Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 czerwca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach II Wydział Karny w składzie:

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Katowicach Andrzeja Witkowskiego

po rozpoznaniu w dniu 14 czerwca 2017

sprawy wnioskodawcy J. E.

- o zadośćuczynienie

na skutek apelacji prokuratora

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 22 lutego 2017 r. sygn. akt V Ko 77/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten sposób, że zasądzoną od Skarbu Państwa Prezesa Wojskowego Sądu Garnizonowego we W. na rzecz wnioskodawcy J. E. kwotę zadośćuczynienia za doznaną krzywdę obniża do 118 000 (sto osiemnaście tysięcy) złotych;

II.  w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

III.  kosztami postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.

SSA Piotr Filipiak SSA Alicja Bochenek SSA Wiesław Kosowski

Sygn. akt II AKa 174/17

UZASADNIENIE

(w całości)

Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 22 lutego 2017r., w sprawie o sygn. akt V Ko 77/16 zasądził, na mocy art. 8 ust. 1 oraz art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, od Skarbu Państwa - Prezesa Wojskowego Sądu Garnizonowego we W. na rzecz wnioskodawcy J. E. kwotę 379.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Kosztami postępowania obciążono Skarb Państwa.

Z wyrokiem tym nie zgodził prokurator zaskarżając go w całości na niekorzyść wnioskodawcy. W złożonej apelacji podniósł on zarzuty:

- obrazy art. 7 k.p.k. polegającej na wyrażeniu błędnego poglądu, jakoby unieważnienie wyroku w części dotyczącej dwóch spośród trzech kar jednostkowych objętych wcześniej karą łączną, skutkowało obniżeniem kary trzeciej proporcjonalnie do „procentowego udziału kar jednostkowych w karze łącznej”, gdy w rzeczywistości zgodnie z brzmieniem art. 575 §2 k.p.k. taki układ procesowy niweczy z mocy prawa karę łączną, a kara jednostkowa która się ostała podlega wykonaniu na zasadach ogólnych,

- błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, a mającego wpływ na treść rozstrzygnięcia, polegającego na tym, że wbrew zgromadzonym dowodom, Sąd meriti przyjął, że ojciec wnioskodawcy L. E. niesłusznie był pozbawiony wolności, przez okres 4 lat, 1 miesiąca i 26 dni, gdy w rzeczywistości czasookres niesłusznie odbytej kary wynosił
1 rok, 4 miesiące i 8 dni,

- przyznania wnioskodawcy zadośćuczynienia w wysokości rażąco zawyżonej, w stosunku do rzeczywistego czasookresu niezasadnego pozbawienia wolności oraz błędnego przyjęcia, jakoby Sąd był związany stawką 250 zł za każdy dzień niezasadnego pozbawienia wolności, co skutkuje bezpodstawnym wzbogaceniem wnioskodawcy.

Stawiając te zarzuty prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W mowie końcowej prokurator podniósł ponadto zarzut przedawnienia.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

W pierwszej kolejności odnieść należy się do podniesionego przez prokuratora zarzutu przedawnienia. Był on już przedmiotem analizy w niniejszej sprawie przy jej pierwszym rozpoznaniu. Jakkolwiek zapadły wówczas w dniu 9 listopada 2015r. wyrok został uchylony
z uwagi na zaistnienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej, tym niemniej w pełni zgodzić się należy z naprowadzoną w pisemnych motywach argumentacją odnośnie kwestii, iż podniesienie zarzutu przedawnienia naruszałoby zasady współżycia społecznego. Z zeznań wnioskodawcy, którym w całości dano wiarę, a czego nie kwestionuje skarżący, podobnie jak i dokonanych w tym zakresie ustaleń faktycznych, wynika, iż wprawdzie L. E. zainicjował sprawę o stwierdzenie nieważności wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego
w Katowicach z dnia 15 czerwca 1946r., nr R 453/46, która zakończyła się wydaniem postanowienia w dniu 16 marca 1993r., sygn. akt III Ko 122/92 przed Sądem Wojewódzkim
w Bielsku Białej, ale brak jest dowodu doręczenia mu tegoż postanowienia z pouczeniem
o przysługujących w związku z tym uprawnieniach. Co więcej z wnioskiem w niniejszej sprawie wystąpił J. E., będący synem zmarłego w dniu 25 maja 1998r. L. E.. Uczynił to 9 czerwca 2015r., jak wskazał niezwłocznie po uzyskaniu od osób trzecich informacji, że może starać się o odszkodowania po ojcu z uwagi na zapadłe przed Sądem Okręgowym w Katowicach w dniu 19 marca 2012r. postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczenia Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach z dnia 15 czerwca 1946r. Na marginesie należy zauważyć, iż to orzeczenie nie było brane pod uwagę, gdyż zapadło pomimo występowania negatywnej przesłanki procesowej z art. 17 §1 pkt 7 k.p.k. Jak zeznał J. E. nie miał żadnej wiedzy na temat wystąpienia osobiście przez ojca o unieważnienie wyroku Sądu Woskowego, jak też o zapadłym przed Sądem Wojewódzkim w Bielsku Białej orzeczeniu z dnia 16 marca 1993r. Brak jest podstaw do kwestionowania zeznań wnioskodawcy w tym zakresie. W tej sytuacji bezspornym pozostaje, iż uwzględnienie podniesionego przez prokuratora zarzutu przedawnienia naruszałoby zasady współżycia społecznego.

