Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 grudnia 2011 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSO Magdalena Sajur-Kordula

Protokolant: asystent sędziego Piotr Zawodny

po rozpoznaniu w dniu 6 grudnia 2011 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) w P.

przeciwko P. M. prowadzącemu działalność gospodarczą pod firmą (...) w D.

o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone

I. uznaje za niedozwolone i zakazuje P. M. prowadzącemu działalność gospodarczą pod firmą (...) w D. wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:

„Zmiana formy prawnej prowadzonej działalności gospodarczej przez Operatora w szczególności przekształcenie w spółkę prawa handlowego i wniesienie przedsiębiorstwa Operatora do nowego (innego) Podmiotu prawnego nie zwalnia Klienta z obowiązków wynikających z zawartej Umowy oraz Regulaminu.”;

II. zasądza od P. M. prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą (...) w D. na rzecz (...) w P. kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

III. nakazuje pobrać od P. M. prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą (...) w D. na rzecz Skarbu Państwa - Sąd Okręgowy w Warszawie kwotę 600 (sześćset) złotych tytułem opłaty stałej od pozwu, od której uiszczenia powód był zwolniony z mocy prawa;

IV. zarządza publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt P. M. prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą (...) w D..

/-/ SSO Magdalena Sajur-Kordula

Sygn. akt XVII AmC 2114/10

UZASADNIENIE

Powód - (...) w P. - wniósł o uznanie za niedozwolone i zakazanie pozwanemu P. M. prowadzącemu działalność gospodarczą pod firmą Firma Usługowo-Handlowa (...) wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:

„Zmiana formy prawnej prowadzonej działalności gospodarczej przez Operatora w szczególności przekształcenie w spółkę prawa handlowego i wniesienie przedsiębiorstwa Operatora do nowego (innego) Podmiotu prawnego nie zwalnia Klienta z obowiązków wynikających z zawartej Umowy oraz Regulaminu.” (§ 21 pkt 1 Regulaminu świadczenia Usług Telekomunikacyjnych w sieci (...)).

W uzasadnieniu powód podniósł, że pozwany prowadzi działalność gospodarczą oferując konsumentom m.in. usługi dostępu do Internetu oraz usługi telekomunikacyjne. Przy prowadzeniu działalności posługiwał się powyższym postanowieniem umownym, które zdaniem powoda kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Na dowód powyższego powód przedłożył decyzję Prezesa UOKiK z dnia z 25 czerwca 2010 r. nr (...), w której organ antymonopolowy uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów wykorzystywanie klauzuli, jako podobnej do zarejestrowanych już w rejestrze prowadzonym przez ten organ. W decyzji Prezes UOKiK wyraził pogląd, że postanowienie umowne zezwala przedsiębiorcy na powierzenie wykonania umowy osobie trzeciej i wyczerpuje przesłanki z art. 385 ^{( 3)} pkt 5 kc. Prezes przeprowadził tę analizę łącznie z następującym po spornej klauzuli (w porządku redakcyjnym) zapisem § 21 pkt 2 Regulaminu, zgodnie z którym „Przeniesienie przez Operatora przedsiębiorstwa na rzecz osoby trzeciej w szczególności w drodze sprzedaży jest skuteczne względem Klienta.”

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa. Podniósł, że w pozwie nie wykazano, aby zaskarżone postanowienie było abuzywne. Zdaniem pozwanego, postanowienia § 21 pkt 1 i 2 Regulaminu nie wykluczają wyrażenia przez Klientów sprzeciwu co do zmiany przedsiębiorcy. Działanie pozwanego związane ze zbyciem praw i obowiązków będzie skutkować zawiadomieniem klientów o tym fakcie oraz oznaczać możliwość rozwiązania dotychczasowej umowy. Według pozwanego, w zaskarżonej klauzuli chodzi tylko o przekształcenie formy działalności prowadzonej przez pozwanego i dlatego nie narusza to praw konsumentów.

