Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 września 2016 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący SSO Elżbieta Gajewska

Sędziowie SO Paulina Wawrzynkiewicz

SO Iwona Wróblewska-Pokora (spr.)

Protokolant protokolant sądowy-stażysta Magdalena Wierzchowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 września 2016 r. w W. sprawy

z powództwa P. G.

przeciwko J. G.

o wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Wołominie

z dnia 16 marca 2016 r., sygn. akt III RC 127/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1. w ten sposób, że kwotę 800 (osiemset) złotych zastępuje kwotą 500 (pięćset) złotych;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  znosi wzajemnie między stronami koszty procesu w instancji odwoławczej.

Paulina Wawrzynkiewicz Elżbieta Gajewska Iwona Wróblewska-Pokora

Sygn. akt IV Ca 945/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy obniżył alimenty zasądzone wyrokiem Sądu Okręgowego Warszawa - Praga w Warszawie z dnia 11 września 2012 r. w sprawie sygn. III C 1552/11 od P. G. na rzecz małoletniej J. G. z kwoty po 1.000 zł miesięcznie do kwoty po 800 zł miesięcznie, płatne do rąk matki dziecka D. D. do 10-go dnia każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat poczynając od dnia 27 lutego 2015 r. (punkt 1), w pozostałej części powództwo oddalił (punkt 2) oraz zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania (punkt 3).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i rozważania:

Sąd Rejonowy ustalił, że małoletnia J. G., urodzona w dniu (...), jest dzieckiem pochodzącym ze związku małżeńskiego P. G. i D. D. zawartego w dniu 30 sierpnia 1997 r. Wyrokiem z dnia 11 września 2012 r. wydanym w sprawie o sygn. III C 1552/11 Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie rozwiązał przez rozwód związek małżeński stron bez orzekania o winie. Wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnią J. G. powierzono obojgu rodzicom ustalając, że miejscem zamieszkania dziecka będzie każdorazowe miejsce zamieszkania matki. Kosztami utrzymania córki obciążono oboje rodziców, określając udział ojca na kwotę po 1.000 zł miesięcznie.

W momencie ostatniego orzekania o alimentach powód P. G. miał 37 lat, wykształcenie wyższe licencjackie o kierunku informatyka w systemach gospodarczych. Z zawodu był technikiem mechanikiem. W trakcie trwania postępowania rozwodowego prowadził z dwoma wspólnikami działalność gospodarczą – sklep z częściami samochodowymi oraz warsztat samochodowy. Osiągał z tego tytułu łączny dochód w wysokości 2.500 zł miesięcznie, przy czym ⅓ zysków pochodziła z warsztatu samochodowego, zaś ⅔ ze sklepu z częściami samochodowymi.

Małoletnia pozwana J. G. miała wówczas 6 lat, była zdrowa. Dopóki uczęszczała do niepublicznego przedszkola ojciec partycypował w połowie kosztów czesnego, co stanowiło wydatek rzędu 600 zł miesięcznie. Od września 2012 r. rozpoczęła naukę w szkole podstawowej. Matka oszacowała, że miesięczny koszt utrzymania córki wynosił średnio 2.000 zł. W porozumieniu zawartym przez małżonków w dniu 30 sierpnia 2012 r. rodzice małoletniej ustalili, że będą ponosić wspólnie koszty leczenia dziecka, zaś powód zobowiązał się łożyć kwotę 1.000 zł miesięcznie tytułem alimentów. Ustalili nadto, że co dwa tygodnie od piątku do środy rano córka będzie przebywała w miejscu zamieszkania ojca, który ponosił wówczas wszelkie koszty jej utrzymania, zaś w pozostałe dni tygodnia w miejscu zamieszkania matki.

Przedstawicielka ustawowa D. D. miała wówczas 35 lat, wykształcenie wyższe ekonomiczne. Od 21 lutego 2001 r. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony na stanowisku księgowej w (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W.. Osiągała z tego tytułu średnie miesięczne wynagrodzenie 4.545,80 zł netto.

