Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 maja 2017 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Roman Troll (spr.)

Sędzia SO Mirella Szpyrka

Sędzia SO Artur Żymełka

Protokolant Aldona Kocięcka

po rozpoznaniu w dniu 18 maja 2017 r. w Gliwicach na rozprawie

sprawy z powództwa S. O.

przeciwko J. O. i O. O. (1)

o obniżenie alimentów

oraz

z powództwa wzajemnego J. O. i O. O. (1)

przeciwko S. O.

o podwyższenie alimentów

na skutek apelacji powoda-pozwanego wzajemnego oraz pozwanych-powódek wzajemnych

od wyroku Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim

z dnia 8 listopada 2016 r., sygn. akt III RC 398/15

1)  oddala apelację powoda-pozwanego wzajemnego,

2)  zasądza od powoda-pozwanego wzajemnego na rzecz pozwanej-powódki wzajemnej O. O. (1) 450 zł (czterysta pięćdziesiąt złotych) z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym,

3)  zasądza od powoda-pozwanego wzajemnego na rzecz pozwanej-powódki wzajemnej J. O. 450 zł (czterysta pięćdziesiąt złotych)z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym,

4)  oddala apelację pozwanych-powódek wzajemnych,

5)  zasądza od pozwanej-powódki wzajemnej O. O. (1) na rzecz powoda-pozwanego wzajemnego 120 zł (sto dwadzieścia złotych) z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym,

6)  zasądza od pozwanej-powódki wzajemnej J. O. na rzecz powoda-pozwanego wzajemnego 120 zł (sto dwadzieścia złotych) z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

SSO Artur Żymełka SSO Roman Troll SSO Mirella Szpyrka

Sygn. akt III Ca 201/17 i III Ca 202/17

UZASADNIENIE

Powód S. O. 18 czerwca 2015 r. wniósł o obniżenie od dnia 1 sierpnia 2015 r., alimentów zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach, Ośrodek (...) w R. z 23 września 2014 r., w sprawie sygn. akt II RC 990/14, na rzecz pozwanej O. O. (1) z kwoty 800zł do kwoty 350 zł oraz na rzecz pozwanej J. O. z kwoty 650 zł do kwoty 350 zł miesięcznie, płatnych z góry do rąk matki pozwanych do dnia 15-ego każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w zapłacie którejkolwiek z rat. W uzasadnieniu swego stanowiska podał, iż od dnia zasądzenia alimentów zaszły istotne okoliczności w jego życiu uzasadniające wystąpienie z przedmiotowym wnioskiem, gdyż od 1 sierpnia 2015 r. powód będzie zmuszony do powrotu do kraju, z uwagi na brak możliwości zarobkowych w Niemczech i ma zamiar zawiesić działalność gospodarczą oraz poszukiwać pracy bądź też zleceniodawców oraz potencjalnych klientów w kraju, a jego dochód będzie bardzo niski, źródło utrzymania będą stanowiły oszczędności, które zgromadził do chwili obecnej; wskazał także, że po powrocie do kraju będzie bardziej angażował się w wychowanie córek i aktywniej uczestniczyć w ich życiu.

Pozwane wniosły o oddalenie powództwa w całości i jednocześnie złożyły pozew wzajemny wnosząc o zasądzenie od powoda-pozwanego wzajemnego na rzecz małoletniej O. O. (1) alimentów w kwocie po 1300 zł miesięcznie, a na rzecz małoletniej J. O. alimentów w kwocie po 1150 zł miesięcznie począwszy od dnia

wniesienia pozwu, płatnych do 15-go dnia każdego miesiąca do rąk A. O. wraz z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności, w miejsce alimentów zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach Ośrodek (...) w R. Wydział II Cywilny z 23 września 2014 r. sygn. akt IIRC 990/14. Wskazały, że od ostatniego zasądzenia alimentów nastąpiła zmiana stosunków uzasadniająca żądanie zmiany orzeczenia dotyczącego obowiązku alimentacyjnego: matka małoletnich pozwanych-powódek wzajemnych od października 2015 r. wyprowadzi się wraz z nimi z domu swoich rodziców, gdyż obecnie zamieszkuje w nim łącznie 6 osób w związku z czym warunki nie są zbyt komfortowe, zwłaszcza dla dzieci, które są w wieku szkolnym, będzie się to wiązać się z łącznym kosztem ok. 900 zł/m-c (500 zł/m-c czynsz, 100 zł/m-c woda, 100 zł/m-c prąd, 200 zł/m-c opał), a wic wzrostem kosztów utrzymania każdej z małoletnich o 200 zł/m-c; wzrosły koszty wyżywienia dzieci i obecnie koszty te wynoszą po 500 zł miesięcznie; u O. zdiagnozowano krótkowzroczność i musi ona nosić okulary; J. jest zagrożona występowaniem takiej wady wzroku, co wiąże się z koniecznością odbywania kontrolnych badań okulistycznych. Na pokrycie wydatków z tego wynikających, a także innych kosztów leczenia małoletnich związanych z przechodzeniem przez nie tzw. chorób sezonowych potrzebna jest łącznie kwota ok. 1080 zł rocznie (O.: 600 zł/rok - 50 zł/m-c; J.: 480 zł/rok - 40 zł/m-c). Małoletnie zaczęły uczestniczyć w lekcjach jazdy konnej, za które odpłatność wynosi po 100 zł/m-c, zaś J. dodatkowo także w wymagających nakładu 120 zł miesięcznie zajęciach nauki gry na pianinie. Podczas poprzedniego orzekania w przedmiocie alimentów w takich zajęciach uczestniczyła tylko O., która obecnie zamieniła je na lekcje nauki tańca, które również kosztują 120 zł/m-c (tj. 80 zł/m-c koszt samych zajęć + 40 zł/m-c zakup strojów). Koszt uczestnictwa dzieci w (...), w stosunku do przyjętej przez Sąd Okręgowy kwoty 80 zł łącznie uległ podwyższeniu, w przypadku J. o 30 zł/m-c. Potrzebne są też większe kwoty na wycieczki szkolne: w przypadku O. o 20 zł/m-c, gdyż od 4 klasy dzieci odbywają już kilkudniowe wycieczki, co wiąże się z wyższym kosztem, w przypadku J. o 60 zł/m-c - już w II klasie rozpoczyna się zbiórka na zieloną szkołę, która odbędzie się 3 klasie. Na inne rozrywki typu kino, basen potrzeba dodatkowo po 10 zł na rzecz każdej z małoletnich. Zasadne jest dysponowanie przez dzieci, na drobne wydatki, kieszonkowym w wysokości 20 zł/m-c O. i 10 zł/m-c J.. Matka małoletnich pozwanych-powódek wzajemnych prowadzi własną działalność gospodarczą, osiąga dochód ok. 1000 zł/m-c, a wysokości dochodu ojca małoletnich może osiągać 12811,04 zł miesięcznie; mija się z rzeczywistym stanem rzeczy jego twierdzenie, że z uwagi na zakończenie współpracy z kontrahentem A. H., utraci możliwości zarobkowe w Niemczech, bo chciałby kontynuować z powodem-pozwanym wzajemnym współpracę, do której zaprzestania doszło wyłącznie z inicjatywy ojca małoletnich.

