Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 września 2017 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 września 2017 roku w S.

sprawy z powództwa Apteki W (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w C.

przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Rejonowego w Choszcznie z dnia 28 stycznia 2016 roku, sygn. akt I C 854/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powódki Apteki W (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w C. na rzecz pozwanego Narodowego Funduszu Zdrowia w W. kwotę 1.200 (jeden tysiąc dwieście) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Violetta Osińska SSO Tomasz Szaj SSR del. Dariusz Jastrzębski

Sygn. akt II Ca 1488/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 28 stycznia 2016 r. Sąd Rejonowy w Choszcznie oddalił powództwo Apteki W (...) sp. z o.o. w C. przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia w W. (pkt I) oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.217 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt II).

Sąd I instancji oparł swoje rozstrzygnięcie na ustalonym w sposób następujący stanie faktycznym i wywodach prawnych:

Apteka W (...) działa na podstawie zezwolenia numer 561 wydanego dnia 4 marca 2010 r., kierownikiem apteki jest magister farmacji A. K.. W spornym okresie (01.05.2012 – 31.10.2013) w aptece na umowie o prace zatrudnieni byli magister farmacji M. W. i technik farmacji J. W..

W dniu 29 grudnia 2011 r. Narodowy Fundusz Zdrowia (...) Oddział Wojewódzki w (...) sp. z o.o.w C. zawarli umowę nr (...) na wydawanie refundowanego leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobu medycznego na receptę.

W dniach od 4 marca 2015 r. do dnia 20 marca 2015 r kontrolerzy (...) Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia skontrolowali aptekę Apteka za wieżą” prowadzoną przez powodową spółkę Apteka W (...) sp. z o.o. w C.. Przedmiotem kontroli było prawdopodobieństwo zawyżania kosztów sporządzania leków recepturowych.

Podczas kontroli zweryfikowano poprawność przyjęcia i realizacji recept refundowanych na leki recepturowe zrealizowanych w okresie od 16 maja 2012 do 31 października 2013 r. m.in. pod względem: spełniania przez recepty wymogów formalnych (prawidłowych druków, naniesionych danych w tym w formie pieczątek),czytelności danych na receptach i prawidłowości dokonanych adnotacji uzupełniających, kompletności i poprawności danych niezbędnych do realizacji recepty, poprawności realizacji recept i innych. Kontrolą objęto wszystkie recepty, na których wartość leków przewyższała kwotę
200 zł. Przeglądowi poddano powyżej 200 recept z nich wyłoniono siedemnaście, w których pracownicy NFZ stwierdzili poważne uchybienia skutkujące brakiem refundacji. Podczas kontroli na innych receptach także stwierdzono mniej poważne błędy nie skutkujące brakiem refundacji.

W okresie objętym kontrolą w aptece zrealizowano (...) recepty na lek recepturowy, w 17 skontrolowanych receptach stwierdzono nieprawidłowości. Wartość refundacji (...) recept wynosiła 45.416,59 zł w tym wartość zakwestionowanych recept 5.639,80 zł.

W powodowej aptece w zakresie realizowania recept stwierdzono następujące nieprawidłowości:

a) brak pieczątki osoby sporządzającej lek recepturowy i brak podpisu osoby wydającej lek recepturowy – recepta nr (...)

b) brak pieczątki osoby sporządzającej lek recepturowy, podpisu osoby sporządzającej oraz wydającej lek recepturowy – recepta nr (...), recepta nr (...), recepta nr (...), recepta nr (...)

c) brak pieczątki osoby sporządzającej lek recepturowy – recepta nr (...)

d) brak pieczątki osoby sporządzającej lek recepturowy, recepta wystawiona została na lek recepturowy 10% azotan srebra 500,00 dawkowanie zewnętrznie; na recepcie brak było informacji o sposobie dawkowania; azotan srebra jest zaliczany do wykazu substancji bardzo silnie działających – substancji trujących – recepta nr (...), recepta nr (...)

e) brak pieczątki osoby sporządzającej lek recepturowy, brak adnotacji o dacie i czasie sporządzenia leku recepturowego – recepta nr (...), recepta nr (...), recepta nr (...), recepta nr (...), recepta nr (...), recepta nr (...), recepta nr (...), recepta nr (...), recepta nr (...)

Kontrolerzy stwierdzili następujące uchybienia:brak pieczątek osoby sporządzającej lek recepturowy, brak podpisu osoby sporządzającej lek recepturowy, brak podpisu osoby wydającej lek recepturowy, brak podania na recepcie sposobu dawkowania, brak adnotacji o dacie i czasie sporządzenia leku recepturowego, brak adnotacji o dacie i czasie przyjęcia recepty do realizacji, brak numeru bieżącego leku recepturowego.

W zaleceniach pokontrolnych z dnia 22 kwietnia 2015 r. stwierdzono negatywne ze względu na kryterium legalności fakty: braku pieczątek osoby sporządzającej lek recepturowy, brak podpisu osoby sporządzającej lek recepturowy, brak podpisu osoby wydającej lek recepturowy, brak podania na recepcie sposobu dawkowania, brak adnotacji o dacie i czasie sporządzenia leku recepturowego, brak adnotacji o dacie i czasie przyjęcia recepty do realizacji, brak numeru bieżącego leku recepturowego. Z uwagi na powyższe sp. z o.o. została zobowiązana do zwrotu kwoty 5.639,80 zł.