Przechodząc obecnie do analizy zawartych w apelacji prokuratora zarzutów, wpierw trzeba zauważyć, iż bezsporne i niekwestionowane pozostają ustalenia dotyczące pobytu L. E. w komunistycznych więzieniach w okresie od 16 października 1945r. do 24 lutego 1953r. i związane z tym dolegliwości, w tym maltretowanie go, zwłaszcza w okresie trwania śledztwa. Niespornym również pozostaje, iż L. E. został skazany wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach z dnia 15 czerwca 1946 roku, nr R 453/46, za dwa przestępstwa, które następnie zostały uznane za nieważne postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Bielsku Białej z dnia 16 marca 1993r., sygn. akt III Ko 122/92, albowiem stanowiły działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Wyrokiem tym został skazany również za przestępstwo pospolite, a mianowicie za udział w dokonaniu napadu rabunkowego. W tym zakresie Sąd Wojewódzki w Bielsku Białej odmówił uznania wyroku Sądu Wojskowego za nieważny.

Tak więc, L. E. będąc w okresie od 16 października 1945r. do 24 lutego 1953r. pozbawiony wolności odbywał ostatecznie (na mocy postanowienia Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach z dnia 22 kwietnia 1947 roku sygn. akt R 453/46 uwzględniającego przepisy amnestyjne) karę łączną 8 lat pozbawienia wolności, na którą składały się kary:

- 5 lat pozbawienia wolności za przestępstwo z art. 1 dekretu z dnia 30 października 1944 roku o ochronie Państwa (w tym zakresie wyrok uznano za nieważny),

- 5 lat pozbawienia wolności za przestępstwo z art. 4 §1 dekretu z dnia 30 października 1944 roku o ochronie Państwa (w tym zakresie wyrok uznano za nieważny),

- 6 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności za przestępstwo z art. 9 dekretu z dnia 30 października 1944 roku o ochronie Państwa (w tym zakresie odmówiono uznania wyroku za nieważny).

Ostatecznie jednak, z orzeczonej kary 8 lat pozbawienia wolności, L. E. odbył
7 lat, 4 miesiące i 2 dni, został bowiem warunkowo przedterminowo zwolniony na mocy postanowienia Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach z dnia 16 lutego 1953 roku,
sygn. Sr 683 / 46.

Nie można zgodzić się z podniesionym przez prokuratora zarzutem, iż doszło do obrazy art. 7 k.p.k. polegającej na wyrażeniu błędnego poglądu, jakoby unieważnienie wyroku
w części dotyczącej dwóch spośród trzech kar jednostkowych objętych wcześniej karą łączną, skutkowało obniżeniem kary trzeciej proporcjonalnie do „procentowego udziału kar jednostkowych w karze łącznej”, gdy w rzeczywistości zgodnie z brzmieniem art. 575 §2 k.p.k. taki układ procesowy niweczy z mocy prawa karę łączną, a kara jednostkowa która się ostała podlega wykonaniu na zasadach ogólnych.

W przypadku, gdy dana osoba odbywała karę pozbawienia wolności w ramach kary łącznej, na którą złożyły się zarówno skazania, uznane za nieważne na mocy przepisów ustawy z dnia
23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, jak i skazania za przestępstwa pospolite, co do których odmówiono uznania za nieważne, należy dokonać proporcjonalnego wyliczenia udziału w karze łącznej poszczególnych kar jednostkowych.

W niniejszym postępowaniu sprawę komplikuje dodatkowo fakt, iż L. E. został warunkowo przedterminowo zwolniony. Zdaniem Sądu odwoławczego zaistniałe przesłanki do udzielenia tegoż warunkowego przedterminowego zwolnienia, są niezależne, od faktu, czy odbywał on karę łączną, czy tylko odbywałby karę jednostkową za przestępstwo pospolite. Nie można więc zgodzić się z apelującym, iż doszło do błędu w ustaleniach faktycznych, albowiem okres, przez który skazany był niesłusznie pozbawiony wolności to różnica pomiędzy rzeczywistym pozbawieniem wolności, a karą za czyn z art. 9 dekretu z dnia 30 października 1944 roku o ochronie Państwa, to jest 6 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności. Jak wspomniano powyżej trzeba przyjąć, iż gdyby skazany odbywał tylko i wyłącznie tę karę, to również zostałby warunkowo przedterminowo zwolniony.

