych sporządzonych z udziałem zmarłego. W bazie PESEL nie figuruje osoba o personaliach (...), syn W. i A. ur. (...), zm. (...) r., posiadający PESEL nr (...) oraz posiadający dowody osobiste (...), poprzedni (...). S. W. figuruje w ewidencji podatkowej oraz ZUS pod nazwiskiem (...) nr dowodu osobistego (...), posiadał też rachunek bankowy w banku (...) na nazwisko (...).

W dniu 16 grudnia 2009 r. F. W. wniósł o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym S. W.. Postanowieniem z dnia 30 czerwca 2010 r. sąd stwierdził, że spadek po zmarłym nabyli: F. W., S. R., S. S., A. S., M. S., W. R.. Spadek po zmarłym A. S. nabyli S. S., M. S. i W. R..

Ponadto Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 17 grudnia 2007 r. powódka zawarła ze S. W. umowę pośrednictwa sprzedaży nieruchomości. W miejscu przeznaczonym na dane osobowe zamawiającego wpisano imię i nazwisko (...) syn W. i A. nr PESEL (...), nr dowodu osobistego (...). Zamawiający podpisał się pod umową nazwiskiem w brzmieniu (...).

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie. Powódka przed wniesieniem powództwa wykorzystała wszystkie możliwe dostępne dla niej środki ochrony prawnej. Jedyną więc możliwą dla niej droga do dochodzenia swych roszczeń stało się wniesienie powództwa o ustalenie. Analiza zgromadzonych dowodów pozwoliła sądowi na przyjęcie, że zmarły posługiwał się rożnymi formami swojego nazwiska, używając (...) i (...). W umowie, jaką zawarł z powódką użył nazwiska w brzemieniu (...), a składając własnoręczny podpis pod umową zaakceptował tę formę swojego nazwiska. Nawet gdyby przyjąć, że jednak wynikło to na skutek omyłki pisarskiej, to ewentualna rezygnacja z zapoznania się z treścią umowy obciąża zmarłego. Ponadto S. W. odebrał nakaz zapłaty i nie zaskarżył go. Oznacza to, że nawet na etapie wystąpienia przez powódkę na drogę sądową akceptował fakt, że był jej dłużnikiem. Także pozwani nie kwestionowali w poprzednio toczących się postepowaniach, że określony we umowie S. W. jest ich spadkodawcą. Dowody niekwestionowane przez pozwanych z wypisów aktów notarialnych, ksiąg wieczystych, informacji z bazy PESEL i z ZUS, jak również fakt legitymowania się przez zmarłego dowodem osobistym na nazwisko (...) pozwoliło powódce na wykazanie ponad wszelką wątpliwość, że S. W. vel W. skutecznie zaciągnął zobowiązanie wobec powódki. W związku z tym obowiązek spełnienia świadczenia wynikającego z umowy, a uwzględnionego przez sąd w nakazie zapłaty przeszedł na jego spadkobierców. Sąd nie zajmował się kwestią odsetek umownych, podkreślając, że nakaz zapłaty jest prawomocny. O kosztach orzeczono na zasadzie art. 98 §§ 1 i 3 kpc oraz art. 108 §1 kpc.

W apelacji od wyroku pozwani S. S. i M. S. zarzucili naruszenie art. 189 kpc poprzez jego zastosowanie, pomimo, iż powódka nie ma interesu prawnego w ustaleniu, że orzeczony nakazem zapłaty obowiązek świadczenia przeszedł na następców prawnych S. W., zgodnie z zasadami prawa spadkowego. Wskazując na to apelujący domagali się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa oraz zasądzenia od powódki kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych. W uzasadnieniu zarzucili, że nakaz zapłaty został wydany przeciwko S. W., tymczasem w postanowieniu spadkowym pozwani są spadkobiercami S. W.. Domniemacie wynikające z art. 1025 §2 kc nakazuje traktować osobę, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia jako spadkobiercę. Obalenie tego domniemania jest możliwe wyłącznie przed sądem spadku w trybie art. 679 kpc. Zarzucili także, że sformułowane przez powódkę roszczenie o ustalenie przejścia obowiązku zapłaty orzeczonego nakazem zapłaty zgodnie z zasadami prawa spadkowego zostało już prawomocnie rozstrzygnięte przez Sąd Okręgowy w Krakowie wyrokiem z dnia 10 sierpnia 2012 r. w sprawie I C 1211/11. Na koniec podnieśli, że powódka nie ma interesu prawnego w wytoczeniu niniejszego powództwa, ponieważ kwestia ewentualnego przejścia obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym w postaci nakazu zapłaty na pozwanych powinna zostać rozpoznana w toku postępowania wszczętego na podstawie art. 788 §1 kpc.

