Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 maja 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 maja 2017 r. w Gdańsku

sprawy J. O. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 czerwca 2016 r., sygn. akt VIII U 1117/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

II.  zasądza od J. O. (1) na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. kwotę 420 (czterysta dwadzieścia 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

SSA Alicja Podlewska SSA Bożena Grubba SSA Maciej Piankowski

Sygn. akt III AUa 1597/16

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 17 grudnia 2015 roku przeliczył, na wniosek ubezpieczonej J. O. (1), rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową, począwszy od dnia 01 grudnia 2015 roku oraz stwierdził, iż prawo do świadczenia rentowego przysługuje jej do dnia 31 stycznia 2016 roku.

Decyzję powyższą zaskarżyła ubezpieczona J. O. (1), wnosząc o jej zmianę poprzez obliczenie wysokości renty z uwzględnieniem, jako nieskładkowego okresu – okresu urlopu wychowawczego od dnia 01 lipca 1993 roku do dnia 31 maja 1996 roku.

Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Gdańsku zmienił decyzję ZUS w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do uwzględnienia okresu urlopu wychowawczego wnioskodawczyni J. O. (1) od dnia 01 lipca 1993 r. do dnia 31 maja 1996 r., jako okresu nieskładkowego. Sąd I instancji ustalił i zważył, co następuje:

Ubezpieczona J. O. (2) od dnia 01 lipca 1980 roku jest zatrudniona w (...) z Przychodnią Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w G., na podstawie umowy o pracę. W dniu 05 stycznia 1990 roku wniosła o przyznanie prawa do renty inwalidzkiej.

Obwodowa Komisja Lekarska do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia w G. orzeczeniem z dnia 22 lutego 1990 roku zaliczyła ubezpieczoną do trzeciej grupy inwalidów z ogólnego stanu zdrowia oraz do trzeciej grupy inwalidów w związku z chorobą zawodową. Uznała, iż inwalidztwo ubezpieczonej istnieje od dnia 23 lutego 1981 roku, jest ono czasowe, a termin badania kontrolnego wyznaczyła na luty 1993 roku.

Decyzją z dnia 03 marca 1990 roku pozwany przyznał ubezpieczonej prawo do renty inwalidzkiej trzeciej grupy inwalidów, z powodu inwalidztwa będącego następstwem choroby zawodowej w postaci wirusowego zapalenia wątroby, począwszy od dnia 01 października 1989 roku. Kolejną decyzją z dnia 08 sierpnia 1990 roku pozwany przyznał ubezpieczonej prawo do renty inwalidzkiej trzeciej grupy inwalidów w związku z chorobą zawodową, począwszy od dnia 01 marca 1990 roku. Obwodowa Komisja Lekarska do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia w G. orzeczeniem z dnia 21 stycznia 1993 roku zaliczyła ubezpieczoną do trzeciej grupy inwalidów z ogólnego stanu zdrowia oraz do trzeciej grupy inwalidów w związku z chorobą zawodową. Wskazała, iż inwalidztwo jest czasowe. Termin badania kontrolnego wyznaczyła na luty 1996 roku.

W okresie od dnia 01 lipca 1993 roku do dnia 31 maja 1996 roku ubezpieczona korzystała z urlopu wychowawczego.

Kolejnym orzeczeniem z dnia 04 marca 1996 roku Obwodowa Komisja Lekarska do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia w G. zaliczyła ubezpieczoną nadal do trzeciej grupy inwalidów z ogólnego stanu zdrowia oraz do trzeciej grupy inwalidów w związku z chorobą zawodową. W dalszym ciągu uznała, że inwalidztwo ubezpieczonej jest czasowe. Termin badania kontrolnego wyznaczyła na marzec 1999 roku.

W okresie od dnia 01 stycznia 1999 roku, tj. od daty wejścia w życie ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do dnia 31 stycznia 2016 roku ubezpieczona pobierała rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową, przyznawaną kolejnymi decyzjami na następujące po sobie kilkuletnie okresy.

