Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 września 2017 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie IV Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący: SSR (del.) Robert Masznicz

Protokolant: sekretarz sądowy Kamila Osica

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 sierpnia 2017 r. w Warszawie

sprawy z powództwa spółki jawnej pod firmą

(...) Spółka Jawna

z siedzibą w miejscowości W. przeciwko pozwanym, którymi są:

spółka jawna pod firmą (...)

Spółka Jawna w likwidacji z siedzibą w N.

oraz osoby fizyczne o imionach i nazwiskach

B. M.,

M. S.

i J. Z.

o zapłatę

1)  oddala powództwo w całości;

2)  zasądza od powoda solidarnie na rzecz pozwanych tytułem zwrotu kosztów procesu sumę 15.068,00 zł (piętnaście tysięcy sześćdziesiąt osiem złotych), w tym:

a)  15.000,00 zł (piętnaście tysięcy złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

b)  68,00 zł (sześćdziesiąt osiem złotych) tytułem zwrotu kosztów opłaty skarbowej

od złożonego pełnomocnictwa procesowego.

Sygn. akt IV C 808/17

UZASADNIENIE WYROKU

Pozwem z dnia 6 kwietnia 2017 r. (data nadania w urzędzie pocztowym – k. 84) spółka jawna pod firmą (...) Spółka Jawna z siedzibą w miejscowości W. (powód) wniosła o zasądzenie solidarnie od pozwanych, którymi są spółka jawna pod firmą (...) Spółka Jawna w likwidacji z siedzibą w N. (pozwana spółka) oraz osoby fizyczne o imionach i nazwiskach B. M., M. S. i J. Z. (pozwane osoby fizyczne), na rzecz powoda:

a)  kwoty 2.360.030,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 31 stycznia 2017 r. do dnia zapłaty;

b)  zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że powód dochodzi od pozwanych zwrotu nienależnego świadczenia o wartości odpowiedniego podatku w związku z otrzymaniem przez pozwaną spółkę z właściwego urzędu skarbowego zwrotu kwoty podatku od towarów i usług (podatek VAT), który został zapłacony wskutek zawarcia przez powoda i pozwaną umowy sprzedaży z dnia 1 sierpnia 2011 r.

(pozew – k. 2 i n.)

Dnia 4 maja 2017 r. Sąd Okręgowy w Warszawie wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym (sygn. akt IV Nc 195/17), którym zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę dochodzoną pozwem oraz kwotę 32.217,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym 7.200,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu upominawczym.

(nakaz zapłaty – k. 104)

Dnia 24 maja 2017 r. (data pieczęci biura podawczego Sądu Okręgowego w Warszawie – k. 144) wszyscy pozwani złożyli wspólny sprzeciw od nakazu zapłaty, zaskarżając go w całości oraz wnieśli o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesu w wysokości 90.000,00 zł, co stanowiło sześciokrotność stawki minimalnej określonej we właściwym rozporządzeniu wykonawczym.

W uzasadnieniu pozwani podnieśli w szczególności zarzuty następujące:

a)  zarzut niewykazania zasadności dochodzonego roszczenia ani co do zasady, ani co do wysokości;

b)  zarzut przedawnienia roszczenia objętego pozwem.

(sprzeciw od nakazu zapłaty – k. 144 i n.)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Dnia 1 sierpnia 2011 r. w W. pozwana spółka, jako sprzedawca, zawarła z powodem, jako kupującym, umowę sprzedaży w formie aktu notarialnego (umowa sprzedaży). Na podstawie umowy sprzedaży:

1)  sprzedający przeniósł na kupującego własność nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości K. (gmina N., powiat (...), województwo (...)) wraz z położonymi na niej budynkami oraz środkami trwałymi stanowiącymi wyposażenie tychże budynków, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Pruszkowie prowadzi księgę wieczystą o oznaczeniu (...);

2)  strony ustaliły, że kupujący zapłaci sprzedającemu cenę w sumie 12.621.030,00 zł brutto, na którą to kwotę złożyła kwota 10.216.000,00 zł (cena netto) oraz kwota 2.360.030,30 zł (odpowiadająca wielkości podatku VAT);

3)  strony oświadczyły, że czynność zakresie sprzedaży nieruchomości gruntowej prawa własności posadowionych na niej budynków jest opodatkowana podatkiem VAT.

(akt notarialny – k. 31 i n.)

