Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 sierpnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący Sędzia SA - Ewa Jethon (spr.)

Sędziowie SA - Adam Wrzosek

SO (del.) - Grzegorz Miśkiewicz

Protokolant Aleksandra Baran

przy udziale Prokuratora Hanny Gorajskiej - Majewskiej

po rozpoznaniu w dniu 4 sierpnia 2017 r.

sprawy D. W., urodz. (...) w I., syna J. i A. z domu S.,

oskarżonego z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. x2, art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k.

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 7 marca 2017 r. sygn. akt VIII K 210/10

1.  uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania;

2.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adwokata J. S. - Kancelaria Adwokacka w W. kwotę 738 (siedemset trzydzieści osiem) złotych, w tym 23% VAT z tytułu wynagrodzenia za obronę z urzędu wykonywaną przez Sądem Apelacyjnym.

UZASADNIENIE

D. W. oskarżony został o to, że:

I.  w dokładnie nieustalonym czasie w okresie od połowy lutego do kwietnia 2009 r. w W. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej usiłował doprowadzić do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. w ten sposób, że w celu zawarcia umowy leasingu na pionowe centrum obróbcze H. (...) i wyłudzenia kwoty około 500.000zł wprowadził (...) Sp. z o.o. w błąd w ten sposób, że przedłożył drogą elektroniczną sfałszowane dokumenty świadczące, że jest właścicielem ww. maszyny, lecz zamierzonego celu nie osiągnął z uwagi na interwencję i wykrycie fałszerstwa przez pracowników (...) sp. z o.o.

tj. o czyn z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.

II. w dokładnie nieustalonym czasie nie później niż 18 marca 2009 r. w W. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej usiłował doprowadzić do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. w ten sposób, że w celu zawarcia umowy leasingu na ciągnik siodłowy M. (...) (...) o wartości 29.280 zł i w celu wyłudzenia od (...) Sp. z o.o. gotówki w kwocie 292.800 zł wprowadził (...) Sp. z o.o. w błąd w ten sposób, że przedłożył drogą elektroniczną przerobiony dokument stwierdzający nieprawdę co do wartości ww. pojazdu tj. fakturę VAT (...) dotyczącą zakupu ww. pojazdu za kwotę 292.800zł, lecz zamierzonego celu nie osiągnął z uwagi na wykrycie nieprawidłowości przez pracowników (...) sp. z o.o.

tj. o czyn z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.

III. w dniu 16 stycznia 2009 r. w P. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości Handlowy (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. w ten sposób, że doprowadził do zawarcia umowy sprzedaży nr (...) maszyny pionowego centrum obróbczego (...) o wartości 441.152,82 zł pomiędzy sprzedającym (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. a kupującym Handlowy (...) Sp. z o.o. i jako korzystający z leasingu przywłaszczył ww. maszynę wprowadzając w błąd pracowników Handlowy (...) Sp. z o.o. co do zamiaru wywiązania się z umowy leasingu i zapłaty rat leasingu

tj. o czyn z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 7 marca 2017 r. w sprawie o sygn. akt VIII K 210/10:

1.  D. W. uznał za winnego popełnienia czynu zarzucanego mu w pkt I a/o z tym ustaleniem, iż oskarżony czynu tego dopuścił się w ciągu 5 lat od odbycia w okresie od 22.03.2007 r. do 22.01.2008 r. kary pozbawienia wolności w wymiarze 10 miesięcy, orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Inowrocławiu sygn. akt VII K 914/03, za przestępstwo podobne z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 278 § 1 k.k. i za czyn ten na mocy art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. skazał go, a na mocy art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i art. 33 § 1 i 2 k.k. w zw. art. 64 §1 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. wymierzył mu karę 1 (jednego) roku i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności i grzywny w wymiarze 50 (pięćdziesięciu) stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na 10 (dziesięć) zł;

2.  D. W. uznał za winnego popełnienia czynu zarzucanego mu w pkt II a/o z tym ustaleniem, iż oskarżony czynu tego dopuścił się w ciągu 5 lat od odbycia w okresie od 22.03.2007 r. do 22.01.2008 r. kary pozbawienia wolności w wymiarze 10 miesięcy, orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Inowrocławiu sygn. akt VII K 914/03, za przestępstwo podobne z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 278 § 1 k.k. i za czyn ten na mocy art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. skazał go, a na mocy art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i art. 33 § 1 i 2 k.k. w zw. z art. 64 §1 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. wymierzył mu karę 1 (jednego) roku i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności i grzywny w wymiarze 50 (pięćdziesięciu) stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na 10 (dziesięć) zł;