W dniu 30 kwietnia 2015 r. podmiot prowadzący aptekę złożył zażalenie na zalecenia pokontrolne z dnia 22 kwietnia 2015 r. do Dyrektora (...) Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w S..W dniu 8 maja 2015 r. Dyrektor (...) Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w S. utrzymał w mocy zalecenia pokontrolne z 22 kwietnia 2015 r.

W dniu 18 maja 2015 r. podmiot prowadzący aptekę złożył odwołanie od zaleceń pokontrolnych z dnia 22 kwietnia 2015 r. do Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia w W..W dniu 19 maja 2015 r. Narodowy Fundusz Zdrowia (...) w S. złożył oświadczenie o potrąceniu wierzytelności w kwocie 7.198,26 zł

W dniu 30 czerwca 2015 r. Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia nie uwzględnił odwołania.

W tych okolicznościach faktycznych Sąd Rejonowy oddalił powództwo w całości.

Jak podstawę prawną rozstrzygnięcia w niniejszym postępowaniu wskazał § 6 i 7 umowy nr (...) na wydawanie refundowanego leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobu medycznego na receptę.

W pierwszej kolejności Sąd I instancji zauważył, że strony łączyła umowa z dnia 29 grudnia 2011 r. na wydawanie refundowanego leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobu medycznego na receptę. W myśl której powód zobowiązał się m. in. do wykonywania umowę na realizację recept zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, w tym, że recepty przyjmowane do realizacji będą: spełniały wymagania formalne stanowiące podstawę wydawania leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych a nadto czytelne, kompletne i prawidłowo uzupełnione. Ponadto strony ustaliły, że powód będzie realizować swój obowiązek również w oparciu o OWU na wydawanie refundowanego leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobu medycznego na receptę, zwanych dalej „OWU” określonego w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 grudnia 2011 r. w sprawie ogólnych warunków umów na realizację recept oraz ramowego wzoru umowy na realizację recept ( Dz.U. nr 271 poz. 1606). Sąd dostrzegł również, że zgodnie z § 7 strony przewidziały, że Oddziałowi Funduszu przysługuje prawo do dokonania potrącenia nienależnie przekazanych środków oraz kar umownych wraz z odsetkami ustawowymi z należności przysługującej od Narodowego Funduszu Zdrowia podmiotowi prowadzącemu aptekę zgodnie zasadami określonymi w §7 i 9 OWU.Jedną z podstawowych zasad prawa cywilnego, jest zasada autonomii woli stron, na którą składa się, między innymi, swoboda umów, polegająca nie tylko na swobodzie zawarcia lub nie zawarcia umowy, ale i na dowolnym w zasadzie sposobie ukształtowania treści tej umowy. Zasada ta znalazła wyraz w przepisie art. 353 ¹ k.c., który pozwala stronom zawierającym umowę na ułożenie stosunku prawnego według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Strony niniejszego postępowania zawarły umowę cywilnoprawną, w której same skonkretyzowały zasady refundacji min. leków recepturowych. Sąd Rejonowy zauważył, że w myśl § 6 łączącej strony umowy, zgodnego z art. 43. 1. pkt 6 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz. U z 2015 poz. 345 ) Apteka W wieży” sp. z o.o. w C. zgodziła się na zwrot refundacji ceny leku wydanego na podstawie recepty zrealizowanej z naruszeniem przepisów ustawy, przepisów o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz przepisów o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

W ocenie Sądu Rejonowego wyżej cytowane przepisy wskazują, że istota niniejszego postępowania sprowadza się do wykazania, czy rzeczywiście zakwestionowane recepty zostały zrealizowane przez podmiotową aptekę z naruszeniem obowiązujących przepisów prawa i tym samym zasadne było dokonanie potrącenia zakwestionowanej kwoty refundacji. Sąd I instancji zauważył przy tym, że skoro w umowie pozwany NFZ zobowiązał się refundować tylko te ceny leków, wydawanych na receptę, która zostaną zrealizowane zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz postanowieniami niniejszej umowy zadaniem sądu było zbadaniewszystkich recept będących przedmiotem sporu, pod kątem ich zgodności z obowiązującymi przepisami prawa. Sąd Rejonowy powołał przy tym treść art. § 2 rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 marca 2012 r w sprawie recept lekarskich ( Dz. U 2014poz 319) wskazującego na wymogi spoczywające na osobachwydająca produkt leczniczy lub wyrób medyczny oraz treść art. § 6 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 marca 2012 r.w sprawie recept lekarskich wskazując, że przepisy te w połączeniu z łączącą strony umową w sposób bardzo dokładny wręcz drobiazgowy regulują, w jaki sposób ma być wydany min. lek recepturowy, jak powinna wyglądać recepta i sposób realizacji takiej recepty.