W dniu 15 grudnia 2015 roku wniosła o przeliczenie świadczenia rentowego z uwzględnieniem okresu urlopu wychowawczego od dnia 01 lipca 1993 roku do dnia 31 maja 1996 roku, jako okresu nieskładkowego. W decyzji z dnia 17 grudnia 2015 roku, przeliczającej świadczenie, pozwany nie uwzględnił ww. okresu.

Sąd Okręgowy zważył, iż stan faktyczny był w niniejszej sprawie bezsporny. Sporna pozostawała jego ocena prawna, a mianowicie interpretacja przepisu art. 7 pkt 5 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Ubezpieczona domagała się uwzględnienia przy obliczeniu wysokości przysługującego jej świadczenia okresu urlopu wychowawczego od dnia 01 lipca 1993 roku do dnia 31 maja 1996 roku – jako okresu nieskładkowego. Pozwany stanął na stanowisku, iż okres urlopu wychowawczego nie przypadał przed dniem nabycia prawa do renty przez ubezpieczoną, tj. dnia 01 października 1989 roku, a więc niezasadnym jest uwzględnienie spornego okresu, jako nieskładkowego.

W ocenie Sądu I instancji odwołanie ubezpieczonej J. O. (1) należało uwzględnić. Ubezpieczona jest nieprzerwanie zatrudniona od dnia 01 lipca 1980 roku oraz przebywała na urlopie wychowawczym od dnia 01 lipca 1993 roku do dnia 31 maja 1996 roku. Bezspornym jest również okoliczność, iż począwszy od dnia 01 października 1989 roku miała przyznawane prawo do świadczenia rentowego, na kolejno następujące po sobie okresy. Każdorazowo, osobną decyzją, pozwany przyznawał ubezpieczonej prawo do świadczenia na oznaczony okres. Na dzień ustalania prawa do kolejnej renty ubezpieczona przebywała na urlopie wychowawczym. Innymi słowy, jej urlop wychowawczy przypadał przed dniem nabycia prawa do renty na kolejny okres. Zdaniem Sądu Okręgowego, dlatego sporny okres urlopu wychowawczego od dnia 01 lipca 1993 roku do dnia 31 maja 1996 roku należy uwzględnić przy obliczaniu świadczenia, jako okres nieskładkowy.

Sąd I instancji nie podzielił stanowiska pozwanego w sprawie dotyczącego wykładni cytowanego powyżej przepisu art. 7 pkt 5 ww. ustawy emerytalnej. Okresami nieskładkowymi są, bowiem przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego. Zatem za każdym razem należy ustalać, czy dane świadczenie zostało przyznane na okres oznaczony, czy też na czas nieokreślony. Należy brać pod uwagę, czy okres urlopu wychowawczego przypadał przed konkretnym dniem nabycia prawa do świadczenia. Nie ma znaczenia ocena zdolności do pracy, bowiem przepis nie został sformułowany „przed dniem utraty zdolności do pracy”. Zdaniem Sądu Okręgowego sformułowanie zamieszczone w początkowej części przepisu art. 7 pkt 5 ustawy emerytalnej w żaden sposób nie uprawnia do wniosku, że chodzi o okresy przypadające przed przyznaniem prawa do świadczenia pierwotnego, tj. dniem 01 października 1989 roku. Wszystkie okresy, zarówno składkowe jak i nieskładkowe, niezbędne do spełnienia warunku posiadania wymaganego okresu uprawniającego do emerytury lub renty, muszą przypadać przed przyznaniem tego prawa. Wynika to z treści art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej, który stanowi, że prawo do świadczeń powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków do przyznania tego prawa. Wszystkie okresy wymagane do nabycia prawa do świadczenia ubiegający się o to świadczenie powinien wykazać we wniosku, a więc siłą rzeczy przypadają one przed przyznaniem prawa do kolejnego świadczenia.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaskarżając powyższe orzeczenie w całości i zarzucił: naruszenie prawa materialnego: - art. 114 ust. 1 w związku z art. 7 pkt 5 lit. a) ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez zobowiązanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. do przeliczenia świadczenia rentowego J. O. (1) poprzez uwzględnienie okresu urlopu wychowawczego od dnia 01 lipca 1993 roku do 31 maja 1996 roku.

Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości, ewentualne o uchylenie zaskarżonego w części wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez Sąd I instancji; a także o zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz pozwanego organy rentowego zwrot kosztów zastępstwa procesowego za II instancję według norm przepisanych.

W uzasadnieniu stanowiska ZUS wywodzi, iż spór pomiędzy stronami dotyczy możliwości przeliczenia świadczenia rentowego z tytułu niezdolności do pracy z uwzględnieniem okresu urlopu wychowawczego wnioskodawczym od dnia 01 lipca 1993 roku do dnia 31 maja 1996 roku, jako okresu nieskładkowego. W ocenie pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych brak jest podstaw prawnych do obliczania wysokości świadczenia rentowego J. O. (1) z uwzględnieniem okresu urlopu wychowawczego od dnia 01 lipca 1993 roku do dnia 31 maja 1996 roku, jako okresu nieskładkowego. Jak wynika z całości dokumentacji, decyzją z dnia 03 marca 1990 roku przyznano J. O. (1) rentę inwalidzką z tytułu III grupy inwalidów od dnia 01 października 1989 roku. W trakcie ciągłego pobierania tegoż świadczenia rentowego J. O. (1) przebywała na urlopie wychowawczym od dnia 01 lipca 1993 roku do dnia 31 maja 1996 roku. Tymczasem zgodnie z art. 7 pkt 5 lit. a) ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego z powodu opieki nad dzieckiem w wieku do lat 4 są okresami nieskładkowymi w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie, bez względu na liczbę dzieci do 6 lat.

W odpowiedzi na apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych J. O. (1) wniosła o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz ubezpieczonej zwrotu kosztów postępowania przed Sądem II instancji według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odpowiedzi na apelację ubezpieczona motywowała, iż wykładnia przepisów materialno – prawnych dokonana przez Sąd I instancji jest prawidłowa, zaś zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jest zasadna skutkując koniecznością wydania orzeczenia reformatoryjnego.

Oś sporu w niniejszym postępowaniu, wobec niespornych pomiędzy stronami okoliczności faktycznych sprowadzała się do analizy prawnej okresu urlopu wychowawczego J. O. (1) od dnia 01 lipca 1993 roku do dnia 31 maja 1996 roku, pod kątem potencjalnej możliwości zakwalifikowania tego okresu, jako okresu nieskładkowego, wobec przyznania ubezpieczonej świadczenia rentowego od dnia 01 października 1989 roku.

Sąd Apelacyjny wskazuje, iż istotą postępowania apelacyjnego jest zbadanie zasadności zarzutów skierowanych przeciwko orzeczeniu Sądu pierwszej instancji. Sąd odwoławczy orzeka w oparciu o całokształt zgromadzonego materiału dowodowego, dokonując na nowo jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych w postępowaniu przed sądami obu instancji dowodów. Jako Sąd merytoryczny, bazując na tym samym materiale dowodowym, co Sąd pierwszej instancji, Sąd odwoławczy może czynić własne, odmienne ustalenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 06 lutego 2003 r., sygn. akt IV CKN 1752/00, LEX nr 78279, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 09 maja 2002 r., sygn. akt II CKN 615/00, LEX nr 55097).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy przy rozpoznawaniu przedmiotowej sprawy dokonał wadliwej wykładni przepisu art. 7 ust. 5a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 887; dalej: ustawa emerytalna), co ostatecznie doprowadziło do wydania nieodpowiadającemu prawu rozstrzygnięcia. Sąd I instancji uznał bowiem, iż organ rentowy winien uwzględnić, jako okres nieskładkowy okres korzystania z urlopu wychowawczego przez ubezpieczoną, przypadający w czasie pobierania świadczenia rentowego.

