Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 marca 2015 roku

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie Wydział II Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Małgorzata Dubinowicz – Motyk

Protokolant: Aniela Zając

po rozpoznaniu w dniu 6 marca 2015 roku na rozprawie

sprawy z powództwa M. K. (1)

przeciwko I. G.

o zapłatę kwoty 200 000zł

oraz sprawy z powództwa M. K. (2)

przeciwko I. G.

o zapłatę kwoty 150 000zł

I zasądza od pozwanej I. G. na rzecz powódki M. K. (1) kwotę 125 284,90zł (sto dwadzieścia pięć tysięcy dwieście osiemdziesiąt cztery złote dziewięćdziesiąt groszy) z ustawowymi odsetkami od dnia 6 marca 2015 roku do dnia zapłaty;

II oddala powództwo M. K. (1) w pozostałym zakresie;

III zasądza od pozwanej I. G. na rzecz powódki M. K. (1) kwotę 1302zł (jeden tysiąc trzysta dwa złote) tytułem zwrotu kosztów procesu;

IV zasądza od pozwanej I. G. na rzecz powoda M. K. (2) kwotę 93 963,67zł (dziewięćdziesiąt trzy tysiące dziewięćset sześćdziesiąt trzy złote sześćdziesiąt siedem groszy) z ustawowymi odsetkami od dnia 6 marca 2015 roku do dnia zapłaty;

V oddala powództwo M. K. (2) w pozostałym zakresie;

VI zasądza od pozwanej I. G. na rzecz powoda M. K. (2) kwotę 1302zł (jeden tysiąc trzysta dwa złote) tytułem zwrotu kosztów procesu;

VII nakazuje pobrać od pozwanej I. G. na rzecz Skarbu Państwa – tut. Sądu kwotę 2751,83zł (dwa tysiące siedemset pięćdziesiąt jeden złotych osiemdziesiąt trzy grosze) oraz ściągnąć z roszczeń zasądzonych na rzecz powodów M. K. (1) i M. K. (2) na rzecz Skarbu Państwa – tut. Sądu kwoty po 589,67zł (pięćset osiemdziesiąt dziewięć złotych sześćdziesiąt siedem groszy) tytułem zwrotu wydatków tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa;

VIII nakazuje pobrać od pozwanej I. G. na rzecz Skarbu Państwa – tut. Sądu kwotę 11 025zł (jedenaście tysięcy dwadzieścia pięć złotych) tytułem nieuiszczonej opłaty sądowej od pozwu wniesionego przez M. K. (1) i M. K. (2);

IX w pozostałym zakresie nieuiszczone koszty sądowe przejmuje na rachunek Skarbu Państwa.

Sygn. akt II C 622/11

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 14 marca 2011 roku M. K. (2) wniósł o zasądzenie od I. G. kwoty 150 000zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu, tytułem zachowku po ojcu powoda – M. K. (3). Powód wskazywał, że jest jednym ze spadkobierców ustawowych M. K. (3), jednak spadek okazał się pusty, w związku z czym pozwana, jako osoba która otrzymała w drodze darowizny od M. K. (3) mieszkanie przy ul. (...), jest zobowiązana do zapłaty zachowku na podstawie art. 991 kc i art. 993 kc. (k.1-3 dołączonych akt II C 623/11).

I. G. domagała się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia od powoda M. K. (2) kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwana kwestionowała legitymację czynną powoda, wskazując że zmarły M. K. (3) nie pozostawił po sobie testamentu, a M. K. (2) jest jego spadkobiercą ustawowym, w związku z czym nie przysługuje mu roszczenie o zachowek. Pozwana ponadto negowała twierdzenia powoda co do tego, że M. K. (3) nie pozostawił po sobie żadnego majątku wchodzącego w skład masy spadkowej i by wartość darowanego jej lokalu mieszkalnego wynosiła 600 000zł. Akcentowała także, że spłaciła swojemu zmarłemu bratu połowę wartości darowanego jej mieszkania i zezwalała mu na zamieszkiwanie w tym lokalu, a powód i jego siostra nie utrzymywali ze swoim ojcem kontaktów, w związku z czym uwzględnienie powództwa naruszałoby normy z art. 5 kc (k.49-51 dołączonych akt II C 623/11).

M. K. (2) podtrzymywał swoje żądanie, wskazując jako podstawę prawną art. 1000§1 kc i zaprzeczając temu by realizacja prawa do zachowku miała naruszać zasady współżycia społecznego (k.55-57 dołączonych akt II C 623/11).

