Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 listopada 2016 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 października 2016 roku w S.

sprawy z powództwa M. P.

przeciwko Gminie M. S.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez pozwaną od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie z dnia 21 stycznia 2016 roku, sygn. akt III C 1221/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a.  w punkcie I. oddala powództwo,

b.  w punkcie II. odstępuje od obciążania powódki kosztami procesu;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  odstępuje od obciążania powódki kosztami postępowania apelacyjnego.

SSO Marzenna Ernest SSO Tomasz Sobieraj SSR del. Grażyna Sienicka

Sygn. Akt II Ca 495/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 21 stycznia 2016r. Sąd Rejonowy Szczecin – Centrum w Szczecinie zasądził od pozwanej Gminy M. S. - Zarządu (...)
i Lokali (...) w S. na rzecz powódki M. P. odsetki
w wysokości ustawowej od kwoty 6 000 (sześciu tysięcy) złotych od dnia 1 lutego 2011 roku do dnia 18 sierpnia 2014 roku, przy czym tak naliczoną kwotę odsetek należy pomniejszyć o kwotę 170,96 zł uiszczoną przez pozwanego w dniu
27 stycznia 2015 roku i orzekł o kosztach procesu.

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

10 października 2005 roku Sąd Rejonowy w Szczecinie wydał nakaz zapłaty
w postępowaniu upominawczym w sprawie o sygnaturze akt I Nc 11122/05, na skutek pozwu wniesionego przez Gminę M. przeciwko I. B., K. K. i M. P., w którym zasądził na rzecz powódki
od pozwanych solidarnie kwotę 5 560 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od wyszczególnionych kwot i kosztami procesu w kwocie 1 303,50 złotych.

Nakaz zapłaty uprawomocnił się i postanowieniem z dnia 2 stycznia 2006 roku Sąd nadał mu klauzulę wykonalności.

W toku prowadzonej na podstawie opisanego wyżej nakazu zapłaty egzekucji M. P. zapłaciła w dniu 1 lutego 2011 roku kwotę 6 000 złotych.

Po dokonaniu zapłaty M. P. wniosła sprzeciw od nakazu zapłaty
z dnia 10 października 2005 roku. W postępowaniu toczącym się na skutek sprzeciwu, Gmina M. S. cofnęła pozew wobec M. P. zrzekając się roszczenia, wskazując, że w okresie objętym pozwem nie mieszkała w lokalu, którego dotyczyło żądanie. Postanowieniem z dnia 25 czerwca 2013 roku Sąd Rejonowy Szczecin – Centrum w Szczecinie umorzył postępowanie.

Pismem z dnia 16 maja 2014 roku, doręczonym Gminie M. S. – Zarząd (...) w S. w dniu 30 maja 2014 roku, M. P. wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 6 000 złotych, wyegzekwowanej od niej na podstawie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 20 października 2005 roku.

Kwota 6 000 zł została zwrócona M. P. w dniu 18 sierpnia 2014r.

Pismem z dnia 8 grudnia 2014 roku, doręczonym Gminie M. S. – Zarząd (...) w S. w dniu 20 stycznia 2015 roku, M. P. wezwała Gminę M. S. do zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 6 000 złotych.

27 stycznia 2015 roku Gmina M. S. zapłaciła M. P. kwotę 170,96 złotych tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 6 000 złotych naliczonych za okres od dnia 30 maja 2014 roku do dnia 18 sierpnia 2014 roku.

Przedmiotem sporu był okres, za jaki powódka uprawniona jest do żądania zapłaty odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego.

