Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 czerwca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w II Wydziale Karnym w składzie:

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Katowicach Andrzeja Witkowskiego

po rozpoznaniu w dniu 8 czerwca 2017 r.

sprawy z wniosku A. K.

o odszkodowanie i zadośćuczynienie za pobyt w Ośrodku Przystosowania Społecznego

na skutek apelacji pełnomocnika wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 31 stycznia 2017 roku, sygn. akt
XVI Ko 53/16

1.  utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok;

2.  zasądza od Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Katowicach) na rzecz adwokata M. G. (Kancelaria Adwokacka w K.) kwotę 147,60 (sto czterdzieści siedem 60/100) złotych, w tym 23 % VAT tytułem zwrotu kosztów udzielonej wnioskodawcy
z urzędu nieopłaconej pomocy prawnej w postępowaniu odwoławczym;

3.  kosztami postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.

SSO del. Arkadiusz Cichocki SSA Piotr Pośpiech SSA Gwidon Jaworski

Sygn. akt II AKa 145/17

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Katowicach, w sprawie o sygn. akt XVI Ko 53/16 rozpoznawał wniosek A. K. o odszkodowanie i zadośćuczynienie za pobyt w Ośrodku Przystosowania Społecznego w T. w okresie od 01.09.1988 r. do 10.10.1988 r. oraz w okresie 25.01.1990 r. do 21.03.1990 r.

Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2017 r. Sąd Okręgowy orzekł, co następuje:

1)  na podstawie art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. umorzyć postepowanie w sprawie zasądzenia od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy A. K. (K.) s. Z. i H. ur. (...) w B. odszkodowania i zadośćuczynienia za pobyt w Ośrodku Przystosowania Społecznego w T. w okresie od 01.09.1988 r. do 10.10.1988 r. oraz w okresie 25.01.1990 r. do 21.03.1990 r.;

2)  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. M. G. kwotę 354,24 (trzysta pięćdziesiąt cztery 24/100 złotych w tym VAT) tytułem zwrotu kosztów poniesionych przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu;

3)  kosztami postępowania obciąża Skarb Państwa.

Apelację od tego wyroku wniósł pełnomocnik wnioskodawcy z urzędu. Pełnomocnik zarzucił:

1)  obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść rozstrzygnięcia, a to art. 552 § 1-3 k.p.k. poprzez niesłuszne przyjęcie w okolicznościach sprawy, że brak jest możliwości prawnych dochodzenia w postępowaniu przed sądem karnym zadośćuczynienia i odszkodowania za pobyt w Ośrodku Przystosowania Społecznego, chociaż jednocześnie w pisemnych motywach swojego rozstrzygnięcia zwrócił uwagę Sąd I instancji, że warunki bytowe w ośrodkach tego typu były praktycznie równe warunkom bytowym, jakie posiadali skazani odbywający karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym oraz

2)  obrazę przepisów prawa materialnego, a to art. 29 ustawy z dnia 26 maja 1982 Prawo o adwokaturze poprzez brak wskazania dokładnej podstawy dokonania wyliczeń stawki wynagrodzenia za pomoc prawną pełnomocnika wnioskodawcy oraz w konsekwencji przyznanie kosztów pomocy prawnej z urzędu z pominięciem nakładu pracy wyznaczonego pełnomocnika oraz wartości przedmiotu sporu.

W oparciu o te zarzuty wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz o przyznanie pełnomocnikowi wnioskodawcy nieuiszczonych kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu odwoławczym wedle norm przepisanych, wszak przy uwzględnieniu wartości przedmiotu zaskarżenia i nakładu pracy, ewentualnie pozostawienie rozstrzygnięcia o kosztach pomocy prawnej Sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja pełnomocnika jest bezzasadna.