W pozwie z dnia 14 marca 2011 roku M. K. (1) wniosła o zasądzenie od I. G. kwoty 200 000zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu, tytułem zachowku po ojcu powódki – M. K. (3). Powódka wskazywała, że jest jednym ze spadkobierców ustawowych M. K. (3), jednak spadek okazał się pusty, w związku z czym pozwana, jako osoba która otrzymała w drodze darowizny od M. K. (3) mieszkanie przy ul. (...), jest zobowiązana do zapłaty zachowku na podstawie art. 991 kc i art. 993 kc. Powódka zaznaczała, że jako osobie trwale niezdolnej do pracy przysługuje jej 2/3 wartości udziału spadkowego, który przypadłby jej przy dziedziczeniu ustawowym, co przy wartości darowanego mieszkania szacowanej na kwotę 600 000zł oznacza zapłatę przez pozwaną zachowku w kwocie 200 000zł (k.1-3).

I. G. domagała się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia od powódki M. K. (1) kosztów procesu według norm przepisanych, podnosząc te same argumenty jako w sprawie z powództwa M. K. (2) (k.37-39).

Postanowieniem z dnia 19 stycznia 2012 roku sprawa z powództwa M. K. (2) przeciwko I. G. została połączona do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia ze sprawą II C 622/11 tut. Sądu z powództwa M. K. (1) przeciwko I. G. (k.85 dołączonych akt II C 623/11).

Pozwana domagała się oddalenia obu powództw w całości lub obniżenia żądanego przez pozwanych zachowku, akcentując iż jest osobą starszą o niewielkich dochodach, zaś powodowie przez wiele lat nie utrzymywali kontaktu ze swoim ojcem, nie zajmowali się nim w chorobie, co uzasadnia zastosowanie art. 5 kc. Dodatkowo pozwana podkreślała, że umowa zawarta przez nią z bratem przybrała formę darowizny jedynie ze względów podatkowych, podczas gdy w istocie była sprzedażą lokalu, gdyż pozwana spłaciła swojemu bratu połowę wartości lokalu oraz umożliwiała mu zamieszkiwanie w nim i czerpanie korzyści z jego wynajmu, domagając się zaniechania doliczania wartości lokalu do spadku na potrzeby obliczania zachowku, a ewentualnie – pomniejszenia jego wartości o dokonane przez nią nakłady. (k.48-52)

Powodowie podtrzymywali swoje żądania, z tym iż domagali się zasądzenia odsetek ustawowych od dnia doręczenia pozwanej odpisów pozwów (k.116-120 i 469).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. K. (2), urodzony (...) i M. K. (1), urodzona (...) są dziećmi M. K. (3).

Niesporne, nadto odpis aktu urodzenia k.3b i k.26 dołączonych akt II C 623/11

W dniu 21 kwietnia 2004 między M. K. (3) a I. G. została zawarta umowa darowizny prawa odrębnej własności lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w W.. I. G. przy zawieraniu umowy zobowiązała się umożliwić M. K. (3) dożywotnie zameldowanie się w lokalu przy ul. (...).

Przed zawarciem umowy darowizny I. G. przekazała bratu kwoty 4530zł, 11700zł, 12000zł i 10000zł, co M. K. (3) kwitował jako zapłatę za mieszkanie.

Dowody: odpis księgi wieczystej (...) (k.6-8), umowa darowizny z 21.04.2004r. (k.145-147), pokwitowania z marca i kwietnia 2004 roku (k.59-62)

W chwili zawierania umowy darowizny mieszkanie M. K. (3) było w bardzo złym stanie technicznym, zniszczone, brudne, zarobaczone, a dodatkowo zadłużone. Sam budynek przy ul. (...) był wówczas nieocieplony, niedogrzany, nie posiadał instalacji doprowadzającej ciepłą wodę. W mieszkaniu ojca powodów odbywały się imprezy alkoholowe, sąsiedzi wzywali policję z uwagi na zachowanie ojca powodów i jego gości, okresowo M. K. (3) zamieszkiwał w piwnicy, którą planował przerobić na lokal mieszkalny, a mieszkanie udostępniał innym osobom. Także po zawarciu umowy darowizny mieszkaniem dysponował M. K. (3), stan techniczny mieszkania i wygląd były fatalne, dodatkowo mieszkanie zostało zalane. Pozwana przekazywała bratu drobne kwoty na żywność i papierosy oraz ponosiła opłaty za lokal. M. K. (3) udostępniał mieszkanie agencji towarzyskiej.

