Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie III Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Agnieszka Rafałko

Protokolant: sekretarz sądowy Justyna Kobylarczyk

po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 2016 r. w Warszawie, na rozprawie

sprawy z powództwa K. B.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

1.  Zasądza od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz K. B. kwotę 92.890,58 (dziewięćdziesiąt dwa tysiące osiemset dziewięćdziesiąt i 58/100) złotych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 21 kwietnia 2016 r. do dnia zapłaty.

2.  Zasądza od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz K. B. kwotę 11.845,00 (jedenaście tysięcy osiemset czterdzieści pięć tysięcy) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt III C 697/16

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 25 maja 2016 r. K. B. wniósł o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 92 890,58 zł, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od nia 21 kwietnia 2016 r. do dnia zapłaty. Wniósł rownież o zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztow postepowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu pozwu Powód argumentował, że w czerwcu 2013 r. zawarł umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitalowym (...) o nr polisy (...). Umowa została zawarta za pośrednictwem doradcy finansowego, który w rozmowie z nim pominął informację, że przedwczesne rozwiązane umowy będzie wiązało się z utratą części środków finasowych zgromadzonych na polisie. Do rozwiazania umowy doszło w grudniu 2014 r. W tej dacie wartość umorzonych jednostek dla umowy głównej wynosiła 97 779,56 zł, z czego Pozwana pobrała na swoją rzecz tytułem opłaty za wykup kwotę 92 980,58 zł. Wartość umorzonych jednostek dla umowy dodatkowej wyniosła 2 296,68 zł, z czego Pozwana pobrała na swoją rzecz 9 zł i wypłaciła mu kwotę 7 176,66 zł. Powód wskazał, że pismami z dnia 22 stycznia 2015 r i 1 kwietnia 2016 r. wezwał Pozwaną do zwrotu pobranej kwoty, co pozostało bez reakcji.

W uzasadniniu pozwu Powód podniósł nadto, że postanowienia umowy, w oparciu o które Pozwany dokonał pobrania opłaty w tak znacznej wysokosci są postanowieniami abuzywnymi (pozew k. 2 - 55).

Pozwany odpowiedzią na pozew z dnia 27 czerwca 2016 r. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu swojego stanowiska Pozwany wskazał, że Powód pomimo otrzymania harmonogramu płatności składek nie dokonał płatności w wymaganym terminie. Podniósł, że poinformował Powoda o zaległościach w opłacaniu składki i wskazał ostateczny termin, pod rygorem ustania ochrony ubezpieczeniowej, a następnie rozwiązania umowy ubezpieczenia. Wobec faktu, iż Powód nie uregulował zaległości w ostatecznym terminie, w dniu 23 grudnia 2014 r. doszło do rozwiązania umowy, a Pozwany dokonał całkowitej wypłaty wartości polisy, tym samym rozwiązując umowę z Powodem.

Odnośnie pobranych opłat likwidacyjnych wskazał, że zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt. 3 w zw. z ust. 4 pkt. 2 Ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, miał prawo do pobrania opłaty w razie rozwiązania umowy. Wskazał, że pobranie opłaty jest również dopuszczalne w obrocie konsumenckim oraz, że podstawowym kosztem ubezpieczenia związanym z zawarciem przedmiotowej umowy są koszty akwizycji obejmujące: koszty bezpośrednie, w tym: prowizje pośredników ubezpieczeniowych, wynagrodzenie wraz z narzutami pracowników zajmujących się akwizycją, koszty badań lekarskich, koszty atestów i ekspertyz przy ocenie ryzyka ubezpieczeniowego, koszty wystawiania polis, koszty włączenia umowy ubezpieczenia do portfela ubezpieczeń oraz koszty pośrednie, w tym koszty reklamy i promocji produktów ubezpieczeniowych, koszty ogólne związane z badaniem wniosków i wystawianiem polis.

Odnośnie zarzutów dotyczących naruszenia art. 385 ¹ k.c. Pozwany podniósł, że Powód nie wykazał, aby zostały uwzględnione wszystkie przesłanki abuzywności postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia (odpowiedź na pozew k. 62-85).

