Pełny tekst orzeczenia

WYROK

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 20 maja 2016 roku powód (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w B. domagał się zasądzenia na jego rzecz od pozwanego J. A. kwoty 4 577,28 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, tytułem należności z umowy pożyczki gotówkowej z dnia 3 października 2012 roku.

*

Wyrokiem z dnia 14 listopada 2016 roku Sąd Rejonowy w Chełmie oddalił powództwo.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 3 października 2012 roku (...) Spółka Akcyjna w B. zawarli umowę o pożyczkę gotówkową nr (...), na podstawie której pozwany otrzymał kwotę 2 000 zł. Jednocześnie pozwany zobowiązał się wobec pożyczkodawcy do spłaty kwoty 3 826,20 zł w 60 tygodniowych ratach w kwocie po 63,77 zł każda, począwszy od 8 października 2012 roku. Na łączną kwotę zobowiązania, które pozwany miał zwrócić powodowi, poza kwotą do wypłaty składała się również należność z tytułu opłaty przygotowawczej w kwocie 200 zł, odsetki w kwocie 291,33 zł (roczna stopa oprocentowania wynosiła 20 %), dodatkowa opłata przygotowawcza w wysokości 200 zł oraz opłata za obsługę pożyczki w domu w wysokości 1 134,87 zł.

Na poczet wskazanego wyżej zobowiązania J. A. wpłacił powodowi kwotę 545 zł, przy czym jedynie pierwsze 7 rat były wpłacane w wysokości nieco ponad kwotę wynikającą z harmonogramu spłaty, kolejne cztery raty były uiszczane w kwotach znacznie odbiegających od ustalonej harmonogramem (30 zł w dniu 19 marca 2013 roku, 9 zł w dniu 27 marca 2013 roku, 11 zł w dniu 28 czerwca 2013 roku i 10 zł w dniu 2 kwietnia 2014 roku), później nie było już żadnych wpłat.

Sąd Rejonowy wskazał, na podstawie jakich dokumentów ustalił powyższy stan faktyczny, podnosząc, że był on w zasadzie niesporny.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo jako nieudowodnione a ponadto przedawnione.

Zgodnie z art. 720 k.c. przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych, powinna być stwierdzona pismem.

Z kolei w myśl art. 3 ust.1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (t.j. Dz. U. z 2014 roku, poz.1497, ze zm.) przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi, przy czym za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności między innymi umowę pożyczki.

W niniejszej sprawie na podstawie umowy pożyczki z dnia 3 października 2012 roku pozwany był zobowiązany do zapłaty łącznej kwoty 3 826,20 zł w ratach do dnia 28 listopada 2013 roku. Pozwany wywiązywał się ze swoich zobowiązań do 19 lutego 2013 roku, następną ratę zapłacił dopiero w dniu 19 marca 2013 roku w kwocie 30 zł, kolejną w dniu 27 marca 2013 roku w kwocie 9 zł, następną w dniu 28 czerwca 2013 roku w kwocie 11 zł i ostatnią ratę w dniu 2 kwietnia 2014 roku w kwocie 10 zł.

Brak wpłaty kolejnych rat lub spłata rat w niepełnej wysokości upoważniały powoda do wypowiedzenia umowy pożyczki i postawienia całej należności w stan natychmiastowej wymagalności. Zgodnie bowiem z punktem 43 łączącej strony umowy w przypadku, gdy pożyczkobiorca opóźnia się ze spłatą kwoty równej pełnym dwóm ratom pożyczki pożyczkodawca może wezwać do zapłacenia w terminie 7 dni od doręczenia wezwania zaległych rat pod rygorem wypowiedzenia umowy pożyczki, a w przypadku braku zapłaty może wypowiedzieć umowę z zachowaniem trzydziestodniowego okresu wypowiedzenia.

W przypadku przedmiotowej umowy do wypowiedzenia umowy nie doszło, ale powód uprawniony był do złożenia takiego oświadczenia wobec nieterminowej spłaty rat i w ogóle zaniechania ich spłaty. Z analizy historii spłat wynika, że najwcześniej taką decyzję powód mógł podjąć w połowie kwietnia 2013 roku, kiedy nie wpłynęła kolejna rata od pozwanego. Ostatnia wpłata miała miejsce w dniu 19 marca 2013 roku, jednak powód zaksięgował tę kwotę jako wpłaty w czerwcu 2013 roku i w kwietniu 2014 roku. Pozwany zaprzeczył, że dokonywał wpłat na poczet umowy, zatem w ocenie Sądu Rejonowego historia spłat nie może stanowić wiarygodnego dowodu spłaty.