Po śmierci M. K. (3), pozwana przy pomocy policji odzyskała władanie nad lokalem, po czym przeprowadziła i sfinansowała generalny remont mieszkania.

Dowody: zeznania świadka I. B. (k.236), zeznania świadka A. G. (k.236-237), zeznania pozwanej I. G. (k.522-523 i 134-136)

Wartość prawa odrębnej własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W. będącego przedmiotem umowy darowizny, według stanu nieruchomości na dzień 14 marca 2008 roku, a według obecnych cen wynosi 378 000zł.

Dowód: opinia biegłego rzeczoznawcy majątkowego (k.175-203 i 234-235), uzupełniająca opinia biegłego rzeczoznawcy majątkowego (k.309-333, 338 i 387)

M. K. (3) zmarł 14 marca 2008 roku, będąc osobą stanu wolnego i pozostawiając dwoje dzieci – powodów w niniejszej sprawie. Postanowieniem z dnia 12 grudnia 2008 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie stwierdził, że spadek po M. K. (3) na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza nabyli: córka M. K. (1) i syn M. K. (2) po ½ części spadku każdy z nich.

Niesporne, nadto odpis aktu zgonu (k.26a dołączonych akt II C 623/11 i k.3a), kserokopia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (k.4)

W skład spadku po M. K. (3) wchodziły środki na rachunku bankowym w kwocie 283,09zł oraz samochód C. (...) o nr rej. (...) o wartości 800zł, a także zobowiązanie z tytułu pożyczki zaciągniętej w (...) w kwocie 3228,38zł.

Ani powódka ani powód nie otrzymali od swojego ojca darowizn.

Dowody: zaświadczenie z Banku (...) S.A. (k.86), protokół spisu inwentarza spadku po M. K. (3) sporządzony przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie w sprawie Km 81/13 (k.159-161), zeznania powódki M. K. (1) (k.521 i k.133-134)

W dniu 7 lutego 2011 roku M. K. (1) sprzedała odziedziczony samochód C. (...) o nr rej. (...) za kwotę 400zł.

Dowód: umowa sprzedaży samochodu (k.130)

M. K. (1) jest osobą o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, niepełnosprawność ta ma trwały charakter i istnieje od urodzenia powódki. Orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS z 11.04.2013r. została uznana za osobę trwale, od urodzenia całkowicie niezdolną do pracy. Od dzieciństwa powódka jest leczona i rehabilitowana z uwagi na poważne schorzenie kręgosłupa i wywołane tym wady postawy. Od dzieciństwa do chwili obecnej powódka jest osobą całkowicie niezdolną do pracy, co nie wyklucza wykonywania lekkich prac w niepełnym wymiarze godzinowym na stanowisku przystosowanym do niepełnosprawności.

Dowód: ksero orzeczenia o stopniu niepełnosprawności (k.9), odpis orzeczenia lekarza orzecznika ZUS (k.254), dokumentacja medyczna powódki (k.256a-274, 304, 307), opinia biegłych z zakresu ortopedii i neurologii (k.431-440)

M. K. (3) od lat nadużywał alkoholu. Małżeństwo M. K. (3) i M. K. (4) zostało rozwiązane przez rozwód w 1998 roku z wyłącznej winy M. K. (3). Po rozwodzie, małoletnia wówczas powódka mieszkała z matką, jednak i ona i jej brat utrzymywali kontakty z ojcem, sporadycznie odwiedzając go w domu, spotykając się z nim i z jego ojcem a swoim dziadkiem w domu powoda, przekazywali ojcu żywność lub papierosy, utrzymywali także kontakty telefoniczne. Pogrzeb M. K. (3) organizowała córka, M. K. (1) i to ona ponosiła koszty z tym związane.

Dowody: zeznania świadka M. K. (4) (k.235), odpis wyroku Sądu Wojewódzkiego w Warszawie w sprawie III C 1220/97 (k.255), zeznania powódki M. K. (1) (k.521 i k.133-134), rachunki dotyczące pochówku M. K. (3) (k.121-129), zeznania pozwanej I. G. (k.522-523 i 134-136)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwa M. K. (1) i M. K. (2) okazały się częściowo uzasadnione.