Sąd ustalil następujący stan faktyczny:

W dniu 7 kwietnia 2013 r. K. B. zawarł z Pozwanym umowę na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitalowymi (...) o nr (...) (polisa k. 12-14). Zawarcie umowy zostało poprzedzone spotkaniem z przedstawicielem Pozwanego, który zaproponował zakup polisy ubezpieczeniowej. W trakcie tej rozmowy poinformowano Powoda, że opłata za wycofanie środków z polisy nie będzie przekraczać 4-5 %. Powód podpisał wniosek, a następnie został poinformowany przez Pozwanego, że umowa została zawarta (zeznania K. B. k. 116).

Zgodnie z artykułem IX ust. 1 OWU wykup polisy polega na wypłacie Ubezpieczającemu W. Wykupu. W świetle ust. 2 w/w artykułu, polisa ma wartość wykupu równą sumie wartości polisy i wartości dodatkowej pomniejszonej o opłatę za całkowity wykup polisy oraz opłatę za całkowity wykup wartości dodatkowej (ogólne warunki ubezpieczenia k. 15-27). Zgodnie z tabelą opłat i limitów opłata za całkowity wykup polisy wynosiła:

-

w pierwszym roku - 98%;

-

w drugim roku- 95 %;

-

w trzecim roku – 85 %;

-

w czwartym roku – 70 %;

-

w piątym roku – 55 %;

-

w szóstym roku – 40 %;

-

w siódmym roku – 25 %;

-

w ósmym roku – 20 %;

-

w dziewiątym roku – 10 %;

-

po dziesięciu latach – 5 %;

-

po 11 latach - 0 (tabela opłat i limitów k. 25v).

Pismem z dnia 22 grudnia 2014 r. Powód odstąpił od zawartej umowy polisy (pismo k. 33). W dniu 29 grudnia 2014 r. Pozwany poinformował Powoda o realizacji wypłaty, wskazując jednocześnie, że wartość umorzonych jednostek z umowy głównej wynosi 97 779,56 zł, natomiast opłata za wykup wynosi 92 890,58 zł, natomiast w umowie dodatkowej jednostki wynoszą 2 296,68 zł, a opłata za wykup 9 zł. W związku z tym Powodowi wypłacono kwotę 7 176,66 zł (pismo k. 34).

W dniu 22 stycznia 2015 r. Powód wezwał Pozwanego do zwrotu kwoty 100 076,24 zł (pismo k. 34v). Kwota nie został zwrócona (bezsporne).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o znajdujące się w aktach sprawy dokumenty, których prawdziwości żadna ze stron nie kwestionowała. Stan faktyczny w sprawie był co do zasady bezsporny, odmienna była natomiast jego ocena prawna dokonywana przez strony procesu. Sąd oddalił wniosek Pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, jako nieprzydany do rozpoznania niniejszej sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

Istota sporu w niniejszej sprawie skupiała się wokół kwestii zasadności pobrania przez Pozwanego opłaty za całkowity wykup polisy, zgodnie z ogólnymi warunkami umownymi.

W ocenie Sądu zastosowane przez pozwaną OWU z całą pewnością stanowią wzorzec umowny. Pod pojęciem wzorca umownego, w świetle treści przepisu art. 384 k.c., rozumie się przygotowane z góry przez proponenta, przed zawarciem umowy, postanowienia kształtujące treść stosunku prawnego wiążącego strony. Będące przedmiotem sporu zapisy OWU niewątpliwie ten warunek spełniają. W świetle powyższego niezbędna stała się analiza klauzuli zawartej w art. IX ust. 1 OWU i Tabeli Opłat pod kątem jej zgodności z treścią przepisu art. 385 ¹ § 1 k.c. i n. k.c.

Umowa ubezpieczenia uregulowana w art. 805 i nast. k.c., jak również w pozakodeksowych aktach normatywnych dotyczących ubezpieczeń, w szczególności w Ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, nie jest ukształtowana jako umowa konsumencka, lecz jako typ umowy co najmniej jednostronnie profesjonalnej, po stronie ubezpieczyciela. W niniejszej sprawie bezspornym jest, że Pozwany ma status przedsiębiorcy w rozumieniu przepisu art. 43 ¹ k.c., zaś Powód status konsumenta, zgodnie z art. 22 ¹ k.c. Status prawny stron nie był sporny w niniejszej sprawie.