Skontrolowane recepty posiadały uchybienia, część recept posiadała drobne błędy i w związku z wystąpieniem tych błędów pozwany nie występował o zwrot kwoty refundacji inne recepty w liczbie 17 posiadały poważniejsze uchybienia i w tym zakresie pozwany skorzystał z uprawnienia zażądania zwrotu kwoty refundacji. W ocenie Sądu I, instancji uchybienia w postaci braku pieczątek osoby sporządzającej lek recepturowy, brak podpisu osoby sporządzającej lek recepturowy, brak podpisu osoby wydającej lek recepturowy, brak podania na recepcie sposobu dawkowania, brak adnotacji o dacie i czasie sporządzenia leku recepturowego, brak adnotacji o dacie i czasie przyjęcia recepty do realizacji, brak numeru bieżącego leku recepturowego nie można zaliczyć do uchybień błahych. Pieczątka i podpis osoby sporządzającej lek recepturowy jest wymagany przez § 3 ust1 1 pkt 5 rozporządzenia z 18.10.2002 r. Podpis i pieczątka ma umożliwić szybką weryfikację osoby sporządzającej lek w sytuacji gdyby doszło do nieprawidłowości, czy pomyłki przy sporządzaniu takiego leku, w takim przypadku dane są również niezbędne do ustalenia ewentualnej odpowiedzialności sporządzającego lek. Nie można, zatem uznać, że uchybienie takie jest małoistotne. Podobnie wygląda sytuacji w przypadku braku podpisów osób wydających lek recepturowy. Obowiązek podpisu osoby wydającej lek recepturowy wynika z §13 ust 2 rozporządzenia z 8.03.2012 r. Poprzestanie na stwierdzeniu powoda, że osobą wydającą lek jest osobą tek lek sporządzająca jest niewystarczające. W spornym okresie w aptece pracowało bowiem trzech pracowników, w związku z tym nie można mieć pewności, że każdy lek robiony wydawała osoba, która go wcześniej sporządziła. Nadto osoba wydająca lek ma możliwość przed przekazaniem go pacjentowi sprawdzić wzrokowo, czy ten lek ma prawidłową konsystencję, barwę a w przypadku maści czy się nie rozwarstwił, jest zatem również odpowiedzialna w zakresie w jakim mogła sprawdzić zewnętrzne cechy chemiczne leku. Sąd Rejonowy dostrzegł nadto, że poważne uchybienia dotyczyły dwóch recept w których zaordynowano 10% azotan srebra zaliczany do trucizn. Na recepcie nie podano sposobu dawkowania wbrew §6 ust 1 pkt 5 rozporządzenia z 8 marca 2012 r. Na recepcie widniało nazwisko R. D. (...) lekarza, brak było jednak informacji ażeby środek zapisany na recepcie był dla niego – brak informacji pro auctore. Sam lek wymusza szczególne obchodzenie się z nim albowiem jest silnie działająca trucizną i wskazanie sposobu dawkowania jest bezwzględnie wymagane. Za uchybieniem Sąd I instancji uznał również brak podania daty i czasu sporządzenia leku recepturowego oraz adnotacji o dacie i czasie przyjęcia recepty do realizacji, oraz brak numeru bieżącego leku recepturowego. W ocenie Sądu Rejonowego wszystkie powyższe informacje są istotne z punku oceny dobra pacjenta, posiadanie wszystkich danych umożliwiałaby natychmiastową reakcję w sytuacji, gdyby lek byłby źle sporządzony nie można, zatem tolerować i szukać usprawiedliwienia dla powyższych nieprawidłowości.

Odnosząc się do stanowiska strony powodowej Sąd I instancji dostrzegł, że powód nie kwestionował faktu nieprawidłowego wypełniania recept w aptece, a jedynie wskazywał, żeuchybienia te nie mają charakteru istotnego z racji tego, że wszystkie „ nieuzupełnione” dane na recepcie mogą być zweryfikowane w oparciu o dostępną ewidencję(sporządzonych w aptece leków recepturowych w spornym okresie), która jest również w posiadaniu pozwanego funduszu. Wartość dowodowa tej ewidencji zakwestionowana została jednakże przez pozwanego, który zauważył, że w jego ocenie jest to ewidencja leków recepturowych sporządzona na potrzeby niniejszego postępowania, albowiem ewidencja taka nie jest dokumentem wymaganym przez przepisy prawa, a samego dokumentu pozwany NFZ nie otrzymał ani przy składaniu sprawozdania przez aptekę, ani jako dowodu do przeprowadzonej kontroli. Sąd natomiast wskazał, że sporna ewidencja stanowi wydruk komputerowy, stąd też trudno ocenić, czy zgodnie z sugestią pozwanego wydruk taki nie został sporządzony na potrzeby niniejszego postepowania.

W ocenie Sądu Rejonowego wszystkie powyższe argumenty wystarczały do oddalenia powództwa w całości, o czym orzeczono w punkcie pierwszym.

Apelację od powyższego orzeczenia wniósł powód zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:

1)  naruszenie następujących przepisów prawa materialnego:

a) art. 411 pkt 1 k.c. w zw. z art. 64 ust. 7 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach z opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz § 32 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 17 maja 2007 r. przez jego błędną wykładnię i w konsekwencji uznanie, iż pozwanemu przysługuje roszczenie o zwrot wypłaconej nienależnie zdaniem pozwanego kwoty refundacji;

b) § 3 ust. 1 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 października 2002 r. w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych poprzez jego błędną wykładnie i wkonsekwencji uznanie, iż 17 recepty zabezpieczone w ramach czynności kontrolnych u powódki zawierały uchybienia istotne, podczas gdy w większości przypadków były to uchybienia o charakterze formalnych a ustalone błędy nie miały wpływu na to, że leki e powinny być przez NFZ refundowane;

c) § 19 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2004 r. w sprawie recept lekarskich przez przyjęcie, że leki w kwestionowanych przypadkach został wydane nieprawidłowo;

d) § 7 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 grudnia 2011 r. w sprawie ogólnych warunków umów na realizację recept oraz ramowego wzoru umowy na realizacje recept poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji błędne przyjęcie, że wyczerpana została procedura o której mowa w art. 42 i 47 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych i tym samym oświadczenie o potrąceniu złożone przez pozwaną było skuteczne podczas gdy zostało złożone przed wyczerpaniem ww. procedury;