3.  D. W. uznał za winnego popełnienia czynu zarzucanego mu w pkt III a/o z tym ustaleniem, iż oskarżony czynu tego dopuścił się w ciągu 5 lat od odbycia w okresie od 22.03.2007 r. do 22.01.2008 r. kary pozbawienia wolności w wymiarze 10 miesięcy, orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Inowrocławiu sygn. akt VII K 914/03, za przestępstwo podobne z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 278 § 1 k.k. i za czyn ten na mocy art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. i art. 33 § 1 i 2 k.k. w zw. z art. 64 §1 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. wymierzył mu karę
2 (dwóch) lat pozbawienia wolności i grzywny w wymiarze 50 (pięćdziesięciu) stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na 10 (dziesięć) zł;

4.  na mocy art. 85 § 1 i 2 k.k., art. 86 § 1 k.k. orzekł wobec D. W. karę łączną 3 (trzech) lat i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności i karę łączną grzywny w wymiarze 100 (stu) stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na 10 (dziesięć) zł;

5.  zasądził na rzecz adw. J. S., Kancelaria (...), ul. (...), (...)-(...) W. kwotę 840 (osiemset czterdzieści) zł plus VAT tytułem wynagrodzenia za obronę udzieloną oskarżonemu z urzędu.

Apelację od powyższego wyroku złożył obrońca oskarżonego.

1)  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na błędnym przyjęciu, że oskarżony działał w celu doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, czyli jego działania wyczerpywały znamiona przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. oraz zupełnym nieustaleniu roli, jaką odgrywał przy działaniach oskarżonego D. W. R. W. oraz kto sfałszował dokumenty, którymi miał się posługiwać oskarżony,

2) obrazę prawa materialnego - przepisu art. 286 § 1 k.k., poprzez jego niezasadne zastosowanie w niniejszej sprawie, przy nieudowodnieniu, że oskarżony działał w celu doprowadzenie innych osób do niekorzystnego rozporządzenia mieniem,

3) naruszenie przepisów prawa procesowego, które mogło mieć wpływ na wynik postępowania:

- przepisu art. 410 k.p.k., poprzez nieuwzględnienia całego materiału dowodowego, ujawnionego na rozprawie,

- art. 7 k.p.k. poprzez przekroczenie granicy swobodnej oceny dowodów i uwzględnienia całego materiału dowodowego,

- art. 5 § 2 k.p.k., poprzez nie uwzględnienie zasady in dubio pro reo - tłumaczenia nie dających się usunąć wątpliwości na korzyść oskarżonego,

4) rażącą niewspółmierność wymierzonych oskarżonemu kar odpowiednio jednego roku i sześciu miesięcy pozbawienia wolności za czyny opisane w pkt 1 i 2 aktu oskarżenia oraz dwóch lat pozbawienia wolności za czyn opisany w pkt. 3 aktu oskarżenia oraz kary łącznej trzech lat i sześciu miesięcy pozbawienia wolności, które są rażąco wysokie w stosunku do stopnia zawinienia, w szczególności wobec stanu psychicznego oskarżonego, który miał zmniejszoną zdolność pokierowania swoim postępowaniem.

Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego, ewentualnie o obniżenie wymierzonej oskarżonemu kary.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie o tyle, że doprowadziła do uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Z treści wywiedzionego środka odwoławczego wynika, że skarżący podnosząc zarzuty obrazy przepisów prawa procesowego kwestionuje przede wszystkim prawidłowość oceny materiału dowodowego (art.7 k.p.k.), jak i nieuwzględnienie okoliczności wynikających z jego całokształtu (art.410 k.p.k.). Obraza norm innych przepisów i w ich konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych stanowi już ich następstwo.

Istotą apelacji obrońcy jest kwestionowanie udziału w zdarzeniu oskarżonego D. W. zarówno poprzez próbę podważenia w nim jego roli, ale przede wszystkim postaci zamiaru, wymaganego dla możliwości przypisania sprawcy czynu z art.286§1 k.k. czyli celowościowej odmiany zamiaru bezpośredniego. Podnosząc te zarzuty skarżący obrońca poddaje w wątpliwość predyspozycje intelektualne oskarżonego, w tym fakt jego ograniczonej poczytalności. Dotyka zatem kwestii kluczowej dla odpowiedzialności sprawcy, bo okoliczności ustalenia jego winy w aspekcie jego poczytalności.