Sporną kwestią było natomiast to, czy zastrzeżona przez Ubezpieczającego opłata za wykup stanowi główne świadczenie stron, co z kolei wykluczałoby objęcie Powoda ochroną przewidzianą w treści art. 385 ¹ i nast. k.c. Treść przepisu art. 805 k.c. nie pozostawia wątpliwości, że głównym świadczeniem ubezpieczającego jest zapłata składki, a ubezpieczyciela udzielenie ochrony ubezpieczeniowej (tak M. Orlicki (w:) J. Panowicz-Lipska (red.), System prawa prywatnego, tom 8: Prawo zobowiązań – część szczegółowa, Warszawa 2004, s. 669). Sama nazwa wskazanej opłaty (za całkowity wykup), jak również zapisy stosowanych przez Pozwaną wzorców umownych wskazują, że opłata ta stanowiła świadczenie konsumenta, nie będące świadczeniem głównym, za bliżej nieokreślone czynności Pozwanej. Miała charakter zbliżony do kary umownej naliczanej za przedterminowe rozwiązanie umowy, szeroko stosowanej przy zawieraniu umów przewidujących korzystanie przez klienta z zamówionej usługi przez określony minimalny okres czasu. W tym stanie rzeczy nie sposób uznać ustalonej w artykule IX ust. 1 i 2 OWU oraz Tabeli Opłat i limitów „opłaty za wykup” za świadczenie główne stron i odmówić ubezpieczającemu ochrony należnej konsumentowi, w wypadku zastosowania niedozwolonych klauzul umownych we wzorcach. Bez znaczenia dla powyższego pozostaje okoliczność, że Powód zawierając umowę miał świadomość istnienia opłaty za wykup, nie działał pod wpływem przymusu i przysługiwało mu prawo odstąpienia od umowy w terminie w niej określonym. Ochrona generalna statuowana dla każdej osoby fizycznej w sytuacji zawarcia umowy pod wpływem wad oświadczenia woli, czy też możliwość skorzystania z bezwarunkowego odstąpienia od umowy, nie wykluczają dopuszczalności skorzystania przez konsumenta z ochrony prawnej, która stanowi wyraz pełnej realizacji zasady równorzędności stron i ekwiwalentności świadczeń w zobowiązaniach wzajemnych. W ocenie Sądu ustalona w umowie opłata za wykup wartości polisy jest sprzeczna z powyższymi zasadami.

Analiza art. 813 k.c. prowadzi do wniosku, że składka ubezpieczeniowa, która stanowi element przedmiotowo istotny umowy ubezpieczenia i jest korelatem świadczenia ubezpieczyciela, nie może być nieproporcjonalnie wyższa od świadczenia drugiej ze stron. Zarówno okres świadczenia ochrony ubezpieczeniowej, jak i składka, są z natury swej podzielne. Należy więc uznać, że zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej musi być oparty na zasadzie proporcji. Co do zasady, przy ustalaniu, czy ubezpieczającemu należy się składka za niewykorzystany okres ochrony ubezpieczeniowej, nie ma znaczenia przyczyna wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu, na który została zawarta umowa. Zatem, w przypadku rozwiązania umowy, konsumentowi powinna zostać zwrócona cała składka wpłacona z góry, za okresy przypadające po rozwiązaniu umowy, po potrąceniu składki za okres, w jakim ubezpieczyciel udzielał ochrony ubezpieczeniowej. Tymczasem będące przedmiotem analizy postanowienia OWU skutkowały tym, że Powodowi nie zostały zwrócone składki za okres nie objęty ochroną ubezpieczeniową, tylko należności pomniejszone o pobrane opłaty za wykup wartości polisy. Pozostaje to w oczywistej sprzeczności z treścią przywołanego powyżej przepisu i winno być ocenione jako niewykonanie zobowiązania przez ubezpieczyciela.