e) art. 405 k.c., art. 410 k.c. oraz art. 411 k.c. przez ich niezastosowanie i przyjęcie, że potrącenie przez pozwanego kwoty 7.198,26 zł nie stanowiło świadczenia nienależnego i nie zostało dokonane przez pozwaną bez podstawy prawnej;

f) art. 498 k.c. przez jego zastosowanie i w konsekwencji uznanie, że pozwany NFZ skutecznie dokonał potrącenia kwoty 7.198,26 zł, podczas gdy pozwanemu nie przysługiwała wierzytelność względem powódki, a ponadto w dniu złożenia oświadczenia nie została wyczerpana procedura w przedmiocie odwołania od zaleceń pokontrolnych, o której mowa w art. 47 ust. 16 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych;

2)  naruszenie następujących przepisów prawa procesowego, które miało wpływ na wynik sprawy:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego polecająca na uznaniu, że

- skontrolowane recepty w ilości 17 posiadały poważne uchybienia, zostały wydane z naruszeniem obowiązujących przepisów i pozwany był uprawniony do zażądania zwrotu kwoty refundacji, podczas gdy stwierdzone nieprawidłowości stanowiły w większości przypadków uchybienia mniej istotne, o charakterze formalnym a nadto mogły być zweryfikowane o dostępną ewidencje leków recepturowych w okresie od 1 maja 2012 r. do 31 października 2013 r., a także konwalidowane przez lekarza wystawiającego receptę;

- wszystkie 17 recept zostało wydanych z naruszeniem obowiązujących przepisów prawa, a naruszenie te mogły bezpośrednio skutkować negatywnymi następstwami w życiu i zdrowiu pacjentów, podczas gdy na 10 receptach stwierdzoną nieprawidłowością był brak pieczątki osoby sporządzającej lek recepturowy oraz adnotacji o dacie i czasie sporządzania leku, które to uchybienia traktować należy, jako uchybienie o charakterze stricte formalnym, brak pieczątki nie uniemożliwia weryfikacji osoby sporządzającej lek i ustalenia ewentualnej odpowiedzialności takiej osoby zwłaszcza ze w spornym okresie powódka zatrudniała jedynie trzy osoby, a ponadto przedłożyła do akt sprawy wydruk ewidencji leków recepturowych z okresu od 1 maja 2012 do 31 października 2013 roku;

b)  art. 309 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i odmówienie mocy dowodowej wydrukom ewidencji leków recepturowych potwierdzających możliwość wcześniejszej weryfikacji recept przez pozwaną i tym samym stwierdzenie wadliwości kwestionowanych recept.

c)  art. 328 § 2 k.p.c. przez wadliwe sporządzenie uzasadnienia wyroku polegające na pominięciu w uzasadnieniu orzeczenia rozważań na gruncie przepisów art. 411 pkt 2 art. 411 pkt 1 k.c. w związku z art. 63 ust. 1, art. 63 ust. 3, art. 190 ust.2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz w związku z § 2 ust. 1, § 3 ust. ł oraz § 6 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2004 r. w sprawie zakresu niezbędnych informacji gromadzonych i przekazywanych przez apteki podmiotom zobowiązanym do finansowania świadczeń ze środków publicznych, oraz przez wyprowadzenie z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wniosków sprzecznych z tym materiałem oraz poprzez wadliwe sporządzenie uzasadnienia w tym zakresie, które nie pozwala jednoznacznie skonstruować podstaw rozstrzygnięcia sprawy.

Mając na względzie powyższe zarzuty wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania sądowego za obie instancje w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, że ocena uchybień dokonana przez Sąd I Instancji jest prawidłowa, zgodna z treścią przepisów oraz ważnością tych uchybień dla bezpieczeństwa pacjenta. Zakwestionowała zasadność naruszenia przepisów regulujących bezpodstawne wzbogacenie oraz nienależne świadczenie. Nadto wskazał, że przepis art. 498 k.c. zastosowany został przez Sąd I instancji w sposób prawidłowy, bowiem obie wierzytelności były wymagalne i istniała możliwość dochodzenia ich przed sądem, co uzasadniało zastosowanie instytucji potrącenia.

Dodał, że nie może być eskulpującą okoliczność, że w aptece zatrudnionych jest tylko trzech pracowników, bowiem wiedza o tym, kto lek sporządził może być potrzebna także w okresie, gdy dana osoba nie jest już pracownikiem danej apteki. Za niezasadny uznał zarzut naruszenia art. 309 k.p.c. przez odmówienie mocy dowodowej wydrukom ewidencji leków recepturowych mających być wysyłanymi do NFZ. Zauważył przy tym, że nawet gdyby załączone w trakcie procesu ewidencje leków recepturowych zawierało nazwiska osób sporządzających te leki, to nie byłoby to wykonanie obowiązków nałożonych rozporządzeniem Ministra Zdrowia. Nie chodzi bowiem o to, aby NFZ znał te nazwiska, ale aby informacja ta była dostępna lekarzom leczącym danego pacjenta, prokuratorom w przypadku badania przyczyny śmierci pacjenta, itp. Podkreślił, że teza powoda, że NFZ nie może żądać zwrotu nienależnie otrzymanej refundacji leku albowiem beneficjentem refundacji są pacjenci, a NFZ zobowiązany jest tę refundację wypłacić aptece, która kredytuje fundusz jest nieuprawniona. Beneficjentem faktycznie jest pacjent, ale pacjent lek ten otrzymał. Błędy zaś popełnił powód i to on powinien ponieść konsekwencje z tego tytułu. Nie jest też prawdą, że wskutek zasądzającego wyroku sądowego pozwany zostanie wzbogacony. Te pieniądze jak wszystkie w NFZ przeznaczane są na cele realizacji świadczeń zdrowotnych. W tym konkretnym przypadku na cele refundacji leków. Obciążenie powoda zwrotem refundacji leków jest zgodne z przepisami i zawartą przez strony umową.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda okazała się bezzasadna.