W konsekwencji tych rozważań Sąd Rejonowy uznał za zasadny podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia roszczeń dochodzonych pozwem.

Gdyby jednak uznać, że wpłaty miały miejsce w datach wskazanych w historii spłat i przedawnieniu uległa jedynie część roszczenia obejmująca należności z terminem spłaty do 20 maja 2013 roku, zdaniem Sądu pierwszej instancji powództwo powinno zostać oddalone z uwagi na nieudowodnienie wysokości roszczenia.

W ocenie Sądu Rejonowego powód bezzasadnie domaga się od pozwanego kwoty 1 134,87 zł za obsługę pożyczki w domu, skoro obsługa ta nie była w przeważającym okresie trwania umowy świadczona, podobnie za bezzasadne i pozbawione podstaw faktycznych i prawnych należy uznać obciążenie pozwanego opłatą przygotowawczą w podwójnej wysokości.

Obciążenie pozwanego licznymi opłatami (opłata przygotowawcza w kwocie 400 zł i opłatą za obsługę pożyczki w domu w kwocie 1 134,87 zł) stanowi zdaniem Sądu Rejonowego niedozwolone klauzule umowne. Łączna kwota tych opłat stanowi 40 % kwoty udzielonej pożyczki.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interes (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanej konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Należy wskazać, że przy umowie pożyczki głównymi świadczeniami są po stronie pożyczkodawcy udostępnienie określonych środków finansowych do korzystania na określony okres czasu, a po stronie pożyczkobiorcy zwrot tych środków. Umowa pożyczki została ukształtowana przy tym w taki sposób, że może być umową odpłatną bądź nieodpłatną. W przypadku zawarcia przez strony odpłatnej umowy pożyczki, wynagrodzenie pożyczkodawcy powinno być w umowie wyraźnie określone. Zwyczajowo formę wynagrodzenia za korzystanie z cudzego kapitału stanowią odsetki, ewentualnie zapłata prowizji. Trzeba też podkreślić, że umowa pożyczki, sformułowana zgodnie z zasadami uczciwego i rzetelnego obrotu na rynku kapitałowym, powinna jasno określać, które opłaty i prowizje stanowią zysk pożyczkodawcy, a które są pobierane na pokrycie konkretnych kosztów ponoszonych przez niego w związku z zawarciem umowy. Za niedozwolone klauzule należy więc uznać te postanowienia umowne, które pod postacią opłaty pobieranej formalnie na poczet pokrycia kosztów konkretnych czynności, w rzeczywistości stanowią dla pożyczkodawcy źródło dodatkowego zysku, ukryte przed konsumentem, pozwalającego mu omijać przepisy dotyczące wysokości odsetek maksymalnych oraz niedopuszczalności kary umownej za niespełnienie świadczenia pieniężnego (art. 483 § 1 k.c.).

Zawarte w umowie postanowienia stron dotyczące pobierania przez powódkę w związku z zawarciem umowy i jej wykonaniem wskazanych wyżej opłat stanowią niedozwolone klauzule umowne. Z zasad doświadczenia życiowego wynika, iż dla firmy udzielającej profesjonalnie pożyczek osobom fizycznym, koszty przygotowania umowy oraz sprawdzenia zdolności kredytowej kredytobiorcy nie będą wynosiły 400 zł (opłaty przygotowawcze). Podobno trudno uznać, aby obsługa pożyczki w domu klienta wiązała się z koniecznością uiszczenia kwoty wskazanej w umowie. Tym bardziej, że kiedy pozwany zaprzestał spłacania pożyczki, a w swoich wyjaśnieniach zaprzeczył, ażeby ktokolwiek do niego przychodził po pieniądze, rzeczą powoda było udowodnienie zarówno tego faktu jak i poniesionych rzeczywistych kosztów obsługi pożyczki w domu. Wobec powyższego zapisy umowy pożyczki z dnia 3 października 2012 roku dotyczące opłat przygotowawczych i opłaty za obsługę pożyczki w domu jako niedozwolone klauzule umowne nie wiązały pozwanego.