Powód-pozwany wzajemny wniósł o oddalenie powództwa wzajemnego w całości, stwierdził, że potrzeby małoletnich córek zostały w znacznym stopniu zawyżone, jego zdaniem koszt wyżywienia obu córek to ok. 600 zł, koszt utrzymania mieszkania oraz mediów w stosunku do córek łącznie wynosi 400 zł, a koszty leczenia córek (biorąc pod uwagę brak przewlekłych schorzeń wymagających stałej konsultacji medycznej) 200 zł - rocznie (na rzecz obu córek), gdyż opieka medyczna jest co do zasady bezpłatna. Koszt ponoszonych opłat związanych z kontrolnymi badaniami okulistycznymi, określony na kwotę 1080 zł jest wygórowany i nie znajduje logicznego uzasadnienia. Koszt zakupu odzieży i środków higienicznych to zdaniem ojca dzieci odpowiednią kwotą jest 200 zł miesięcznie łącznie dla obu córek, a pozostałe kwoty wykazane w pozwie wzajemnym stanowiące koszt dodatkowych zajęć córek są wygórowane i w żaden sposób nie uwzględniają aktualnej pozycji materialnej stron, a powinny być dostosowane do sytuacji materialnej rodziców. Wskazał również na koszty własnego utrzymania i wyżywienia: wyżywienie ok. 400 zł, czynsz i media - 300 zł, odzież i obuwie ok. 100 zł, telefon 100 zł, koszty paliwa ok. 200 zł. Zaznaczył, że nie zamierzał na stale pracować za granicą, a jedynie przez określony czas celem odłożenia gotówki oraz zakupu samochodu, zaś kontrakt z nim został zawarty na czas określony do 31 lipca 2015 r., był również informowany przez p. B., że zgodnie z niemieckimi przepisami nie mogą pozostawać w stosunku współpracy dłużej niż 9 miesięcy. Nie zamierza już podejmować pracy w Niemczech, a znaleźć pracę w Polsce z uwagi na chęć częstszego kontaktowania się i odwiedzania córek oraz większej pomocy przy ich wychowaniu oraz poznanie nowej partnerki, z którą od 8 miesięcy tworzy nieformalny związek. Zaprzeczył wskazanym przez przeciwną stronę wysokości jego dochodów.

Wyrokiem z 8 listopada 2016 r. Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim oddalił powództwo o obniżenie alimentów (pkt 1); oddalił powództwo o podwyższenie alimentów (pkt 2); oddalił wniosek powoda o zabezpieczenie powództwa (pkt 3); opłate ustalił na 450 zł i uznał ją za pobraną w całości od powoda (pkt 4); zniósł wzajemnie pomiędzy stronami koszty zastępstwa procesowego (pkt 5) oraz kosztami postępowania w pozostałym zakresie obciążył Skarb Państwa (pkt 6).

Orzeczenie to zapadło przy następujących ustaleniach faktycznych: wyrokiem z 23 września 2014 r. Sąd Okręgowy w Gliwicach Ośrodek (...) w R. rozwiązał małżeństwo A. O. i S. O. przez rozwód oraz zobowiązał ojca dzieci do uiszczania alimentów w po 800 zł miesięcznie na rzecz małoletniej O. O. (1) i po 650 zł miesięcznie na rzecz małoletniej J. O.; matka dzieci miała wtedy 32 lata, prowadziła działalność gospodarczą. Małoletnia O. O. (1) miała wówczas 9 lat i uczęszczała do III klasy szkoły podstawowej, a małoletnia J. O. miała 7 lat i uczęszczała do I klasy szkoły podstawowej; ojciec dzieci miał wtedy 34 lata, pracował w Niemczech oraz prowadził w Polsce działalność gospodarczą - wykonywanie instalacji wodno-kanalizacyjnych, cieplnych, gazowych, klimatyzacyjnych, jego miesięczny dochód wynosił 3000 - 4000 euro, miał na utrzymaniu dwie córki.

