Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 czerwca 2016 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 czerwca 2016 roku w S.

sprawy z powództwa Gminy M. S.

przeciwko W. L.

o wydanie lokalu mieszkalnego

na skutek apelacji wniesionej przez pozwaną od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 14 maja 2015 roku, sygn. akt I C 126/13

I.  oddala apelację;

II.  odstępuje od obciążania pozwanej kosztami postępowania apelacyjnego;

III.  przyznaje radcy prawnemu K. P. od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego – S. P. i Zachód w S. kwotę 73,80 zł (siedemdziesiąt trzy złote osiemdziesiąt groszy), w tym podatek od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt II Ca 1621/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 14 maja 2015 r. Sąd Rejonowy Szczecin P. i Zachód w S. I Wydział Cywilny:

I.  nakazał pozwanej W. L. aby opróżniła i wydała powódce lokal mieszkalny położony w S. przy ul. (...) o numerze 9/5, w stanie wolnym od osób i rzeczy;

II.  ustalił, iż pozwanej W. L. przysługuje uprawnienie do lokalu socjalnego;

III.  wstrzymał wykonanie wyroku w pkt I do czasu zaoferowania przez Gminę M. S. pozwanej lokalu socjalnego;

IV.  odstąpił od obciążania pozwanej kosztami postępowania;

V.  przyznał radcy prawnemu P. M. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwotę 147,60 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu.

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i rozważaniach:

Lokal mieszkalny nr (...) przy ul. (...) w S. stanowi własność Gminy M. S.. W dniu 21 lipca 2003 r. Gmina M. S. zawarła umowę najmu przedmiotowego lokalu z L. W..

W dniu 21 sierpnia 2008 r. W. L. została zameldowana w przedmiotowym lokalu i zamieszkiwała w nim wspólnie z L. W..

Powódka skierowała do L. W. pismo z dnia 27 lutego 2006 r., w którym wypowiedziała L. W. umowę najmu lokalu mieszkalnego przy ul. (...) oraz wezwała go do opróżnienia lokalu i wydania w stanie wolnym od osób i rzeczy do dnia 15 maja 2006 r.

Podstawą wypowiedzenia umowy najmu było pozostawanie w zwłoce przez L. W. z zapłatą czynszu i innych opłat za użytkowanie lokalu, co najmniej za trzy pełne okresy płatności. Zgodnie ze stanem konta na dzień 22 lutego 2006 r. zaległość L. W. wynosiła 3.255,22 zł – z tytułu czynszu i innych opłat, 478,69 zł – tytułem odsetek, 32,22 zł tytułem kosztów upomnienia.

L. W. zmarł w dniu 23 października 2009 r.

Pismem z dnia 17 grudnia 2012 r. powódka wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 6.989,21 zł tytułem odszkodowania za bezumowne zajmowanie lokalu wraz z odsetkami od dnia 14 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty, kwoty 611,07 zł tytułem odsetek kapitalizowanych do dnia 13 grudnia 2012 r. za nieterminowe opłacanie odszkodowania za bezumowne zajmowanie lokalu, kwoty 244,00 zł tytułem kosztów windykacji w terminie do dnia 24 grudnia 2012 r. Ponadto wezwała do protokolarnego wydania lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...) w stanie wolnym od osób i rzeczy we wskazanym powyżej terminie.

Pismem z dnia 14 marca 2014 r. powódka wezwała pozwaną do uregulowania należności z tytułu czynszu i innych opłat w kwocie 13.082,10 zł, odsetek w kwocie 2.235,70 zł oraz kosztów dochodzenia roszczeń w wysokości 799 zł w terminie 30 dni.

W dniu 19 maja 2014 r. powódka wypowiedziała pozwanej umowę najmu lokalu mieszkalnego przy ul. (...) oraz wezwała do opróżnienia lokalu i wydania w stanie wolnym od osób i rzeczy do dnia 15 lipca 2014 r.

Pozwana odebrała pismo w dniu 29 maja 2014 r.