Zarówno sposób oceny materiału dowodowego dokonanej przez Sąd I instancji, jak wynikających z niego okoliczności nie pozwalają podzielić stanowiska Sądu w tym względzie. Treść uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia pozostaje bowiem w sprzeczności z treścią dowodów ujawnionych, a właściwie uznanych za ujawnione na rozprawie w postaci opinii biegłych psychiatrów powołanych do oceny poczytalności oskarżonego.

Przytoczenia w tym kontekście wymagają fakty dotyczące tej sfery.

Prokurator w toku śledztwa nie powziął żadnych wątpliwości, co do poczytalności oskarżonego, który skorzystał z prawa omowy składania wyjaśnień i nie zarządził jego badania przez lekarzy psychiatrów. Po wpłynięciu aktu oskarżenia, Sąd Okręgowy wobec ujawnienia przez faktów związanych z chorobą psychiczną oskarżonego - schizofrenią paranoidalną, postanowieniem z dnia 9 lipca 2013 r. dopuścił dowód z opinii dwóch biegłych lekarzy psychiatrów w celu ustalenia okoliczności, o których stanowi przepis art.31§ 1 i 2 k.k.

Biegli lekarze psychiatrzy E. L. i M. G. w opinii z dnia 4 sierpnia 2014 r. stwierdziły, iż nie są w stanie w wyniku badania ambulatoryjnego wypowiedzieć się w kwestii poczytalności oskarżonego, wnioskując o poddanie go obserwacji w warunkach szpitala psychiatrycznego.

Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 1 października 2014 r. zarządził badanie D. W. połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym. Postanowieniem z dnia 30 kwietnia 2015 r., jako miejsce obserwacji wskazał Oddział Psychiatrii Sądowej szpitala Aresztu Śledczego w S., zaś postanowieniem z dnia 21 maja 2015 r. uzupełnił zespół biegłych o psychologa, i neurologa, wskazując ich imiennie.

W dniu 23 sierpnia 2015 r., po przeprowadzonej w okresie od 18 maja 2015 r. do 15 czerwca 2015 r., w Oddziale Psychiatrii Sądowej Szpitala i Ambulatorium z Izbą Chorych A. Ś. w S. biegli wydali opinię (k.820- 843). Rozpoznali u D. W. chorobę psychiczną pod postacią schizofrenii paranoidalnej (F-20.0). Stwierdzili, że w okresie objętym zarzutami z powodu rozpoczynającej się u oskarżonego choroby psychicznej, ograniczoną w stopniu znacznym zdolność rozumienia znaczenia czynów i pokierowania swoim postępowaniem, stwierdzając, że zachodzą warunki z art.31§2 k.k.

Niezrozumiałe zatem jest wydanie przez Sąd Okręgowy kolejnego postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii jednego biegłego psychiatry w celu wydania opinii psychologiczno-psychiatrycznej mającej ustalić poczytalność D. W., wbrew treści art. 202§1 k.k., który do ustalenia staniu zdrowia psychicznego oskarżonego nakłada obowiązek powołania co najmniej dwóch lekarzy psychiatrów. Tę wadę dostrzegł już sam Sąd Okręgowy i postanowieniem kolejnym dokonał sprostowania w trybie art.105 k.p.k., dopuszczając dowód z opinii już dwóch biegłych psychiatrów i psychologa, traktując ów błąd w kategoriach oczywistej omyłki pisarskiej. Niezależnie od tego nie wynika z niego powód powołania kolejnego zespołu biegłych. Zarówno bowiem powołana w podstawa prawna , jak i uzasadnienie postanowienia nie wskazują przyczyny ponownego badania oskarżonego. Sąd bowiem nie wskazał, aby opinia biegłych wydana po przeprowadzeniu obserwacji sądowo - psychiatrycznej była niepełna, niejasna, lub aby zachodziła w niej sprzeczność, co uzasadniałoby konieczność wezwania tych samych biegłych lub kolejnych, po myśli art. 201 k.p.k. Natomiast jako powód ponownego badania Sąd wskazał ponownie fakt rozpoznania u oskarżonego choroby psychicznej w postaci schizofrenii paranoidalnej. Tyle, że okoliczność ta już wcześniej została stwierdzona stanowiąc podstawę zarówno zasięgnięcia pierwszej opinii, i w konsekwencji przeprowadzenia prawie miesięcznej obserwacji sądowo-psychiatrycznej, po której biegli wypowiedzieli się w kwestii poczytalności oskarżonego. Niezrozumiałe jest więc, że nie kwestionując opinii biegłych Oddziału Psychiatrii Sądowej Szpitala i Ambulatorium z Izbą Chorych A. Ś. w S., Sąd powołał kolejny zespół biegłych do oceny tej samej okoliczności.