Obecnie A. O. ma 34 lata, pracuje jako asystent nauczyciela i zarabia niecałe 1000 zł na stażu z PUP, swój miesięczny koszt utrzymania oceniła na ok. 1000 zł, zlikwidowała działalność gospodarczą z powodu nieopłacalności. O. O. (1) ma 11 lat, chodzi do klasy V szkoły podstawowej, na jej miesięczny koszt utrzymania składają się następujące wydatki: wyżywienie ok. 500 zł, ubranie, obuwie średnio ok. 200 zł, środki czystości ok. 60 zł, telefon ok. 30 zł, paliwo na dojazd do szkoły i na zajęcia dodatkowe ok. 150 zł, wyjazdy szkolne ok. 100 zł, ubezpieczenie 40 zł, przybory szkolne po 10 zł, jazda konna 100 zł, kieszonkowe 10 zł, kino, basen, urodziny ok. 50 zł, korepetycje z języka angielskiego 140 zł, chodzi na zgrupowania harcerzy - składki, wyjazdy weekendowe i wakacyjne, mundur – 120 zł, choruje na krótkowzroczność, wymiana okularów raz w roku ok. 300 zł, będzie leczona u ortodonty - prywatna wizyta 150zł, koszt aparatu na chwilę obecną nieznany, wyjazd wakacyjny ok. 600 zł. J. O. ma 9 lat i chodzi do III klasy szkoły podstawowej, na jej miesięczny koszt utrzymania składają się następujące wydatki: wyżywienie ok. 500 zł, ubranie obuwie średnio ok. 200 zł, środki czystości ok. 60 zł, telefon ok. 30 zł, paliwo na dojazd do szkoły i na zajęcia dodatkowe ok. 150 zł, wyjazdy szkolne ok. 100 zł, ubezpieczenie 40 zł, przybory szkolne po 10 zł, kieszonkowe 10 zł, kino, basen, urodziny ok. 50 zł, chodzi na zgrupowania zuchów - składki ok. 70 zł, teatr tańca (...) ok.70 zł, koszt „Zielonej szkoły” ok. 1500 zł, wyjazd wakacyjny ok. 600 zł. Od 15 grudnia 2015 r. małoletnie pozwane-powódki wzajemne mieszkają z matką w W. w mieszkaniu, które wynajmują za 1000 zł miesięcznie, miesięczne opłaty to: prąd ok. 75 zł i gaz 35-40 zł (371 zł na osobę), utrzymanie samochodu to koszt ok. 150 zł miesięcznie; matka dzieci otrzymuje świadczenie rodzinne 236 zł miesięcznie na 2 córki, świadczenie „500 plus” na 2 córki, studiuje prywatnie psychologię kliniczną dzieci i młodzieży, jest na III roku, płaci czesne ok. 3600 zł za semestr, otrzymuje stypendium socjalne 600 zł miesięcznie.

Powód-pozwany wzajemny ma 36 lat z zawodu, jest technikiem budowlanym, instalatorem, w 2014 r. pracował w Niemczech jako hydraulik, miał swoją firmę, jego dochód miesięczny wynosił 3000 - 4000 euro, pracował tam do lipca 2015 r., zrezygnował z pracy, albowiem pogorszyły się jego relacje ze współpracownikiem M. J., który także zamierzał się zwolnić z pracy i jechać do pracy do Szwajcarii. W okresach kiedy nie pracował w Niemczech, prowadził działalność gospodarczą budowlaną w Polsce; źle się czuł w Niemczech, chciał mieszkać i pracować w Polsce, był i jest związany z inną kobietą, z którą mieszka od grudnia 2015 r. wraz jej synem. Opłaty za dom, w którym mieszka wynoszą: wynajem 1000 zł, prąd ok. 100 zł, gaz w sezonie letnim 40zł, w sezonie zimowym ok. 300-400 zł, (ok. 220 zł miesięcznie w skali roku), woda i kanalizacja ok. 80 zł, śmieci 18zł od osoby (484 zł na osobę). Obecnie pracuje w firmie (...) w G. jako instalator (...) K. , CO i zarabia miesięcznie ok. 1420 zł z czego 840 zł pobiera komornik w związku z alimentami, ma umowę na czas nieokreślony, pracuje 8 godzin dziennie i nie pracuje nigdzie dodatkowo, nie ma innych dochodów ani oszczędności, nie ma majątku, posiada samochód C. (...) z 2010 r., jego miesięczny koszt utrzymania to: wyżywienie ok. 600 zł, ubranie, obuwie średnio miesięcznie ok. 200 zł, środki czystości, chemia gospodarcza ok. 50 zł, telefon 35 zł, paliwo ok. 300 zł.

Przy tak dokonanych ustaleniach faktycznych Sąd Rejonowy przywołał regulacje art. 133 k.r.o. i art. 135 k.r.o. wskazując, że dziecko od chwili urodzenia rodzice obowiązani są zapewnić utrzymanie na takiej samej stopie, na jakiej sami żyją, niezależnie od tego, czy żyją wspólnie z nimi czy też oddzielnie, a zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Przywołał również art. 138 k.r.o. podkreślając, że rozstrzygnięcie o żądaniu opartym na tym przepisie wymaga porównania stanu istniejącego w dacie uprawomocnienia się wyroku zasądzającego alimenty ze stanem istniejącym w dacie orzekania o ich podwyższeniu i zbadania zmian jakie zaszły w tym czasie, a w żadnym wypadku nie może na nowo badać okoliczności, które legły u podstaw prawomocnego wyroku zasądzającego alimenty. Wskazał, że przez zmianę stosunków rozumie się istotne zwiększenie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji, istotne zwiększenie się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego lub istotne zmniejszenie się możliwości zaspokajania potrzeb własnymi siłami. Sąd Rejonowy podkreślił, że badał jak zmieniły się stosunki tak majątkowe po obu stronach od czasu uprawomocnienia się ostatniego wyroku zasądzającego alimenty i wskazał, iż sytuacja osobista i zawodowa powoda-pozwanego wzajemnego zmieniła się o tyle, że zaprzestał pracy w Niemczech, obecnie pracuje w P. jako instalator (...) K. i CO z wynagrodzeniem miesięcznym ok. 1850 zł brutto, a mieszka z konkubiną i jej dzieckiem, ale pomimo zmiany zatrudnienia jego możliwości zarobkowe i majątkowe nie zmniejszyły się, gdyż nie należy utożsamiać z dochodami faktycznie osiąganymi, są to nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane ze swojego majątku, lecz te zarobki i te dochody, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności oraz przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki, stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych; w przypadkach uzasadnionych obejmują one także wysokość zarobków, które zobowiązany jest w stanie uzyskać, lecz nie osiąga ich z przyczyn niezasługujących na usprawiedliwienie (gdy nie wykonuje wyuczonego i dobrze wynagradzanego zawodu, pracuje w niepełnym wymiarze godzin, bądź też pracuje dorywczo). Wskazał Sąd Rejonowy, że ustalenie możliwości zarobkowych (majątkowych) zobowiązanego do alimentacji ma często charakter hipotetyczny, gdyż kryterium takich możliwości nie zawsze są zarobki osiągane aktualnie przez zobowiązanego, lecz sama zdolność do uzyskania wyższego wynagrodzenia. Ojciec małoletnich jest osobą stosunkowo młodą, zdrową, mającą kwalifikacje i doświadczenie zawodowe, które winien w pełni wykorzystać celem zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb dwójki dzieci, a decydując się na zmianę swojej sytuacji zawodowej i zaprzestanie pracy w Niemczech powinien mieć świadomość ciążącego już na nim obowiązku alimentacyjnego względem dorastających córek i ich zwiększonych potrzeb, lecz skoro zdecydował się na prace w Polsce winien podjąć starania o znalezienie lepiej płatnego zajęcia, a nie wykazał, by takie starania podejmował: zlikwidował działalność gospodarczą i poprzestaje jedynie na uzyskiwaniu najniższego wynagrodzenia.