Umowa pożyczki została tak skonstruowana, że nie wiadomo, jaką cześć raty stanowią opłaty, które zostały uznane za nieważne i nie mogące obciążać pozwanego, toteż należało uznać, że powód nie udowodnił wysokości roszczenia w części, jaka nie została przedawniona. W końcowej części punktu 1. umowy pożyczki stwierdzono, że każda rata jest zaliczana w odpowiedniej części na całkowitą kwotę pożyczki, część odsetek oraz część opłaty za obsługę pożyczki w domu. Koszt obsługi pożyczki w domu jest opłacany każdorazowo wraz ze spłatą raty pożyczki proporcjonalnie do spłaconej kwoty. Pozostałą część spłaconej raty stanowi spłatę kwoty kapitału i oprocentowania w kolejności ustalonej w umowie. W ocenie Sądu Rejonowego powyższy zapis nie dawał podstawy do samodzielnego obliczenia, jaką część raty kapitałowej stanowi rzeczywisty kapitał pożyczki, a jaką pozostałe obciążenia uznane za nieważne.

*

Apelację od tego wyroku w części oddalającej powództwo o zapłatę kwoty 2 409,30 zł oraz w zakresie kosztów procesu wniósł powód (...) Spółka Akcyjna w B..

Powód zarzucił zaskarżonemu wyrokowi:

1.  błędy w ustaleniach faktycznych poprzez ustalenie, że doszło do przedawnienia dochodzonego roszczenia w całości, podczas gdy przedawnienie należało rozpatrywać w kontekście każdej z rat pożyczki, a zatem roszczenie mogło ulec przedawnieniu jedynie w części i jedynie w takiej części powództwo mogło zostać oddalone,

2.  naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c., poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na:

- zaniechaniu wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności dokumentu w postaci wyliczenia wartości zobowiązania, skutkującej błędnym pominięciem okoliczności wymagalności poszczególnych rat pożyczki a w konsekwencji oddaleniem powództwa w całości z uwagi na przedawnienie,

- błędnym uznaniu, iż powód nie udowodnił swojego roszczenia, podczas gdy z całości materiału dowodowego oraz z dowodu z przesłuchania strony pozwanej wynika, iż pozwany nie kwestionował podstawy roszczenia, przyznając jednocześnie, iż nie uregulował należności z tytułu pożyczki.

Powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 2 409,30 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 20 maja 2016 roku do dnia zapłaty oraz zwrotu kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda jest częściowo zasadna.

Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i ocenił dowody zgodnie z dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy przyjmuje te ustalenia za własne. Dodać jedynie należy, że ustalenie, czy przedstawiciel powoda przychodził do pozwanego do domu w ramach tzw. obsługi pożyczki w domu, w granicach zaskarżenia nie miało istotnego znaczenia dla wyniku sprawy (co zostanie wyjaśnione niżej). Poza tym zagadnieniem stan faktyczny sprawy był w istocie bezsporny,

Należy jedynie uzupełnić ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego w ten sposób, że ustalić również, iż po 20 maja 2013 roku pozwany był zobowiązany do zapłaty rat od 79 (z terminem płatności 23 maja 2013 roku) do 106 (z terminem płatności 28 listopada 2013 roku), każda w kwocie 63,77 zł. Okoliczność ta jest bezsporna i wynika z przedstawionego przez powoda harmonogramu.

Dodać też trzeba, że każda z 60 rat była równa, a zatem należy przyjąć, iż zawierała proporcjonalną część należności głównej, część odsetek i część opłaty za obsługę pożyczki w domu, co wynika z punktu 1 umowy stron. Oznacza to, że w każdej z rat kwota 40 zł stanowiła część należności głównej (całkowitej kwoty pożyczki 2 400 zł), kwota 4,45 zł stanowiła część odsetek przypadających na daną ratę, a pozostałą część raty stanowiła proporcjonalna część opłaty za obsługę pożyczki w domu. Sąd Okręgowy nie podziela wywodu Sądu pierwszej instancji, jakoby na podstawie umowy pożyczki nie można było ustalić, jaką część raty stanowią poszczególne składniki i aby z tego względu należało uznać roszczenia powoda za nieudowodnione co do wysokości.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy słusznie przyjął, że roszczenia powoda związane z prowadzeniem działalności gospodarczą, a ponadto w części okresowe (co dotyczy odsetek), przedawniają się z upływem trzech lat (art. 118 k.c.), a pozwany w toku procesu podniósł zarzut przedawnienia (art. 117 § 1 i § 2 k.c.).