Pozwana W. L. ma 67 lat. Jest całkowicie niezdolna do pracy oraz trwale niezdolna do samodzielnej egzystencji. Cierpi na zespół torano- i kardiotomii, chorobę wieńcową, nadciśnienie tętnicze oraz cukrzycę typu 2.

Pozwana otrzymuje zasiłki na zakup leków. Pozwana korzystała z pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w S. w latach 2010 – 2012 i udzielono jej pomocy w postaci:

-

zasiłku celowego i w naturze – specjalnego zasiłku celowego 2010/02/23 w wysokości 300,00 zł,

-

zasiłku celowego i w naturze – specjalnego zasiłku celowego 2011/12/19 w wysokości 250,00 zł,

-

zasiłku celowego i w naturze – specjalnego zasiłku celowego 2012/01/17 w wysokości 200,00 zł,

-

zasiłku celowego i w naturze – specjalnego zasiłku celowego 2012/08/21 w wysokości 200,00 zł.

Pozwana samodzielnie prowadzi gospodarstwo domowe. Jej wyłącznym dochodem jest świadczenie emerytalne w kwocie 950 zł. Uiszcza opłaty w wysokości 100-110 zł za prąd i 68 zł za gaz; na leki przeznacza miesięcznie 150 – 200 zł.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji podniósł, iż powództwo okazało się zasadne.

Sąd wskazał, iż wprawdzie strona powodowa w toku procesu nie sprecyzowała podstawy prawnej swojego żądania, jednakże przytaczane przez nią okoliczności nakazywały identyfikować prawne przesłanki powództwa z treścią art. 222 § 1 k.c. Powódka w pozwie wyraźnie bowiem wskazała, że sporny lokal stanowi jej własność, a twierdzenie to nie zostało zakwestionowane przez stronę pozwaną, wobec czego Sąd Rejonowy uznał ten fakt za przyznany.

Sąd I instancji zauważył, iż podstawę faktyczną, na którą powoływała się powódka, stanowiła nadto okoliczność, iż pozwana zamieszkiwała w lokalu bez tytułu prawnego, który to tytuł przysługiwał zmarłemu L. W., który był najemcą lokalu do 30 kwietnia 2006 r., kiedy to umowa najmu została mu wypowiedziana przez powódkę.

Według Sądu Rejonowego aby dokonać oceny złożonego przez powódkę oświadczenia o wypowiedzeniu umowy najmu należało uwzględnić przepisy określające warunki skuteczności oświadczenia w tym przedmiocie, tj. przepisy ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Sąd zwrócił uwagę, iż pozwana kwestionowała skuteczność wypowiedzenia umowy L. W., wskazując, że powódka nie przedłożyła dowodu doręczenia pisma najemcy i stąd wywodziła, iż wstąpiła w stosunek najmu po zmarłym L. W.. Sąd I instancji doszedł do przekonania, iż pozwana wstąpiła w stosunek najmu po zmarłym i traktowana była jako najemca lokalu, skoro ostatecznie powódka umowę najmu jej wypowiedziała; skoro zaś podjęła takie kroki prawne wobec pozwanej przyjąć należało, iż traktowała ją jako najemcę. Sąd dodał, iż w związku z tym, że pozwana nie kwestionowała skuteczności wypowiedzenia umowy najmu wobec niej samej oraz faktu, że obecnie zajmuje lokal bez podstawy prawnej, należało przyjąć za wykazane, iż w chwili wyrokowania pozwana zajmowała przedmiotowy lokal bez tytułu prawnego.