Ich podstawą prawną był przepis art. 991§2 kc w zw. z art. 1000§1 kc, jako że powodowie, będący współspadkobiercami M. K. (3), domagali się zasądzenia od pozwanej, jako osoby obdarowanej przez M. K. (3), kwot 200 000zł i 150 000zł tytułem zachowku. Stosownie zaś do art. 991§2 kc jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Art. 1000§1 kc stanowi zaś, iż jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku.

Pozwana kwestionowała legitymację czynną powodów M. K. (1) i M. K. (2), prezentując pogląd, iż powodowie jako spadkobiercy ustawowi M. K. (3) nie są osobami uprawnionymi do zachowku. Zdaniem Sądu stanowisko pozwanej nie jest uzasadnione. Art. 991§2 kc normuje bowiem sytuację, gdy dana osoba, mimo powołania jej do spadku, nie otrzymała należnego jej zachowku i jest uprawniona do żądania uzupełnienia zachowku od współspadkobiercy, co oznacza, iż spadkobierca może być uprawniony do zachowku. Z treści art. 991§1 kc, a konkretnie ze sformułowania „którzy byliby powołani do spadku z ustawy” nie można wywodzić wniosku, że do zachowku uprawniony zostaje tylko ten, kto byłby spadkobiercą ustawowym gdyby nie doszło do dziedziczenia testamentowego. Wspomniane sformułowanie jest istotne jedynie przy ustalaniu kiedy rodzice spadkodawcy są uprawnieni do zachowku - zawęża bowiem krąg osób uprawnionych do zachowku, jeśli uwzględnić że w §1 art. 991 kc wymieniono osoby powołane do dziedziczenia w pierwszej i drugiej kolejności (art. 931§1 kc i art. 932§1 i §3 kc). Znaczące są także regulacje zamieszczone w art. 999 ¹ kc i art. 1000 kc, interpretowane w powiązaniu z art. 991§2 kc, przewidujące, iż jeśli osoba powołana do spadku nie może otrzymać należnego jej zachowku od współspadkobiercy – z uwagi na ograniczenie jego odpowiedzialności na podstawie art. 998§1 kc – może żądać sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku od osoby na rzecz której został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku (art. 999 ¹§1 kc) lub od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku (art. 1000§1 kc). Tak więc twierdzenia pozwanej, iż nie ponosi ona odpowiedzialności za zapłatę zachowku powodom, będącym spadkobiercami ustawowymi M. K. (3), nie znajdują uzasadnienia prawnego.

Zgodnie z art. 991§1 kc, definiującym pojęcie zachowku, zstępnym należy się połowa wartości udziału spadkowego, a jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, jaki by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W rozpatrywanej sprawie niesporne było, iż powodowie są jedynymi dziećmi M. K. (3) i że poza nimi nie pozostawił on spadkobierców, a istnienie owego pokrewieństwa i brak innych osób uprawnionych do dziedziczenia dodatkowo wykazane zostało poprzez przedłożenie odpisów aktów stanu cywilnego i postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Przedstawiona dokumentacja medyczna oraz opinia biegłych z zakresu ortopedii i neurologii (której to opinii żadna ze stron nie kwestionowała, a która została rzeczowo, logicznie i wyczerpująco uzasadniona) stały się podstawą ustalenia, iż powódka M. K. (1) od dzieciństwa jest osobą trwale niezdolną do pracy, w szczególności – iż była osobą niezdolną do pracy w chwili śmierci swojego ojca. Skoro zaś powódka M. K. (1) w chwili śmierci ojca była osobą pełnoletnią trwale niezdolną do pracy, należny jej zachowek równy jest 2/3 wartości udziału spadkowego, czyli wynosi 1/3 wartości udziału spadkowego. Skoro powód M. K. (2) w chwili śmierci swojego ojca był osobą pełnoletnią i zdolną do pracy, należny mu zachowek równy jest połowie wartości udziału spadkowego, czyli wynosi ¼ wartości udziału spadkowego.