Sąd Rejonowy wskazał również, że usprawiedliwione potrzeby małoletnich nie zmniejszyły się, a wręcz przeciwnie, nawet wzrosły: znajdują się w fazie intensywnego wzrostu, więcej jedzą, częściej należy im zmieniać garderobę, wzrosły koszty związane z utrzymaniem miejsca zamieszkania, a ich matka zaspokaja potrzeby mieszkaniowe dzieci i sprawuje nad nimi bieżącą pieczę. Dlatego też uznał, że brak podstaw do uznania, by to ona zobowiązana była w jeszcze większym zakresie niż dotychczas przyczyniać się finansowo do utrzymania dzieci.

Sąd Rejonowy podkreślił również, że dla stwierdzenia, czy nastąpiła zmiana stosunków w rozumieniu art. 138 k.r.o., należy brać pod uwagę, czy istniejące warunki i okoliczności - na tle sytuacji ogólnej - mają charakter trwały, dotyczą okoliczności zasadniczych, ilościowo znacznych i wyczerpują te przesłanki, które w istotny sposób wpływają na istnienie czy zakres obowiązku alimentacyjnego. Zmiana orzeczenia dopuszczalna jest tylko w razie zmiany stosunków powstałych po jego wydaniu. Doszedł jednak do wniosku, że w świetle ustalonego stanu faktycznego nie doszło do istotnej zmiany stosunków w rozumieniu art. 138 k.r.o. uzasadniającej obniżenie obowiązku alimentacyjnego względem małoletnich pozwanych, gdyż nie zmniejszyły się usprawiedliwione potrzeby pozwanych-powódek wzajemnych oraz nie uległy pogorszeniu możliwości majątkowe i zarobkowe powoda-pozwanego wzajemnego. Spowodowało to oddalenie powództwa o obniżenie alimentów przeciwko małoletnim. Te same powody legły u podstaw oddalenia wniosku o zabezpieczenie powództwa.

Sąd Rejonowy zaznaczył, że również powództwo wzajemne o podwyższenie alimentów nie zasługiwało na uwzględnienie, albowiem usprawiedliwione potrzeby małoletnich nie wzrosły w sposób istotny, jak również możliwości majątkowe i zarobkowe powoda-pozwanego wzajemnego nie pozwalają na podwyższenie alimentów, a także matka małoletnich winna się przyczynić finansowo do utrzymania córek.

Orzeczenie o kosztach postępowania zapadło w oparciu o art. 98 k.p.c., art. 100 k.p.c. i art. 102 k.p.c.

Apelację od tego orzeczenia złożyły pozwane-powódki wzajemne zaskarżając je w części oddalającej powództwo o podwyższenie alimentów (pkt 2) - w zakresie całości oddalonych roszczeń małoletnich. Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciły naruszenie prawa procesowego, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. przez zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału, tj.: pominięcie dowodu z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach Ośrodek (...) w R. Wydział II Cywilny sygn. akt II RC 990/14 i w konsekwencji nie dokonanie porównania ustalonych w tamtej sprawie i obecnych kosztów utrzymania małoletnich powódek wzajemnych, co skutkowało wadliwym przyjęciem przez Sąd, że usprawiedliwione potrzeby małoletnich nie wzrosły w sposób istotny; błędne ustalenie, że w zajęciach jazdy konnej uczestniczy tylko małoletnia O., podczas gdy uczestniczą w nich obydwie powódki wzajemne, a okoliczność ta wynika zarówno z zeznań A. O., jak i faktury VAT nr (...) z 17 września 2015 r.; zaniechanie dokonania oceny dowodów celem ustalenia jakie są zarobkowe możliwości pozwanego wzajemnego. Zarzuciły także naruszenie prawa materialnego (art. 136 k.r.o.) poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy zostały spełnione statuowane przez ten przepis przesłanki jego zastosowania.

Przy tak postawionych zarzutach wniosły o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części (pkt 2) przez: zasądzenie od pozwanego wzajemnego S. O. na rzecz małoletniej O. O. (1) alimentów w kwocie po 1300 zł miesięcznie począwszy od dnia wniesienia pozwu, płatnych do 15. dnia każdego miesiąca do rąk jej matki A. O. wraz z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności, w miejsce alimentów zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach Ośrodek (...) w R. Wydział II Cywilny z 23 września 2014 r. sygn. akt II RC 990/14 w kwocie po 800 zł; zasądzenie od pozwanego wzajemnego S. O. na rzecz małoletniej J. O. alimentów w kwocie po 1150 zł miesięcznie począwszy od dnia wniesienia pozwu, płatnych do 15. dnia każdego miesiąca do rąk jej matki A. O. wraz z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności, w miejsce alimentów zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach Ośrodek (...) w R. Wydział II Cywilny z 23 września 2014 r. sygn. akt II RC 990/14 w kwocie po 650 zł. Ponadto wniosły o zasądzenie od powoda-pozwanego wzajemnego na rzecz pozwanych-powódek wzajemnych kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych za obie instancje.