Apelację od wyroku wywiedli też pozwani F. W. i S. R. zarzucając naruszenie prawa materialnego w zakresie art. 189 kpc poprzez jego niewłaściwą wykładnię i błędne zastosowanie oraz przyjęcie, że powódka posiada interes prawny we wniesieniu powództwa o ustalenie, art. 359 § 2 ¹ i § 2 ² kc poprzez ich niezastosowanie. Nadto zarzucili naruszenie prawa procesowego w zakresie art. 365 §1 kpc poprzez niewłaściwą wykładnię i błędne zastosowanie, a także art. 499 pkt 1 kpc poprzez jego zastosowanie mimo, że roszczenie powódki o odsetki umowne w wysokości przekraczającej odsetki maksymalne było oczywiście bezzasadne, w związku z czym nie może było wydać nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, a następnie ustalić przejście obowiązku zapłaty wynikającego z niezgodnego z prawem nakazu zapłaty. Wskazując na to apelujący domagali się zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa i zasądzenia od powódki kosztów procesu według norm przepisanych, ewentualnie zmiany poprzez ustalenie przejścia obowiązku zapłaty orzeczonego nakazem zapłaty na pozwanych z ograniczeniem tego przejścia do należności głównej, odsetek maksymalnych zamiast umownych i kosztów procesu oraz zasadzenia od powódki kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych, ewentualnie uchylenia wyroku w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania. Jednocześnie apelujący wnieśli o zwolnienie od kosztów sądowych w całości, zwłaszcza od opłaty od apelacji.

W odpowiedzi na obie apelacje powódka domagała się ich oddalenia o zasądzenia od pozwanych kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacje pozwanych są częściowo uzasadnione.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy i przyjmuje je za własne, czyniąc je podstawą rozstrzygnięcia apelacyjnego.

Ponieważ zarzuty obu apelacji są zbliżone, przeto sąd odwoławczy rozpoznał je wspólnie.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do tych zarzutów koncentrujących się na niewykazaniu przez powódkę tożsamości osoby zawierającej z nią umowy pośrednictwa sprzedaży nieruchomości i osoby spadkodawcy z pozwanym wymienionym w treści nakazu zapłaty z dnia 25 czerwca 2009 r., to wskazać należy, że w ocenie Sądu Okręgowego powódka wykazała ponad wszelką wątpliwość zaoferowanymi dowodami z dokumentów, niekwestionowanymi, co należy podkreślić, przez pozwanych w postaci wypisów z aktów notarialnych, ksiąg wieczystych, informacji z bazy PESEL i z ZUS, że osoba, z którą powódka zawarła umowę o pośrednictwo oraz ta figurująca w nakazie zapłaty to jedna i ta sama osoba o tych samych personaliach i różnobrzmiącym nazwisku, którym posługiwała się w obrocie prawnym z całą świadomością konsekwencji wynikającym z tego faktu. W ocenie sądu odwoławczego nie jest możliwe, aby osoby o rożnej tożsamości posługiwały się tym samym numerem PESEL. Ponadto w realiach niniejszej sprawy nie było sporu co do tego, że S. W. vel W. posługiwał się dowodem osobistym o numerze (...) i kolejnym wydanym pod koniec 2007 r. o numerze (...). Sąd Okręgowy w pełni podziela pogląd sądu pierwszej instancji w kwestii tego, iż nie ulega wątpliwości, że zmarły S. W. był dłużnikiem powódki i nawet jeśli przy pisowni jego nazwiska doszło do popełnienia błędu, to wyłącznie odpowiedzialnym za taki stan rzeczy jest zmarły, który jak wynika z zebranego w sprawie materiału dowodowego i poczynionych przez sąd ustaleń, akceptował taki stan rzeczy, skoro nawet nie zaskarżył nakazu zapłaty, przez co nakaz zapłaty uprawomocnił się i nie podlega już wzruszeniu, o czym szerzej poniżej. Należy z całą mocą podkreślić, że zaistniała pomyłka w pisowni nie niweczy tożsamości osoby figurującej w przedmiotowym nakazie oraz umowie zawartej z powódką.

To, że powódka wyczerpała wszelkie dostępne możliwości dla dochodzenia swych roszczeń nie ulega wątpliwości.