Rozpoznając zarzut naruszenia przez powódkę zasad współżycia społecznego, Sąd Rejonowy zwrócił uwagę na fakt, że pozwana, pomimo iż była reprezentowana przez radcę prawnego, nie sprecyzowała, jakie konkretnie zasady współżycia społecznego miałaby naruszyć powódka, a jedynie ograniczyła się do ogólnikowego sformułowania, że żądanie przez powódkę eksmisji pozwanej z lokalu stanowiącego jego własność może być zakwalifikowane jako czynienie ze swego prawa użytku w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, dodając, że na powódce ciąży obowiązek zaspokojenia prawa osób najuboższych do posiadania miejsca zamieszkania. Sąd podkreślił, iż skorzystanie z dobrodziejstwa art. 5 k.c. jest możliwe jedynie wówczas, gdy strona wskaże jakie zasady współżycia społecznego doznały naruszenia w konkretnej sytuacji. Nie wystarczy zatem ogólne i lakoniczne powołanie się na naruszenie powyższej normy.

Sąd Rejonowy uznał jednak, iż bez względu na fakt niewskazania przez profesjonalnego pełnomocnika konkretnej zasady współżycia społecznego naruszonej zachowaniem powódki, należało przyjąć, iż w rozpoznawanej sprawie nie istnieją wyjątkowe okoliczności, uzasadniające uznanie powództwa o wydanie wywiedzionego przez Gminę M. S. za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a w konsekwencji skutkujące uznaniem go za nadużycie prawa i odmową udzielenia mu ochrony sądowej. Sąd podkreślił, iż powódka, dochodząc od pozwanej wydania lokalu zajmowanego przez W. L. bez podstawy prawnej, w istocie realizuje spoczywający na niej obowiązek racjonalnego dysponowania środkami publicznymi. Na powódce ciąży bowiem obowiązek gospodarowania zasobem mieszkaniowym gminy w taki sposób, aby zapewnić osobom pozostającym w trudnej sytuacji życiowej realizację potrzeby posiadania miejsca zamieszkania. Niemniej jednak, realizacja tej potrzeby została de facto uregulowana przez ustawodawcę poprzez wprowadzenie instytucji lokalu socjalnego.

W ocenie Sądu I instancji nie można mówić o naruszeniu zasad współżycia społecznego w przypadku domagania się wydania lokalu mieszkalnego przez uprawnionego, jeżeli z postępowaniem w sprawie o wydanie takiego lokalu sprzężona jest norma szczególna, która pełni funkcję polegającą na zapewnieniu minimum poszanowania godności człowieka Sąd podkreślił, iż prawo do lokalu socjalnego stanowi in se realizację zasad chronionych przez art. 5 k.c. Odroczenie zaś obowiązku wydania lokalu przez pozwaną ze względu na wystąpienie okoliczności stypizowanych w przywołanym powyżej artykule przy jednoczesnym orzekaniu o prawie do lokalu socjalnego prowadziłoby niejako do zapewnienia pozwanej „podwójnej” ochrony. Rezultatem takiego stanu rzeczy byłoby nieuzasadnione pogłębienie zróżnicowania ochrony pozwanej (dłużniczki) względem powoda (wierzyciela). Sąd Rejonowy zaznaczył, iż wyrok w niniejszej sprawie zawiera rozstrzygnięcie co do uprawnienia pozwanej do lokalu socjalnego, powzięte z uwzględnieniem informacji na temat stanu majątkowego i zdrowotnego pozwanej. Sąd uwzględnił również, że korzystny dla dłużnika pozostaje również fakt, iż średni rzeczywisty czas oczekiwania na wystąpienie z ofertą lokalu socjalnego jest nierzadko kilkunastomiesięczny, a nawet, dwu-, trzyletni, stąd dodatkowe odraczanie wykonania orzeczenia skutkowałoby niezasadnym naruszeniem słusznego interesu wierzyciela.

Sąd I instancji doszedł zatem do przekonania, iż ziściły się wszystkie materialnoprawne i formalne przesłanki żądania wydania lokalu.