Kwestii tej (wszak postanowienia te nie zostały wydane przez skład orzekający – sędziego referenta) nie wyjaśnia także uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia. Sąd I instancji, bowiem dokonując ustaleń w zakresie poczytalności oskarżonego zgodnych z wnioskami drugiej z opinii, wydanej przez zespół psychiatrów i psychologa Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Ś., stwierdzającej poczytalność jedynie ograniczoną w stopniu nieznacznym (k. 918-923) nie wyjaśnił, dlaczego nie podzielił wniosków opinii stwierdzającej warunki określone w art.31§2 k.k., wydanej po przeprowadzeniu obserwacji sądowo-psychiatrycznej. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku na stronie 11, wynika, że Sąd ten dostrzegł, iż oskarżony D. W. poddany został obserwacji sądowo-psychiatrycznej, ale także wskazał, że biegli stwierdzili zachowaną poczytalność, jedynie ograniczoną w stopniu nieznacznym. Tymczasem biegli po przeprowadzeniu obserwacji stwierdzili jej ograniczenie, ale w stopniu znacznym (art. 31§2 k.k.). Konstatując o uznaniu opinii biegłych za „pełną i klarowną, nie wymagającą dalszego uzupełnienia” Sąd orzekający, ani nie rozróżnia tych opinii, ani nie wskazuje występujących w nich sprzeczności natury zasadniczej, zaś przyjmuje wnioski tylko jednej z nich. Uchybia tym samym wskazanym przez autora apelacji normom przepisów art. 7 k.p.k. i 410 k.p.k.

Nie dokonując zasadniczych dla oceny strony podmiotowej czynu ustaleń, nie sposób prawidłowo dokonać, jak to postuluje skarżący, roli oskarżonego w przestępstwie i postaci jego zamiaru. Przytoczenia w tym kontekście wymaga, zawarte w opinii z dnia 18 sierpnia 2016 r., stwierdzającej brak warunków z art. 31§2 k.k., czyli zgodnej z rozstrzygnięciem Sądu meriti, stwierdzenie psychologa: „Uważam za stosowne zaznaczyć, że zdolność rozumienia , że popełnia się przestępstwo, to nie to samo, co zdolność do zorganizowania przestępstwa i jego przeprowadzenia” k. 322.

Sąd dokonując oceny zamiaru w oparciu o okoliczności strony przedmiotowej, ustalając, że przypisane mu czyny cechuje podobny modus operandi stwierdził, że „oskarżony wszystkie uzgodnienia prowadził telefonicznie, wymawiając się od spotkań brakiem czasu i przekładając je na czas późniejszy. Nadto wszystkie dokumenty przesyłał drogą elektroniczną…” (str. 6 uzasadnienia). Tej okoliczności, w kontekście faktu wskazywanego przez świadków w postaci prowadzenia rozmów telefonicznych także z drugą osobą przedstawiającą się, jako R. W. Sąd w ogóle nie rozważył.

Natomiast dopiero prawidłowe, zgodne z normą art. 7 k.p.k. ustalenie stanu psychicznego oskarżonego tempore criminis i skonfrontowanie tych ustaleń z ustaleniami w zakresie strony przedmiotowej czynu pozwoli na ocenę jego odpowiedzialności. Nie sposób bowiem dokonać oceny zamiaru oskarżonego, czyli ustalenia celowościowej odmiany zamiaru bezpośredniego bez prawidłowej oceny stanu psychicznego.

Z powyższych względów zaskarżone orzeczenie ostać się nie mogło.

Brak takiej możliwości powodował konieczność jego uchylenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, jako sądowi pierwszej instancji.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy winien uwzględniając powyższe rozważania, przeprowadzić w całości postępowanie, dokonać analizy dowodów w sposób odpowiadający regułom określonym treścią art.7 k.p.k., nie uchybiając także normie art. 410 k.p.k., poczynić prawidłowe ustalenia w zakresie stanu poczytalności oskarżonego tempore criminis, w miarę potrzeby dokonując konfrontacji biegłych. W powiązaniu z nimi należy dokonać oceny pozostałych dowodów i wynikających z nich okoliczności określając zamiar oskarżonego towarzyszący podejmowanym działaniom.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny orzekł, jak w wyroku.