Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 stycznia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Lucyna Morys - Magiera

Sędzia SO Marcin Rak (spr.)

Sędzia SR del. Joanna Łukasińska-Kanty

Protokolant Iwona Reterska

po rozpoznaniu w dniu 5 stycznia 2017 r. w Gliwicach na rozprawie

sprawy z powództwa E. S. (1)

przeciwko E. S. (2)

o alimenty

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Rybniku

z dnia 9 czerwca 2016 r., sygn. akt IV RC 19/16

1.  oddala apelację;

2.  nie obciąża powódki obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego na rzecz pozwanego;

3.  przyznaje adwokat A. H. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Rybniku kwotę 738 zł (siedemset trzydzieści osiem złotych) w tym 138 zł (sto trzydzieści osiem złotych) podatku od towarów i usług, z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej powódce z urzędu w postępowaniu odwoławczym.

SSR del. Joanna Łukasińska-Kanty SSO Lucyna Morys – Magiera SSO Marcin Rak

Sygn. akt III Ca 1296/16

UZASADNIENIE

Powódka domagała się od pozwanego alimentów w kwocie po 700 zł miesięcznie z bliżej określonymi odsetkami. Uzasadniając żądanie pozwu wskazała, że strony są po rozwodzie, zaś ona choruje i jest bezrobotna. Utrzymuje się z zasiłków, które nie wystarczają na pokrycie kosztów bieżącego utrzymania. Z kolei pozwany dysponuje stałym dochodem rzędu 3.000 zł. miesięcznie.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa, wskazując, że obowiązek alimentacyjny ustał a wyrok zasądzający od niego alimenty na rzecz powódki został pozbawiony wykonalności.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy oddalił powództwo i orzekł o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej powódce z urzędu.

Wyrok ten zapadł po ustaleniu, że strony były małżeństwem, które zostało rozwiązane przez rozwód z winy obu stron wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach z 23 czerwca 2008 roku, sygn. akt II RC 353/08. Wyrok zaoczny Sądu Rejonowego w Rybniku z 6 marca 2008 roku, sygn. akt IV RC 58/08, w którym zasądzono od pozwanego na rzecz powódki alimenty po 500 zł miesięcznie i 1.5 tony deputatu węglowego został pozbawiony wykonalności wyrokiem tego Sądu z 14 lipca 2015 r., sygn. akt IV RC 200/15 albowiem obowiązek alimentacyjny wygasł z mocy prawa z chwilą orzeczenia rozwodu.

Sąd Rejonowy ustalił też, że powódka jest niepełnosprawna w stopniu lekkim. Ma 51 lat, nie posiada wyuczonego zawodu. Jest zarejestrowana w urzędzie pracy jako bezrobotna, bez prawa do zasiłku. Ze względu na schorzenia nie powinna pracować w zieleni miejskiej. Odbyła przygotowanie zawodowe w Komendzie Miejskiej Policji w R. w 2009 r. Posiada 5 letni staż pracy. Ostatnie formalne zatrudnienie ustało 30 kwietnia 1994 r. Powódka zajmuje mieszkanie socjalne o powierzchni 28 m ². Utrzymuje się z zasiłków celowych. Nie ma dochodów. Pracowała dorywczo sprzątając. Jej średnie miesięczne koszty utrzymania kształtują się na poziomie 794,77 zł. Mimo licznych ofert zatrudnienia dla osób niepełnosprawnych, również bez kwalifikacji zawodowych, powódka dotychczas nie podjęła żadnej stałej pracy zarobkowej.

Jak ustalił Sąd Rejonowy pozwany od kilku lat pobiera emeryturę, która obecnie wynosi 3.434,75 zł miesięcznie. Ma 52 lata i mieszka z konkubiną uzyskująca emeryturę na poziomie 1.800 zł miesięcznie. Leczy się z powodu zaawansowanej cukrzycy i raka prostaty. Koszty jego utrzymania wynoszą 3.262 zł. miesięcznie w czym mieści się m. in. koszt leków tj. 1.500 zł. oraz specjalnej żywności dla diabetyka w cenie 1.000 zł. miesięcznie.

Uwzględniając te ustalenia faktyczne Sąd Rejonowy powołał art. 60§1 k.r.o. jako podstawę orzekania o roszczeniu powódki. Wywiódł, że przesłanki opisanego w cytowanym przepisie obowiązku polegają z jednej strony na wystąpieniu niedostatku oraz braku wyłącznej winy rozkładu pożycia po stronie uprawnionego, z drugiej zaś zobowiązany musi mieć możliwości zarobkowe i majątkowe do świadczenia alimentów w odpowiednim zakresie. Stan niedostatku zachodzi wtedy, gdy uprawniony nie ma możliwości zarobkowych i majątkowych pozwalających na pełne zaspokojenie jego usprawiedliwionych potrzeb.