Sąd Rejonowy przyjął, iż w świetle treści przepisu art. 481 § 1 k.c. przesłanką powstania roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego jest naruszenie przez dłużnika treści stosunku obligacyjnego przez uchybienie terminowi świadczenia. Jednocześnie wskazać należy, że dłużnik popada w opóźnienie, jeżeli nie spełnia świadczenia w terminie, w którym stało się ono wymagalne także wtedy, gdy kwestionuje istnienie lub wysokość świadczenia
(por. wyrok Sądu Najwyższego dnia z 17 czerwca 2004r. , V CK 551/2003). Dla rozstrzygnięcia zasadności żądania pozwu za istotne Sąd uznał ustalenie terminu,
w jakim Gmina M. S. zobowiązana była zapłacić kwotę 6 000 złotych. Świadczenie spełnione na podstawie prawomocnego nakazu zapłaty jest świadczeniem należnym, jednak późniejsza utrata mocy tego orzeczenia i umorzenie postępowania w sprawie na skutek cofnięcia pozwu powoduje zmianę charakteru dokonanego wcześniej świadczenia, które staje się świadczeniem nienależnym
w rozumieniu przepisu art. 410 par. 2 k.c. i podlega obowiązkowi zwrotu ( tak Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 29 grudnia 2005 r., I ACa 1062/05). Roszczenie z tego tytułu jest roszczeniem bezterminowym, które winno być spełnione, stosowanie do treści przepisu art. 455 k.c. niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Sąd Rejonowy wskazał, że z niespornych okoliczności faktycznych sprawy wynika jednoznacznie, że stwierdzone nakazem zapłaty z dnia 10 października 2005 roku świadczenie nigdy pozwanej nie przysługiwało, co wprost wynika z treści oświadczenia o cofnięciu pozwu, w którym wskazano, że cofnięcie pozwu bez zrzeczenia się roszczenia spowodowane jest faktem niezamieszkiwania przez M. P. w lokalu, którego dotyczył przedmiot sporu, w spornym okresie. Wyłączną przesłanką odstąpienia od dochodzenia roszczenia od M. P. było zatem ustalenie po uzyskaniu prawomocnego nakazu zapłaty, że nie ponosi ona odpowiedzialności za powstałe w spornym okresie zadłużenie. Wierzyciel zaś, przed wytoczeniem powództwa obowiązany jest wszechstronnie rozważyć, czy przysługuje mu dochodzone roszczenie, od kogo może żądać jego zaspokojenia i w jakiej wysokości. Proces bowiem ze swej istoty zmierza do zrealizowania rzeczywiście przysługującej powodowi wierzytelności w drodze przymusu państwowego i to przez osobę rzeczywiście zobowiązaną do jej zaspokojenia, przy czym w okolicznościach faktycznych sprawy nie zachodzą żadne szczególne okoliczności, które nakazywałyby traktowanie powódki w zakresie tego obowiązku w odmienny sposób niż inne podmioty.

Nadto Sąd pierwszej instancji zauważył, że Gmina M. S. posiada stosowne narzędzia, które pozwalają jej na poczynienie dokładnych i wiarygodnych ustaleń co do tego, kto z osób zameldowanych w lokalu faktycznie w nim zamieszkuje, wykorzystuje je jednakże jedynie w przypadku postępowań mających na celu ustalenie kręgu osób uprawnionych do wstąpienia w stosunek najmu po zmarłym najemcy. W przypadku natomiast kierowania powództw o zapłatę zaległości czynszowych czy też z tytułu odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu narzędzi tych nie tylko nie wykorzystuje, ale wręcz poczytuje je za całkowicie nieprzydatne do poczynienia wiarygodnych ustaleń w tym przedmiocie.

Tym samym świadczenie, które zostało wyegzekwowane na podstawie nakazu zapłaty z dnia 10 października 2005 roku Sąd uznał za świadczenie, które Gminie M. S. nie przysługiwało, a od daty dokonania na jej rzecz zapłaty,
tj. 1 lutego 2011 roku – za świadczenie nienależne. W tej sytuacji termin zwrotu zapłaconej przez powódkę kwoty 6 000 złotych Sąd liczył od dnia dokonania przez M. P. zapłaty, tj. 1 lutego 2011 roku. Skoro pozwana tego dnia nie dokonała zwrotu nienależnej kwoty popadła w opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, co uzasadniania żądanie zapłaty odsetek ustawowych z tego tytułu
od dnia 1 lutego 2011 roku do dnia dokonania faktycznego zwrotu nienależnej kwoty, tj. 18 sierpnia 2014 roku.

Mając powyższe na uwadze, Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki odsetki ustawowe od kwoty 6 000 złotych od dnia 1 lutego 2011 roku do dnia 18 sierpnia 2014 roku, przy czym wskazał, że naliczoną z tego tytułu kwotę należy pomniejszyć

o zapłaconą przez pozwaną w dniu 27 stycznia 2015 roku kwotę 170,96 złotych.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z wyrażoną w przepisie art. 98 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku złożyła pozwana Gmina zarzucając rozstrzygnięciu:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego tj. przepisu art. 410 § 1 k.c.
w związku z art 455 k.c. poprzez błędną ich wykładnię polegającą
w szczególności na utożsamieniu pojęcia wymagalności wierzytelności
z terminem spełnienia świadczenia,

2.  naruszenie przepisu z art. 488 k.c. poprzez przyjęcie, iż w niniejszym wypadku pozwana Gmina M. S. opóźniła się w spełnieniu świadczenia,
co uzasadniało zasadzenie na rzecz powódki odsetek ustawowych podczas gdy zważywszy na charakter zobowiązania oraz wezwania pozwanej do zapłaty nie sposób przypisać pozwanej opóźnienia w spełnieniu świadczenia za okres począwszy od dnia 01.02.201 lr. do dnia 30.05.2014r.