W dalszej kolejności Sąd I instancji podniósł, iż zgodnie z art. 14 ust. 4 pkt 2 i 4 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego sąd nie może orzec o braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego wobec osoby spełniającej przesłanki określone przez radę gminy w drodze uchwały, oraz osoby spełniającej przesłanki określone przez radę gminy w drodze uchwały. Sąd Rejonowy zauważył, iż zgodnie z wypisem z treści orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, wobec W. L. wydano orzeczenie o stwierdzeniu niepełnosprawności. W ocenie Sądu również wysokość uzyskiwanej przez pozwaną emerytury pozwalała na uznanie, iż pozwanej przysługuje uprawnienie do uzyskania lokalu. Zgodnie bowiem z uchwałą NR XVIII/507/12 Rady Miasta S. z dnia 23 kwietnia 2012 r. w sprawie zasad wynajmowania lokali oraz pomieszczeń tymczasowych wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy M. S. wydanej na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 2 cytowanej ustawy, zawarcie umowy najmu lokalu socjalnego następuje w stosunku do osób, których udokumentowany średni dochód z 3 ostatnich miesięcy poprzedzających złożenie wniosku nie przekracza 150 % najniższej emerytury w gospodarstwach jednoosobowych i 80% na każdego członka gospodarstwa domowego w gospodarstwach wieloosobowych. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, Gmina może zawrzeć umowę najmu lokalu socjalnego gdy przekroczenie kryterium dochodu o którym mowa w niniejszym ustępie następuje o nie więcej niż o 15 %. Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, iż aktualnie wysokość najniżej emerytury wynosi 844,45 zł a zatem osiągany przez pozwaną dochód (około 950 zł) jest istotnie niższy niż limit określony w powyższej uchwale.

Wobec tego Sąd I instancji stwierdził, że pozwana spełnia aż dwa kryteria warunkujące obligatoryjne przyznanie jej prawa do lokalu socjalnego. W konsekwencji powyższego ustalenia Sąd nakazał wstrzymanie wykonania opróżnienia lokalu do czasu złożenia przez gminę oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. odstępując od obciążania pozwanej kosztami procesu, mając na uwadze sytuację zdrowotną i majątkową pozwanej.

Z kolei o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu Sąd orzekł na podstawie art. 223 ust. 1 ustawy o radcach prawnych oraz § 9 pkt 1 w zw. z § 2 ust. 3 w zw. z § 15 i 16 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Z powyższym wyrokiem nie zgodziła się pozwana, która w wywiedzionej apelacji, zaskarżyła wyrok w części tj. co do punktu I i wniosła o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu za pierwszą instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych; a także o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Jednocześnie skarżąca oświadczyła, że koszty nieopłaconej pomocy prawnej nie zostały zapłacone w części ani w całości.

Apelująca zarzuciła wyrokowi naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 11 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego w zw. z art. 5 k.c., poprzez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na uwzględnieniu powództwa pomimo jego sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, w szczególności wobec zaniechania oceny działań podejmowanych przez powódkę w celu opróżnienia przedmiotowego lokalu, a także nieuwzględnieniu sytuacji życiowej, majątkowej i finansowej powódki w kontekście żądań pozwu.

W uzasadnieniu skarżąca podniosła, iż w jej ocenie zaskarżone orzeczenie jest niewłaściwe w zakresie nakazania opróżnienia i wydania powódce przedmiotowej nieruchomości lokalowej.

