Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lipca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 lipca 2017 r. w Szczecinie

sprawy J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 21 czerwca 2016 r. sygn. akt VI U 3/16

oddala apelcję.

SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko SSA Anna Polak

Sygn. akt III AUa 732/16

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z 2.12.2015 ustalił wysokość i podjął wypłatę przysługującej J. K. emerytury od 1.06.2015 w kwocie 2558,17 zł.

W odwołaniu od decyzji ubezpieczona podniosła, że przyjęto świadczenie
w wysokości niższej niż we wcześniejszych decyzji.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Na rozprawie z 25.04.2016r. ubezpieczona wniosła o zmianę decyzji w ten sposób, żeby przyjąć emeryturę w wyższej wysokości, ustalonej w decyzji z 11.06.2015.

Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem z 21.06.2016 zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i ustalił J. K. wysokość emerytury (nie licząc okresowej emerytury kapitałowej) od 1.06.2015 w kwocie 2734,63 zł, a od 1.07.2015 w kwocie 2738,66 zł.

Sąd I Instancji ustalił, że J. K. ur. (...), 12.03.2003 złożyła wniosek o ustalenie kapitału początkowego i decyzją z 23.07.2004 organ rentowy ustalił wysokość kapitału początkowego na 1.01.1999 w kwocie 142.818,06 zł. Decyzją z 9.06.2015 organ rentowy ustalił z urzędu wartość kapitału początkowego na kwotę 143.177,54 zł. Następnie, wskutek wniosku ubezpieczonej o ustalenie prawa do emerytury, decyzją z 11.06.2015 na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej przyznał J. K. od 1.05.2015 emeryturę w kwocie 2734,63 zł, okresową emeryturę kapitałową w kwocie 526,49 zł i zawiesił wypłatę świadczenia z powodu kontynuowania zatrudnienia. Organ zaznaczył, że emeryturę ustalił zaliczkowo, decyzja nie jest ostateczna i wysokość świadczenia może ulec zmianie. W związku z wnioskiem ubezpieczonej z 30.06.2015 o podjęcie wypłaty emerytury w powodu ustania zatrudnienia, decyzją z 15.07.2015 organ rentowy ustalił ponownie ubezpieczonej wysokość emerytury i podjął jej wypłatę od 1.06.2015, przyjmując wysokość tego świadczenia w kwocie 2558,17 zł. Organ zaznaczył, że emeryturę ustalił zaliczkowo. Podstawę obliczenia emerytury na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji (219.566,58 zł) oraz kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego (415.628,12 zł). Do obliczenia emerytury przyjęto kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zaewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury w nowej wysokości. Emerytura stanowiła równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, ustalone na dzień osiągnięcia wieku emerytalnego tj. na dzień 5.02.2015 r. (248,30 miesięcy). Przyjęto średnie dalsze trwanie życia ustalone na dzień osiągnięcia wieku emerytalnego, gdyż było ono korzystniejsze dla ustalenia wysokości emerytury niż średnie dalsze trwanie życia ustalone na dzień złożenia wniosku o podjęcie wypłaty emerytury. Ponieważ wniosek o podjęcie wypłaty emerytury został złożony w czerwcu 2015 r. kwota składek i kwota kapitału początkowego po ostatniej waloryzacji rocznej (na dzień 31.12.2014) wyłączone zostały z cyklu waloryzacji kwartalnych za 2014r. Ustalona po waloryzacji rocznej przeprowadzonej na dzień 31 grudnia 2013 r. kwota składek jak i kwota kapitału pomnożone zostały jedynie przez wskaźnik waloryzacji rocznej za 2014 r., co spowodowało obniżenie wartości zwaloryzowanych składek i zwaloryzowanego kapitału początkowego w stosunku do tych przyjętych dla potrzeb ustalania wysokości świadczenia decyzją z dnia 11 czerwca 2015 r.

Decyzją z 13.08.2015 przeliczył na podstawie art. 108 ustawy emerytalnej emeryturę od 1.07.2015 i przyjął kwotę 2572,72 zł. Wskazał, że decyzja ma charakter zaliczkowy. Kwotę składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonej po dniu ustalenia prawa do emerytury i zwaloryzowanych zgodnie z art. 25 ustawy emerytalnej wynoszącą 1016,21 zł podzielono przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone na datę przeliczenia wysokości emerytury (252,4 m.) uzyskując przyrost składek w kwocie 4,03 zł. O taką kwotę powiększono wysokość dotychczas przysługującego J. K. świadczenia.