Dalej Sąd Rejonowy powołał art. 135 k.r.o. stanowiący o zakresie świadczeń alimentacyjnych. Wskazał tu, że powódka posiada możliwości zarobkowe, których nie wykorzystuje. Lekki stopień niepełnosprawności nie pozbawia jej możliwości znalezienia zatrudnienia. Istnieje szereg ofert pracy skierowanych do osób niepełnosprawnych, również bez kwalifikacji zawodowych. Według Sądu Rejonowego powszechnie wiadomym jest, że również w R., gdzie mieszka powódka, oferty pracy dla osób niepełnosprawnych wywieszane są nawet w witrynach sklepowych. Powódka przyznała przy tym, że pracowała dorywczo. Biorąc więc pod uwagę, że na jej utrzymanie wystarcza kwota 794,77zł , jest ona w stanie zaspokoić wszystkie swoje potrzeby, pracując chociażby w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Z drugiej strony Sąd Rejonowy miał na względzie, że u pozwanego zdiagnozowano zaawansowaną cukrzycę i nowotwór. Oba te schorzenia wymagają specjalistycznej diety i leczenia, a co za tym idzie dodatkowych, poważnych nakładów finansowych, pokrywanych z bieżącej emerytury pozwanego.

W konsekwencji Sąd Rejonowy żądanie powódki uznał za nieuzasadnione w świetle art. 60§1 k.r.o. Podkreślił, że powódka ma możliwości zarobkowe, które pozwalają na zaspokojenie jej potrzeb. Tylko od niej zależy, czy i jak je wykorzysta. Dochody pozwanego zaś wystarczają wyłącznie na zaspokojenie jego niezbędnych potrzeb. Sąd I instancji zwrócił też uwagę, że długi czas od orzeczenia rozwodu był wystarczający dla uzyskania stabilizacji zawodowej zwłaszcza, że powódka pracowała przez pewien czas w małżeństwie.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd Rejonowy powołał art. 102 k.p.c. oraz przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z dnia 5 listopada 2015 r.).

Apelację od tego wyroku wniosła powódka zarzucając naruszenie:

- art. 233§1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę materiału dowodowego, w szczególności poprzez ustalenie kosztów utrzymania pozwanego wyłącznie na podstawie jego zeznań;

- art. 60§1 k.r.o. przez jego niewłaściwą wykładnię i zastosowanie wyrażające się przyjęciem, że powódka ma możliwości zarobkowe wystarczające na zaspokojenie jej potrzeb;

- art. 135§1 k.r.o. przez jego niewłaściwą wykładnię i zastosowanie wyrażające się przyjęciem, że emerytura pozwanego wystarcza wyłącznie na zaspokojenie jego niezbędnych potrzeb i przyjęcie, że możliwości pozwanego w korelacji z możliwościami powódki skutkują oddaleniem powództwa.

W uzasadnieniu argumentowała, że ma status osoby bezrobotnej, którego zostałaby pozbawione gdyby odmówiła przyjęcia przedstawionej jej oferty pracy. Zdolność zatrudnienia ogranicza u niej schorzenie kręgosłupa, lekki stopień niepełnosprawności oraz brak wyuczonego zawodu. Dodała, że Sąd Rejonowy nie zweryfikował deklaracji pozwanego co do faktu wydawania kwoty 1.500 zł miesięcznie na leki.

Formułując te zarzuty domagała się zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienia powództwa, względnie jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Podstawą roszczenia powódki był art. 60§1 k.r.o. statuujący tzw. zwykły obowiązek alimentacyjny między rozwiedzionymi małżonkami. Przesłanki tego obowiązku polegają na wystąpieniu niedostatku oraz braku wyłącznej winy rozkładu pożycia po stronie małżonka uprawnionego, podczas gdy zobowiązany musi mieć możliwości zarobkowe i majątkowe do świadczenia w odpowiednim zakresie.

Stan niedostatku to brak własnych środków oraz realnych możliwości zaspokojenia uzasadnionych potrzeb bytowych uprawnionego. Stan ten wyznacza górną granicę obowiązku alimentacyjnego. Omawiana podstawa prawna określająca wzajemne obowiązki i uprawnienia stron nie zakłada zatem wyrównania stopy życiowej czy też uwzględnienia stopy życiowej zobowiązanego jako podstawowego wyznacznika wysokości alimentów. Jeżeli domagający się alimentów były małżonek jest zatem w stanie we własnym zakresie pokryć stan niedostatku, to brak jest podstaw do zasądzania na jego rzecz dalej idących należności tylko z tej przyczyny, że drugi z małżonków byłby w stanie je świadczyć.

W rozpoznawanej sprawie podstawowe znaczenie miało więc to czy powódka przy wykorzystaniu własnych możliwości była w stanie pokryć koszty jej niezbędnego utrzymania.