Obliczenie wartości spadku dla potrzeb ustalenia zachowku odbywa się według zasad unormowanych w art. 922 kc i art. 993-995 kc, a jego efektem jest ustalenie czystej wartości spadku (substratu zachowku). Czysta wartość spadku stanowi różnicę między stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku, a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych. Istotne są regulacje zamieszczone w art. 993 – 995 kc, precyzujące sposób ustalania stanu czynnego i stanu biernego spadku – do aktywów spadku zalicza się darowizny i zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę, natomiast do pasywów spadku nie zalicza się zapisów zwykłych i poleceń. W rozpoznawanej sprawie skład spadku został wykazany przez powodów poprzez przedłożenie spisu inwentarza spadku sporządzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie I. G. (2) oraz zeznania powódki i świadka M. K. (4); dowody te wykazują, że powodowie w istocie odziedziczyli długi, gdyż wartość pasywów przewyższała wartość aktywów. Spór stron koncentrował się natomiast na tym, czy darowizna dokonana przez ojca powodów na rzecz pozwanej podlega doliczeniu do spadku dla celu ustalenia czystej wartości spadku oraz na zagadnieniu wartości przedmiotu darowizny.

Najdalej idącym twierdzeniem pozwanej było to, iż wolą pozwanej i ojca powodów było w istocie zawarcie umowy sprzedaży lokalu, a nie jego darowizny i w związku z tym wartość owego lokalu nie podlega doliczeniu do spadku przy obliczaniu zachowku. W ocenie Sądu twierdzenie to jest nieuzasadnione. Przywoływana przez pozwaną reguła wykładni oświadczeń woli stron umowy, wyrażona w art. 65§2 kc, nie może skutkować uznaniem iż umowa zatytułowana jako umowa darowizny i zawierająca elementy charakterystyczne dla umowy darowizny, stanowi w istocie umowę sprzedaży, gdyż rzekomo taka była zgodna wola stron tej umowy. Dla ważności czynności prawnej wola ta wyrażona być musiała przed notariuszem, a umowa zostać zawarta w formie aktu notarialnego (art. 158 kc), a udział notariusza w tej czynności, uprzednie odczytanie stronom tekstu umowy i jej zaakceptowanie eliminuje możliwość uznania, iż wola stron była inna niż wyrażona. Pozwana zawarła ze swoim bratem umowę darowizny (k.145-147), a to iż zdecydowała się na taką, a nie inną formę nabycia własności nieruchomości (np. nie zawarła umowy sprzedaży czy umowy dożywocia) dla – jak sama twierdzi - osiągnięcia korzyści podatkowych, nie oznacza, że w istocie dokonała innej czynności. Nie może też mieć przesądzającego znaczenia dla ustalenia jaką umowę zawarła pozwana z bratem, to, iż w okresie poprzedzającym jej podpisanie przekazała bratu ok. 40 000zł tytułem zapłaty za lokal. Skoro bowiem po takiej czynności pozwana zdecydowała się zostać obdarowana prawem własności lokalu, a jej brat lokal jej darować, przyjąć należy, iż wcześniejsze przysporzenia ze strony pozwanej na rzecz brata także stanowiły darowiznę. Sąd zauważa, iż pozwana nie formułowała zarzutu pozorności umowy darowizny, a przeprowadzone w sprawie dowody wykazują, iż pozwana umowę zawartą z bratem uważa za obowiązującą i wykonuje przysługujące jej prawo własności nieruchomości (np. odzyskując władanie nad lokalem i przeprowadzając jego generalny remont), czego nie czyniłaby gdyby umowa darowizny miała być nieważna jako pozorna, a ewentualna umowa ukryta pod pozorem darowizny byłaby nieważna z uwagi na brak formy aktu notarialnego (art. 83§1 zd.2 kc).

Nie znajduje uzasadnienia także i wniosek pozwanej, by wartość darowanej jej przez ojca powodów nieruchomości pomniejszać o kwotę 81 087zł (k.52). Wydatki poczynione przez pozwaną na remont lokalu po śmierci M. K. (3) zostały uwzględnione niejako pośrednio, mianowicie - wartość darowanego lokalu była ustalana przy przyjęciu stanu lokalu istniejącego w dniu darowizny (zgodnie z art. 995§1 kc), a więc sprzed pozytywnych zmian w standardzie i wyglądzie lokalu sfinansowanych przez pozwaną. Pozwana nie wykazała natomiast by zmarły M. K. (3) był jej dłużnikiem na kwotę 81 087zł – dług ten nie jest uwzględniony w spisie inwentarza spadku, a twierdzenia samej pozwanej wskazują iż na kwotę tę składają się m.in. wydatki ponoszone przez pozwaną na utrzymanie należącego do niej lokalu, pomoc finansowa czyniona na rzecz brata czy, omówiona powyżej, wpłata kwoty ok. 40000zł. Z omawianego punktu widzenia nie ma także istotnego znaczenia to, iż pozwana użyczyła należące do niej mieszkanie swojemu bratu i godziła się na to, by czerpał on z tego pożytki, podnajmując pomieszczenia znajdujące się w lokalu. Skoro pozwana nie wykazała by omawiane przysporzenia na rzecz M. K. (3) stanowiły długi spadkowe, brak jest podstaw do ich uwzględniania przy obliczaniu czystej wartości spadku.