Żaden z zarzutów apelacji i użytych w jej uzasadnieniu argumentów nie mógł wywrzeć zamierzonego przez skarżącego skutku w postaci zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienia powództwa.

Kontrola zaskarżonego wyroku doprowadziła do wniosku, iż w przedmiotowej sprawie Sąd I instancji przeprowadził postępowanie dowodowe w sposób określony przepisami procesowymi oraz dokonał wszechstronnej oceny całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Dodać należy, iż ustalenia faktyczne Sąd poczynił po wyjaśnieniu wszelkich spornych kwestii, mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Na wstępie należało zauważyć, że powód jako główny zarzut apelacji wskazał naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. poprzez podniesienie sprzeczności z zasadami logiki i doświadczenia życiowego w ustaleniach faktycznych z zebranym materiałem dowodowym. W jego ocenie w niniejszej sprawie nie zostało wykazane, aby skontrolowane siedemnaście recept posiadało uchybienia uzasadniające żądanie zwrotu refundacji. Wskazywał, że większość uchybień miała charakter stricte formalnych, tj. brak pieczątki, który to brak nie uniemożliwia weryfikacji osoby sporządzającej lek i ustalenia ewentualnej odpowiedzialności takiej osoby, zwłaszcza, że w spornym okresie powód zatrudniał jedynie trzy osoby, z których wszystkie miały uprawnienia do sporządzania leków recepturowych. Podkreślał, że uchybienia wskazane w spornych receptach mogły zostać w całości zweryfikowane w oparciu o ewidencję leków recepturowych, jak też konwalidowane przez lekarza wystawiającego te recepty. Wywiódł przy tym zarzut naruszenia art. 309 k.p.c. poprzez pominięcie jako dowodu wzmiankowanej ewidencji leków recepturowych oraz naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. jako wadliwości sporządzenia uzasadnienia wskazując pominięcie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu i nienależnym świadczeniu.

W tym miejscu wskazać należy, że zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze ugruntował się pogląd, że sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności. Przyjmuje się, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych, ważąc ich moc, wiarygodność, a następnie odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Poprawność rozumowania sądu powinna być możliwa do skontrolowania. Tak więc wiąże się z tym obowiązek sądu w zakresie prawidłowego uzasadniania (art. 328 § 2 k.p.c.). Zarzucenie naruszenia swobodnej oceny dowodów nie może więc polegać na przedstawieniu przez stronę alternatywnego stanu faktycznego, tylko na podważeniu podstawy tej oceny z wykazaniem, że jest ona rażąco wadliwa lub oczywiście błędna. Strona powodowa natomiast w swojej apelacji ograniczyła się w tym zakresie do polemiki z ustaleniami Sądu I instancji podkreślając, że tylko poważne uchybienia umożliwiały zwrot refundacji, jak też wskazała na możliwość konwalidacji tychże recept przez lekarza. W tym zakresie jednakże powód nie przywołał treści przepisów prawnych uzasadniających takie stanowisko, ograniczając się tylko do gołosłownej tezy. Nie sposób również było zgodzić się z przytoczoną przez powoda w apelacji tezą o możliwości weryfikacji błędów w zakresie receptur zwłaszcza w zakresie weryfikacji osoby sporządzającej lek poprzez wydruk ewidencji leków recepturowych (k. 98-127).W tym względzie Sąd II instancji w całości podzielił rozważania Sądu I instancji, jak też twierdzenia strony pozwanej. Sąd zauważył jednocześnie, że powód w swojej apelacji odnosząc się do odmówienia mocy dowodowej wydrukom z ewidencji (art. 309 k.p.c.) ograniczył się jedynie do lakonicznego zarzutu, w żadnym zakresie nie odnosząc się natomiast do podniesionych przez Sąd Rejonowy twierdzeń w zakresie braku wiarygodności tego wydruku oraz uzasadnionych podejrzeń o sporządzenie przedmiotowego dokumentu na potrzeby niniejszego postepowania. Nie wyjaśnił zwłaszcza dlaczego ewidencję tę – pomimo znajomości stanowiska strony pozwanej jeszcze przed wszczęciem postępowania – przedłożył dopiero w toku niniejszej sprawy wraz z pismem z dnia 03 grudnia 2015 r., a nie w pierwszym piśmie procesowym (pozew) jak też, przyczyn nie braku powołania się na treść ewidencji na etapie dokonywania ustaleń przez NFZ w zakresie weryfikacji recept. Już czas bowiem były znane zarzuty co do braku wskazywania na receptach na osoby sporządzające i wydające leki recepturowe. Nie wyjaśnił również powodów prowadzenia takiej ewidencji pomimo braku nałożonego przepisami obowiązku. W ocenie Sądu Okręgowego brak chociażby próby zanegowania stanowiska Sądu Rejonowego uniemożliwia uznanie, że apelujący zdołał podważyć zasadność ustaleń Sądu I instancji w tym zakresie. O ile bowiem przepis art. 309 k.p.c. umożliwia uznanie wydruku komputerowego jako materiału dowodowego, pamiętać jednakże należy, że taki wydruk jako środek dowodowy świadczy jedynie o istnieniu zapisu komputerowego określonej treści w chwili dokonywania wydruku, tj. w dniu 4 grudnia 2015 r. (por. wyrokSądu Apelacyjnego w Ł. - I Wydział C. dnia 4 grudnia 2013 r., I ACa 776/13, Legalis nr 761124). W sytuacji zaś gdy powód nie podjął nawet próby wyjaśnienia uzasadnionych wątpliwości Sądu I instancji, nie może on stanowić dowodu na wykazanie, że we wskazanych w nim datach (okres od 1 maja 2012 r. do 31 października 2013 r.), wymienione tam osoby, sporządziły oraz wydały leki recepturowe.