Sąd Rejonowy ustalił, że koszt niezbędnego utrzymania powódki wynosi 794,77 zł miesięcznie, czemu powódka nie przeczy, co więcej, w apelacji wprost powołuje się na potrzebę pokrycia wydatków w takiej właśnie wysokości. Nie kwestionuje też powódka ustaleń Sądu Rejonowego, że okoliczne dla miejsca zamieszkania powódki urzędu pracy dysponują licznymi ofertami pracy dla osób niepełnosprawnych również bez kwalifikacji urzędowych. Ustalenie takie ma swoje podstawy w wygenerowanych przez Sąd Rejonowy wydrukach z centralnej bazy ofert pracy MPiPS (k. 73-76), z których wynika, że ofert takich jest ponad 30 i dotyczą zatrudnienia w charakterze m. in. sprzedawcy, sprzątaczki czy dozorcy. Ustalenia te, które Sąd Okręgowy w pełni podziela i uznaje za własne, w połączeniu z bezspornymi ustaleniami co do daty i okoliczności orzeczenia rozwodu oraz aktualnej sytuacji osobistej i zdrowotnej stron, a także ustaleniami dotyczącymi doświadczenia i kwalifikacji zawodowych oraz dochodów stron (także podzielanymi przez Sąd Okręgowy), były wystarczające dla zakreślenia właściwej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia.

Biorąc po uwagę, że urzędy pracy dysponują licznymi ofertami pracy dla osób z możliwościami powódki, to w świetle doświadczenia życiowego uznać należało, że powódka jest w stanie uzyskać zatrudnienie. Wniosku tego nie mógł podważyć fakt przysługiwania powódce statusu osoby bezrobotnej, jak i akcentowania w apelacji okoliczność, że odmowa podjęcia oferowanego zatrudnienia skutkowałaby utratą takiego statusu. Skoro bowiem urzędy pracy dysponują licznymi ofertami pracy, to zważywszy na realia rynku uznać trzeba, że jeszcze większa ilość propozycji zatrudnienia oferowana jest poza oficjalnymi jednostkami pośrednictwa. Nie wymaga bowiem szerszego uzasadniania to, że pracodawca zwraca się do urzędu pracy dopiero wówczas, gdy nie jest w stanie sam znaleźć potrzebnych mu pracowników. Działania osoby poszukującej zatrudnienia nie mogą się zatem ograniczać do oczekiwania na odpowiednią ofertę instytucji wspomagającej aktywność zawodową. Wymagana jest tu szersza aktywność, powódka tymczasem nie wykazała, co więcej nawet nie twierdziła, że na bieżąco podejmuje działania w celu podjęcia sformalizowanego zatrudnienia. Przyznawała przy tym, że pracowała dorywczo przy sprzątaniu.

W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że powódka wykazując należytą aktywność byłaby w stanie uzyskać zatrudnienie pozwalające na pokrycie kosztów niezbędnego utrzymania szacowanych przez nią samą na niespełna 800 zł. Co więcej, zważywszy na określaną przepisami prawa pracy wysokość minimalnej pensji, pokrycie tych kosztów byłoby możliwe nawet w razie podjęcia zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Trafnie też zważył Sąd Rejonowy na znaczny upływ czasu od daty orzeczenia rozwodu. Blisko 9 lat jakie upłynęło od rozwiązania małżeństwa było wystarczające dla powódki na uregulowanie sytuacji zawodowej także gdy uwzględniło się stan zdrowia powódki, jej wiek, staż formalnego zatrudnienia i brak szczególnych kwalifikacji.

Już więc ta okoliczność sprawiała, że roszczenie powódki nie było uzasadnione, co w istocie czyniło zbędnym rozważanie czy pozwany byłby w stanie podołać obowiązkowi alimentacyjnemu w świetle wymogów art. 60§1 in fine k.r.o.

W konsekwencji zaskarżony wyrok był prawidłowy, a zarzuty apelacji bezzasadne.

Dlatego Sąd Okręgowy oddalił apelację powódki z mocy art. 385 k.p.c.

Zważywszy na charakter sprawy i istotną dysproporcję w sytuacji materialnej stron Sąd Okręgowy na zasadzie art. 102 k.p.c. nie obciążył powódki obowiązkiem zwrotu na rzecz pozwanego kosztów postępowania odwoławczego.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej powódce z urzędu w postępowaniu odwoławczym orzeczono na postawie mającego zastosowanie w sprawie §8 pkt 4 w zw. z §4 ust 1 i §16 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2015 r. poz. 1801). Wynagrodzenie pełnomocnika ustalono na poziomie minimalnym (tj. ½ opłaty maksymalnej) i powiększono o kwotę podatku od towarów i usług zgodnie z §4 ust 3 tego rozporządzenia.

SSR del. Joanna Łukasińska – Kanty SSO Lucyna Morys – Magiera SSO Marcin Rak