Reasumując, Sąd przy obliczaniu czystej wartości spadku uznał za konieczne doliczenie darowizny dokonanej przez spadkodawcę na rzecz pozwanej i nie znalazł podstaw do uwzględnienia innych długów spadkowych niż zobowiązanie wobec (...), wymienione w treści spisu inwentarza spadku. Dodatkowo wymaga zauważenia, iż z zeznań stron wynikało, iż poza darowizną z dnia 21 kwietnia 2004 roku spadkodawca nie dokonywał innych darowizn na rzecz pozwanej lub innych osób, które podlegałyby doliczeniu do spadku.

Ustalenie aktualnej wartości rynkowej nieruchomości jest zagadnieniem wymagającym wiadomości specjalnych, stąd Sąd uwzględnił wnioski powodów i postanowieniem z dnia 20 maja 2013 roku dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości (k.162), a następnie – po ujawnieniu się istotnych informacji dotyczących standardu budynku i lokalu w 2004 roku - zlecił sporządzenie opinii uzupełniającej (k.287). Opinię autorstwa biegłej J. C. Sąd uznał za wiarygodną i przekonującą, albowiem była jednoznaczna, spójna i – po uzupełnieniu - logicznie, szczegółowo i obszernie uzasadniona. Sąd miał przy tym na uwadze, iż biegła bardzo wyczerpująco umotywowała swoje stanowisko, wyjaśniając wątpliwości i odnosząc się do zastrzeżeń strony pozwanej i zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Argumenty przywołane przez biegłą znajdują pełne odzwierciedlenie w przepisach prawa, czyli ustawy o gospodarce nieruchomościami i rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzenia operatu szacunkowego, oraz dowodach zgromadzonych w niniejszej sprawie, co uzasadniało czynienie ustaleń faktycznej w oparciu o tę opinię.

W konsekwencji, Sąd ustalił czystą wartość spadku po M. K. (3) na kwotę 375 854,71zł, stanowiącą sumę środków zgromadzonych na rachunku bankowym (283,09zł), wartości samochodu (800zł) i wartości darowizny nieruchomości lokalowej przy ul. (...) w W. (378 000zł), pomniejszoną o dług spadkowy w kwocie 3228,38zł. Należny powodowi M. K. (2) zachowek stanowi równowartość 1/4 udziału w spadku, tak więc wyraża się on kwotą 93 963,67zł. Należny powódce M. K. (1) zachowek stanowi równowartość 1/3 udziału w spadku, co oznacza iż wyraża się on kwotą 125 284,90zł. Stosownie do art. 991§2 kc uprawniony może otrzymać należny mu zachowek w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej na jego rzecz przez spadkodawcę darowizny. W rozpoznawanej sprawie powodowie z tytułu powołania do spadku nie otrzymali w istocie nic, gdyż wysokość odziedziczonych długów przewyższa wartość odziedziczonego pojazdu i środków pieniężnych, nie zostali obdarowani przez swojego ojca i nie zostały uczynione na ich rzecz zapisy testamentowe. Wobec powyższego, powódce M. K. (1) przysługiwało w stosunku do pozwanej roszczenie o zapłatę kwoty 125 284,90zł tytułem pokrycia zachowku, a powodowi M. K. (2) przysługiwało w stosunku do pozwanej roszczenie o zapłatę kwoty 93 963,67zł tytułem pokrycia zachowku.