Powołana klauzula winna być również oceniona jako nieprecyzyjna, sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco naruszająca interesy konsumenta, a w konsekwencji, przy braku indywidualnego uzgodnienia z konsumentem, stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

W ocenie Sądu zastrzeżenie opłaty za wykup wartości polisy w taki sposób, jak nastąpiło to w umowach będących przedmiotem sprawy, w sposób nieusprawiedliwiony nakłada na konsumenta obowiązek zapłaty, bez możliwości określenia, jakie świadczenie wzajemne ze strony Pozwanej mu się należy. Konsument nie ma możliwości stwierdzenia, czy jego świadczenie jest ekwiwalentne i uzasadnione. Przedmiotowe postanowienie nie uwzględnia i nie zabezpiecza interesu konsumenta jako słabszej strony umowy, co prowadzi do ukształtowania stosunku zobowiązaniowego w sposób nierównorzędny i rażąco dla niego niekorzystny. To, że ubezpieczyciel przewidział swoistą sankcję za rezygnację z dalszego kontynuowania umowy, nie powiązując jej wysokości z realnie poniesionymi wydatkami powoduje, że trudno przypisać opłacie za całkowity wykup charakter odszkodowawczy. Tymczasem znaczna część kosztów funkcjonowania Pozwanego oraz jego ryzyko są pokrywane przez konsumenta w ramach szeregu innych opłat, takich jak opłata wstępna, opłata administracyjna itp. Zatem mając na uwadze wytyczne zawarte w treści art. 385 ² k.c., z całą pewnością uznać należy, że wskazane postanowienie umowne nie wiąże Powoda, w świetle treści przepisu art. 385 ¹ k.c. i nie może stanowić podstawy do potrącenia opłaty za wykup.

Dodatkowo wskazać należy, że Pozwany w chwili obecnej nie może skutecznie powoływać się na ponoszone przez siebie wysokie koszty związane z zawarciem umowy, które miałyby być zrekompensowane stosownymi opłatami za wykup, skoro nie znalazło to stosownego wyrazu z umowie. Sytuacja przeciwna stanowiłaby jednostronną modyfikację umowy, co jest oczywiście niedopuszczalne.

Dokonując oceny abuzywności postanowień zastosowanego przez Pozwanego wzorca należy zauważyć, że w swej treści są one adekwatne do ustawowo wskazanego w katalogu przepisu art. 385 ³ k.c. postanowienia z pkt. 12), jako że statuują możliwość zatrzymania przez ubezpieczyciela, w razie odstąpienia od umowy ubezpieczenia przez ubezpieczającego, części uiszczonych przez niego opłat, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Jak słusznie zauważył Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 4 kwietnia 2013 r. (VI ACa 1324/12) „uregulowanie stosunku prawnego w sposób, jaki uczynił to Pozwany, pozostaje niewątpliwie w sprzeczności z zasadą ekwiwalentności świadczeń powodując tym samym nierównomierne rozłożenie praw i obowiązków stron umowy ze szkodą dla konsumenta. Pozwany na podstawie przedmiotowego postanowienia w sposób dowolny zatrzymuje część opłat uiszczonych przez klienta w związku z jego rezygnacją z ochrony ubezpieczeniowej. W ten sposób Pozwany otrzymuje część świadczenia klienta, sam będąc zwolniony od spełnienia własnego świadczenia”.

W tym stanie rzeczy, uznając postanowienia art. IX pkt. 1 i 2 OWU oraz Tabeli Opłat i limitów za niewiążące w świetle treści przepisu art. 385 ¹ § 1 k.c., Sąd zasądził od Pozwanego na rzecz Powoda kwotę 92 890,58 zł, stanowiącą równowartość opłaty za wykup polisy, wraz z ustawowymi odsetkami zgodnie z żądaniem pozwu.

Treść pkt. 2 wyroku uzasadnia art. 98 § 1 k.p.c., wyrażający zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. Pozwany jako przegrywający sprawę został obciążony kosztami postępowania strony przeciwnej w całości, tj. opłatą od pozwu i wynagrodzeniem pełnomocnika Powoda.