Zaskarżoną decyzją z 2.12.2015 organ rentowy, na wniosek ubezpieczonej, ponownie ustalił wysokość emerytury, przyjmując świadczenie w kwocie 2558,17 zł,
a od 1.07.2015 w kwocie 2572,72 zł. Podstawę obliczenia świadczenia stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji, zaewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury w nowej wysokości. Ponieważ wniosek o podjęcie wypłaty emerytury został złożony w czerwcu 2015 r. kwota składek i kwota kapitału początkowego po ostatniej waloryzacji rocznej (na dzień 31.12.2014 r.) wyłączone zostały z cyklu waloryzacji kwartalnych za 2014 r. Ustalona po waloryzacji rocznej przeprowadzonej na 31.12.2013 kwota składek i kwota kapitału pomnożone zostały jedynie przez wskaźnik waloryzacji rocznej za 2014 r. co spowodowało obniżenie wartości zwaloryzowanych składek i zwaloryzowanego kapitału początkowego w stosunku do tych przyjętych dla potrzeb ustalania wysokości świadczenia decyzją z dnia 11.06.2015.

Sąd Okręgowy ustalił, że różnica w kwocie składek zaewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji oraz w kwocie zwaloryzowanego kapitału początkowego przyjętego do ustalenia wysokości świadczenia w decyzjach z 11.06.2015, 15.07.2015, 2.12.2015 wynika z tego, że dokonując ustalenia wysokości zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz wysokości zwaloryzowanych składek w decyzjach z dnia 15.07.2015r. i 2.12.2015 ostatniej waloryzacji dokonano według wskaźnika rocznego za 2014 r. wynoszącego 102,06 %, podczas gdy w decyzji z 11.06.2015 dokonano waloryzacji kwartalnej składek i kapitału początkowego. Wskaźnik roczny okazał się niższy od iloczynów wskaźników kwartalnych, co spowodowało obniżenie kwoty zwaloryzowanego kapitału i składek.

Sąd Okręgowy uwzględnił odwołanie. Podniósł, że stan faktyczny w sprawie był niesporny, a spór sprowadzał się do wykładni art. 25, 25a i art. 173 ust. 4, 5 i 5a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - (tekst jednolity opubl. w Dz. U. z 2015 roku, poz. 748, ze zm.), gdyż wątpliwości budziło to, czy organ rentowy ustalając wysokość emerytury J. K. 15.07.2015 i 2.12.2015 powinien był dokonać ostatniej waloryzacji składek emerytalnych oraz kapitału początkowego według wskaźnika rocznego, czy wskaźnika kwartalnego za 2014r. - stosując przepis art. 25a ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej. Zdaniem sądu organ rentowy nieprawidłowo przeprowadził waloryzację składek i kapitału początkowego, gdyż nie uwzględnił waloryzacji kwartalnych i uznał, że mimo już raz dokonanego ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego, organ może raz jeszcze przeliczyć jego wysokość, de facto w sposób niekorzystny dla J. K.. Zdaniem sądu okręgowego, bez znaczenia pozostaje fakt, iż organ rentowy uważał pierwotnie decyzje jako „zaliczkowe”, a co za tym idzie – niemające charakteru ostatecznego. Przepis art. 120 ust. 1 ustawy emerytalnej nie miała bowiem zastosowania w sprawie ubezpieczonej, a tym samym nie było podstaw do wydawania tego rodzaju decyzji. Również nazwanie przez organ pierwotnie wydanych decyzji, decyzjami „zaliczkowymi” nie ma znaczenia prawnego. Skoro pierwsza wydana decyzja z 11.06.2015 ustaliła wysokość należnej J. K. emerytury, do zmiany jej wysokości mogło dojść tylko w przewidzianych prawem przypadkach, tj. w razie zaistnienia przesłanek o jakich mowa w art. 114 ustawy emerytalnej albo w sytuacji wskazanej w art. 108 tej ustawy. Na istnienie żadnych z tych okoliczności organ rentowy się jednak nie powoływał, w sposób oderwany od treści obowiązujących przepisów uznając, że może dokonać takiego przeliczenia tylko dlatego, że ubezpieczona złożyła wniosek o podjęcie wypłaty zawieszonego świadczenia. Stanowisko takie trzeba było uznać za błędne. Zasadą jest, że decyzje ustalają pełną wysokość przysługującej na dzień wypłaty emerytury (art. 129 ust. 1 ustawy). Decyzja z 11.06.2015 jest pełnowartościową decyzją ustalającą prawo J. K. do emerytury w określonej w tej decyzji wysokości. Decyzje z 15.07.2015 i 2.12.2015 dotyczyły jedynie podjęcia wypłaty zawieszonej emerytury z uwagi na zakończenie zatrudnienia ubezpieczonej.