Nie można zgodzić się z zarzutami apelacji w kwestii nieuprawnionego zastosowania przez Sąd Rejonowy art. 189 kpc, albowiem kwestia możliwości dochodzenia swoich praw w trybie tego artykułu została wyraźnie wskazana przez Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 marca 2013 r., I ACa 1195/12, w którym podkreślono, że zasadniczą przesłanką możliwości oparcia powództwa na artykule, którego naruszenie reprezentowani pozwani zarzucają, jest brak możliwości uzyskania przez powoda ochrony w inny sposób, co miało miejsce również w sytuacji, w której sąd wydał nakaz zapłaty przeciwko osobie oznaczonej w orzeczeniu jako S. W. noszącej rzeczywiście nazwisko (...). Sąd Apelacyjny wyraźnie wskazał, iż wniesienie przez powódkę kolejnego powództwa przeciwko spadkobiercom nie zasługiwałoby na uwzględnienie albowiem zachodziłaby w tej sytuacji powaga rzeczy osądzonej, co zostało również uzasadnione treścią wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1951 r., C 689/50, któremu została nadana moc zasady prawnej. W tej kwestii Sąd Najwyższy uznał, iż „w razie przejścia po wniesieniu pozwu obowiązku na inną osobą wyrok prawomocny ma powagę rzecz osądzonej także w stosunku do tej osoby i powód nie może wystąpić przeciwko niej z powództwem o to samo świadczenie opartym na tej samej podstawie, chociażby w postępowaniu o udzielenie na jego rzecz klauzuli wykonalności nie był w możności wykazania przejścia zobowiązania dokumentem publicznym lub prywatnym z podpisem uwierzytelnionym; w przypadku takim może wytoczyć powództwo o ustalenie przejścia obowiązku”.

Nie zasługuje na uwzględnienie również argument o braku możliwości prowadzenia egzekucji przeciwko S. W. na podstawie nakazu zapłaty Sądu Rejonowego dla Krakowa - Krowodrzy w Krakowie Wydział I Cywilny z dnia 25 czerwca 2009 roku sygn. akt I Nc 427/09/K, albowiem sam dłużnik nigdy nie kwestionował faktu, iż jest osobą, która została wskazana w tym orzeczeniu - nie tylko odebrał nakaz zapłaty, ale również złożył odpowiednie oświadczenia w toku postępowania egzekucyjnego potwierdzając jednocześnie, że jest osobą wskazaną w tym nakazie zapłaty.

Należy także zauważyć, że poprzednie postępowanie w sprawie o ustalenie zostało rozpatrzone negatywnie ze względu na brak interesu prawnego w żądaniu rozstrzygnięcia o treści wskazanej przez powódkę, natomiast w wyroku z dnia 14 marca 2013 r. Sąd Apelacyjny wskazał, jaki interes prawny powódce przysługuje, co przy treści postanowienia Sądu Najwyższego - Izby Cywilnej z dnia 15 marca 2013 r. (sygn. akt: V CSK 53E/12), w którym wskazano, iż „Powaga rzeczy osądzonej - w wypadku prawomocnego oddalenia powództwa o ustalenie prawa lub stosunku prawnego z powodu niewykazania przez powoda interesu prawnego - ogranicza się do ustalenia, że nie ma interesu prawnego. Nie obejmuje ona natomiast roszczenia dotyczącego istnienia albo nieistnienia ustalonego prawa lub stosunku prawnego, ponieważ nie stanowiła ona przedmiotu rozstrzygnięcia" potwierdza zasadność dochodzenia przez powódkę ustalenia zgodnie z treścią zapadłego wyroku Sądu Rejonowego.

Wzgląd na powyższe okoliczności sprawia, że w ocenie Sądu Okręgowego powódka ma jedyną możliwość, aby w niniejszej sprawie dochodzić egzekucji z wydanego i prawomocnego nakazu zapłaty i zgodzić się należy z poglądem sądu pierwszej instancji, że powódka ma interes prawny we wniesieniu powództwa, gdyż zachodzi tu niepewność czy dany stosunek prawny istnieje, którą to niepewność może rozwiać jedynie prawomocne orzeczenie, a godzi się przy tym zauważyć, że nie jest możliwe dochodzenie przez powódkę roszczeń w trybie innego powództwa np. o świadczenie. Sąd odwoławczy ma świadomość, że niniejsze powództwo nie zostało wytoczone pochopnie, bowiem powódka przed jego wniesieniem podejmowała nieskuteczne próby dochodzenia swych roszczeń czy to poprzez żądanie nadania klauzuli wykonalności przeciwko spadkobiercom dłużnika, a gdy jej wniosek został oddalony, to domagała się sprostowania oczywistej omyłki pisarskiej w nakazie zapłaty poprzez żądanie sprostowania nazwiska dłużnika. W ślad za Sądem Rejonowy trzeba więc stwierdzić, że pomimo starań powódka nie uzyskała ochrony prawnej w inicjowanych poprzednio postępowaniach incydentalnych, zaś wniesione uprzednio powództwo o ustalenie nie zostało uwzględnione, wiec jedyną drogą, na której powódka może dochodzić swych praw jest niniejsze postępowanie, w którym powódka domaga się ustalenia przejścia obowiązku wynikającego z prawomocnego nakazu zapłaty z dnia 25 czerwca 2009 r.