Z ustaleń Sądu Rejonowego wynikało, że obecnie powód ma 40 lat. W dalszym ciągu prowadzi sklep z częściami samochodowymi, wynajmuje w tym celu lokal za kwotę 2.800 zł miesięcznie. W 2015 r. osiągnął przychód w wysokości 151.919,10 zł, przy czym koszty jego uzyskania wyniosły 148.729,18 zł, co dało dochód w wysokości 3.189,92 zł. W styczniu 2016 r. przychód wyniósł 17.237,20 zł, a koszty jego uzyskania 17.321,47 zł, co dało stratę w wysokości 84,27 zł. W lutym 2016 r. przychód wyniósł 17.490,26 zł, a koszty jego uzyskania 14.732.27 zł, co dało dochód w wysokości 2.757,99 zł. Powód nie czerpie już dodatkowych zysków z tytułu prowadzenia warsztatu samochodowego, który zamknięto w październiku 2013 r., a wykorzystywane w nim maszyny sprzedano. Z tego tytułu powód uzyskał ok. 20.000 zł. Powód i jego wspólnik nadal spłacają zaciągnięte kredyty, których raty wynoszą łącznie ok. 3.000 zł miesięcznie.

Powód zawarł kolejny związek małżeński. Jego żona osiąga wynagrodzenie netto w wysokości 4.000-5.000 zł miesięcznie. Zamieszkują we własnościowym mieszkaniu w M.. Środki na jego zakup w wysokości ok. 210.000 zł powód posiadał ze sprzedaży domu należącego do niego i D. D. w Z.. Powód zeznał, że pozostała kwota w wysokości 60.000 zł pochodziła z kredytu zaciągniętego przez szwagra powoda, które to zobowiązanie spłaca powód (1.200 zł miesięcznie) – Sąd Rejonowy uznał jednak, że powód nie udowodnił ww. okoliczności.

Powód ma wrodzoną wadę serca, przyjmuje na stałe określone lekarstwa. Nie może podejmować ciężkich prac fizycznych. Zdarzały się okresy, że nie wywiązywał się terminowo z ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego. W związku z powyższym w grudniu 2015 r. przedstawicielka ustawowa wystąpiła z wnioskiem o wszczęcie wobec niego postępowania egzekucyjnego. Stan zaległości alimentacyjnych wynosił wówczas 3.500 zł. Po wszczęciu postępowania powód w ciągu dwóch tygodni uregulował zadłużenie.

Sąd Rejonowy ustalił, że małoletnia ma obecnie 9 lat, jest uczennicą publicznej szkoły podstawowej w Z.. Gdy zamieszkuje u ojca korzysta z obiadów szkolnych, za które powód płaci 30-100 zł miesięcznie. Powód kupuje także dziecku mundurki szkolne i opłaca zajęcia z akrobatyki (120 zł miesięcznie). Koszt lekcji z języka angielskiego (200 zł miesięcznie) ponosi matka dziecka. Za zajęcia z zumby płaci rodzic, który danego dnia odbiera dziecko. Na wyżywienie małoletniej matka przeznacza ok. 600 zł miesięcznie. Opłatę za telefon małoletniej (70 zł miesięcznie) ponosi powód.

Powód w dalszym ciągu regularnie spotyka się z córką. Od wydania wyroku rozwodowego ich kontakty zmieniły się jedynie w ten sposób, że powód odbiera małoletnią w piątek bezpośrednio ze szkoły po zakończonych zajęciach lekcyjnych, tj. o godzinie 12:30, w środy zaś zawozi córkę dopiero na drugą zmianę lekcyjną. Podczas pobytu małoletniej w miejscu zamieszkania powoda ponosi on nie tylko koszty jej wyżywienia czy też zapewniania rozrywki, ale również zakupu odzieży i obuwia. Powód zakupił córce rower, rolki, łyżwy i kombinezon na narty. Każde z rodziców zapewniało dotychczas córce wypoczynek letni oraz zimowy. Powód oszacował, że poza zasądzoną kwotą alimentów przeznacza dodatkowo ok. 1.000 zł miesięcznie na utrzymanie córki.

Przedstawicielka ustawowa D. D. ma obecnie 38 lat. W dalszym ciągu jest zatrudniona w (...) Sp. z o.o. – obecnie (...) Sp. z o.o. Dodatkowo od dnia 01 października 2012 r. jest zatrudniona, również na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony, na stanowisku księgowej w (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W.. Z tytułu wykonywanej pracy osiąga łącznie średnie miesięczne wynagrodzenie netto w wysokości ok. 5.000 zł. Od dnia 15 lutego 2015 r. do dnia 13 lutego 2016 r. przebywała na zasiłku macierzyńskim, osiągała wówczas wynagrodzenie netto w wysokości ok. 4.000 zł miesięcznie. Do końca maja 2016 r. przebywała na urlopie wypoczynkowym. Następnie chciałaby wykorzystać urlop wychowawczy lub pracować na pół etatu w jednej ze spółek za wynagrodzeniem netto w wysokości 2.500 zł miesięcznie. Zawarła związek małżeński, z obecnym mężem ma jedno dziecko. Jej mąż osiąga wynagrodzenie netto w wysokości 3.200 zł miesięcznie, ma 16-letniego syna, którego miejsce pobytu ustalono przy ojcu. Za środki uzyskane ze sprzedaży domu przedstawicielka ustawowa zakupiła mieszkanie za kwotę 320.000 zł. W tym celu zaciągnęła dodatkowo kredyt hipoteczny na kwotę 100.000 zł. Miesięczna rata wynosi 500 zł. D. D. wynajmuje mieszkanie i z tego tytułu uzyskuje dochód w wysokości 900 zł miesięcznie.