Trafnie jednak powód w apelacji wywodzi, że przedawnienie nie mogło objąć rat pożyczki płatnych po dniu 20 maja 2013 roku (pozew został wniesiony w dniu 20 maja 2016 roku). Bieg przedawnienia zgodnie z art. 120 § 1 k.c. rozpoczyna się bowiem z dniem wymagalności roszczenia, a zatem powinien być odnoszony do daty płatności każdej z rat. W tych datach stawały się one wymagalne i mogły być dochodzone na drodze sądowej. Nie można natomiast odnosić kwestii wymagalności należności powoda do możliwości wypowiedzenia przez powoda umowy pożyczki. Było to jedynie uprawnienie powoda, z którego nie skorzystał ani nie miał z obowiązku skorzystać. Zdanie drugie art. 120 § 1 k.c. odnosi się do takich zobowiązań, które nie mają określonego terminu ich spełnienia.

Dodać należy, że skarżący niesłusznie w tym zakresie zarzucił Sądowi Rejonowemu błędy w ustaleniach faktycznych i przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, podczas, gdy błąd Sądu Rejonowego był wynikiem nieprawidłowego zastosowania wskazanych wyżej przepisów prawa materialnego.

Sąd Okręgowy nie podziela też wywodów Sądu Rejonowego o abuzywności ustalonych w umowie pożyczki opłat przygotowawczych i opłaty za obsługę pożyczki w domu, co miałoby skutkować tym, że postanowienia ich dotyczące nie wiązałyby pozwanego konsumenta, czyli byłyby one bezskuteczne (art. 385 ¹ § 1 i § 2 k.c.) a nie nieważne (jak to wymiennie określał Sąd pierwszej instancji).

W ocenie Sądu Okręgowego te opłaty zostały określone jednoznacznie i brak jest dostatecznych podstaw do przyjęcia, że z uwagi na ich wysokość i relację do wysokości kwoty pożyczonej przez pozwanego oraz świadczeń realizowanych przez powoda, kształtowały one obowiązki pozwanego w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały jego interesy. W ogóle nie miały one charakteru świadczeń mających zastąpić karę umowną (niedopuszczalną przy niewykonaniu bądź nienależytym wykonaniu świadczeń pieniężnych). Nie można też tracić z pola widzenia faktu, że umowa pożyczki zawarta przez strony spełniała wymagania ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia.

Powyższe rozważania nie są jednak równoznaczne z zasadnością apelacji w całości.

Po pierwsze w ocenie Sądu Okręgowego powód nie może w niniejszej sprawie dochodzić części opłaty za obsługę pożyczki w domu proporcjonalnej do dochodzonej i nieprzedawnionej części rat pożyczki. Opłata ta ma bowiem charakter wynagrodzenia za dodatkową usługę świadczoną przez powoda pozwanemu, którego wysokość jest obliczana proporcjonalnie do raty uiszczanej przez pozwanego przedstawicielowi powoda obsługującemu w ten sposób umowę, a zatem nie jest należna powodowi od tych rat, których pozwany nie zapłacił, a powód nie wykonał usługi w postaci ich obsługi w domu, zaś obecnie dochodzi ich na drodze sądowej w celu przymusowego wyegzekwowania od pozwanego.

Po drugie powód w pozwie dochodził również skapitalizowanych odsetek maksymalnych za opóźnienie naliczonych od dat płatności poszczególnych rat do dnia 20 maja 2016 roku w łącznej kwocie 1 296,08 zł. Oczywistym przy tym jest, że skoro uległy przedawnieniu dochodzone raty płatne przed 20 maja 2013 roku, przedawnienie objęło również odsetki maksymalne za opóźnienie w ich zapłacie (por. np. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2005 roku, III CZP 42/04, OSNC 2005/9/149).