Wskazując na powyższe skarżąca wniosła o:

1.  zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje ewentualnie o:

2.  uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
I instancji wraz z rozstrzygnięciem o kosztach Z powyższym rozstrzygnięciem nie sposób się zgodzić albowiem jest ono wynikiem naruszenia przez
Sąd I instancji wskazanych wyżej przepisów prawa materialnego.

Pozwana wywodziła w apelacji, że nie sposób zgodzić się z Sądem aby uiszczone przez powódkę w dniu 1.02.2011r. świadczenie pieniężne, już we wskazanym wyżej terminie stało się nienależne.

Według skarżącej świadczenie powyższe stało się nienależne dopiero z chwilą uprawomocnienia się Postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum
w S. z dnia 25.06.2013r. w przedmiocie umorzenia postępowania. W tym bowiem momencie odpadła podstawa prawna świadczenia powódki, spełnionego
w ramach toczącego się postępowania egzekucyjnego km 1890/09. Z tym też dniem, roszczenie o zwrot uzyskanych przez pozwaną nienależnie środków pieniężnych stało się wymagalne. Pozwana przywołała w ty miejscu uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2015 r. III PK 83/14 w którym Sąd Najwyższy wskazał, iż w sytuacji, gdy przyczyną odpadnięcia prawnej podstawy świadczenia jest wyrok sądowy, zasadniczo najwcześniejszą datą skierowania do dłużnika żądania zwrotu nienależnie spełnionego świadczenia jest dzień uprawomocnienia się tegoż orzeczenia.

Nadto apelująca podniosła, że wymagalności roszczenia z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia nie można mylić z terminem spełnienia świadczenia, gdyż ten ostatni w przypadku roszczeń bezterminowych (a z takim mamy do czynienia
w niniejszej sprawie) zostaje wyznaczony dopiero wskutek wezwania dłużnika
w trybie art. 455 k.c.

W niniejszej sprawie powódka wezwała pozwaną do zwrotu nienależnie uzyskanych środków pieniężnych pismem z dnia 16.05.2014r. , otrzymanym przez pozwaną w dniu 30.05.2014. Środki powyższe pozwana zwróciła powódce w dniu 18.08.2014r. a zatem jedynie za okres od 30.05.2014 do 18.08.2014r. roszczenie powódki znajdowałoby uzasadnienie, gdyby nie fakt, że za powyższy okres pozwana w dniu 27.01.2015r. uiściła powódce odsetki ustawowe za zwlokę. Czego dowodem jest załączony do akt wydruk transakcji.

Z tego powodu Gmina podniosła, że wbrew twierdzeniom Sądu, powódka nie była uprawniona do naliczenia odsetek za okres od 1 lutego 2011r. do 30 maja 2014r. co spowodowało konieczność zaskarżenia orzeczenia .

Sąd Okręgowy uznał apelację pozwanej za uzasadnioną.

Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych odnośnie okoliczności sprawy, nie przekraczając w tym zakresie zasady swobodnej oceny dowodów z art. 233 § 1 k.p.c. , ani też zasad logicznego rozumowania
i doświadczenia życiowego. Materiał dowodowy został oceniony wszechstronnie, wnikliwie i starannie.

Sąd Okręgowy nie podzielił jednak stanowiska Sądu Rejonowego
w przedmiocie zasadności żądania pozwu tj. żądania odsetek za sporny okres.

Świadczenie M. P. było nienależne już w momencie wytoczenia powództwa przez Gminę. Podstawa prawna świadczenia nie odpadła w momencie umorzenia postępowania, ale nie istniała w momencie składania pozwu o zapłatę,
co wynika również z pisma pełnomocnika Gminy, zawierającego oświadczenie
o cofnięciu pozwu w sprawie i C 425/13, stanowiącego k. 74 akt niniejszego postępowania.

Kodeks cywilny ujmuje zatem nienależne świadczenie jako jeden z przypadków bezpodstawnego wzbogacenia.