Apelację od tego orzeczenia złożył także powód-pozwany wzajemny, zaskarżam je w punkcie l, w części oddalającej powództwo w zakresie żądania obniżenia alimentów ponad kwotę 550 zł miesięcznie na rzecz małoletniej pozwanej O. O. (1) oraz ponad kwotę 500 zł miesięcznie na rzecz małoletniej pozwanej J. O., tj. co do kwoty 400 zł miesięcznie łącznie zarzucając mu naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, a to art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku oraz sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, które miały wpływ na treść orzeczenia, polegające na przyjęciu, że możliwości zarobkowe i majątkowe powoda nie zmniejszyły się, podczas gdy zarobki osiągane w Polsce są znacznie niższe i odbiegają od zarobków osiąganych w Niemczech, co wynika również z przedłożonych zeznań PIT-36. Zarzucił także naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia poprzez: brak wszechstronnego rozważenia i oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, co skutkowało pominięciem przez Sąd I instancji okoliczności świadczących o istotnej zmianie sytuacji, która wskazuje na zasadność obniżenia alimentów płaconych przez powoda na rzecz małoletnich córek, przy jednoczesnym braku zwiększenia się uzasadnionych potrzeb pozwanych; błędne uznanie przez Sąd orzekający, że powód nie podjął starań o znalezienie lepiej płatnego zajęcia, podczas gdy podejmował takie starania o czym świadczy fakt rejestracji w Powiatowym Urzędzie Pracy, podjęcie stażu a następnie zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy; pominięcie faktu, że matka małoletnich uczęszcza na prywatne studia, których koszt jest bardzo wysoki biorąc pod uwagę osiągane przez nią zarobki, oraz fakt, iż dysponuje ona już dyplomem ukończenia innych studiów; błędne uznanie przez Sąd orzekający, że powód w 2014 r. osiągał dochód w wysokości 3000-4000 euro podczas, gdy zgodnie z zeznaniem PIT-36 za 2014 r. osiągnął dochód w wysokości 31994,77 zł rocznie.

Przy tak postawionych zarzutach wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części przez obniżenie alimentów na rzecz małoletniej pozwanej O. O. (1) do kwoty po 550 zł oraz na rzecz małoletniej pozwanej J. O. do kwoty po 500 zł miesięcznie, a także zasądzenie od pozwanych-powódek wzajemnych na jego rzecz kosztów procesu za obie instancje.

Pozwane – powódki wzajemne wniosły o oddalenie apelacji powoda – pozwanego wzajemnego jako bezzasadnej i o zasądzenie od niego na ich rzecz kosztów postępowania odwoławczego, a także o dopuszczenie dowodów: z decyzji o odmowie przyznania prawa do zasiłku rodzinnego oraz dodatków do zasiłku rodzinnego 22 grudnia 2016 r. na okoliczność odmowy przyznania A. O. prawa do zasiłku rodzinnego oraz dodatków do zasiłku rodzinnego /k. 260-262/, z decyzji Wydziałowej Komisji Stypendialnej Wydziału Zamiejscowego w K. z 14 grudnia 2015 r., informacji na temat wysokości stawek stypendialnych, czasu ich obowiązywania oraz terminów wypłat stypendiów w roku akademickim 2015/2016, wydruku wiadomości e-mail z 13 maja 2016 r. wraz z załączoną zaktualizowaną informacją na temat wysokości stawek stypendialnych, czasu ich obowiązywania oraz terminów wypłat stypendiów w roku akademickim 2015/2016, decyzji Wydziałowej Komisji Stypendialnej Wydziału Zamiejscowego w K. z 12 grudnia 2016 r. oraz informacji na temat wysokości stawek stypendialnych, czasu ich obowiązywania oraz terminów wypłat stypendiów w roku akademickim 2016/2017 na okoliczność przyznania A. O. w roku akademickim 2015/2016 oraz 2016/2017 stypendium socjalnego i ustalenia jego wysokości /k. 263-268/.

Powód – pozwany wzajemny wniósł o oddalenie apelacji pozwanych – powódek wzajemnych i zasądzenie od nich na jego rzecz kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W postępowaniu odwoławczym strony przedstawiły dokumenty z których wynika, że matka małoletnich pozwanych – powódek wzajemnych otrzymała odmowę przyznania prawa do zasiłku rodzinnego oraz dodatków do zasiłku rodzinnego decyzją z 22 grudnia 2016 r., jak również jej stypendium od października do grudnia 2015 r. wynosiło po 450 zł miesięcznie, a od stycznia do czerwca 2016 r. po 600 zł miesięcznie, łącznie więc 4950 zł; jednocześnie jej stypendium od października do grudnia 2016 r. wynosiło po 700 zł miesięcznie, a od stycznia do czerwca 2017 r. wynosi po 400 zł miesięcznie, łącznie więc będzie to 5700 zł. Od 1 marca 2017 r. czynsz najmu lokalu zajmowanego przez matkę pozwanych-powódek wzajemnych łącznie z odstępnym wynosi 1050 zł miesięcznie. Okoliczności te były bezsporne /k. 261-268, 277-280; k. 282 00:10:35-00:12:01/.