Sąd wskazał, że za dokumenty nie uznaje się kserokopii paragonów, ani paragonów, które nie stanowią dowodów i nie świadczą o całości kosztów utrzymania dziecka. Sąd oddalił nadto wnioski powoda i przedstawicielki ustawowej o przesłuchanie wskazanych osób w charakterze świadków jako bezprzedmiotowe. Okoliczności, na jakie mieliby zeznawać, zostały bowiem wystarczająco dowiedzione poprzez zeznania złożone bezpośrednio przez każdą ze stron.

Sąd Rejonowy przytoczył treść art. 96 krio, art. 135 § 1 krio i art. 138 krio. Uznał, że na częściowe uwzględnienie zasługiwało jedynie powództwo o obniżenie alimentów – do kwoty 800 zł miesięcznie. Sąd wskazał, że zgodnie z porozumieniem z dnia 30 sierpnia 2012 r. powód zyskał bardzo szerokie prawo do kontaktów z córką, zgodził się jednocześnie ponosić wspólnie z przedstawicielką ustawową koszty leczenia dziecka oraz zobowiązał się do łożenia na rzecz córki kwoty 1.000 zł miesięcznie tytułem alimentów. Z zeznań powoda wynika, że zasady kontaktów określone w porozumieniu zmieniły się jedynie w niewielkim zakresie. Tym samym nie można stwierdzić, że ilość czasu jaką córka spędza z ojcem zwiększyła się w znaczący sposób, który stanowiłby o konieczności ponownego uregulowania obowiązku alimentacyjnego.

Sąd uznał, że część z wydatków ponoszonych przez powoda poza zasądzoną kwotą alimentów jest nieuzasadniona. Na kwotę tą składają się m.in. koszty wyżywienia dziecka podczas pobytów u ojca, koszty zakupu odzieży i obuwia oraz innych sprzętów, opłaty za obiady szkolne i zajęcia dodatkowe czy wyjazdy w okresie wakacji i ferii zimowych. Przedstawicielka ustawowa nie kwestionowała wydatków ponoszonych dodatkowo przez powoda. Sąd uznał je więc za udowodnione. Sąd wskazał, że kupowanie przez powoda odzieży i obuwia, z których dziecko korzysta wyłącznie w jego miejscu zamieszkania, jest zbędne. Jeśli powód dobrowolnie zobowiązał się w porozumieniu do łożenia na rzecz córki alimentów w kwocie po 1.000 zł miesięcznie i dodatkowo ponosić połowę jej kosztów leczenia, to w ocenie Sądu nie ma potrzeby, aby partycypował jeszcze w ponoszeniu opłat za zajęcia dodatkowe. Opłaty te mogą być bowiem regulowane przez przedstawicielkę ustawową z przekazywanej na jej ręce kwoty 1.000 zł.

Tym samym Sąd uznał, że powództwo o uchylenie ciążącego na powodzie obowiązku alimentacyjnego nie zasługiwało na uwzględnienie zwłaszcza, że powód wprost przyznał, iż nie występowałby z przedmiotowym powództwem, gdyby nie doszło do pogorszenia się jego sytuacji zarobkowej.

Sąd wskazał, że w październiku 2013 r. powód i jego wspólnicy zamknęli warsztat samochodowy, a wykorzystywane w nim maszyny sprzedali. Warsztat stanowił źródło zaledwie ⅓ zysków osiąganych przez powoda. Już w momencie ostatniego orzekania o alimentach intratniejszą częścią działalności gospodarczej był sklep z częściami samochodowymi i nic się w tym zakresie nie zmieniło. W ocenie Sądu powód jest w stanie przy dołożeniu należytej staranności wykorzystać swą wiedzę i umiejętności, aby przetrwać ten trudniejszy dla prowadzonej przez niego działalności gospodarczej okres.