W świetle art. 410 § 1 k.c., ogólne przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia muszą być spełnione także wobec nienależnego świadczenia. Dotyczy
to w szczególności wzbogacenia i zubożenia (ich majątkowego charakteru). Wymagany jest także związek między tymi dwoma elementami oraz brak prawnej podstawy wzbogacenia, z tym że ta ostatnia przesłanka przybiera odmienny, swoisty kształt w wypadku nienależnego świadczenia. Przepis art. 410 § 2 k.c. statuuje kilka postaci świadczenia nienależnego, jako świadczenia spełnionego mimo: 1) braku po stronie spełniającego świadczenie zobowiązania w ogóle albo zobowiązania wobec osoby, na rzecz której świadczył; 2) odpadnięcia prawnej podstawy świadczenia;
3) nieosiągnięcia celu świadczenia; 4) nieważności (nieulegającej konwalidacji na skutek wykonania) czynności prawnej zobowiązującej do świadczenia.

Sporna między stronami pozostawała data wymagalności świadczenia uznanego za bezpodstawne a w konsekwencji – przedział czasowy za jaki powódka mogła żądać zapłaty odsetek.

Termin spełnienia świadczenia został określony w treści przepisu art. 455 k.c. , zgodnie z którym jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

W analizowanej sprawie Gmina wykazała, że powódka wezwała ją do zapłaty w dniu 30 maja 2014r. , co skutkowało zwrotem kwoty 6 000 zł dokonanym
18 sierpnia 2014r. oraz zapłatą odsetek za okres od 30 maja do 18 sierpnia 2014r.
w kwocie 170,96 zł.

Sąd II Instancji uznał, że pozwana, płacąc powódce kwotę 170,96 zł wykonała obowiązek zapłaty odsetek za czas opóźnienia w całości. Wymagalność roszczenia definiowana jest jako stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującego mu roszczenia. Roszczenie jest zatem wymagalne wówczas, gdy wierzyciel może żądać jego spełnienia, a dłużnik zgodnie z treścią stosunku prawnego ma obowiązek je spełnić. Możliwość żądania zaspokojenia roszczenia jest to stan potencjalny o charakterze obiektywnym, którego początek następuje w chwili, w której wierzytelność zostaje uaktywniona. Początek stanu wymagalności zależy od charakteru wierzytelności. W przypadku wierzytelności terminowych (czyli tych, co do których treść stosunku prawnego określa termin spełnienia świadczenia) pokrywa się on z chwilą nadejścia terminu spełnienia świadczenia, zaś w przypadku świadczeń, których termin zapłaty nie został oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania konieczne jest wezwanie dłużnika do zapłaty i dopiero bezskuteczny upływ terminu wyznaczonego do wykonania tego obowiązku inicjuje stan opóźnienia zobowiązanego.

W świetle powyższych okoliczności należało uwzględnić apelację i na podstawie przepisu art. 386 § 1 k.p.c. zmienić zaskarżony wyrok, o czym orzeczono w punkcie 1 sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie przepisu
art. 102 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.

Podejmując rozstrzygnięcie o kosztach procesu w niniejszej sprawie sąd przeanalizował zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu jak
i okoliczności leżące poza nim a zwłaszcza sytuację majątkowa powódki, charakter dochodzonego roszczenia, zawiłość sprawy i nakład pracy pełnomocnika.

Ustawodawca przyznaje sądowi pewną swobodę w zasądzaniu kosztów procesu, gdy stosowaniu zasady odpowiedzialności za wynik sporu (art. 98 k.p.c.) sprzeciwiają się względy słuszności, co właśnie wyraża się stwierdzeniem, że w przypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów.

Swoboda ta jednak nie pozwala na bezzasadne uprzywilejowanie jednej
ze stron procesu a musi znajdować odzwierciedlenie w całokształcie zebranego materiału dowodowego oraz przebiegu procesu.

W analizowanym sporze powódka domagała się zapłaty odsetek
za opóźnienie z powodu pobrania od niej świadczenia, do którego nie była zobowiązana, wskutek wytoczenia przez Gminę postępowania w sprawie
I Nc 11122/05. Analiza genezy sporu wskazuje na to, że wskutek wadliwego przygotowania się Gminy do ww. postępowania powódka została narażona na okresowe uszczuplenie swojego majątku a następnie zmuszona do podejmowania czynności w celu odzyskania świadczenia zapłaconego w celu uniknięcia przymusu. Nadto powódka jako strona ekonomicznie słabsza spełnia warunki do zastosowania wobec niej cytowanego powyżej przepisu art. 102 k.p.c.

W świetle powyższych okoliczności należało orzec jak w punkcie 2 wyroku.

SSO Marzenna Ernest …..SSO Tomasz Sobieraj …..SSR Grażyna Sienicka