Koniecznym zatem stało się dokonanie proporcjonalnego wyliczenia również
z uwzględnieniem tej okoliczności, a mianowicie warunkowego przedterminowego zwolnienia. Uczynił to wprawdzie Sąd I instancji, ale zastosowana metoda nie może być uznana za prawidłową. Doprowadziła bowiem do ustalenia, iż L. E. winien odbyć karę w wymiarze 3 lat 2 miesięcy i 12 dni, a zatem za niesłuszne pozbawienia wolności uznano okres 1516 dni. Jak łatwo dostrzec okres kary pozbawienia wolności, który zdaniem Sądu meriti, miałby w sposób uzasadniony odbyć skazany za przestępstwo pospolite nie stanowi nawet połowy tej kary. Wynika to jednak z niewłaściwych założeń i wyliczeń.

Przyjąć należy, iż orzeczona kara łączna 8 lat pozbawienia wolności stanowi 100 %. Odbyta przez L. E. jej część (do warunkowego przedterminowego zwolnienia) to 91 % tej kary. Tak więc przy tych założeniach winien on odbyć 91 % kary 6 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności. Niesłusznie spędził więc w więzieniu 472 dni. Za taki okres należało się więc zadośćuczynienie.

Sąd Apelacyjny zmienił więc zaskarżony wyrok obniżając kwotę zasądzonego tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, od Skarbu Państwa - Prezesa Wojskowego Sądu Garnizonowego we W. na rzecz wnioskodawcy J. E. do 118.000 zł.

Przy ustaleniu tej kwoty nie sposób było nie odnieść się do kwestii przyjętej stawki za każdy dzień niezasadnego pozbawienia wolności. Zgodzić należało się z podniesioną w apelacji prokuratora argumentacją, iż Sąd meriti bezzasadnie przyjął związanie kwotą 250 zł z uwagi na treść art. 434 k.p.k. Wprawdzie rzeczywiście rozpoznawał sprawę po jej uchyleniu do ponownego rozpoznania, i to po raz wtóry, ale uchylenia nastąpiły z uwagi na bezwzględną przyczynę odwoławczą z art. 439 §1 pkt 2 k.p.k. Stosownie natomiast do ugruntowanych poglądów orzecznictwa wydanie "orzeczenia surowszego" (mniej korzystnego) w rozumieniu art. 443 k.p.k. - po uchyleniu orzeczenia i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania - jest dopuszczalne w dalszym postępowaniu tylko wówczas, gdy uchylenie to nastąpiło na skutek uwzględnienia środka odwoławczego wniesionego na niekorzyść oskarżonego, i to jedynie w granicach zaskarżenia na niekorzyść lub gdy uchylenie orzeczenia nastąpiło z mocy samej ustawy, niezależnie od granic zaskarżenia (art. 439 § 1 pkt 1-4 k.p.k., art. 440 k.p.k.). (uchwała SN z dnia 29 maja 2003r., I KZP 14/03).

Niezależnie jednak od powyższego Sąd Apelacyjny uznał, iż przyjęcie stawki 250 zł za każdy dzień niesłusznego pozbawienia wolności L. E. nie jest wygórowane, a tym samym orzeczenie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie będzie stanowić bezpodstawnego wzbogacenia. Trzeba bowiem pamiętać, iż jak zostało to bezopornie ustalane, a czego skarżący nie kwestionuje, pozbawienie wolności L. E. wiązało się z jego szczególnym udręczeniem. Był on maltretowany, bity, pozostawiany w zimie nago w celi, polewany zimną wodą. Wpłynęło to również negatywnie na jego psychikę i dalsze życie po opuszczeniu zakładu karnego. Przewlekle chorował bowiem na schorzenia kardiologiczne i pulmonologiczne,
a ponadto zaczął nadużywać alkoholu. Jak słusznie podniósł to również Sąd meriti
w uzasadnieniu, po opuszczeniu zakładu karnego miał trudności ze znalezieniem pracy, jako więzień polityczny. Wszystkie te okoliczności jednoznacznie wskazują, iż zasądzona tytułem zadośćuczynienia za 1 rok 3 miesiące i 17 dni niesłusznego pozbawienia wolności kwota 118 000 zł będzie kwotą adekwatną do doznanych krzywd i cierpień.

Dlatego też orzeczono jak w sentencji.

SSA Wiesław Kosowski SSA Alicja Bochenek SSA Piotr Filipiak