Obniżając alimenty na rzecz małoletniej do kwoty po 800 zł miesięcznie Sąd Rejonowy wziął pod uwagę również zmiany, jakie zaszły w sytuacji materialnej i bytowej matki małoletniej, która obecnie dodatkowo jest również zatrudniona na stanowisku księgowej w innej spółce. Z tego tytułu uzyskuje łączny dochód netto w wysokości ok. 5.000 zł miesięcznie. Jej obecny mąż ma 16-letniego syna z poprzedniego związku małżeńskiego, którego miejsce pobytu ustalono przy ojcu. Sąd obniżając wysokość obowiązku alimentacyjnego kierował się również oceną aktualnego poziomu życia nowej rodziny założonej przez D. D. i jej małżonka. Sąd wskazał, że od czasu orzeczenia rozwodu rodziców pozwanej poziom ten obniżył się w istotny sposób – obecnie przypada ok. 1.700 zł na jedną osobę w pięcioosobowej rodzinie, zaś po podjęciu przez przedstawicielkę ustawową pracy na pół etatu, albo skorzystaniu z urlopu wychowawczego obniży się jeszcze bardziej.

O kosztach Sąd Rejonowy orzekł na mocy art. 100 kpc.

W złożonej apelacji powód zaskarżył wyrok w całości wnosząc o jego zmianę i ustalenie alimentów na rzecz małoletniej J. G. na kwotę 400 zł miesięcznie oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

Zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 135 krio poprzez błędną ocenę możliwości zarobkowych i majątkowych powoda przy ustalaniu alimentów na rzecz małoletniej córki, a ustalonych na poziomie mniejszym niż 2.500 zł z uwagi na fakt, że powód zamknął warsztat samochodowy i w konsekwencji uznanie, że łączna kwota alimentów w wysokości 800 zł jest kwotą adekwatną do tych możliwości, przy jednoczesnym uznaniu przez Sąd, że powód utracił 1/3 źródła zysków, razem ze wspólnikiem spłacają zaciągnięte kredyty w łącznej kwocie 3.000 zł miesięcznie oraz wynajmują lokal użytkowy za kwotę 2.500 zł miesięcznie i tym samym nadmierne obciążenie powyższymi kosztami alimentacyjnymi powoda, którego obowiązek alimentacyjny w znacznej mierze wypełniany jest przez bieżące koszty wyżywienia, odzieży, rozrywek, jak również osobiste starania w wychowaniu małoletniej córki.

Zarzucił ponadto naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku tj. art. 217 § 1 kpc w zw. z art. 227 kpc przez oddalenie wniosków dowodowych powoda w przedmiocie dopuszczenia dowodu z zeznań świadków B. W., M. G., P. H., O. H., A. T. (1) i A. T. (2), jak również dowodu z paragonów, podczas gdy przedmiotowe dowody są niezbędne dla ustalenia pogorszenia się sytuacji materialnej powoda, ponoszenia przez niego wydatków na małoletnią córkę, jak również sprawowania przez niego opieki nad córką; art. 232 kpc poprzez przyznanie prymatu wiarygodności zeznaniom matki pozwanej pomimo nieprzedstawienia dowodów na poparcie zgłaszanych przez nią okoliczności, przy jednoczesnym odmówieniu takiego prymatu zeznaniom powoda, co skutkowało błędami w ustaleniach faktycznych; art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 328 § 2 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, przejawiające się w braku wszechstronnej analizy zgromadzonych w sprawie dowodów oraz braku odniesienia się do przedstawionych przez powoda dowodów, co doprowadziło do wyciągnięcia nielogicznych wniosków w zakresie ustalenia, iż część wydatków ponoszona przez powoda jest zupełnie nieuzasadniona i zbędna, w tym m.in. wydatki tj. koszty wyżywienia dziecka podczas pobytów u ojca, jak również koszt obiadów szkolnych. Zarzucił także mający wpływ na treść zaskarżonego wyroku błąd w ustaleniach faktycznych Sądu przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, a polegający na uznaniu, że sytuacja bytowa i materialna matki małoletniej J. G. uległa pogorszeniu, podczas gdy łączny przychód przez nią uzyskiwany z tytułu wszystkich źródeł dochodu jest większy niż w momencie orzekania o dotychczasowym obowiązku alimentacyjnym powoda.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Zgodnie z art. 133 § 1 krio rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba, że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Zakres należnych świadczeń alimentacyjnych jest określony w art. 135 § 1 krio, według którego zależy on od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego oraz od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. Obie przesłanki są od siebie zależne i powinny być rozpatrywane łącznie.