Za niezasadny Sąd Odwoławczy uznał także zarzut powoda w zakresie wadliwości uzasadnienia poprzez pominięcie przepisów normujących żądanie zwrotu nienależnego świadczenia (art. 411 pkt 1 i 2 k.c.) jako nie mający zastosowania, bowiem podstawą żądania przez NFZ zwrotu kwoty refundacji stanowił § 6 ust. 4 zawartej między stronami umowy nr (...). Powyższe zaś wyłącza możliwość zastosowania przepisów o nienależnym świadczeniu, a tym samym konieczność dokonywania przez Sąd I instancji rozważań w tym zakresie.

Podsumowując powyższe w ocenie Sądu Okręgowego, Sąd I instancji starannie zebrał i rozważył dowody oraz ocenił je w sposób nie naruszający swobodnej oceny dowodów, uwzględniając w ramach tejże oceny zasady logiki i wskazania doświadczenia życiowego. Wobec tego nie sposób jest podważać adekwatności dokonanych przez Sąd Rejonowy ustaleń, do treści przeprowadzonych dowodów, a apelacja powoda ma w tym zakresie w istocie charakter polemiczny. Zwalczanie ustaleń faktycznych sądu i związanej z tym oceny materiału dowodowego może następować tylko poprzez argumenty natury jurydycznej, wykazanie, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności lub mocy dowodowej lub niesłusznie im ją przyznając, a takowych apelacja nie zawiera. W ocenie Sądu Okręgowego treść uzasadnienia wyroku Sądu I instancji wskazuje, iż wyżej przedstawione wymogi odnoszące się do art. 233 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. pozwalające uznać zapadłe orzeczenie za odpowiadające prawu w kontekście podstawy faktycznej roszczenia, w przedmiotowej sprawie zostały spełnione.

Przechodząc natomiast do zarzutów powoda w zakresie naruszeń prawa materialnego w pierwszej kolejności dostrzec należało, że strona powodowa dwukrotnie przywołała rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie recept lekarskich powołując § 32 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 17 maja 2007 r. oraz § 19 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2004 r. w sprawie recept lekarskich. Wskazać w tym miejscu należy, iż choć w pierwszym przypadku powód formułując zarzut apelacyjny nie wskazał tytułu aktu prawnego, na co trafnie zwrócił uwagę pozwany, to już w uzasadnieniu apelacji przywołał pełne oznaczenie tego aktu. Sąd nie miał zatem wątpliwości co do identyfikacji przepisów prawa materialnego, których naruszenie zarzucił apelujący. Powołując się na powyższe przepisy, powód wywodził zaś, że wskazywane przez NFZ błędy na dotyczące siedemnastu receptach nie stanowiły uchybień istotnych, lecz jedynie uchybienia o charakterze formalny, pozostające bez wpływu na okoliczność refundacji. Dodawał przy tym, że w oparciu o treść
§ 19 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2004 r. w sprawie recept lekarskich nie sposób jest uznać, aby leki wydane zostały nieprawidłowo. Powyższe zarzuty jednakże należało uznać za bezzasadne, albowiem powód odnosił się w nich do przepisów nieobowiązujących w chwili wystawienia spornych recept. W na tę bowiem datę (aż do chwili obecnej) obowiązywało rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie recept lekarskich z dnia 23 grudnia 2011 r. (Dz.U. Nr 294, poz. 1739), które weszło w życie w dniu 1 stycznia 2012 r. Do treści tego aktu wykonawczego trafnie odnosił swoje wywody Sąd Rejonowy.

Za niezasadny Sąd Okręgowy uznał również zarzut naruszenia art. 411 k.c., art. 405 k.c., art. 410 k.c. z wywiedzionych już powyżej względów. Nadmienić w tym miejscu należało, że polemika powoda nie mogła znaleźć uzasadnienia w niniejszej sprawie, z uwagi na związanie podmiotowej apteki z pozwanym umową z dnia 29 grudnia 2011 r. na wydawanie refundowanego leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobu medycznego na receptę oraz zapisami OWU, określonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 grudnia 2011 r. w sprawie ogólnych warunków umów na realizację recept oraz ramowego wzoru umowy na realizację recept (Dz. U. nr 271 poz. 1606).