Sąd nie podzielił poglądu pozwanej, iż powodom nie przysługują roszczenia w w/w wysokości lub że powinny zostać zasądzone na ich rzecz kwoty niższe, gdyż wystąpienie przez nich z żądaniem zapłaty zachowku jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Sprzeczności żądań zapłaty zachowku z zasadami współżycia społecznego pozwana upatruje w tym, że powodowie nie pomagali w opiece nad chorym ojcem, nie odwiedzali ojca, nie utrzymywali z nim kontaktów i od wielu lat nie uczestniczyli w życiu ojca. Stosownie do art. 5 kc czynienie użytku ze swego prawa w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, iż zastosowanie art. 5 kc w sprawie o zachowek jest dopuszczalne i może prowadzić do oddalenia żądania lub pomniejszenia zasądzanego zachowku, jednak może to nastąpić jedynie w wyjątkowych sytuacjach. W ocenie Sądu, pozwana nie udowodniła by w niniejszej sprawie istniały okoliczności uzasadniające uznanie, iż żądania powodów są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W szczególności pozwana nie wykazała, by jej sytuacja finansowa czy zdrowotna była drastycznie ciężka ani by powodowie dopuszczali się wobec pozwanej zachowań naruszających reguły moralne czy obyczajowe. Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe nie uzasadnia także przyjęcia, by powodowie zachowywali się wobec swego ojca w sposób zasługujący na szczególne potępienie. Przede wszystkim Sąd podkreśla, iż ojciec powodów nie zdecydował się na ich wydziedziczenie. Samo przemyśliwanie przez spadkodawcę o wydziedziczeniu dzieci czy niechęć do pozostawienia dzieciom czegoś po sobie, o czym zeznawała pozwana i świadek A. G. nie są prawnie relewantne, skoro M. K. (3) finalnie nie dokonał wydziedziczenia, ani nie oznaczają że istotnie występowały przesłanki do skutecznego wydziedziczenia powodów. Normy dotyczące wydziedziczenia są jednak istotne w niniejszej sprawie, gdyż - zdaniem Sądu - mają pomocnicze znaczenie przy dokonywaniu oceny w jakich sytuacjach żądanie zapłaty zachowku jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Skoro bowiem spadkodawca może pozbawić najbliższych członków swojej rodziny zachowku tylko w ściśle określonych w pkt 1-3 art. 1008 kc sytuacjach, nie można przyjąć by innego rodzaju zachowania uprawnionych uzasadniały pozbawienie ich zachowku wówczas, gdy spadkodawca nie dokonał wydziedziczenia. Pogląd ten w realiach niniejszej sprawy nakazywał dokonanie oceny, czy powodowie uporczywie nie dopełniali wobec swego ojca obowiązków rodzinnych. W ocenie Sądu dowody zgromadzone w niniejszej sprawie uzasadniają ustalenie, iż relacje między powodami a ich ojcem nie były zażyłe i serdeczne, jednak sam ten fakt nie uzasadnia przyjęcia by powodowie rażąco nagannie zaniedbywali obowiązki rodzinne wobec swojego ojca. Przy ocenie zachowania powodów uwzględnić trzeba, iż ojciec powodów był alkoholikiem, a jego choroba alkoholowa była bardzo zaawansowana (M. K. (3) miał długi, nie pracował, przebywał – jak to ujmuje pozwana – w nieciekawym towarzystwie, doprowadził swoje mieszkanie do stanu dewastacji, chodził po przytułkach, okresowo zamieszkiwał w piwnicy i przepijał wszystkie pieniądze jakie miał - na co wskazywał np. zeznający jako świadek mąż pozwanej). Nie sposób jest wymagać od powodów serdecznych i częstych relacji z osobą znajdującą się w takim stadium choroby alkoholowej. Ponadto, istotne jest iż małżeństwo rodziców powodów zostało rozwiązane przez rozwód z winy ojca powodów, a małoletnia wówczas powódka była wychowywana przez matkę – sytuacja taka musi wpływać na rodzaj i częstotliwość relacji powodów z ich ojcem. Nieprawdziwe okazały się przy tym twierdzenia pozwanej, by powodowie nie utrzymywali kontaktów ze swoim ojcem – sama pozwana przyznała że jej brat miał kontakt telefoniczny z dziećmi, powodowie i świadek M. K. (4) zeznawali że do osobistych spotkań dochodziło bądź u powoda, gdzie M. K. (3) odwiedzał swoje wnuki bądź u dziadka powodów. Zważywszy na stan techniczny i sanitarny mieszkania zajmowanego przez M. K. (3) (który to lokal wszystkie przesłuchane w sprawie osoby opisują jako zdewastowany, brudny i zarobaczony), sposób wykorzystywania tego mieszkania (podnajmowanie pokoju dla agencji towarzyskiej, libacje alkoholowe skutkujące interwencjami policji) czy okresowe zamieszkiwanie przez ojca powodów w pomieszczeniu piwnicznym lub korzystanie z pomocy przytułków, trudno oczekiwać by powodowie mieli często bywać w mieszkaniu swojego ojca. Pozwana nie zaoferowała żadnego dowodu, który mógł stać się podstawą ustalenia, iż powodowie uchylali się od pomocy ojcu, tj. by byli informowani o jego chorobie nowotworowej, by M. K. (3) życzył sobie pomocy od dzieci, by powodowie byli świadomi tego iż ojciec wymaga np. dostarczenia mu żywności czy spowodowania przewiezienia go do szpitala – nie można więc przyjąć by uporczywie uchylali się od udzielenia koniecznej mu pomocy. Znaczące jest także, iż powodowie zorganizowali i sfinansowali pogrzeb swego ojca, do czego nie poczuwaliby się gdyby istotnie, jak twierdziła pozwana, od lat nie mieli żadnego kontaktu z ojcem. Z tych wszystkich przyczyn, Sąd uznał że brak jest podstaw do zastosowania art. 5 kc w niniejszej sprawie.