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany P. M. prowadzi działalność gospodarczą w postaci świadczenia usług dostępu do Internetu na terenie D. oraz na obszarze przylegającym do tego miasta. Świadczy także usługi telekomunikacyjne. (okoliczność bezsporna; decyzja Prezesa UOKiK RLU Nr (...)z 25 czerwca 2010 r. k. 9 akt).

Przy prowadzeniu działalności gospodarczej pozwany posługuje się w obrocie z konsumentami wzorcem umownym o nazwie: „Regulamin świadczenia Usług Telekomunikacyjnych w sieci (...)”. Wzorzec ten zawiera w § 21 pkt 1 zakwestionowane przez powoda postanowienie o następującej treści:

„ Zmiana formy prawnej prowadzonej działalności gospodarczej przez Operatora w szczególności przekształcenie w spółkę prawa handlowego i wniesienie przedsiębiorstwa Operatora do nowego (innego) Podmiotu prawnego nie zwalnia Klienta z obowiązków wynikających z zawartej Umowy oraz Regulaminu.”

(dowód: - decyzja Prezesa UOKiK (...) z 25 czerwca 2010 r. k. 9 akt).

Powyższe postanowienie stanowi część jednego paragrafu wzorca (§ 21), którego drugi punkt ma następujące brzmienie: „ Przeniesienie przez Operatora przedsiębiorstwa na rzecz osoby trzeciej w szczególności w drodze sprzedaży jest skuteczne względem Klienta. ”

(dowód: - decyzja Prezesa UOKiK jak wyżej k. 9 akt)

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Stosownie do art. 385 ¹ § 1 kc za niedozwolone postanowienia umowne (klauzule abuzywne) mogą być uznane tylko takie postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które łącznie spełniają następujące warunki:

1)  nie zostały z nim uzgodnione indywidualnie,

2)  nie określają głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia, chyba że zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny,

3)  kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

4)  rażąco naruszają interesy konsumenta.

Jeśli chodzi o pierwszą przesłankę, jest ona w niniejszej sprawie spełniona, gdyż kwestionowane postanowienie nie jest indywidualnie uzgadniane z konsumentem.

Nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. Są to postanowienia, które nie zostały ustalone w wyniku negocjacji między stronami. Z kolei postanowieniami indywidualnie uzgodnionymi są takie, które były w sposób rzeczywisty negocjowane (na ich treść konsument mógł w praktyce oddziaływać) lub włączone do umowy wskutek propozycji zgłoszonej przez samego konsumenta.

Kwestionowane postanowienie nie jest wynikiem tego rodzaju uzgodnień. Jest ono jednym z elementów wzorca umowy o nazwie „Regulamin świadczenia Usług Telekomunikacyjnych w sieci (...)”. Ustawa wprost uznaje postanowienia przejęte z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi za nie uzgodnione indywidualnie (art. 385 ^{( 1)} § 3 zdanie 2 kc).

Ewentualny ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywał na pozwanym (art. 385 ¹ § 4 kc). Dowód ten nie został w niniejszej sprawie przeprowadzony. Pozwany zresztą nie wypowiadał się co do tej okoliczności, ani nie zaprzeczał, że kwestionowane postanowienie nie jest indywidualnie uzgadniane. Fakt ten można więc uznać za przyznany (art. 230 kpc).

Następnie, za niedozwolone mogą być uznane tylko te postanowienia, które nie określają głównych świadczeń stron. Przyjmuje się bowiem, że jeśli chodzi o główne świadczenia, strony zawsze uzgadniają je indywidualnie i właśnie ze względu na nie przystępują do zawarcia umowy.