Odnosząc się do zarzutów apelacji pozwanych-powódek wzajemnych należy podkreślić, że Sąd Rejonowy porównywał sytuację jaka miała miejsce pomiędzy stronami w trakcie wydawania wyroku w sprawie rozwodowej z sytuacją, która miała miejsce w chwili zamknięcia rozprawy przed sądem pierwszej instancji, nie opisywał jedynie w stanie faktycznym szczegółowych wyliczeń dokonanych przez Sąd Okręgowy w poprzedniej sprawie. Wynika to chociażby z końcowej części uzasadnienia, w której wyraźnie wskazał, że usprawiedliwione potrzeby małoletnich nie zmniejszyły się, a wręcz przeciwnie nawet wzrosły, gdyż znajdują się w fazie intensywnego wzrostu, więcej jedzą, częściej należy im zmieniać garderobę, a także wzrosły koszty związane z utrzymaniem mieszkania. Nie doszło jednak do istotnej zmiany stosunków w rozumieniu art. 138 k.r.o. – w ocenie Sądu Rejonowego - dlatego też oddalił powództwo o podwyższenia alimentów wskazując, że uzasadnione potrzeby małoletnich nie wzrosły w sposób istotny od ostatniego orzekania o alimentach, które miało miejsce we wrześniu 2014 r.

Sąd Rejonowy ustalił, że jedynie małoletnia O. uczęszcza na zajęciach jazdy konnej, podczas gdy druga z powódek również na takie zajęcia uczęszcza, co wynika już z zeznania matki pozwanych-powódek wzajemnych z 27 października 2016 r. /k. 218/. W tej części Sąd Rejonowy poczynił więc niewłaściwe ustalenia faktyczne. Należy jednak zaznaczyć, że zgodnie z zeznaniami matki pozwanych-powódek wzajemnych uczęszczają one na zajęcia jazdy konnej od dwóch lat, a więc od czasu, gdy wydano ostatnie orzeczenie o alimentach w sprawie rozwodowej. Z zeznań ich matki wynika, że od października 2014 r. uczęszczają one na zajęcia jazdy konnej, podczas gdy wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach, w sprawie rozwodowej, uprawomocnił się 6 listopada 2014 r. /k. 98 akt rozwodowych II RC 990/14/. I dlatego też ta okoliczność nie jest nową, która w trybie art. 138 k.r.o., podlegałaby uwzględnieniu w postępowaniu o podwyższenie alimentów.

Z powyższymi zmianami ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy są prawidłowe i jako takie Sąd Okręgowy uznaje je za własne.

Jednocześnie należy podkreślić, że ocenie w sprawie podlega cały materiał dowodowy, w tym także oświadczenia i zeznania matki pozwanych-powódek wzajemnych, która wskazuje, że koszty utrzymania wynoszą obecnie co do małoletniej O. około 1600 zł miesięcznie, a co do małoletniej J. około 1500 zł miesięcznie. Jednocześnie podkreśla, że w zakresie zmiany doszło do:

- podjęcia zajęć z jazdy konnej, o których była mowa wyżej, i które nie stanowią zmiany w okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy;

- ponosi większe koszty na dowożenie dzieci na zajęcia w wysokości po 150 zł miesięcznie na każdą z nich, jednakże w tym zakresie nie przedłożono żadnych rachunków, także na zużyte w tym celu paliwo, jak również nie wskazano ilości przebytych kilometrów w przeciągu miesiąca lub w innym czasie;

- ponosi także wydatki związane z kieszonkowym małoletnich w wysokości po 40 zł miesięcznie; należy jednak podkreślić, że w porównaniu z dochodami matki pozwanej (ok. 1000 zł miesięcznie) i czynszem regulowanym jako opłata za mieszkanie (1000 zł miesięcznie, obecnie już 1050 zł) nie ma ona środków, aby przekazywać jakiekolwiek kieszonkowe małoletnim;

- zwiększenie wydatków na korepetycje w wysokości około 40 zł, przy czym w tej części brak jakiegokolwiek rachunku;

- zwiększenie kosztów wyżywienia co do każdej z małoletnich po 100 zł - wskazuje tutaj matka pozwanych-powódek wzajemnych, że wyżywienie wynosi obecnie 500 zł miesięcznie w stosunku do każdej z córek, przy czym należy podkreślić, że w toku postępowania rozwodowego matka podnosiła również, że wyżywienie wynosi 500 zł, a Sąd Okręgowy obniżył wydatki na wyżywienie do kwot po 400 zł na każdą z małoletnich; nie ma żadnych powodów, aby już rok po poprzednim orzeczeniu uzasadnione wydatki w tym zakresie wzrosły o jedną czwartą poprzednich wydatków; nie jest to więc w żaden sposób wykazane, a sam pozew wzajemny stanowi tylko odpowiedź na pozew o obniżenie alimentów;

- wydatki szkolne uległy podwyższeniu do 100 zł, przy czym poprzednie wydatki szkolne przypadku małoletniej O. wynosiły 65 zł, co do pomocy szkolnych i podręczników oraz wyprawki, 50 zł z uwagi na wycieczki szkolne oraz 18 zł związanych ze składkami szkolnymi, ubezpieczeniem i komitetem; jest to już więc kwota przekraczającą obecnie wskazane wydatki (matka wskazuje je na 100 zł); jeżeli chodzi o małoletnią J., to rzeczywiście wyprawka szkolna wówczas była brana pod uwagę wysokości 35 zł, natomiast matka dziecka wskazując wydatki na małoletnią w tej części na kwotę 100 zł nawet nie pokusiła się o to, aby ustalić w jakiej wysokości poprzednio te wydatki były ponoszone, tym bardziej, że w procesie rozwodowym wskazywała je na 105 zł miesięcznie podkreślając, że miała ona darmowe książki (k. 66 i 67 akt rozwodowych II RC 990/14, 00:32:40-00:42:18 ), a w toku jej przesłuchania przed Sądem Rejonowy podała, że wydatki na ubezpieczenie córek wynoszą po 40 zł, a na przybory szkolne po 10 zł miesięcznie /k. 218/, czyli łącznie 50 zł, z kolei wycieczki szkolne ponoszone w wysokości wydatków wakacyjnych, bo 100 zł miesięcznie, SA zdecydowanie przesadzone;