Pismem z dnia 24 czerwca 2016 r. pozwana spółka przesłała do powoda pismo wraz z fakturą korygującą nr (...) z dnia 20 czerwca 2016 r. W piśmie tym wskazano, że w pierwotnej fakturze, tj. w pozycjach nr 2, 3 i 4 faktury (...) z dnia 2 sierpnia 2011 r. znalazł się błąd, gdyż we wskazanym zakresie umowa sprzedaży korzystała ze zwolnienia z opodatkowania podatkiem VAT w związku z faktem nabycia nieruchomości w okresie 1991 do 2004 r.

(faktura – k. 38, pismo – k. 40, faktura korygująca – k. 41 i n)

W odpowiedzi, pismem z dnia 19 września 2016 r. powód oświadczył pozwanej spółce, że kwestionuje fakturę korygującą oraz że nie została ona i nie zostanie włączona do ksiąg rachunkowych powoda, gdyż w ocenie powoda nie istniały podstawy faktyczne i prawne do dokonania jakichkolwiek zmian w zakresie zwolnienia czy zastosowania innej stawki VAT przy zawieraniu przez strony umowy sprzedaży.

(pismo – k. 76)

Dnia 24 lipca 2016 r. pozwana spółka wystąpiła do Urzędu Skarbowego w P. o zwrot sumy 1.594.462,22 zł tytułem zwrotu kwoty podatku VAT zapłaconego wskutek zawarcia umowy sprzedaży.

W dniu 18 listopada 2016 r., po przeprowadzeniu właściwego postępowania, Urząd Skarbowy w P. wypłacił pozwanej spółce kwotę 1.594.462,22 zł tytułem zwrotu odpowiedniego podatku VAT.

(faktura korygująca – k. 41 i n., dokumentacja kontroli podatkowej – k. 46 i n., wniosek o zwrot podatku – k. 165, potwierdzenie otrzymania zwrotu podatku na rachunek bankowy – k. 171)

Powód również otrzymał z właściwego urzędu skarbowego odpowiednią sumę tytułem zwrotu tego samego podatku VAT.

(bezsporne, protokół rozprawy – k. 207 i n.)

Dnia 18 stycznia 2017 r. (data nadania w urzędzie pocztowym) powód wystąpił do pozwanej spółki z wezwaniem do zapłaty powodowi kwoty 2.360.030,00 zł tytułem zwrotu kwoty podatku VAT uiszczonej w ramach umowy sprzedaży, oznaczając termin 7 dni od dnia otrzymania wezwania, pod rygorem skierowania na drogę postępowania sądowego.

(pismo powoda – k. 82)

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny na podstawie wiarygodnych kopii dokumentów urzędowych i prywatnych złożonych przez strony w toku postepowania, zgodnie z art. 244 oraz 245 k.p.c., z uwzględnieniem okoliczności bezspornych i przyznanych zgodnie z art. 229 k.p.c. oraz 230 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.).

Sąd Okręgowy oddalił wnioski dowodowe, wykraczające poza dowody ze złożonych dokumentów, w tym:

1)  wnioski powoda:

a)  o dopuszczenie oraz przeprowadzenie dowodu z przesłuchania w charakterze świadków M. M. oraz B. Z. oraz przesłuchania stron (wnioski – k. 3),

b)  o zwrócenie się do właściwego urzędu skarbowego o udostępnienie akt postępowania skarbowego (wniosek – k. 3odwrót)

oraz

2)  wniosek pozwanych o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań w T. K. charakterze świadka (wniosek – k. 147),

gdyż wszelkie fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy zostały należycie udokumentowane za pomocą przedłożonych przez strony w toku postępowania wiarygodnych kopii dokumentów urzędowych i prywatnych.

W takim stanie możliwe było ustalenie przez Sąd Okręgowy faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy bez ich potwierdzania dodatkowymi dokumentami lub zeznaniami, które nie miały przecież zaprzeczyć żadnemu z poczynionych ustaleń, w związku z czym dopuszczanie tych dodatkowych dowodów prowadziłoby jedynie do nieuzasadnionego przewlekania postępowania, czemu Sąd Okręgowy przeciwdziałał zgodnie z art. 6 § 1 k.p.c.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Powództwo podlega oddaleniu w całości, albowiem powód żądał od pozwanych zwrotu świadczenia spełnionego na rzecz pozwanej spółki na podstawie umowy, która nie była nieważna i od której skutków powód nie uchylił się, zatem spełnione świadczenie nie było i nie stało się świadczeniem nienależnym. Nie był również świadczeniem nienależnym otrzymany przez pozwaną spółkę zwrot podatku z właściwego urzędu skarbowego i zwrot ten w żadnym zakresie nie nastąpił kosztem powoda.