Postanowienie umowne będące przedmiotem niniejszej sprawy nie dotyczy głównych świadczeń stron. Przez główne świadczenia stron należy rozumieć elementy przedmiotowo istotne umowy (essentialia negotii). Zalicza się do nich wynagrodzenie lub cenę jako świadczenie konsumenta oraz świadczenie wzajemne przedsiębiorcy: wydanie towaru czy wykonanie określonej usługi. W niniejszej sprawie głównymi świadczeniami są: z jednej strony – świadczenie na rzecz konsumenta usługi dostępu do Internetu, z drugiej strony – zapłata przez konsumenta ceny za tę usługę. Natomiast sporne postanowienie nie dotyczy tak rozumianych świadczeń głównych, lecz reguluje konsekwencje zmiany formy prawnej działalności gospodarczej prowadzonej przez pozwanego.

Do rozstrzygnięcia pozostała ocena, czy kwestionowane przez powoda postanowienie umowne kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Istotą dobrego obyczaju jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka. Dobre obyczaje odwołują się do takich wartości, jak uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Sprzeczne z dobrymi obyczajami będą działania uniemożliwiające realizację tych wartości, w tym również takie, które zmierzają do niedoinformowania, dezinformacji, wykorzystania naiwności lub niewiedzy konsumenta. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że działanie wbrew dobrym obyczajom wyraża się w tworzeniu klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stosunku obligacyjnego.

Jeśli chodzi o przesłankę „rażącego naruszenia interesów konsumenta”, to znaczenie mają nie tylko interesy o charakterze ekonomicznym, lecz także takie dobra konsumenta jak jego czas, prywatność, wygoda, zdrowie konsumenta i jego bliskich, rzetelne traktowanie, prywatność, poczucie godności osobistej, satysfakcja z zawarcia umowy o określonej treści. Naruszenie jest „rażące”, jeśli poważnie i znacząco odbiega od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron.

Oceniając w tym świetle sporne postanowienie: „ Zmiana formy prawnej prowadzonej działalności gospodarczej przez Operatora w szczególności przekształcenie w spółkę prawa handlowego i wniesienie przedsiębiorstwa Operatora do nowego (innego) Podmiotu prawnego nie zwalnia Klienta z obowiązków wynikających z zawartej Umowy oraz Regulaminu”, Sąd uznał, że stanowi ono niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 kc oraz art. 385 ^{( 3)} pkt 5 kc. W szczególności zmiana formy prawnej działalności prowadzonej przez Operatora, jeżeli Operator ten jest – jak w niniejszej sprawie – osobą fizyczną, prowadzić może do powstania bądź spółki osobowej, bądź kapitałowej – czyli powstania nowego podmiotu w miejsce dotychczasowego. Oznacza to dopuszczenie przez zaskarżoną klauzulę przeniesienia praw i obowiązków wynikających z umowy na powstały w ten sposób nowy podmiot, bez zgody konsumenta (art. 385 ^{( 3)} pkt 5 kc). Ujemne konsekwencje dla konsumenta, naruszające rażąco jego interes, polegać będą w takim przypadku m.in. na tym, że nowy podmiot może dysponować ograniczonym – w stosunku do poprzednika – majątkiem, z którego będzie odpowiadał za zobowiązania. Następnie należy zauważyć, że zmiana, zdefiniowana w zaskarżonym postanowieniu jako przekształcenie w spółkę prawa handlowego – jeżeli jest dokonane przez podmiot, który do tej pory jako osoba fizyczna prowadził działalność gospodarczą – nie jest jedynie zmianą formy prawnej (przy zachowaniu tożsamości podmiotu), ale oznacza zmianę podmiotu stosunku zobowiązaniowego po stronie przedsiębiorcy. Częściowo wynika to z samej klauzuli, gdzie mowa jest o „ wniesieniu przedsiębiorstwa Operatora do nowego (innego) Podmiotu prawnego”. Dalszy ustęp klauzuli, gdzie stanowczo stwierdza się, że „ nie zwalnia to Klienta z obowiązków wynikających z zawartej Umowy oraz Regulaminu” – choć nie sformułowany całkowicie jednoznacznie – daje w konsekwencji wynik wykładni, zgodnie z którym konsument związany jest wówczas umową z nowym podmiotem. Rozwiązanie to jest niezgodne z art. 385 ^{( 3)} pkt 5 kc, gdyż oznacza przeniesienie praw i obowiązków na nowy podmiot, bez zgody konsumenta.