Pamiętać należy, że zgodnie z treścią art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten należy w szczególności stosować do świadczenia nienależnego, o czym stanowi art. 410 § 1 k.c. Pojęcie świadczenia nienależnego zostało natomiast unormowane w treści art. 410 § 2 k.c., na mocy którego świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Jak zasadnie zauważył Sąd I instancji podstawą dokonanego przez pozwanego potrącenia były zapisy przedmiotowej umowy, oraz stanowiące do niej załącznik nr 1 OWU, ustalone w oparciu o treść rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 grudnia 2011 r. w sprawie ogólnych warunków umów na realizację recept oraz ramowego wzoru umowy na realizację recept, uprawniające pozwanego do dokonania potrącenia nienależnie przekazanych środków wraz z odsetkami ustawowymi z należności przysługującej od Narodowego Funduszu Zdrowia podmiotowi prowadzącemu aptekę zgodnie zasadami określonymi w § 7 i 9 OWU. Za bezzasadne zatem należało uznać przywoływanie przez powoda przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu i nienależnym świadczeniu. Zwłaszcza, że powód nie wskazał nawet podstaw uznania działania pozwanego za spełniającego przesłanki unormowane w wyżej cytowanych przepisach (art. 405 i 410 k.c.)

Sąd Odwoławczy podzielił także wywody Sądu I instancji wskazujące, z uwagi na okoliczność, że żądanie przez pozwanego zwrotu refundacji znajdowała umocowanie w przepisach, a zwłaszcza umowie stron. Niewątpliwie przy tym rzeczą Sądu Rejonowego było dokonanie analizy wszystkich recept będących przedmiotem sporu, pod kątem ich zgodności z obowiązującymi przepisami prawa. Sąd Okręgowy dostrzegł przy tym, iż Sąd I instancji w części dotyczącej rozważań prawnych dwukrotnie powołał tę samą receptę, oznaczoną numerami 18 oraz 31 (k. 160-161). Tym niemniej omyłka ta nie wypłynęła w żaden sposób na zasadność rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego albowiem pominięta w tym zakresie recepta o nr (...) (k. 49) obarczona była tożsamymi uchybieniami co pozostałe z recept, a mianowicie brak było pieczątki oraz podpisu osoby sporządzającej lek recepturowy, brak było podpisu osoby wydającej lek recepturowy. Podkreślić należy, iż w tym zakresie Sąd I instancji w sposób bardzo obszerny odniósł się do wszystkich stwierdzonych uchybień, znajdując dla uznania ich wadliwości oparcie w przepisach, a następnie wskazując na przyczyny dla których te właśnie wadliwości znajdowały uzasadnienie dla żądania przez NFZ zwrotu refundacji. Sąd Rejonowy kierował się przy tym przesłanką dobra pacjenta, a w szczególności ochrony jego życia i zdrowia. Drobiazgowość tych wywodów, ich spójność i logiczność spowodowała, że Sąd Odwoławczy za zbędne uznał ich ponowne przytaczanie, w pełni podzielając podniesione w tym zakresie wywody Sądu Rejonowego. Co znamienne powód próbując obalić argumentację Sądu I instancji nie zakwestionował istnienia tych wad, ani też umocowania zarzutów stąd wypływających w przepisach prawa, które Sąd Rejonowy wyczerpująco powołał. Wskazywał jedynie, że uchybieniom tym nie sposób przypisać miana „poważnych”, a nadto, że zarówno w okresie kontroli NFZ, jak też i teraz istniała możliwość weryfikacji osób sporządzających i wydających leki recepturowe poprzez ewidencję prowadzoną w systemie komputerowym przez powodową aptekę. Nadto powoływał się na zasady współżycia wskazując, że refundacja pokryje aptece koszt leku, za który co do zasady powinien zapłacić pozwany NFZ, w sytuacji, gdy lek ten w sposób prawidłowy trafił do ubezpieczonego pacjenta.