W pierwszej kolejności apelująca wskazała, iż Sąd I instancji przyjął, iż pozwana wstąpiła w stosunek najmu po zmarłym i traktowana była jako najemca lokalu skoro ostatecznie powódka umowę najmu jej wypowiedziała; skoro zaś podjęła takie kroki prawne wobec pozwanej przyjąć należy, iż traktowała ją jako najemcę. Zdaniem skarżącej przedstawione wnioskowanie posługuje się wadliwym schematem ustalenia stanu prawnego sprawy na podstawie następczych działań powódki. W rzeczywistości nie chodziło bowiem o kwestię traktowania pozwanej jako najemczyni czy też jako osoby bezumownie korzystającej z nieruchomości, lecz miało znaczenie tylko i wyłącznie osiągnięcie wcześniej założonego celu w postaci opróżnienia przedmiotowego lokalu mieszkalnego, pomimo oczywistych wątpliwości powódki odnośnie właściwej kwalifikacji sytuacji prawnej pozwanej. Skarżąca stwierdziła, iż z tych względów powódka w toku postępowania poczęła podejmować działania na dwóch płaszczyznach, tj. dowodząc z jednej strony okoliczności bezumownego korzystania z lokalu, z drugiej zaś - dążąc do wypowiedzenia w jej ocenie przecież hipotetycznej umowy najmu. Nadmieniła, iż owa determinacja związana z sanowaniem pierwotnej wadliwości złożonego powództwa nie powinna pozostać obojętna na gruncie oceny słuszności roszczenia w świetle zasad współżycia społecznego, albowiem nie ulega wątpliwości, że pierwotne brzmienie powództwa odnosiło się do okoliczności braku tytułu prawnego do lokalu, a nie skutecznego wypowiedzenia umowy najmu.

Apelująca zwróciła uwagę, iż wobec wadliwości dowodowej w zakresie wykazania rozwiązania umów L. W., powódka wystąpiła o zawieszenie postępowania, na co przystała mając nadzieję, iż czas zawieszenia postępowania pozwoli na wypracowanie konsensusu w przedmiocie zaistniałego sporu. Dodała, iż nic nie stało na przeszkodzie, aby - znając jej sytuację - rozpatrzeć możliwość umorzenia zadłużenia lokalu, jednakże nie doczekała się żadnej propozycji ugodowej, a jedynie otrzymała wezwanie do zapłaty, a następnie pismo o wypowiedzeniu umowy najmu. W ocenie skarżącej takie działanie jawi się jako oczywista próba „uratowania” wadliwego powództwa poprzez „dostosowanie okoliczności faktycznych sprawy” do uzasadnienia faktycznego złożonego już pozwu, co budzi zastrzeżenia w kontekście brzmienia art. 11 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r, o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego w zakresie w jakim przesłanka pozytywnego rozstrzygnięcia sprawy została ukształtowana nie przed wszczęciem powództwa, a już w toku postępowania.

Apelująca nadmieniła, iż powyższa strategia jest szczególnie naganna z punktu widzenia zasad współżycia społecznego, ponieważ utrwala nierówność relacji pomiędzy bezsilną i potrzebującą pomocy jednostką a potężnym aparatem urzędniczym, zwłaszcza, że obowiązek pomocy pozwanej, chociażby w aspekcie zapewnienia podstawowej potrzeby mieszkania, leży w kompetencji powódki jako jednostki samorządu terytorialnego. Podkreśliła, iż powyższa okoliczność nie występuje samodzielnie, lecz współistnieje z pozostałymi okolicznościami tworzącymi jej sytuację rodzinną, majątkową oraz finansową. Nie ulega bowiem wątpliwości, że pozwana jest całkowicie niezdolna do pracy oraz trwale niezdolna do samodzielnej egzystencji, cierpi na zespół torano- i kardiotomii, chorobę wieńcową, nadciśnienie tętnicze oraz cukrzycę typu 2. Jedynym jej dochodem jest niskie świadczenie emerytalne, którego czwarta część jest w każdym miesiącu wykorzystywana na zakup lekowe

Wobec powyższego skarżąca uznała, iż ogół okoliczności leżących po jej stronie w zestawieniu z obowiązkami oraz działaniami powódki, pozwalał na ocenę powództwa jako sprzecznego z zasadami współżycia społecznego, które wbrew twierdzeniu Sądu I instancji, zostały w formie opisowej dość precyzyjnie określone.