Zarzut pozwanego, że postanowienia zaskarżonego § 21 Regulaminu nie wykluczają ewentualnego wyrażenia przez Klientów sprzeciwu, jest w oczywisty sposób niezasadny. Jeśli bowiem w treści wzorca brak jest zastrzeżenia, iż do skuteczności zmiany podmiotowej w stosunku prawnym potrzebna jest zgoda konsumenta, to rozumienie takich zapisów prowadzi do wniosku, że zgoda konsumenta nie jest wymagana. Przekonuje o tym dodatkowo stanowcze sformułowanie, że powyższa zmiana „ nie zwalnia Klienta z obowiązków ”. To, że wzorzec wyraźnie nie wyklucza wyrażenia sprzeciwu, nie oznacza, że gdyby taki sprzeciw został przez konsumenta wyrażony, to przeniesienie praw i obowiązków na nowy podmiot nie byłoby skuteczne.

Podobnie nie mogło mieć znaczenia dla oceny spornej klauzuli twierdzenie pozwanego, iż ewentualne działanie Operatora związane ze zbyciem praw i obowiązków będzie skutkować zawiadomieniem konsumentów o tym fakcie oraz możliwością rozwiązania dotychczasowej umowy. Kontrola wzorca ma charakter abstrakcyjny – Sąd bada jego zapisy nie biorąc pod uwagę, jak rzeczywiście są one wykonywane przez strony. Gdyby w Regulaminie umieszczony był zapis o zawiadomieniu konsumentów oraz możliwości rozwiązania dotychczasowej umowy, należałoby go wówczas uwzględnić przy ocenie zaskarżonej klauzuli. Pozwany jednak nie przytacza powyższych argumentów jako zobowiązań Operatora wynikających z treści wzorca, lecz jako ewentualną możliwość zachowania się pozwanego w podobnych sytuacjach. Nie daje to jednak prawnej gwarancji konsumentom, że pozwany rzeczywiście postępować będzie w podobny sposób przy wykonaniu umowy.

Należało jeszcze odnieść się do zagadnienia, czy Sąd mógł dokonać oceny klauzuli tylko na podstawie przedstawionej przez powoda treści decyzji Prezesa UOKiK, w której przytoczona jest jedynie część klauzul zawartych we wzorcu pozwanego, tj. w sytuacji, gdy Sąd nie dysponował całością wzorca, umożliwiającą mu ocenę abuzywności zaskarżonej klauzuli w szerszym kontekście. Sąd doszedł do przekonania, że nie było to w niniejszej sprawie niezbędne, gdyż reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika pozwany mógł przedłożyć w toku sprawy wzorzec, jeżeli uznał, że porównanie i odczytanie zaskarżonego postanowienia z innymi zapisami Regulaminu przedstawi jego prawny sens w innym świetle (okaże się kształtować prawa i obowiązki konsumenta zgodnie z dobrymi obyczajami i bez naruszenia w sposób rażący jego interesu). Skoro pozwany tego nie uczynił, należało dojść do wniosku, że zaskarżona klauzula nie posiada w kontekście całego wzorca korzystniejszego dla konsumentów znaczenia niż odczytana pojedynczo.

Z powyższych względów na podstawie art. 385 ¹ § 1 kc oraz art. 385 ³ pkt 5 kc Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów orzekł jak w pkt I sentencji wyroku.

Zgodnie z treścią przepisu art. 26 ust 1 pkt 6 w zw. z art. 113 ust. 1 oraz 96 ust.1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sadowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167 poz. 1398) rozstrzygnięto o obciążeniu pozwanego obowiązkiem uiszczenia opłaty sądowej.

Rozstrzygnięcie dotyczące kosztów zastępstwa procesowego oparto na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c w zw. z § 14 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).

Publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym zarządzono na podstawie art.479 ⁴⁴ k.p.c.