Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 29 września 2017 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 29 września 2017 r. w Olsztynie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku Z. K.

z udziałem J. K., B. S., R. N.

o stwierdzenie nabycia spadku po J. N.

na skutek zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 27 czerwca 2017 r., sygn. akt I Ns 899/16

p o s t a n a w i a :

oddalić zażalenie.

Mirosław Wieczorkiewicz Jacek Barczewski Agnieszka Żegarska

Sygn. akt IX Cz 813/17

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 27 czerwca 2017 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie stwierdził brak jurysdykcji krajowej i odrzucił wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po J. N. oraz otwarcie i ogłoszenie jej testamentu.

W uzasadnieniu wskazał m.in., że spadkodawczyni posiadała miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci w miejscowości B. w Niemczech. Pozostawiła testament, w którym dokonała wyboru prawa polskiego jako właściwego zgodnie z art. 22 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego. Jednym ze spadkobierców ustawowych J. N. jest jej mąż R. N., zamieszkujący na stałe na terenie Niemiec. Ustanowiony dla niego opiekun prawny zakwestionował właściwość Sądu Rejonowego w Olsztynie wskazując, że wniósł o przeprowadzenie postępowania spadkowego przed sądem w B..

W oparciu o tak poczynione ustalenia Sąd Rejonowy uznał, iż dyspozycja art. 4, 5 ust. 1 i 6 pkt a rozporządzenia 650/2012 sprzeciwia się rozpoznaniu sprawy przez sądy polskie. Zasadniczo bowiem jurysdykcję co do ogółu spraw dotyczących spadku posiadają sądy państwa członkowskiego, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci. Co prawda przepisy rozporządzenia dopuszczają możliwość rozpoznania sprawy spadkowej przez sądy państwa członkowskiego, którego prawo zmarły wybrał, jednak konieczne jest wówczas zawarcie umowy prorogacyjnej przez zainteresowanych, do czego nie doszło. Nadto jeden z uczestników wyraźnie sprzeciwił się jurysdykcji sądu polskiego, co wykluczało możliwość przyjęcia, iż ma on wolę zawarcia stosownego porozumienia. Tym samym na podstawie ww. przepisów aktu prawa unijnego i art. 1099 § 1 k.p.c. Sąd Rejonowy orzekł jak w sentencji postanowienia.

Zażalenie na powyższe postanowienie złożył wnioskodawca wnosząc o jego uchylenie. Orzeczeniu zarzucił obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na jego treść, a mianowicie art. 1099 § 1 k.p.c. przez błędne stwierdzenie braku jurysdykcji krajowej sądu polskiego i przyjęcie, że przedmiotową sprawę winien rozpatrywać sąd niemiecki, podczas gdy z okoliczności sprawy wynika, iż spadkodawczyni w testamencie notarialnym z 8 października 2015 r. dokonała wyboru prawa polskiego jako prawa, któremu podlega ogół spraw dotyczących spadku, a ponadto posiadała wyłącznie obywatelstwo polskie, była także właścicielką mieszkania położonego w O., a więc część majątku położona jest w Polsce, zaś większość uczestników ma miejsce zamieszkania na terenie Polski, w związku z czym do rozpoznania sprawy właściwy jest Sąd Rejonowy w Olsztynie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy w całości podziela ustalenia faktyczne i prawne poczynione przez sąd pierwszej instancji oraz przyjmuje je za swoje.

Podkreślić należy, że Sąd Rejonowy dokonał prawidłowej interpretacji przepisów rozporządzenia 650/2012, które z uwagi na datę śmierci spadkodawczyni (11 lutego 2016 r.), stanowi podstawę ustalenia jurysdykcji sądów państw członkowskich Unii Europejskiej (por. art. 83 ust. 1 wzmiankowanego aktu prawnego).

Niesporne pozostawało, że J. N. posiadała miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci na terytorium Republiki Federalnej Niemiec. Skarżący okoliczność tę podważa dopiero w zażaleniu podnosząc, że zmarła posiadała jedynie obywatelstwo polskie i na terenie Rzeczypospolitej Polskiej znajdowało się jej centrum życiowe. Twierdzenie te należy jednak uznać za kontrfaktyczne i nieuzasadnione w świetle dyspozycji testamentu notarialnego z 8 października 2015 r. oraz pozostałego materiału dowodowego.

I tak, jak wynika z aktu notarialnego z 8 września 2003 r., sporządzonego przed notariuszem w B., zarówno spadkodawczyni jak i jej mąż posiadali obywatelstwo niemieckie (por. tłumaczenie k. 146 v.). Nadto gdyby spadkodawczyni rzeczywiście miała miejsce stałego pobytu na terenie Polski, to niezrozumiałym byłby wybór przez nią prawa polskiego jako właściwego do dziedziczenia na mocy art. 22 ust. 1 rozporządzenia 650/2012, zgodnie z którym każdy może dokonać wyboru prawa państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci, jako prawa, któremu podlega ogół spraw dotyczących jego spadku. Każdy, kto posiada więcej niż jedno obywatelstwo, może wybrać prawo każdego państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci.