Mając powyższe na względzie, Sąd zasądził na rzecz powódki M. K. (1) kwotę 125 284,90zł i na rzecz powoda M. K. (2) kwotę 93 963,67zł, oddalając oba powództwa w pozostałym zakresie. O odsetkach ustawowych od zasądzonych od pozwanej na rzecz powodów kwot Sąd orzekł na podstawie art. 481§1 i §2 kc, uznając, że skoro ustalenie wartości substratu zachowku następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu o zachowek, co wymagało przeprowadzenia postępowania dowodowego w tym opinii biegłych, to odsetki od tak ustalonego świadczenia pieniężnego powinny być naliczane dopiero od daty wyrokowania w sprawie. Dopiero z tym momentem roszczenie o zapłatę tak ustalonej kwoty stało się wymagalne (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 listopada 1997 roku I ACa 690/97).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98§1 i 3 kpc i art. 99 kpc w zw. z art. 100 kpc. Porównanie wysokości kwoty zasądzonej na rzecz powódki M. K. (1) z wysokością kwoty żądanej w pozwie prowadzi do wniosku, iż powódka wygrała sprawę w ok. 63%, a więc pozwana jest zobowiązana do zwrotu powódce 63% poniesionych przez nią kosztów procesu, zaś powódka jest zobowiązany do zwrotu pozwanej 27% poniesionej przez nią kosztów procesu. Koszty procesu poniesione przez powódkę M. K. (1) stanowiły łącznie kwotę 3617zł (w tym uiszczona opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17zł i wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 3600zł), z czego powódce należał się zwrot kwoty 2278zł. Pozwana poniosła tożsame koszty procesu, z czego pozwanej należny był zwrot kwoty 976zł. W konsekwencji, Sąd zasądził w punkcie III sentencji wyroku od pozwanej I. G. na rzecz powódki M. K. (1) kwotę 1302zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Identyczne zasady i wyliczenia kosztów stały się podstawą rozstrzygnięcia o kosztach procesu w sprawie z powództwa M. K. (2), o czym rozstrzygnięto w punkcie VI sentencji wyroku.

Tożsame zasady Sąd stosował przy rozliczeniu nieuiszczonej opłaty sądowej od pozwów. Powodowie nie uiścili opłaty sądowej od pozwów, gdyż zostali zwolnieni od kosztów sądowych. Stosownie do art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Sąd nakazał pobrać od pozwanej równowartość 63% opłaty sądowej od pozwu w sprawie z powództwa M. K. (1) (tj. kwotę 6300zł ) i równowartość 63% opłaty sądowej od pozwu w sprawie z powództwa M. K. (2) (tj. kwotę 4725zł), łącznie 11 025zł, a w pozostałym zakresie, w jakim pozwana była stroną wygrywającą sprawę, nieuiszczone opłaty sądowe od pozwów przejął na rachunek Skarbu Państwa.

Sąd był ponadto zobligowany do rozstrzygnięcia o wydatkach tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa w toku postępowania, stosownie do art. 83 ust. 2 i art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Wydatki te stanowiła kwota 4367,99zł poniesiona na wynagrodzenie biegłych (postanowienia na k. 207, 243, 343 i 451) oraz wynagrodzenie za nadesłanie żądanych informacji bankowych i dokumentacji medycznej (postanowienia na k. 94 i 300), z czego stosownie do wyniku procesu 63% winna ponieść pozwana (2751,83zł), a pozostałą część powodowie w częściach równych (po 589,67zł).