Nie jest trafny zarzut obrazy przepisów postępowania, tj. art. 552 § 1-3 k.p.k. Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego było trafne. Nie można w ramach postępowania prowadzonego na podstawie rozdziału 58 k.p.k. dochodzić przed sądem karnym roszczeń z innych tytułów, aniżeli enumeratywnie wymienione w art. 552 k.p.k. Zbliżony charakter dolegliwości wynikających z umieszczenia w ośrodku przystosowania społecznego do dolegliwości wynikających np. z niesłusznego odbywania kary pozbawienia wolności, nie uprawnia do rozszerzającego określania katalogu sytuacji, o których mowa w art. 552 k.p.k. Przepis ten, co warto przypomnieć, nie odnosi się do wszelkich dolegliwości związanych z wykonaniem orzeczenia w sprawie karnej, skutkującego pozbawieniem wolności. Obejmuje wyłącznie: osoby uniewinnione lub skazane na łagodniejszą karę w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji (art. 552 § 1 k.p.k.), osoby, co do których po uchyleniu skazującego orzeczenia postępowanie umorzono wskutek okoliczności, których nie uwzględniono we wcześniejszym postępowaniu (art. 552 § 2 k.p.k.), osoby, wobec których w warunkach wskazanych wyżej zastosowano środek zabezpieczający (art. 552 § 3 k.p.k.) oraz osoby niewątpliwie niesłusznie tymczasowo aresztowane lub zatrzymane (art. 552 § 4 k.p.k.). Poza zakresem regulacji art. 552 k.p.k. pozostają różne inne sytuacje, w których doszło do pozbawienia wolności na podstawie orzeczenia sądu karnego a faktyczna dolegliwość przekroczyła tę, jaką osadzony winien ponieść (np. uniewinnienie w związku z uwzględnieniem apelacji wniesionej po przywróceniu terminu, do którego doszło po rozpoczęciu wykonywania kary; wymierzenie w wyroku łącznym kary niższej od okresu odbytych i połączonych już kar pozbawienia wolności itd.). Ustawodawca określając warunki dochodzenia odszkodowania przed sądem karnym nie posłużył się kryterium charakteru szkód i krzywd, jakie w tym trybie mają być rekompensowane, ale kryterium sytuacji procesowych, w jakich doszło do zdarzeń skutkujących tymi dolegliwościami. Odrębność postępowań prowadzonych na podstawie art. 558 k.p.k. i powierzenie ich sądom karnym (co jest wyjątkiem od ogólnej zasady rozpoznawania spraw o odszkodowanie w postępowaniu cywilnym) wynika ze ścisłego powiązania podstaw odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa z kwalifikowanymi naruszeniami prawa, leżącymi u podstaw uwzględnienia nadzwyczajnych środków zaskarżenia w postępowaniu karnym i wyjątkowo, ze stosowaniem izolacyjnych środków przymusu (art. 552 § 4 k.p.k.). Skoro ustawodawca nie określa podstaw odpowiedzialności odszkodowawczej rodzajowo (np. „z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie w postępowaniu karnym prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem”), lecz wskazuje enumeratywne wyliczenie sytuacji, w których ma zastosowanie regulacja rozdziału 58 k.p.k., to nie mógł znaleźć uznania postulat autora apelacji, by stosować „najbardziej zbliżoną podstawę prawną” (str. 3 apelacji). Norma art. 552 k.p.k. określa przesłanki dopuszczalności procesu odszkodowawczego przed sądem właściwym w sprawach karnych. Konsekwencją niedopuszczalności procesu jest konieczność jego umorzenia, w tym przypadku na podstawie art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego było zatem jedynym możliwym w tej sprawie.

Chybiony jest także drugi z zarzutów, odnoszący się do opłaty przyznanej pełnomocnikowi z urzędu. Skarżący podnosi, że „skoro zdaniem Sądu Okręgowego roszczenie dochodzone przedmiotowym wnioskiem nie powinno być rozpoznawane w postępowaniu karnym, to w konsekwencji nie zachodziły również jakiekolwiek racje do ustalania wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu w oparciu o § 17 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu w zw. z art. 29 ustawy z dnia 26 maja 1982 Prawo o adwokaturze.”.

W pierwszym rzędzie wytknąć trzeba, że wnioskodawca powołuje się na podstawę prawną, która nie mogła mieć zastosowania w tej sprawie. Wniosek o odszkodowanie wpłynął 6 lipca 2016 r. (k. 8), tj. w okresie obowiązywania rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2015 r., poz. 1801). Wejście w życie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2016 r., poz. 1714) miało miejsce dopiero 2 listopada 2016 r., więc zgodnie z jego § 22 należało stosować przepisy dotychczasowe do czasu zakończenia postępowania w danej instancji.