Pozwani usiłowali podważyć wydany w sprawie nakaz zapłaty, niemniej bezskutecznie. Z akt sprawy wynika, że pozwani czynili wcześniej starania o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty, co jednak nie zyskało ostatecznie aprobaty sądów obu instancji. W konsekwencji należy stwierdzić, że nakaz zapłaty uprawomocnił się i funkcjonuje w obrocie prawnym, a zatem nie można badać źródła wydania tego nakazu, gdyż sąd nie ma do tego uprawnień. Obecnie od nakazu zapłaty nie przysługuje żaden środek zaskarżenia (nawet nadzwyczajny), a stosownie do art. 365 § 1 kpc orzeczenie prawomocne wiąże strony i sąd, który je wydał, a także inne sądy i organy państwowe oraz administracji publicznej, a w wypadkach wskazanych w ustawie także inne osoby. Zasadnie więc wskazywał sąd pierwszej instancji, że także ten sąd oraz sąd odwoławczy są związane wydanym w sprawie nakazem zapłaty.

Jedyne więc co sąd był w stanie uczynić i ostatecznie tak też postąpił, to na podstawie art. 5 kc stwierdził, że jakkolwiek nakaz zapłaty jest już prawomocny, to jednak został wydany z naruszeniem przepisów prawa, albowiem w dniu 20 lutego 2006 r. weszła w życie ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw, która wprowadziła do art. 359 kc trzy nowe paragrafy dotyczące odsetek maksymalnych. Wobec tego w dacie wydania przedmiotowego nakazu zapłaty obowiązywała już nowa regulacja ustawowa w zakresie odsetek maksymalnych, a zatem w tym czasie nie można już było zawrzeć umowy z powódką, która przewidywała tak wysokie odsetki. Podkreślenia jednak wymaga, że tego rodzaju postanowienie umowne nie powoduje nieważności całej umowy, albowiem z bogatego orzecznictwa sądów powszechnych i Sądu Najwyższego wynika, że w takiej sytuacji umowa pozostaje ważna, a tylko wysokość odsetek zostaje ograniczona do wysokości odsetek maksymalnych. W odniesieniu więc do zapisu umowy zawartej z powódką należy przyjąć, że umowa jest ważna, a wysokość odsetek zostaje ograniczona do wysokości odsetek maksymalnych. Powyższe stwierdzenie w odniesieniu do prawomocnego nakazu zapłaty odnosi więc taki skutek, że jakkolwiek prawomocnego nakazu zapłaty nie można wzruszać, ale poprzez art. 5 kc w związku z podnoszonymi w apelacji pozwanych F. W. i S. R. zarzutami lichwy i naruszenia zasad współżycia społecznego należy ograniczyć - z uwagi na fakt, iż przy wydaniu prawomocnego nakazu zapłaty doszło do naruszenia prawa, na skutek nadużycia przez powódkę prawa podmiotowego i domagania się przy podstawowym zobowiązaniu także i lichwiarskich odsetek – odpowiedzialność pozwanych do wysokości odsetek maksymalnych, tak aby orzeczenie było zgodne z prawem. W innym natomiast zakresie Sąd nie mógł ingerować w treść prawomocnego nakazu zapłaty, ani też stwierdzać niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia – o ile zainteresowani wnieśliby stosowną skargę. Niemniej ten zabieg także byłby nieskuteczny, albowiem zgodnie z art. 424 ⁶ §1 kpc skargę wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok w terminie dwóch lat od dnia jego uprawomocnienia się. W realiach niniejszej sprawy termin ten już dawno upłynął.

W konsekwencji Sąd Okręgowy uwzględnił apelacje pozwanych w tym tylko zakresie, że ograniczył ich niekwestionowany obowiązek świadczenia na rzecz powódki obok należności głównej do odsetek w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie, o czym orzeczono jak w pkt 1 sentencji na podstawie art. 386 §1 kpc. W pozostałym zakresie apelacje jako bezzasadne podlegały oddaleniu, o czym Sąd orzekł na podstawie art. 385 kpc. O kosztach za postępowanie odwoławcze orzeczono na podstawie art. 100 kpc, mając na uwadze, że apelacje zostały częściowo uwzględnione i częściowo oddalone.

SSr (del.) Anna Sikora-Ciba SSO Lucyna Rajchel SSO Anna Koźlińska