- na rozrywki dzieci wydatki wzrosły z 40 zł do 50 zł, przy czym w tej części są one wysoce ocenne i w żaden sposób nie zostało wykazane, że doszło do ich wzrostu, biorąc pod uwagę dochody rodziców dzieci;

- na wyjazdy wakacyjne wskazano, że matka pozwanych-powódek wzajemnych potrzebuje po 600 zł rocznie na każdą z nich, przy czym przeznacza również na te wyjazdy zwrot podatku dochodowego, natomiast w poprzedniej sprawie Sąd Okręgowy ustalił te wydatki w wysokości po 100 zł miesięcznie na każdą z małoletnich, co daje na każdą z nich po 1200 zł na rok; żaden wzrost w tym zakresie więc nie nastąpił;

- wydatki na Związek (...) w żaden sposób nie zostały wykazane w zakresie ich wzrostu, a poprzednio były wskazywana po 60 zł;

- na wymianę okularów co roku dla małoletniej O. jej matka wskazała, że przeznacza 300 zł, przy czym nie przedłożyła żadnego rachunku w tej części, wydatki te więc nie są uprawdopodobnione ani wykazane;

- wizyty u ortodonty, czy na aparat ortodontyczne w żaden sposób nie zostały jeszcze wykazane, albowiem małoletnia O. z takich wizyt nie korzysta, a jednocześnie nie ma założonego aparatu ortodontycznego; matka małoletniej nie przedstawiła w tej części żadnych dokumentów pomimo tego, że na rozprawie przed Sądem Rejonowym 27 października 2016 r. wyraźnie wskazała, że zapisała się na listopad 2016 r. na wizytę u ortodonty, w tej części nie przedłożyła nawet informacji o konieczności leczenia od tegoż ortodonty ani rachunku;

- rzeczywiście w 2015 r. matka małoletniej O. na testy i trening jej słuchu wydała 3500 zł, a więc 291,67 zł miesięcznie, natomiast w 2016 r. żadnych tego typu wydatku wydatków już nie czyniła.

Należy także podkreślić, że ustalając wysokość alimentów, a co za tym idzie także zmianę stosunków wynikającą z art. 138 k.r.o. trzeba mieć na uwadze usprawiedliwione potrzeby małoletnich oraz możliwości majątkowe i zarobkowe obowiązanego. Nie można przy tym w ogóle nie brać pod uwagę stopy życiowej rodziców małoletnich. Dlatego też biorąc pod uwagę wskazywane przez matkę małoletnich pozwanych-powódek wzajemnych koszty ich utrzymania oscylujące w granicach 1600 zł i 1500 zł miesięcznie, należy spojrzeć na nie przez pryzmat dochodów matki małoletnich w wysokości około 1000 zł miesięcznie (przy czym ona je określa na 852 zł /k. 257/), kosztów najmu mieszkania, które ona powinna ponosić w wysokości 1050 zł miesięcznie oraz kosztów jej własnego utrzymania (ok. 1000 zł). Z tego prostego porównania wynika, że matce małoletnich pozwanych-powódek wzajemnych jej dochód nie tylko nie wystarcza na opłacenie czynszu najmu, ale również na jej utrzymanie, a także na jakiekolwiek finansowanie dodatkowych zajęć małoletnich, nie wspominając już o kieszonkowym. Poza tym koszty utrzymania 34 letniej osoby dorosłej są zdecydowanie niższe nie koszty utrzymania każdej z jej córek. W takiej sytuacji podnoszone w toku postępowania okoliczności związane z wymianą okularów raz do roku, wizytami u ortodonty, wydatkami na paliwo na dowóz małoletnich, wydatkami na treningi słuchu, zajęciami z jazdy konnej oraz kieszonkowym dla małoletnich, kosztami wyżywienia oraz wydatkami związanymi ze szkołą i wyjazdami wakacyjnymi, muszą brać brane pod uwagę poprzez pryzmat stopy życia rodziców małoletnich. Nie może być bowiem tak, że koszty utrzymania małoletnich, nawet usprawiedliwione w niektórych przypadkach, zdecydowanie przewyższają dochody ich rodziców. W tym aspekcie wydatki dokonane w 2015 r. na testy i treningi słuchu dla małoletniej O. w wysokości 3500 zł wyraźnie odbiegają od stopy życia jej rodziców, a zostały one dokonane w lutym, marcu i maju 2015 r. Zdaniem Sądu Okręgowego na takie wydatki matki małoletnich nie było stać, a co za tym idzie wydatkowane w tej części pieniądze musiały pochodzić skądinąd, gdyż nie mogły pochodzić z alimentów. Nie zostało wykazane skąd te środki pochodziły, co dodatkowo wskazuje na to, że matka małoletnich pozwanych ma jakieś inne możliwości osiągania dochodu, którego w toku postępowania nie ujawniła. Dlatego też może sobie pozwolić na dowożeniem małoletnich, finansowanie zajęć z jazdy konnej i innych rozrywek oraz wyjazdów wakacyjnych, a także na płatne studia, gdyż stypendium, które otrzymuje nie wystarcza na regulowanie całych opłat za nie (czesne wynosi 3600 zł na semestr /k. 219/, czyli 7200 na rok, a stypendium w roku 2015/2016 wyniosło 4950 zł, zaś w roku 2016/2017 – wyniesie 5700 zł, do czerwca 2017 r.). Argumentem przemawiającym za tak postawioną tezą jest również to, że pomimo braku jakichkolwiek informacji w toku postępowania rozwodowego co do zajęć z jazdy konnej dla dzieci, nie wystąpiono o podwyższenie alimentów zaraz po wyroku rozwodowym, a jedynie w odpowiedzi na pozew o obniżenie alimentów złożone zostało powództwo wzajemne. Gdyby bowiem było tak, że te istotne potrzeby małoletnich, w tej części, byłyby niezaspokojone, to od razu zgłosiłyby one żądanie podwyższenia alimentów - to są okoliczności znane z doświadczenia życiowego.

