Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 maja 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Joanna Baranowska

Sędziowie: SSA Jacek Zajączkowski

SSA Anna Szczepaniak-Cicha (spr.)

Protokolant: st. sekr. sąd. Aleksandra Słota

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 maja 2017 r. w Ł.

sprawy G. Z.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w W.

o podleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej

na skutek apelacji G. Z.

od wyroku Sądu Okręgowego w Płocku

z dnia 29 kwietnia 2016 r. sygn. akt VI U 823/15

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 958/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 27 kwietnia 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. stwierdził, że G. Z. w okresach od 1 lipca 1997 r. do 31 lipca 1997 r. i od 1 sierpnia 1997 r. do 31 grudnia 1998 r. nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących działalność gospodarczą. Organ rentowy podniósł, iż zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą, ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej nie podlegały osoby prowadzące tę działalność, jeżeli równocześnie były pracownikami zatrudnionymi w wymiarze czasu nie niższym niż połowa wymiaru obowiązującego w danym zawodzie. W trakcie prowadzenia działalności gospodarczej G. Z. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy u płatnika W. Z..

W odwołaniu od tej decyzji z dnia 5 czerwca 2015 r. G. Z. wniósł o jej zmianę. W uzasadnieniu powołał się m.in. na art. 9 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, pozwalający na dobrowolne objecie ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym również z innych tytułów niż stosunek pracy. Organ rentowy domagał się oddalenia odwołania.

Sąd Okręgowy w Płocku wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2016 r. odwołanie G. Z. oddalił.

Sąd Okręgowy ustalił, że G. Z. w okresie od 1 czerwca 1990 r. do 31 lipca 1997 r. prowadził działalność gospodarczą w zakresie baru szybkiej obsługi. Z dniem 1 sierpnia 1997 r. rozpoczął prowadzenie kolejnej aktywności jako przedsiębiorca, działalność gospodarczą kontynuował do 31 grudnia 1998 r. Przez cały okres prowadzenia działalności gospodarczej opłacał składki na ubezpieczenia społeczne.

W okresie od 1 lipca 1997 r. do 31 grudnia 1998 r. G. Z. był zatrudniony w Bar (...) W. Z. w W. w pełnym wymiarze czasu pracy z minimalnym wynagrodzeniem.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w dniu 23 lutego 2015 r. z urzędu wszczął postępowanie wyjaśniające na okoliczność ustalenia prawidłowego okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia przez G. Z. działalności gospodarczej za okres do 31 grudnia 1998 r. W efekcie tej kontroli zapadła zaskarżona decyzja.

Tak ustalając podstawę faktyczną Sąd pierwszej instancji podkreślił, że stan faktyczny nie był pomiędzy stronami sporny. Sąd poczynił ustalenia na podstawie dowodów z dokumentów, którym dał wiarę w całości nie znajdując podstaw do podważania ich wiarygodności i mocy dowodowej, w szczególności w sytuacji, gdy żadna ze stron dokumentów tych nie kwestionowała.

W ustalonym stanie faktycznym Sąd uznał odwołanie za niezasadne. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązuje od dnia 1 stycznia 1999 r. Przed jej wejściem w życie kwestie ubezpieczenia społecznego osób prowadzących działalność gospodarczą regulowała ustawa z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, ubezpieczeniu nie podlegają osoby prowadzące działalność określoną w art. 1, które są równocześnie pracownikami zatrudnionymi w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa wymiaru obowiązującego w danym zawodzie albo są objęte odrębnymi przepisami w zakresie zaopatrzenia emerytalnego lub ubezpieczenia społecznego. Ustawa z dnia 18 grudnia 1976 r. w art. 2 wyłączała więc spod obowiązku ubezpieczenia społecznego osobę będącą równocześnie pracownikiem. Sąd podkreślił, że zasady podlegania określonemu rodzajowi ubezpieczeń społecznych wynikają z przepisów o charakterze bezwzględnie obowiązującym, które kreują określony stosunek ubezpieczenia społecznego z mocy samego prawa i według stanu prawnego z daty powstania obowiązku ubezpieczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1999 r., II UKN 461/98, OSNP-wkł. 1999 nr 11, poz. 7).

Sporna decyzja dotyczy okresu od 1 lipca 1997 r. do 31 grudnia 1998 r., kiedy to odwołujący prowadził działalność gospodarczą i równocześnie pozostawał w stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy. Kwestię zbiegu tytułów do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych należało oceniać według stanu prawnego obowiązującego w tym okresie, a więc na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 roku o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin. Podleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę wyłączało podleganie ubezpieczeniom społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą, co powoduje, że zaskarżona decyzja jest prawidłowa.

Sąd pierwszej instancji wskazał przy tym, że dopiero przepis art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych uregulował kwestię zbiegu tytułów do ubezpieczeń społecznych inaczej, niż w poprzednim stanie prawnym. Według tej normy, osoba, która jest zatrudniona na podstawie stosunku pracy i dodatkowo prowadzi działalność gospodarczą, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega jako pracownik. Mogła ona jednak od dnia wejścia w życie ustawy, dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Przepis ten nie ma jednak zastosowania w niniejszej sprawie, w której stan faktyczny ocenić należy w oparciu o przepisy obowiązujące przed 1 stycznia 1999 r.

Mając powyższe na względzie Sąd Okręgowy oddalił odwołanie jako niezasadne na podstawie art. art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

W apelacji od tego rozstrzygnięcia G. Z. wniósł o uchylenie wyroku lub jego zmianę. Stwierdził, że wyrok wydany został z rażącym naruszeniem prawa, gdyż nowelizacja z dnia 24 maja 1989 r. ustawy o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników i niektórych innych osób prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek oraz ich rodzin, przywołanej przez Sąd, skreśliła w art. 2 ust. 2.