W zakresie waloryzacji sąd okręgowy wskazując na przepisy art. 26 w zw. z art. 25 i art. 25a ustawy emerytalnej, wyjaśnił, że w wyniku ostatniej rocznej waloryzacji przeprowadzonej przed przyznaniem ubezpieczonej prawa do emerytury podwyższeniu wskaźnikiem waloryzacyjnym podlegają składki należne do końca roku kalendarzowego poprzedzającego rok, w którym przeprowadzana jest ta waloryzacja, natomiast składki należne za okres po zakończeniu tego roku, które nie zostaną objęte kolejną roczną waloryzacją (gdyż ta nastąpi już po przyznaniu i obliczeniu wysokości świadczenia) podlegają waloryzacji kwartalnej, o jakiej mowa w art. 25a ustawy emerytalnej. Podobnie więc jak w przypadku waloryzacji rocznych, tak i w przypadku waloryzacji kwartalnych mechanizm waloryzacji ma charakter narastający i oznacza dodawanie kwoty wynikającej z poprzedniej waloryzacji i kwoty składek za dany kwartał oraz podwyższanie tak uzyskanej sumy wskaźnikiem waloryzacji. Natomiast wskaźnik waloryzacji jest wynikiem algorytmu podobnego do stosowanego przy waloryzacji rocznej, z tą różnicą, że chodzi o stosunek cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w kwartale, z który przeprowadzana jest waloryzacja do poprzedniego kwartału, powiększony o wzrost realny sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w kwartale, za który przeprowadzana jest waloryzacja w stosunku do kwartału poprzedniego. Zastosowanie powyższych zasad prowadzi do konkluzji, że podstawę obliczenia emerytury będzie zawsze stanowić suma składek po ostatniej waloryzacji rocznej powiększona o poddane waloryzacji kwartalnej składki należne za dalszy okres do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc początkujący wypłatę. W zakresie waloryzacji kapitału początkowego, zasady zostały określone w art. 173 ustawy emerytalnej. Sąd okręgowy podniósł, że skoro ubezpieczona złożyła wniosek emerytalny w maju 2015r., i prawo do świadczenia ustalano w drugim kwartale 2015 r., to ostatnią waloryzacją roczną jakiej należało dokonać była waloryzacja przeprowadzona 1.06.2014, dotycząca składek wpłaconych do końca 2013 r. i zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonej do dnia 31 stycznia 2014 r. Waloryzacji kwartalnej podlegały kwoty składek należnych poczynając od 1.1.2014, które nie mogły zostać poddane kolejnej rocznej waloryzacji, skoro ta nastąpiła w dniu 1.06.2015, a więc po przyznaniu i ustaleniu wysokości emerytury dla J. K.. Na podstawę obliczenia emerytury należnej ubezpieczonej składa się zatem - obok zwaloryzowanego kapitału początkowego - suma:

1) kwoty składek ustalonej po ostatniej rocznej waloryzacji przeprowadzonej 1 czerwca 2014 r.;

2) kwoty składek należnych za 2014 r. poddanych waloryzacji kwartalnej w myśl art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy,

3) nominalnej kwoty składek należnych za okres po zakończeniu trzeciego kwartału 2014 r. do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc wypłaty emerytury, które w świetle art. 25a ust. 2 pkt 1 ustawy nie podlegają waloryzacji kwartalnej, gdyż ta kończy się wraz z trzecim kwartałem 2014r., a jednocześnie nie zostają objęte kolejną waloryzacją roczną, przypadającą na dzień 1 czerwca 2015 r.