Jednocześnie usprawiedliwione koszty utrzymania małoletnich pozwanych-powódek wzajemnych, oscylujące w granicach 1200 zł co do O. oraz 1000 zł co do J., a więc na poziomie ustalonym przy orzekaniu o alimentach, w związku z możliwościami zarobkowymi i majątkowymi ich rodziców należy uznać za uzasadnione. Nie wykazano, aby te potrzeby wzrosły na skutek zmiany stosunków. Przy czym trzeba wyraźnie zaznaczyć, że Sąd Rejonowy wskazał, iż potrzeby małoletnich wzrosły, ale nie w sposób istotny, co oznacza, iż ostatecznie są one na takim samym poziomie, jak w czasie orzekania o alimentach.

Jeżeli chodzi o zarzut dotyczący tego, że powód nie pracuje już poza granicami kraju, a jego miesięczny dochód został ustalony w chwili obecnej przez Sąd Rejonowy w wysokości około 1850 zł brutto, podczas gdy mieszka z konkubiną i jej dzieckiem, to należy podkreślić, że Sąd Rejonowy wyraźnie wskazał, iż powód zrezygnował z pracy poza granicami kraju. Natomiast przyjął, że nie zmniejszyły się jego możliwości zarobkowe i majątkowe, których nie należy utożsamiać z dochodami, albowiem skoro zdecydował się na pracę w Polsce to powinien podjąć starania o znalezienie lepiej płatnego zajęcia, a nie wykazał, aby takie starania podejmował, gdyż zlikwidował działalność gospodarczą i poprzestał jedynie na uzyskiwaniu najniższego wynagrodzenia. Trzeba w tym miejscu wyraźnie podkreślić, że ojciec małoletnich pozwanych-powódek wzajemnych sam wyraźnie zaznaczył, w toku przesłuchania go, że w 2014 r. osiągnął dochód w wysokości 3000 do 4000 euro /k. 217v./. Jednocześnie nie miało to w ogóle żadnego powiązania z jego zeznaniami podatkowymi.

Bez istotnego znaczenia rozpoznawanej sprawie jest to, że matka małoletnich uczęszcza na prywatne studia, aczkolwiek biorąc pod uwagę jej dochody i wydatki na studia stawia to pod znakiem zapytania wysokość usprawiedliwionych potrzeb małoletnich, które może ona spełniać, na co już wyżej wskazano.

Trzeba także zaznaczyć, że S. O. - jak wynika z zeznań zamieszkałego w Niemczech A. B. - miał wrócić we wrześniu 2015 r. do pracy, gdy była możliwość jego zatrudnienia, ale tego nie zrobił /k. 163/. Dlatego też zasadnie należało przyjąć, że możliwości zarobkowe i majątkowe powoda-pozwanego wzajemnego nie zmieniły się. To samo dotyczy tego, że starał się w Polsce o podjęcie lepiej płatnego zajęcia, ale mimo rejestracji w Powiatowym Urzędzie Pracy i podjęcia stażu zatrudnienia osiąga niższe zarobki. Nie zmienia to jednak faktu, że jego możliwości zarobkowe są wyższe, gdyż może więcej zarobić podczas pracy poza granicami kraju, którą wykonywał, a nie powrócił do jej wykonywania pomimo tego, że A. B. na niego czekał zgodnie z ustaleniami pomiędzy nimi. To właśnie wskazuje na jego możliwości zarobkowe, a w sprawie nie chodzi tylko o czyste ustalenie jego dochodów, lecz o to jakie są jego możliwości. Zrzekł się on więc tej współpracy bez żadnego powodu, który mógłby takie zachowanie uzasadniać i pomimo umówienia się, że we wrześniu 2015 r. wróci. Stawia to pod znakiem zapytania twierdzenie ojca małoletnich, wskazane w pozwie, odnośnie zaprzestania współpracy z A. B. na skutek porozumienia, a także daje podstawę do zastosowania regulacji art. 136 k.r.o.

Zastosowana przez Sąd Rejonowy regulacja prawna jest prawidłowa.

Dlatego też zarzuty obu apelacji okazały się bezzasadne.

Mając powyższe na uwadze obie apelacje musiały ulec oddaleniu, albowiem nie doszło do takiej zmiany okoliczności faktycznych, która w świetle art. 138 k.r.o. umożliwiał obniżenie alimentów bądź ich podwyższenie. Dlatego też, na podstawie art. 385 k.p.c., obie apelacje jako bezzasadne oddalono.

Orzeczenie o kosztach postępowania odwoławczego odniesiono co do każdej z apelacji biorąc pod uwagę także współuczestnictwo formalne pozwanych-powódek wzajemnych i to, że powód-pozwany wzajemny przegrał swoją apelację, powinien więc ponieść koszty z tym związane posinione przez jego córki (art. 98 § 1 i 3 k.p.c.). Pozwane-powódki wzajemne również przegrały sprawę co do złożonej przez nie apelacji, dlatego tez w tej części to one powinny zwrócić ojcu poniesione przez niego koszty postępowania odwoławczego z tym związane (por. art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c.). Odnośnie stawek wynagrodzenia pełnomocników stron Sąd Okręgowy oparł się odnośnie kosztów powoda-pozwanego wzajemnego na regulacji § 4 ust. 1 pkt 9 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. poz. 1804 ze zm.) oraz § 10 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia, a odnośnie kosztów pozwanych-powódek wzajemnych na § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800 ze zm.) w związku z § 4 ust. 4 tego rozporządzenia oraz § 10 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia, gdyż wartość przedmiotu zaskarżenia co do małoletniej O. wynosiła 300 zł (250x12=3000), a co do małoletniej J. 1800 zł (150x12=1800).

SSO Artur Żymełka SSO Roman Troll SSO Mirella Szpyrka