Wszak stosownie do art. 21 ust. 1 ww. aktu prawnego, jeżeli przepisy niniejszego rozporządzenia nie stanowią inaczej, prawem właściwym dla ogółu spraw dotyczących spadku jest prawo państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci.

Gdyby spadkodawczyni na niespełna cztery miesiące przed śmiercią rzeczywiście miała miejsce zwykłego pobytu w Polsce, niepotrzebne byłoby zamieszczanie w testamencie zapisów o wyborze prawa polskiego, gdyż miałoby ono zastosowanie na mocy ogólnych przepisów rozporządzenia spadkowego.

Także z aktu zgonu wynika, iż zmarła posiadała ostatnie miejsce zamieszkania w B. (k. 6).

Ostatecznie z zapewnienia spadkowego wnioskodawcy wprost wynikało, iż spadkodawczyni od około 20 lat przed śmiercią mieszkała w Niemczech (k. 86), co potwierdził również jego pełnomocnik (k. 85).

W tej sytuacji podstawową kwestią sporną w postępowaniu jest ustalenie, czy sąd polski posiada jurysdykcję do rozpoznania sprawy o stwierdzenie nabycia po J. N. i otwarcia oraz ogłoszenia jej testamentu.

Przypomnieć należy, że stosownie do art. 4 rozporządzenia 650/2012, sądy państwa członkowskiego, w którym zmarły miał swoje miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, mają jurysdykcję do orzekania co do ogółu spraw dotyczących spadku.

Z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynika niezbicie, iż miejsce zwykłego pobytu spadkodawczyni znajdowało się na terytorium Niemiec. Tym samym rację ma Sąd Rejonowy wskazując, że właściwość sądu polskiego mogłoby uzasadniać zawarcie umowy prorogacyjnej przez zainteresowane strony w trybie art. 5 rozporządzenia 650/2012, albowiem zmarła dokonała wyboru prawa polskiego jako właściwego.

Umowy takiej w oczywisty sposób nie zawarto, zaś stanowisko opiekuna uczestnika R. N., wyraźnie sprzeciwiającego się właściwości sądu polskiego, nie pozwala na jej ustalenie w oparciu o art. 7 pkt c omawianego aktu prawa unijnego.

Godzi się nadmienić, że fakt posiadania przez spadkodawczynię obywatelstwa polskiego, umiejscowienie części majątku na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także zamieszkanie większości uczestników w tym państwie członkowskim nie może prowadzić do utrwalenia właściwości sądu polskiego w przypadku, gdy zmarła posiadała miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci w Niemczech.

Przepisy rozporządzenia 650/2012 mają bowiem charakter uniwersalny w tym sensie, że wyłączają stosowanie łączników jurysdykcyjnych przewidzianych w prawie krajowym. Przyjęta w rozporządzeniu spadkowym koncepcja jednolitości spadku ma bezpośrednie przełożenie na zakres jurysdykcji sądów państwa członkowskiego w sprawach spadkowych. Kompetencja ta rozciąga się bowiem na całość majątku zmarłego, niezależnie od jego składu i wartości. Jak podkreślono w motywie 37 preambuły do unijnego rozporządzenia „przez wzgląd na pewność prawa oraz w celu uniknięcia fragmentaryzacji dziedziczenia, prawu temu powinien podlegać ogół spraw dotyczących spadku, to znaczy cały majątek spadkowy, bez względu na charakter składników tego majątku i niezależnie od tego, czy składniki majątku znajdują się w innym państwie członkowskim, czy w państwie trzecim”.

Rację ma przy tym Sąd Rejonowy wskazując, że z możliwości przekazania sprawy do rozpoznania sądowi innego państwa członkowskiego, którego prawo wybrano, ma jedynie organ właściwy na mocy art. 4 lub 10 rozporządzenia 650/2012, którym nie jest sąd polski.

Reasumując sąd pierwszej instancji prawidłowo stwierdził na postawie art. 15 rozporządzenia 650/2012 w zw. z art. 1099 § 1 k.p.c., iż nie posiada jurysdykcji do rozpoznania sprawy o stwierdzenie nabycia spadku i otwarcie oraz ogłoszenie testamentu, a w rezultacie wniosek odrzucił.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy zażalenie oddalił w oparciu o art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.

Mirosław Wieczorkiewicz Jacek Barczewski Agnieszka Żegarska