Ponadto powód naliczał odsetki maksymalne za opóźnienie od rat pożyczki, które zawierały w sobie również odsetki kapitałowe będące wynagrodzeniem powoda za udzieloną pożyczkę, a przepis art. 482 § 1 k.c. stanowi, że odsetek za opóźnienie od zaległych odsetek można domagać się dopiero od dnia wniesienia pozwu. W ocenie Sądu Okręgowego przedmiotowa pożyczka nie była długoterminową w rozumieniu art. 482 § 2 k.c.

Dodać też trzeba, że skapitalizowane odsetki maksymalne za opóźnienie były naliczane do dnia 20 maja 2016 roku, a zatem dalsze odsetki ustawowe za opóźnienie należały się powodowi od dnia 21 maja 2016 roku.

Żądanie odsetek maksymalnych ma uzasadnienie w punkcie 28 umowy (art. 481 § 1 i § 2 k.c.), a żądane dalsze odsetki ustawowe za opóźnienie są niższe od maksymalnych (art. 321 § 1 k.p.c.).

Te rozważania doprowadziły Sąd Odwoławczy do przyjęcia, że powództwo jest zasadne w zakresie należności głównej i odsetek kapitałowych objętych ratami od 79 do 108 (tj. po 44,85 zł z każdej z tych rat), co dało łącznie kwotę 1 255,80 (28 x 44,85 zł), a także co do skapitalizowanych odsetek maksymalnych za opóźnienie od kwot należności głównej w każdej z tych rat (tj. po 40 zł) od terminów ich płatności do dnia 20 maja 2016 roku, w łącznej kwocie 391,30 zł (rata 79 – 15,69 zł, rata 80 – 15,55 zł, rata 81 – 15,41 zł, rata 82 – 15,28 zł, rata 83 – 15,15 zł, rata 84 – 15,02 zł, rata 85 – 14,89 zł, rata 86 – 14,77 zł, rata 87 – 14,64 zł, rata 88 – 14,52 zł, rata 89 – 14,40 zł, rata 90 – 14,28 zł, rata 91 – 14,15 zł, rata 92 – 14,03 zł, rata 93 – 13,91 zł, rata 94 – 13,78 zł, rata 95 – 13,66 zł, rata 96 – 13,54 zł, rata 97 – 13,42 zł, rata 98 – 13,29 zł, rata 99 – 13,17 zł, rata 100 – 13,05 zł, rata 101 – 12,92 zł, rata 102 – 12,80 zł, rata 103 – 12,68 zł, rata 104 – 12,56 zł, rata 105 – 12,43 zł, rata 106 – 12,31 zł).

Ostatecznie zatem powództwo należało uwzględnić co do kwoty 1 647,10 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 21 maja 2016 roku do dnia zapłaty.

Powództwo w postępowaniu pierwszoinstancyjnym zostało uwzględnione w 35,98 % (co do kwoty 1 647,10 zł z żądanej kwoty 4 577,28 zł, żądane dalsze odsetki za opóźnienie nie mają tu istotnego znaczenia), a zatem na podstawie art. 100 k.p.c. należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda taką część sumy kosztów procesu poniesionych przez powoda w łącznej kwocie 1 318,04 zł (opłata od pozwu – 100 zł, opłata manipulacyjna dla dostawcy usług płatności – 1,04 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powoda – radcy prawnego – 1 200 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 17 zł).

W postępowaniu odwoławczym apelacja powoda została uwzględniona w 68,36 % (co do kwoty 1 647,10 zł ze skarżonej kwoty 2 409,30 zł, żądane dalsze odsetki za opóźnienie nie mają tu istotnego znaczenia), a zatem na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda taką część sumy kosztów postępowania odwoławczego poniesionych przez powoda w łącznej kwocie 550 zł (opłata od apelacji – 100 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powoda – radcy prawnego – 450 zł).

Stawka wynagrodzenia pełnomocnika powoda została ustalona w postępowaniu pierwszoinstancyjnym na podstawie § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1804) w brzmieniu obowiązującym przed dniem 27 października 2016 roku (§ 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych, Dz. U. z 2016 roku, poz. 1667), a w postępowaniu odwoławczym na podstawie § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1804, ze zm.).

Z tych względów na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.