Przechodząc do rozważań merytorycznych Sąd odwoławczy wskazuje, iż zgodnie z art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa, z zastrzeżeniem ust. 2. Wobec powyższego przy ustalaniu prawa do renty ubezpieczonej Zakład Ubezpieczeń Społecznych badał spełnienie przez nią przesłanek z art. 57 oraz art. 58 ustawy emerytalnej, co ostatecznie doprowadziło do przyznania J. O. (1) świadczenia rentowego od dnia 01 października 1989 roku.

Na względzie należy mieć, iż na podstawie art. 173 ustawy emerytalnej dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia wżycie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Stosownie do art. 174 ustawy, kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2 – 12 (ust. 1). Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy: 1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6; 2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5; 3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1 – 4 i 6 – 12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2 (ust. 2).

Analizując sporną w niniejszym postępowaniu kwestię, w ocenie Sądu Apelacyjnego wyeksponowania wymaga, sama redakcja przepisów materialno – prawnych. Czego nie dostrzegł Sąd Okręgowy – art. 58 ust. 2 mówi o tym, iż okres, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy; do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej.

Również redakcja unormowania, stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia tj. art. 7 ust. 5a ustawy emerytalnej stanowi, że okresami nieskładkowymi są następujące okresy – przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy – z powodu opieki nad dzieckiem: w wieku do lat 4 – w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie – bez względu na liczbę dzieci – do 6 lat. Zastrzeżenie, że określone okresy muszą przypadać przed przyznaniem prawa do świadczenia nie występuje w pozostałych punktach art. 7. Warunek określony w punktach 5 – 7 – posiadania okresu opieki nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny przed przyznaniem prawa do emerytury lub renty oznacza, że okresy przypadające po przyznaniu jednego z tych świadczeń, z którego uprawniony korzystał przed ubieganiem się o prawo do kolejnego świadczenia, nie są okresami nieskładkowymi.

Okres sprawowania opieki nad dzieckiem do lat 4 przypadający w czasie korzystania z prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy nie jest, więc okresem nieskładkowym w rozumieniu art. 7 pkt 5 ustawy. Wymienione w art. 7 okresy nieskładkowe są okresami niewykonywania pracy i niepodlegania ubezpieczeniu społecznemu z powodu przeszkód uniemożliwiających jakąkolwiek działalność. Taką przeszkodą jest również sprawowanie opieki nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny.

Analogiczne zagadnienie, jak w przedmiotowej sprawie stanowiło płaszczyznę rozważań Sądu Najwyższego w uzasadnieniu wyroku z dnia 23 sierpnia 2005 r. w sprawie o sygn. akt I UK 347/04, które to orzeczenie Sąd Apelacyjny w niniejszym składnie w pełni aprobuje zważył, iż okres sprawowania opieki nad dzieckiem do lat 4, przypadający w czasie korzystania z prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, nie jest okresem nieskładkowym w rozumieniu art. 7 pkt 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (OSNP 2006/13-14/220).

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w punkcie I sentencji wyroku. O kosztach postępowania Sąd odwoławczy orzekł, na podstawie art. 98 § 1 i 3, art. 99, art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 9 § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z dnia 05 listopada 2015 r.) w wersji obowiązującej w dacie składania odwołania – o kosztach postępowania przed Sądem Okręgowym oraz w zw. z art. 9 § 2 w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych w wersji obowiązującej od dnia 27 października 2016 roku (Dz. U. 2016. 1667), czyli w dacie orzekania przez Sąd Apelacyjny.

SSA Alicja Podlewska SSA Bożena Grubba SSA Maciej Piankowski