Organ rentowy, podejmując od dnia 1 czerwca 2015 r. wypłatę należnej ubezpieczonej emerytury, powinien był więc podjąć wypłatę świadczenia w wysokości ustalonej w decyzji z dnia 11 czerwca 2015 r. , przyjmując do podstawy obliczenia świadczenia sumę zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne w kwocie 238.133,63 zł oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego w kwocie 456.189,13 zł, a tak uzyskaną sumę podzielić przez średnie dalsze trwanie życia wynoszące na dzień zgłoszenia wniosku o emeryturę 253,90 miesięcy. Sąd okręgowy podzielił przy tym stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 6 października 2015 r., sygn. akt III UZP 9/15, z dnia 3 listopada 2015 r., sygn. akt III UZP 12/15, że waloryzacji kwartalnej podlegają zatem kwoty składek należnych za okres poczynając od dnia 1 stycznia roku poprzedzającego rok, w którym ustalana jest wysokość emerytury, które nie będą poddane kolejnej rocznej waloryzacji, skoro ta nastąpi dopiero w dniu 1 czerwca roku, w którym ustala się wysokość świadczenia, a więc już po tym ustaleniu.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł organ rentowy, który zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia polegający na przyjęciu, że organ rentowy w decyzjach z 11.07.2015 i 2.12.2015 r w sposób nieprawidłowy przeprowadził waloryzację składek i kapitału początkowego, nie uwzględniając waloryzacji kwartalnej co doprowadziło do zmiany zaskarżonej decyzji i uznania,
że ubezpieczonej przysługuje emerytura w wyższej wysokości.

W uzasadnieniu dodatkowo podniesiono, że organ rentowy działając z urzędu ustalił ponownie wartość kapitału początkowego i zweryfikował wysokość współczynnika proporcjonalnego. Nadto, z uwagi na zawieszenie wypłaty emerytury zgodnie z art. 25 ustawy, podano, że jej wysokość zostanie ponownie ustalona w ostatecznej kwocie
z chwilą podjęcia wypłaty. Ponieważ wniosek o podjęcie wypłaty emerytury został złożony w czerwcu 2015, toteż kwota składek i kapitału początkowego pomnożona został jedynie przez wskaźnik waloryzacji rocznej za 2014 r., a to spowodowało obniżenie wartości zwaloryzowanych składek i zwaloryzowanego kapitału początkowego w stosunku do przyjętych dla potrzeb ustalania wysokości świadczenia decyzją z 11.06.2015 r. Wskazując na powyższe, skarżący wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Ubezpieczona wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest niezasadna.

Sąd pierwszej instancji właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał trafnej oceny zebranego
w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy. Sąd apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną sądu okręgowego wskazaną jako podstawa rozstrzygnięcia.

W niniejszej sprawie nie ulegało wątpliwości, że organ rentowy wydał decyzję z 11.06.2015 po stwierdzeniu spełnienia przez ubezpieczoną zgodnie z art. art. 100 ust. 1 w zw. z art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej, wszystkich wykazanych po myśli art. 116 ust. 5 ustawy niezbędnych przesłanek, a tym samym ustalił ubezpieczonej prawo do emerytury i wysokość świadczenia, według zasad przewidzianych w art. 26 ustawy emerytalnej. Decyzja organu, wobec niezaskarżenia stała się ostateczna i wiąże organ rentowy. Powoływany w apelacji okoliczność braku świadectwa pracy, co było zrozumiałe z tej racji, że ubezpieczona kontynuowała zatrudnienie, nie stanowiła podstawy do wzruszenia ostatecznej decyzji. Prawidłowa zatem była ocena Sądu Okręgowego, że nie było podstaw prawnych do wzruszenia tak wydanej (i doręczonej) decyzji. Brak świadectwa pracy nie stanowi przeszkody do wydania prawidłowej decyzji, gdy wykazane zostały przez ubezpieczoną okresy składkowe i nieskładkowe oraz wysokości podstaw wymiaru składek za okres do dnia złożenia wniosku emerytalnego. Przedłożenie świadectwa pracy było zresztą uprawnieniem, a nie obowiązkiem ubezpieczonej. Świadectwo pracy nie uprawniało też organu rentowego do dokonania weryfikacji obliczania podstawy emerytury. W tym kontekście należy podkreślić, że organ rentowy ma obowiązek działać na podstawie prawa i w graniach prawa, a zatem dodatkowe okresy zatrudnienia, wykazane świadectwem pracy za czas po wydaniu decyzji z 11.06.2015r., organ mógł jedynie doliczyć na wniosek emeryta do stażu ubezpieczeniowego celem ponownego ustalenia świadczenia po myśli art. 108 ust. 1 ustawy emerytalnej. Nie ma to jednak żadnego związku z obliczaniem na nowo podstawy emerytury z art. 26 w zw. z art. 25 ustawy emerytalnej. Również fakt kontynuowania zatrudnienia nie stanowi podstawy do odmowy wydania decyzji „ostatecznej”. Nieuprawnione było zatem twierdzenie organu, że można było wydać tylko decyzję zaliczkową, a tym samym było możliwe, w tym także w związku z wnioskiem o podjęcie wypłaty świadczenia, ponowne obliczenie podstawy emerytury. Obowiązkiem organu rentowego było, z uwagi na rozwiązanie umowy o pracę jedynie podjęcie wypłaty świadczenia.