Apelująca wskazała ponadto, iż Sąd Rejonowy w sposób całkowicie nieuzasadniony zmarginalizował możliwość ograniczonego zastosowania art. 5 k.c. poprzez odroczenie obowiązku opróżnienia lokalu. Według skarżącej Sąd wykluczył tę możliwość w zasadzie tylko dlatego, bo poczynił założenie, że czas oczekiwania na (przysługujący pozwanej) lokal socjalny i tak będzie kilkunastomiesięczny, a nawet dwu- lub trzyletni, zaś założenie takie jest o tyle nieuprawnione, o ile nie opiera się na analizie działań podejmowanych w tej materii przez Gminę M. S.. Natomiast jak wynika z akt postępowania kwestia ustalenia czasu oczekiwania na lokal socjalny nie była przedmiotem prowadzonego postępowania dowodowego. Apelująca uznała zatem, iż zaskarżone orzeczenie w powyższej kwestii opiera się na niezweryfikowanej przesłance.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o oddalenie apelacji pozwanej w całości oraz zasądzenie od pozwanej na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej okazała się niezasadna.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd I instancji w pełni prawidłowo uwzględnił powództwo i nakazał pozwanej W. L. aby opróżniła i wydała powódce lokal mieszkalny położony w S. przy ul. (...) o numerze 9/5, w stanie wolnym od osób i rzeczy

Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął, iż przedmiotowe powództwo oparte zostało na przepisie art. 222 § 1 k.c., zgodnie z którym, właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

Bezspornym jest, iż pozwana zajmuje lokal mieszkalny położony w S. przy ul. (...), stanowiący własność powódki, bez tytułu prawnego. Sąd I instancji trafnie przy tym stwierdził, iż uzasadnione jest przyjęcie, że po śmierci konkubenta pozwanej L. W., pozwana wstąpiła w stosunek najmu jaki mu przysługiwał. Świadczy o tym niewątpliwie okoliczność, iż powódka wypowiedziała pozwanej umowę najmu lokalu, co niewątpliwie nie miałoby miejsca w przypadku, gdyby powódka była przekonana o tym, że stosunek najmu został rozwiązany wskutek wypowiedzenia umowy najmu L. W..

Nie ulega wątpliwości, iż wypowiedzenie umowy najmu pozwanej było skuteczne i zgodne z prawem.

Stosownie bowiem do treści art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (zwanej dalej ustawą o ochronie praw lokatorów), jeżeli lokator jest uprawniony do odpłatnego używania lokalu, wypowiedzenie przez właściciela stosunku prawnego może nastąpić tylko z przyczyn określonych w ust. 2-5 oraz w art. 21 ust. 4 i 5 niniejszej ustawy. Wypowiedzenie powinno być pod rygorem nieważności dokonane na piśmie oraz określać przyczynę wypowiedzenia. Zgodnie zaś z przepisem art. 11 ust. 2 ustawy, nie później niż na miesiąc naprzód, na koniec miesiąca kalendarzowego, właściciel może wypowiedzieć stosunek prawny, jeżeli lokator jest w zwłoce z zapłatą czynszu lub innych opłat za używanie lokalu co najmniej za trzy pełne okresy płatności pomimo uprzedzenia go na piśmie o zamiarze wypowiedzenia stosunku prawnego i wyznaczenia dodatkowego, miesięcznego terminu do zapłaty zaległych i bieżących należności.

Wskazać przy tym należy, iż przepisy powyższej ustawy dotyczą pozwanej, albowiem w myśl art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy ilekroć w ustawie jest mowa o lokatorze - należy przez to rozumieć najemcę lokalu lub osobę używającą lokal na podstawie innego tytułu prawnego niż prawo własności. Jak zaś już wyżej wspomniano, fakt, że pozwana była najemcą spornego lokalu nie budził wątpliwości, a co za tym idzie nie budzi również wątpliwości, że przysługiwał jej z tego względu status lokatora.

Poza sporem jest także okoliczność, iż pozwana mimo kierowanych do niej wezwań do zapłaty, nie wywiązywała się z podstawowych obowiązków najemcy i nie dokonywała opłat za lokal w określonych terminach, co doprowadziło do powstania zaległości a w konsekwencji do wypowiedzenia umowy najmu.