Zgodzić należy się co do zasady ze stanowiskiem Sądu Rejonowego, że w sprawie zaszły przesłanki przewidziane w art. 138 krio uzasadniające obniżenie alimentów na rzecz małoletniej J. G.. Zdaniem Sądu Okręgowego zasadne jest jednak obniżenie ich w większym niż przyjął Sąd Rejonowy zakresie.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że od czasu wydania wyroku rozwodowego, w którym ustalono obowiązek alimentacyjny powoda na kwotę 1.000 zł miesięcznie, jego możliwości zarobkowe zmniejszyły się. Powód zamknął prowadzony ze wspólnikami warsztat samochodowy, który stanowił źródło 1/3 jego dochodów, obecnie prowadzi jedynie sklep z częściami samochodowymi. Powód ponosić musi wraz ze wspólnikiem koszt wynajęcia lokalu w wysokości 2.800 zł, spłacają także kredyty zaciągnięte na spłatę zadłużeń firmy w łącznej kwocie ok. 3.000 zł miesięcznie. Jego zarobki zmniejszyły się zatem w stosunku do osiąganych w czasie ostatniego orzekania o alimentach.

Ustalając wysokość świadczeń alimentacyjnych obciążających powoda należało wziąć jednak przede wszystkim pod uwagę zakres jego osobistych starań o wychowanie małoletniej. Powód, zgodnie z porozumieniem zawartym w dniu 30 sierpnia 2012 r. z matką dziecka, opiekuje się córką co drugi tydzień od piątku do środy w ciągu roku szkolnego, córka przebywa u niego również przez połowę dni wolnych od zajęć (wakacji letnich, ferii zimowych, świąt). Powód pokrywa w całości koszt utrzymania córki w tym czasie – koszt wyżywienia, zakupu ubrań, środków czystości, rozrywek. Powód ponosi także koszt zajęć dodatkowych, na które uczęszcza małoletnia – akrobatyki, a także zumby – jeśli to on odbiera córkę. Opłaca również abonament za jej telefon komórkowy oraz jej wyjazdy wypoczynkowe w czasie wakacji i ferii zimowych. Koszty te powód ponosił dotychczas ponad kwotę zasądzonych alimentów.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie jest zatem uzasadnione obciążenie powoda kwotą 800 zł alimentów miesięcznie. Szerokie kontakty powoda z małoletnią, która w ciągu roku szkolnego spędza u ojca ok. 10 dni miesięcznie, a nadto połowę dni wolnych od zajęć szkolnych (wakacje, ferie zimowe, święta) i pozostaje wówczas na wyłączonym utrzymaniu powoda, uzasadniają obniżenie alimentów do kwoty 500 zł miesięcznie.

Zdaniem Sądu Okręgowego powód jest w stanie osiągać dochód umożliwiający mu partycypowanie w kosztach utrzymania córki w ww. kwocie. Zarobki powoda, pomimo utraty części dochodu w związku z zamknięciem warsztatu samochodowego, pozwalają mu uczestniczyć w kosztach utrzymania córki na takim poziomie. Kwotę tą uznać należy za wystarczającą na zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb małoletniej, w części w jakiej powinien pokrywać je powód w czasie, gdy córka przebywa z matką.

Na uwadze należało mieć nadto sytuację majątkową matki małoletniej, która od 01 czerwca 2016 r. wróciła do pracy w pełnym wymiarze czasu pracy na dotychczasowym stanowisku księgowej. Osiąga zatem dochód w wysokości 5.000 zł miesięcznie, uzyskuje nadto kwotę 900 zł z wynajmu mieszkania. Sytuacja materialna matki małoletniej pozwala jej zatem pokrywać pozostałe koszty utrzymania córki.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na mocy art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok obniżając kwotę alimentów do kwoty po 500 zł miesięcznie (punkt I).

W pozostałym zakresie – w jakim skarżący wnosił o obniżenie alimentów do kwoty 400 zł – apelacja podlegała oddaleniu, jako nieuzasadniona, na mocy art. 385 kpc (punkt II).

O kosztach postępowania w instancji odwoławczej Sąd Okręgowy orzekł natomiast na mocy art. 100 kpc znosząc je wzajemnie między stronami – punkt III sentencji.

Paulina Wawrzynkiewicz Elżbieta Gajewska Iwona Wróblewska-Pokora