W zakresie braku możliwości weryfikacji mocy dowodowej tejże ewidencji, Sąd Odwoławczy wypowiedział się już wcześniej. Ponadto Sąd II instancji wskazuje, że za nieuzasadniony uznał pogląd powoda, że wyszczególnione braki recept były nieistotne, a ponadto zostały usunięte po przeprowadzeniu kontroli, stąd też nie miały wpływu na uprawnienie do otrzymania leku na uprzywilejowanych warunkach i uzyskania refundacji. W ocenie Sądu, takie twierdzenia prowadzą do podważenia znaczenia wprowadzenia omówionych przepisów oraz zwolnienia realizującego receptę od obowiązku wymaganej staranności, jak też nieograniczonej dowolności w ocenie istotności wymogów ustawowych. Nadto zauważyć należy, że powód całkowicie pomija cel wprowadzenia tych przepisów, obejmujący z jednej strony dbałość o środki przeznaczone na opiekę zdrowotną, a z drugiej zaś o interes korzystających ze świadczeń, polegający na gwarantowaniu uzyskania leków stosownie do rzeczywistych potrzeb oraz, w równym stopniu, dbałość o ich bezpieczeństwo. Powszechnie oczekiwane jest od wydającego lek działania zgodnego z prawem i najwyższego stopnia staranności. W ocenie Sądu Odwoławczego nie można wykluczyć w okolicznościach konkretnego przypadku, że mimo istnienia braków recepty doszło do wydania leku koniecznego ze względu na stan zdrowia świadczeniobiorcy, wymagający bezzwłocznej reakcji, czy też z innego ważnego, powszechnie akceptowanego powodu, który czynił niemożliwym dopełnienie wymogów. Równocześnie jednak brak jest podstaw do przyjęcia, że generalnie spełnienie świadczenia refundacyjnego jest w każdym przypadku zgodne z zasadami współżycia społecznego. Wyrażone przez powoda w treści apelacji stanowisko zmierza natomiast do takiej właśnie generalizacji, bez wskazania konkretnego przykładu, w którym to miało dojść do naruszenia zasad współżycia. Dostrzec w tym miejscu należało, że wszyscy pacjenci otrzymali leki, jako osoby ubezpieczone w cenie uwzględniającej refundację, co oznacza że cele refundacji został spełniony. Tym samym powoływanie się przez powoda na dobro pacjenta zdaje się nie mieć uzasadnienia w niniejszym postępowaniu. Istotą apelacji pozwanego jest nadto twierdzenie, iż gdyby wolą ustawodawcy było ustanowienie obowiązku zwrotu refundacji w przypadku, gdy recepta nie została wystawiona zgodnie z treścią przepisów odrębnych, tak by uczynił. Wskazać zatem należy, iż tej treści regulację przewiduje wprost art. 43 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, oraz wyrobów medycznych. Stosownie do jego treści „ apteka w celu realizacji świadczeń objętych umową na realizację recept ma obowiązek zwrotu refundacji ceny leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobu medycznego łącznie z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia, w którym wypłacono refundację do dnia jej zwrotu, w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania do zapłaty, jeżeli w wyniku weryfikacji lub kontroli informacji, o których mowa w pkt 2, lub kontroli, o której mowa w pkt 3 i 4, zostanie stwierdzone, że realizacja recepty nastąpiła z naruszeniem przepisów ustawy, przepisów o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz przepisów o zawodach lekarza i lekarza dentysty”. Przepisy te, a zawłaszcza wydane na ich podstawie akty wykonawcze, zostały zaś w całości powołane i przeanalizowane przez Sąd Rejonowy pod kątem zasadności zarzutów stawianych powodowi przez pozwanego. Tym samym stanowisko powoda w tym zakresie uznać należy, za całkowicie nietrafne.

W ocenie Sądu II instancji, rozpatrując niniejsze postępowanie, nie można pominąć także okoliczności, że wszystkie recepty dotknięte były wadami obciążającymi aptekę. Wymagania te zaś w sposób jasny zostały unormowane w obowiązującej strony umowie. Przy tym nie wymagały one po stronie powodowej nadmiernego nakłady pracy. Sąd nie znalazł zatem żadnego usprawiedliwienia dla zaniechań strony powodowej. Skoro więc, to właśnie strona powodowa (a nie inny podmiot) spowodowała te błędy, to właśnie ona winna ponieść ich konsekwencje. Nie sposób natomiast znaleźć usprawiedliwienia dla przerzucania ciężaru tych wadliwości na NFZ, który korzystał wyłącznie z przysługujących jemu zgodnie z umową i przepisami uprawnień. Uzasadnienia takiego nie sposób z całą pewnością wywieść z ogólnego celu, jaki niesie za są refundacja leków, bowiem jak wskazano wyżej cel ten poprzez wydanie leku pacjentowi został spełniony.

Sąd nie podzielił również twierdzeń apelującego o braku podstaw do dokonania potrącenia, a tym samym zasadności zastosowania art. 498 k.c. W myśl § 7 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 08 grudnia 2011 r. w sprawie ogólnych warunków umów na realizację recept oraz ramowego wzoru umowy na realizację recept „zwrotu refundacji w sposób określony w art. 43 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 12 maja 2011 r.
o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych dokonuje się na rzecz oddziału wojewódzkiego Funduszu, o którym mowa w § 1 ust. 2. W przypadku:

1) wyczerpania procedury, o której mowa w art. 42 ustawy,

2) ustalenia w zaleceniach pokontrolnych, o których mowa w art. 47 ust. 15 ustawy, że nastąpiła nienależna refundacja, jeżeli nie zachodzą okoliczności wskazane w art. 47 ust. 17 ustawy

- oddziałowi wojewódzkiemu Funduszu, o którym mowa w § 1 ust. 2, przysługuje prawo do dokonania potrącenia nienależnie przekazanych środków wraz z odsetkami ustawowymi z należności przysługującej od Funduszu podmiotowi prowadzącemu aptekę.

W toku niniejszego postępowania wykazane zostało, że NFZ dokonując potrącenia skorzystał ze wskazanego powyżej trybu zwrotu refundacji poprzez potrącenie, po wcześniejszym wskazaniu w przedłożonych w niniejszej sprawie ustaleniach pokontrolnych (wypełniających znamiona art. 47 ust. 15 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych) wskazujących na wystąpienia nienależnej refundacji. Powyższe zaś wyłącza konieczność wyczerpania procedury wskazanej przez powoda, a unormowanej w art. 42 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych. Dostrzec bowiem należało, że w myśl treści § 7 ustawy zwrot refundacji mógł wystąpić w dwojaki sposób, a wybór tego sposobu należał do NFZ, który skorzystał jedynie ze swojego uprawnienia. Tym samym uznać należało, że strona pozwana w chwili dokonywania potrącenia działała w oparciu o treść art. 498 k.c.

W konsekwencji, w ocenie Sądu Okręgowego apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu, o czym orzeczono w punkcie pierwszym sentencji w oparciu o art. 385 k.p.c.

W przedmiocie kosztów procesu Sąd Okręgowy rozstrzygnął w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c.

SSO Violetta Osińska SSO Tomasz Szaj SSR del. Dariusz Jastrzębski