Nie ulega przy tym wątpliwości, iż apelująca wskutek wypowiedzenia, utraciła tytuł prawny do lokalu, wobec czego powódka jako jego właściciel stała się uprawniona do żądania jego wydania na swoją rzecz. Sąd I instancji słusznie przy tym zauważył, iż zebrany w sprawie materiał dowodowy jednoznacznie wskazuje, że roszczenie powódki było w pełni uzasadnione i zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd Rejonowy w pełni zasadnie również dokonał analizy przesłanek ustalenia, czy pozwanej przysługuje uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego czy też nie.

Zgodnie bowiem z przepisem art. 14 ustawy o ochronie praw lokatorów, w wyroku nakazującym opróżnienie lokalu sąd orzeka o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego bądź o braku takiego uprawnienia wobec osób, których nakaz dotyczy. Obowiązek zapewnienia lokalu socjalnego ciąży na gminie właściwej ze względu na miejsce położenia lokalu podlegającego opróżnieniu (§ 1). 3. Sąd, badając z urzędu, czy zachodzą przesłanki do otrzymania lokalu socjalnego, orzeka o uprawnieniu osób, o których mowa w ust. 1, biorąc pod uwagę dotychczasowy sposób korzystania przez nie z lokalu oraz ich szczególną sytuację materialną i rodzinną (§ 3). Sąd nie może orzec o braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego wobec:

1)  kobiety w ciąży,

2)  małoletniego, niepełnosprawnego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414, z późn. zm.) lub ubezwłasnowolnionego oraz sprawującego nad taką osobą opiekę i wspólnie z nią zamieszkałą,

3)  obłożnie chorych,

4)  emerytów i rencistów spełniających kryteria do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej,

5)  osoby posiadającej status bezrobotnego,

6)  osoby spełniającej przesłanki określone przez radę gminy w drodze uchwały

- chyba że osoby te mogą zamieszkać w innym lokalu niż dotychczas używany.

Zdaniem Sądu Odwoławczego bezspornym jest, iż pozwana spełnia co najmniej dwie ze wskazanych wyżej przesłanek tj. bycie osobą niepełnosprawną oraz uzyskiwanie emerytury w wysokości niższej niż limit określony w obowiązującej uchwale rady gminy. W pełni zasadnie zatem Sąd I instancji ustalił, że pozwanej przysługuje uprawnienie do lokalu socjalnego i w konsekwencji, stosownie do przepisu art. 14 ust 6 ustawy, nakazał wstrzymanie wykonania opróżnienia lokalu do czasu złożenia przez gminę oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego.

Na uwagę zasługuje okoliczność, iż skarżąca opierała apelację na zarzucie naruszenia przez Sąd I instancji przepisu art. 5 k.c. w związku z naruszeniem zasad współżycia społecznego poprzez uwzględnienie powództwa. Zgodnie z tym przepisem nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Sąd Okręgowy podnosi, iż wbrew twierdzeniom apelującej, brak jest podstaw do przyjęcia, że uwzględnienie powództwa w niniejszej sprawie naruszyło zasady współżycia społecznego a co za tym idzie, że zasadne było zastosowanie przez Sąd Rejonowy przepisu art. 5 k.c.

W pierwszej kolejności należy zauważyć, iż powszechnie przyjmuje się, że w sprawach o wydanie nieruchomości na podstawie art. 222 § 1 k.c. stosowanie art. 5 k.c. jest w zasadzie wyłączone. Ponadto należy zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1994 r. (II CRN 127/94, Legalis nr 65112), w którym orzeczono, iż istotą prawa cywilnego jest strzeżenie praw podmiotowych, a zatem wszelkie rozstrzygnięcia prowadzące do redukcji bądź unicestwienia tych praw wymagają z jednej strony ostrożności, a z drugiej bardzo wnikliwego rozważenia wszystkich aspektów rozpoznawanego wypadku. Zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są bowiem pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie. Dlatego dla zastosowania art. 5 k.c. konieczna jest ocena całokształtu szczególnych okoliczności danego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym.