Z przyczyny oddalenia powództwa, pozwanym należy się od powoda zwrot kosztów procesu w zakresie ograniczonym do kosztów uiszczonych opłat skarbowych od złożonych pełnomocnictw procesowych oraz jednokrotności stawki minimalnej wynagrodzenia wspólnego pełnomocnika procesowego, określonej we właściwym rozporządzeniu, zarówno z przyczyny wartości przedmiotu sporu, jak i nakładu pracy pełnomocnika procesowego.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowią w szczególności art. 405 w zw. z art. 410 i 411 oraz art. 535 w zw. z art. 353 w zw. z art. 353 ¹ w zw. z art. 354 § 1 Kodeksu cywilnego (k.c.) oraz art. 316 § 1 k.p.c.

Według podanej podstawy prawnej, świadczenie przez powoda uzgodnionej ceny na rzecz pozwanej spółki oczywiście nie było świadczeniem nienależnym, skoro opierało się w zupełności na umowie sprzedaży zawartej we właściwej formie (art. 158 k.c.) i nastąpiło zgodnie z treścią umowy.

Po zawarciu umowy sprzedaży powód nie złożył pozwanej spółce oświadczenia o własnym błędzie w zakresie uzgodnionej ceny i o uchyleniu się od skutków umowy sprzedaży w tym zakresie na podstawie art. 84 w zw. z art. 88 k.c. Przeciwnie, na podstawie tej samej umowy sprzedaży sam również wystąpił do właściwego urzędu skarbowego o zwrot podatku i zwrot taki uzyskał, a po uzyskaniu od pozwanej spółki korekty właściwej faktury, stanowczo odmówił uznania poprzednio wystawionej faktury za błędną (pismo przedprocesowe powoda z dnia 20 września 2016 r. – k. 80). Cech choćby dorozumianych oświadczeń powoda o uchyleniu się na podstawie art. 88 k.c. od skutków umowy sprzedaży z przyczyny błędu oczywiście nie nosi też późniejsze przedprocesowe wezwanie do zapłaty (k. 82), jak również sam pozew, skoro powód w żadnym z tych pism ani nie powoływał się na błąd, ani nie oświadczał o uchyleniu się od skutków umowy sprzedaży.

W takim stanie, świadczenie ceny, w tym jej części odpowiadającej obliczonemu podatkowi VAT, opierało się na podstawie, która była ważna w chwili świadczenia i nie odpadła również po spełnieniu świadczenia.

Zdarzeniem, które stanowiło przyczynę wytoczenia powództwa było zwrócenie pozwanej spółce przez właściwy urząd skarbowy podatku VAT, zapłaconego w wyniku umowy sprzedaży, przy czym zwrócona kwota podatku VAT była niższa, niż wskazana w umowie sprzedaży, gdyż według właściwego urzędu skarbowego tylko niektóre z przedmiotów umowy były zwolnione od podatku VAT.

Sam zwrot podatku VAT, który otrzymała pozwana spółka ze Skarbu Państwa, oczywiście nie był świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 k.c., lecz był świadczeniem spełnionym przez Skarb Państwa na ważnej podstawie, czyli na podstawie ostatecznej decyzji właściwego urzędu skarbowego. Taki zwrot w żadnym zakresie nie odbył się kosztem powoda w rozumieniu art. 405 k.c., skoro powód również otrzymał zwrot podatku VAT od tej samej umowy sprzedaży. Aby uznać roszczenie powoda za zasadne, w szczególności, aby uznać, że zwrócenie podatku pozwanej spółce odbyło się kosztem powoda, należałoby przyjąć niedorzeczną zasadę, że w razie zapłacenia kwoty odpowiedniego podatku VAT w cenie sprzedaży przedmiotu, korzystającego z odpowiedniego zwolnienia, kupujący (tu: powód) powinien dwukrotnie otrzymać zwrot tego samego podatku, bądź to od Skarbu Państwa bezpośrednio, bądź to za pośrednictwem sprzedawcy (czyli raz otrzymać zwrot od Skarbu Państwa, a drugi raz od sprzedawcy, czyli pozwanej spółki), w każdym razie w podwójnej wysokości.

Bezsporny fakt, że każda ze stron tej samej umowy uzyskała zwrot tego samego podatku, dowodzi albo istnienia nieracjonalnych dla interesu Skarbu Państwa norm prawa podatkowego, albo nieracjonalnej wykładni tych norm przez organy podatkowe wbrew koniecznemu założeniu istnienia ustawodawcy jednak racjonalnego. Żadna z tych okoliczności nie usprawiedliwia natomiast wnioskowania, aby nieracjonalne podwójne zwrócenie raz zapłaconego podatku zwalniało Sąd Okręgowy od racjonalnego rozstrzygnięcia sprawy cywilnej poprzez oddalenie powództwa w całości.

Nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy są wyrażane przez powoda obawy, że właściwy urząd skarbowy może w przyszłości skorygować podwójny zwrot podatku przez wystąpienie do powoda z odpowiednim żądaniem zapłaty. Zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c., obowiązkiem Sądu Okręgowego było przecież oparcie rozstrzygnięcia na podstawie faktycznej stanowiącej ustalenia z chwili zamknięcia rozprawy, a nie na hipotezie dotyczącej zdarzeń przyszłych i niepewnych.

Nie stanowił przyczyny oddalenia powództwa podniesiony przez pozwanych zarzut przedawnienia roszczenia, gdyż Sąd Okręgowy oparł rozstrzygnięcie na stwierdzeniu, że powodowi względem żadnego z pozwanych nie przysługuje wierzytelność opisana w pozwie ani w wysokości dochodzonej, ani w wysokości ograniczonej do rzeczywistej kwoty podatku zwróconego pozwanej spółce (1.594.462,22 zł). Gdyby jednak przyjąć, że taka wierzytelność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia istnieje, wówczas jej wymagalność datowałaby się albo od odpadnięcia przyczyny świadczenia ceny przez powoda (która to przyczyna w ocenie Sądu Okręgowego wciąż nie odpadła) albo od wzbogacenia pozwanej spółki przez uzyskanie zwrotu podatku w 2016 r. (które to wzbogacenie w ocenie Sądu Okręgowego nie nastąpiło kosztem powoda), czyli w każdym razie roszczenie o zapłatę takiej wierzytelności nie byłoby przedawnione w rozumieniu art. 117 w zw. z art.120 k.c., również przy założeniu terminu trzyletniego przedawnienia z uwagi na związek roszczenia z prowadzoną działalnością gospodarczą zgodnie z art. 118 k.c.

Wydając wyrok o oddaleniu powództwa w całości, Sąd Okręgowy na podstawie art. 108 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. orzekł również o kosztach postępowania z uwzględnieniem wyniku postępowania, zgodnie z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, w brzmieniu obowiązującym w chwili wszczęcia postępowania.

Na sumę 15.068,00 zł zasądzoną od powoda na rzecz pozwanego z tytułu zwrotu kosztów postępowania złożyły się kwoty następujące:

a)  kwota 15.000,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, stanowiącego wynagrodzenie pełnomocnika procesowego, ustanowionego przez pozwanych w osobie adwokata;

b)  kwota 68,00 zł tytułem zwrotu kosztów czterech opłat skarbowych od złożonych przez pełnomocnika procesowego pozwanych czterech pełnomocnictw procesowych.

Kwota zasądzona tytułem kosztów wynagrodzenia pełnomocnika procesowego stanowi równowartość stawki minimalnej, określonej w § 2 pkt 8 właściwego rozporządzenia ze względu na wartość przedmiotu sporu (2.360.030,00 zł).

Między pozwanymi zachodziło współuczestnictwo procesowe w rozumieniu art. 72 § 1 k.p.c. Zgodnie wykładnią przepisów o zwrocie kosztów postępowania, potwierdzoną w orzecznictwie Sądu Najwyższego, nawet w razie współuczestnictwa tylko formalnego właściwy sąd może obniżyć do jednokrotności stawki wynagrodzenie pełnomocnika procesowego zastępującego współuczestników, jeżeli przemawia za tym nakład pracy pełnomocnika, podjęte przez niego czynności oraz charakter sprawy, czyli przesłanki określone w art. 109 § 2 k.p.c. (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2015 r., III CZP 29/15).

Zgodnie z art. 109 § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy wziął w szczególności pod uwagę, że pełnomocnik procesowy pozwanych złożył wspólny sprzeciw pozwanych od nakazu zapłaty, uczestniczył w jednej krótkiej rozprawie i złożył załącznik do protokołu rozprawy, a wartość przedmiotu sporu (2.360.030,00 zł) była zbliżona do dolnego progu, rozpoczynającego przedział wartości wyznaczających odpowiednią stawkę (powyżej 2.000.000,00 zł do 5.000.000,00 zł).

Wziąwszy pod uwagę objaśnione przesłanki ustawowe, Sąd Okręgowy rozstrzygnął, że należny pozwanym zwrot kosztów procesu z tytułu zastępstwa procesowego ogranicza się do jednokrotności stawki minimalnej właściwej dla wartości przedmiotu sporu i że nieusprawiedliwione było żądanie zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego w wysokości przekraczającej stawkę minimalną.

Z tych wszystkich przyczyn oraz na podstawie przywołanych przepisów prawa, Sąd Okręgowy orzekł, jak w sentencji.

ZARZĄDZENIE

(...)

a)  (...)

b)  (...)

(...)