Na rozprawie apelacyjnej skarżący wniósł o zwrot kosztów dojazdu do Sądu w Płocku w wysokości 120 zł oraz do Sądu w Łodzi w wysokości 120 zł, a także o zwrot utraconych zarobków w wysokości 390 zł, gdyż na przygotowanie się do tej sprawy poświęcił dwa dni.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego nie jest zasadna.

Trafnie Sąd Okręgowy wywiódł, że ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym, jako kwestia prawna, wymaga zastosowania przepisów prawa materialnego obowiązującego w okresie spornym, niezależnie od tego, kiedy wydawana jest decyzja organu rentowego w tym przedmiocie. Ubezpieczenie z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej oraz z tytułu wykonywania umowy o pracę powstaje z mocy prawa, a decyzja organu rentowego ma jedynie charakter deklaratoryjny, potwierdzający ziszczenie się ustawowych przesłanek. Decyzja taka wydawana jest na podstawie art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.) i nie jest decyzją kształtującą prawa i obowiązki, a jedynie potwierdzającą podleganie lub niepodleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Innymi słowy, o istnieniu bądź nieistnieniu obowiązkowego ubezpieczenia społecznego przesądzają przepisy prawa, a nie wola ubezpieczonego lub organu rentowego.

Dodać przy tym należy, że organ rentowy ustalić może w decyzji obowiązek podlegania lub niepodlegania ubezpieczeniom społecznym z określonego tytułu także wtedy, gdy przedawnieniu uległy już należności składkowe, nie ulega bowiem „przedawnieniu” stwierdzenie podlegania ubezpieczeniom społecznym, gdyż nie przewiduje tego ani ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych ani inne akty z dziedziny ubezpieczeń społecznych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2013 r., II UK 242/12, Legalis nr 710411, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2017 r., II UK 708/15, Legalis nr 1580507).

Objęte zaskarżoną decyzją okresy, w których G. Z. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą i jednocześnie pozostawał w stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy u płatnika Bar (...), przypadają w czasie od 1 do 31 lipca 1997 r. i od 1 sierpnia 1997 r. do 31 grudnia 1998 r. Aktem prawnym regulującym wówczas ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą była ustawa z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą i ich rodzin (t.j. Dz.U z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.). Ustawa ta w art. 2 ust. 1 - w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 1997 r. - przewidywała, że ubezpieczeniu nie podlegają osoby prowadzące działalność gospodarczą określoną w art. 1, które:

1/ są równocześnie pracownikami zatrudnionymi w wymiarze czasu pracy nie niższym, niż połowa wymiaru obowiązującego w danym zawodzie albo są objęte odrębnymi przepisami w zakresie zaopatrzenia emerytalnego lub ubezpieczenia społecznego,

2/ mają ustalone prawo do emerytury lub renty, chyba że zgłoszą wniosek o objęcie ubezpieczeniem.

G. Z., prowadzący własną działalność gastronomiczną i jednocześnie zatrudniony w okresach spornych w pełnym wymiarze czasu pracy, był osobą objętą dyspozycją art. 2 ust. 1 pkt 1 cytowanej ustawy, toteż zgodna z prawem jest decyzja organu rentowego stwierdzająca niepodleganie przez niego w tych okresach ubezpieczeniom społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą. Rację ma Sąd Okręgowy wskazując, że przepis art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy miał charakter bezwzględnie obowiązujący, a możliwość objęcia ubezpieczeniem także z tytułu działalności gospodarczej, na wniosek pracownika, wprowadziła dopiero ustawa systemowa obowiązująca od 1 stycznia 1998 r. Wcześniej prawo takie przysługiwało emerytom i rencistom (art. 2 ust. 2 ustawy), a od 1 stycznia 1997 r. prawo wyboru systemu ubezpieczenia ustawodawca wprowadził także w stosunku do rolników, jednocześnie prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą (art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników).

Zupełnie nieuprawniony jest zarzut apelującego, jakoby Sąd Okręgowy rażąco naruszył prawo, orzekając na podstawie przepisu uchylonego ustawą z dnia 24 maja 1989 r. W istocie ustawą z dnia 24 maja 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników i niektórych innych osób prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek oraz ich rodzin (Dz.U. Nr 32, poz. 169) skreślony został art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1978 r., lecz nie ma to żadnego związku z rozstrzygnięciem, albowiem nie ten przepis miał w sprawie zastosowanie, lecz art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy. Zasada niepodlegania ubezpieczeniom społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą przez pracowników zatrudnionych w wymiarze co najmniej połowy etatu obowiązywała w ustawie z dnia 18 grudnia 1978 r. od wejścia w życie tej ustawy do jej uchylenia. Natomiast skreślony w 1989 r. art. 2 ust. 2 ustawy miał do 30 maja 1989 r. następujące brzmienie: „przepis ust. 1 pkt 1 nie dotyczy osób, o których mowa w art. 1 ust. 1 pkt 4”. Przepis, do którego odsyłał ów skreślony ust. 2, tj. art. 1 ust. 1 pkt 4, dotyczył zaś osób prowadzących działalność zarobkową w zakresie flisactwa turystycznego, jeżeli były członkami (...) Stowarzyszenia (...) na rzece D., a więc w żadnym razie nie miał zastosowania do apelującego.

Wobec braku jakichkolwiek uzasadnionych zarzutów apelacja G. Z. uległa oddaleniu, z mocy art. 385 k.p.c.

Nie ma podstaw do zwrotu na rzecz ubezpieczonego kosztów procesu według zasad przewidzianych w art. 98 § 1 i 2 k.p.c., skoro jest on stroną przegrywającą proces.