Zauważyć także należy, iż jak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 maja 1999 r. (II CKN 337/98, Legalis, nr 44470), zasady współżycia społecznego działając na rzecz osób zajmujących bez tytułu prawnego znajdujący się na nieruchomości budynek nie uzasadniają także w okolicznościach przemawiających za zapewnieniem tym osobom jak najdalej idącej ochrony trwałego pozbawienia właściciela uprawnienia do wyłącznego korzystania z budynku.

Dodać także należy, iż Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 kwietnia 1997 r. (II CKN 101/97) stwierdził, iż zasady współżycia społecznego mogą wpływać na zakres wykładni i stosowania określonych przepisów, nie stanowią samodzielnej podstawy prawnej rozstrzygnięcia; wyjątek stanowią sytuacje, w których dany przepis wyraźnie się do nich odwołuje, tylko bowiem w takim wypadku (gdy zasady współżycia społecznego należą do podstawy prawnej rozstrzygnięcia) ich naruszenie należy traktować na równi z naruszeniem prawa materialnego.

W związku z powyższym należy stwierdzić, iż podnoszony przez apelującą zarzut naruszenia art. 5 k.c. nie zasługiwał na uwzględnienie.

Dodać jednocześnie należy, iż w sprawie o wydanie lokalu funkcję zasad współżycia społecznego chroniących posiadacza lokalu w pewnym sensie przejmuje cytowany wyżej przepis art. 14 ustawy o ochronie praw lokatorów, który nakłada na sąd obowiązek rozważenia czy pozwanemu przysługuje uprawnienie do lokalu socjalnego. Nie ulega przy tym wątpliwości, iż przyznanie w niniejszej sprawie skarżącej uprawnienia do lokalu socjalnego nastąpiło wskutek uwzględnienia jej trudnej sytuacji życiowej i materialnej. W konsekwencji apelująca nie została pozbawiona miejsca, w którym będzie mogła zamieszkiwać, a co za tym idzie została jej udzielona wystarczająca ochrona prawna.

Na marginesie wspomnieć należy, iż w okresie zawieszenia postępowania z inicjatywy powódki, można było oczekiwać ze strony pozwanej podjęcia inicjatywy pozwalającej na rozwiązanie tej sytuacji, w której się znalazła. Pozwana nie wykazała jednak, że zwracała się do powódki o pomoc w tym okresie, co nakazuje przyjąć, iż jej bierna postawa osłabiła działanie zasad współżycia społecznego.

Mając powyższe rozważania na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł jak w punkcie I wyroku.

W przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego Sąd Odwoławczy orzekł zgodnie z regułą odpowiedzialności stron za wynik procesu, odstępując jednocześnie od obciążania pozwanego kosztami postępowania.

Sąd Okręgowy doszedł bowiem do przekonania, iż w niniejszej sprawie należało zastosować przepis art. 102 k.p.c., w myśl którego w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Nie ulega wątpliwości, iż do kręgu wypadków szczególnie uzasadnionych należą okoliczności zarówno związane z samym przebiegiem procesu jak i leżące na zewnątrz. W ocenie Sądu Odwoławczego nie ulega zatem wątpliwości, iż biorąc pod uwagę charakter niniejszej sprawy oraz sytuację materialną i życiową apelującej należało uznać, iż w okolicznościach niniejszej sprawy zachodzą przewidziane w art. 102 k.p.c., przesłanki odstąpienia od obciążania pozwanej kosztami postępowania, mimo przegrania sprawy. Pozwana z uwagi na niewielkie dochody oraz fakt, iż znaczną ich część musi przeznaczać na leki zasługuje na skorzystanie z możliwości jakie daje art. 102 k.p.c.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie II wyroku.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu pozwanej orzeczono na podstawie art. 223 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych oraz § 15 pkt. 1 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2003 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Wobec powyższego Sąd odwoławczy orzekł jak w punkcie III wyroku.