Odnośnie natomiast zasad waloryzacji zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonej składek, przy bezspornej okoliczności, że waloryzacji podlegała również wartość kapitału początkowego, na zasadach określonych w art. 173 ustawy emerytalnej, Sąd Apelacyjny podnosi, że przyjęta przez Sąd Okręgowy wykładnia przepisów art. 26 ust. 1 i ust. 2 w zw. z art. 25 i art. 25a ustawy emerytalnej jest prawidłowa. Wykładnia powołanych przepisów nie powinna budzić wątpliwości organu rentowego. Sąd Najwyższy również wyjaśnił kwestie dotyczące ostatniej waloryzacji składek wskazując, że można jej dokonać według wskaźnika rocznego, a następnie uzupełniająco tak zwaloryzowane składki według wskaźnika kwartalnego. Art. 25a ust. 1 ustawy emerytalnej wyraźnie stanowi, że przy ustalaniu wysokości emerytury kwota składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację, o której mowa w art. 25 jest waloryzowana kwartalnie. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że składki podlegają w pierwszym rzędzie waloryzacji rocznej, natomiast waloryzacja kwartalna, uregulowana w art. 25a ustawy stanowi jej uzupełnienie (vide postanowienie Sądu Najwyższego z 6.10.2015, III UZP 9/15). Przy ustalaniu podstawy wysokości emerytury w czerwcu 2015, ostatnią waloryzacją roczną w przypadku ubezpieczonej była waloryzacja przeprowadzona 1 czerwca 2014, obejmowała ona składki należne do końca 2013, zaewidencjonowane na koncie ubezpieczonej do dnia 31 stycznia 2013. Waloryzacji kwartalnej mogły podlegać składki nominalne, należne za rok 2015, gdyby ubezpieczona złożyła wniosek emerytalny w III kwartale roku (nie 12.05.2015). Wówczas zgodnie z art. 25a ust. 2 pkt 3 ustawy waloryzacja kwartalna objęłaby składki nominalne za I kwartał, a które nie mogły być przecież objęte waloryzacją roczną, gdyż dla tej wskaźnik byłby znany dopiero 1 czerwca 2016, tj. po przyznaniu ubezpieczonej prawa do emerytury i ustaleniu podstawy jej wysokości. W przypadku ustalania wysokości emerytury w drugim kwartale roku (czyli tak jak w przedmiotowej sprawie) nie dokonuje się ostatniej kwartalnej waloryzacji składek za czwarty kwartał poprzedniego roku, gdyż objęła je waloryzacja roczna.

Mając na względzie całościowy sposób ustalania wysokości emerytury w zależności od czasu, w którym jest ona ustalona, należało więc uwzględnić waloryzację roczną składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonej na dzień 31 stycznia 2014 roku oraz przyrost składek zaewidencjonowanych w styczniu do maja 2015 (decyzja zapadła w czerwcu 2015r, a zatem już po zewidencjonowaniu składek za kwiecień, płatnych w maju 2015). Zastosowany natomiast przez organ mechanizm ponownej waloryzacyjny, tj. po wydaniu decyzji ustalającej prawo i wysokość emerytury, skutkujący do tego obniżeniem świadczenia (k.53) nie miał uzasadnienia w obowiązującym prawie i stanowczo nie może zostać zaaprobowany.

Mając na uwadze tak przedstawioną ocenę prawną, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu rentowego jako niezasadną.

SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko SSA Anna Polak