Niezależnie od powyższego, nie doszło w postępowaniu Sądu Okręgowego do żadnego błędu w związku z ustalaniem opłaty dla pełnomocnika z urzędu. Zaprezentowane w uzasadnieniu apelacji rozumowanie skarżącego jest dotknięte błędem logicznym. To nie merytoryczna zasadność dochodzonego roszczenia warunkuje charakter sprawy (z konsekwencjami odnoszącymi się np. do stawki opłaty dla pełnomocnika z urzędu) ale tryb, w jakim wnioskodawca zabiega o ochronę prawną. Jeśli czyni to przed sądem karnym i doszukuje się podstaw odpowiedzialności Skarbu Państwa w przepisach rozdziału 58 kodeksu postępowania karnego, to jest to „sprawa o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub ukaranie, aresztowanie lub zatrzymanie” w rozumieniu § 17 pkt 6 rozporządzenia. Przepisy tego rozporządzenia nie uzależniają wysokości opłaty od wyniku postępowania i nie warunkują sposobu obliczania opłaty dla pełnomocnika zależnie od tego, czy tryb dochodzenia ochrony prawnej wynikający ze złożonego wniosku okazał się trafny. Nie zachodziły w niniejszej sprawy podstawy do ustalenia wysokości opłaty w oparciu o wartość przedmiotu sporu w postępowaniu cywilnym (§ 8 rozporządzenia). Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym przez wnioskodawcę w pisemnym wniosku (k. 4), popartym zresztą i doprecyzowanym na rozprawie przez jego pełnomocnika (k. 32), sprawę rozpoznawano przed sądem karnym w trybie określonym w rozdziale 58 k.p.k. W żadnej mierze nie można uznać niniejszego postępowania za postępowanie cywilne. To, że hipotetycznie można było takie postępowanie zainicjować, nie oznacza, że tak się rzeczywiście stało. Nieporozumieniem jest twierdzenie, jakoby umorzenie postępowania i uzasadnienie tego m.in. stwierdzeniem, że takie rozstrzygnięcie „umożliwi drogę ewentualnego dochodzenia zadośćuczynienia lub odszkodowania za pobyt w Ośrodku Przystosowania Społecznego w przyszłości, kiedy będą na to pozwalać unormowania prawne” sprawiało, że niniejsza sprawa stała się sprawą cywilną, do której miałaby zastosowanie regulacja § 8 rozporządzenia.

Wysokość przyznanej pełnomocnikowi opłaty również nie budzi zastrzeżeń. Zaniechanie szczegółowego wyliczenia tej należności w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie jest uchybieniem, które miałoby wpływ na treść rozstrzygnięcia. Opłatę wyliczono bowiem prawidłowo. Zgodnie z § 17 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. opłata maksymalna wynosiła 240 zł. W sprawie odbyły się 2 terminy rozprawy głównej (k. 29, 32), co uzasadniało podwyższenie opłaty o 20 % (czyli o 48 zł) na podstawie § 20 rozporządzenia. Tak ustaloną opłatę należało podwyższyć o kwotę podatku od towarów i usług według stawki 23 % (§ 4 ust. 3 rozporządzenia), czyli o 66,24 zł. W konsekwencji opłata przyznana pełnomocnikowi z urzędu w kwocie 354,24 zł była maksymalną, jaką można było orzec na jego rzecz.

Mając na uwadze całość powyższych rozważań, opierając się na dyspozycji
art. 437 § 1 k.p.k., Sąd Apelacyjny zaskarżony wyrok utrzymał w mocy. O kosztach orzeczono zgodnie z dyspozycją art. 554 § 4 k.p.k. Na rzecz pełnomocnika zasądzono kwotę 147,60 zł tytułem zwrotu kosztów udzielonej wnioskodawcy
z urzędu nieopłaconej pomocy prawnej w postępowaniu odwoławczym. Jest to kwota opłaty w stawce minimalnej, powiększonej o stawkę podatku VAT, wynikającej z § 17 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

SSO del. Arkadiusz Cichocki SSA Piotr Pośpiech SSA Gwidon Jaworski