Pełny tekst orzeczenia

WYROK ZAOCZNY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 października 2017 r.

Sąd Rejonowy w Olsztynie, I Wydział Cywilny,

w składzie:

Przewodniczący: SSR Arkadiusz Ziarko

Protokolant: sekretarz sądowy Marta Kreczkowska - Żyrkowska

po rozpoznaniu w dniu 27 października 2017 r., w O., na rozprawie,

sprawy z powództwa (...) S.A. w B.

przeciwko Z. C.

o zapłatę

oddala powództwo.

SSR Arkadiusz Ziarko

Sygn. akt: I C 2991/17 upr

UZASADNIENIE

Powód (...) S.A. w B. domagał się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego Z. C. kwoty 2.461,61 zł z odsetkami umownymi za opóźnienie równymi dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 02 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztami zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że pozwany poprzez podpisanie weksla zobowiązał się do zapłaty kwoty 3.725,61 zł. W dniu 01 kwietnia 2014 r. powód miał zapłacić wskazaną na wekslu kwotę. W dni 02 marca 2017 r. powód wezwał pozwanego do wykupu weksla. Pozwany wpłacił na konto powoda kwotę 1.039 zł.

Pozwany nie wniósł odpowiedzi na pozew ani nie zajął stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany Z. C. w dniu 08 marca 2016 r. zawarł umowę pożyczki gotówkowej nr (...)- (...) z (...) S.A. z siedzibą w B..

W umowie wskazano, że kwota udzielonej pożyczki wynosiła 5.816 zł.

Całkowita kwota faktycznie wypłaconej pożyczki wynosiła 2.000 zł.

Na pozwanego nałożono obowiązek zapłaty kosztu ubezpieczenia pożyczki w kwocie 3.451 zł, opłaty przygotowawczej 365 zł i wynagrodzenia powoda 142 zł. Pożyczka miała być spłacona w 18 miesięcznych ratach.

Całkowita kwota do zapłaty przez pozwanego wynosiła 5.958 zł.

(dowód: weksel k. 5, umowa pożyczki k. 16, 19-22, kalendarz spłat k. 23, załącznik nr 1 do umowy k. 17-18, deklaracja wekslowa k. 24).

Pismem z dnia 02 marca 2017 r. powód wypowiedział umowę zawartą z pozwanym. W piśmie powód wskazał, że na zadłużenie pozwanego składają się należności z tytułu: niespłaconej pożyczki – 2.878 zł, kwota obliczona na podstawie pkt 9.2 a) postanowień umowy 20.05 zł, kwota obliczona na podstawie pkt 9.2 b) postanowień umowy 575,60 zł, kwota obliczona na podstawie pkt 9.2 c) postanowień umowy 225 zł oraz umowne odsetki dzienne obliczone na podstawie pkt 11.1 postanowień umowy 26,96 zł.

(dowód: wypowiedzenie umowy pożyczki k. 6)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd ustalił stan faktyczny w oparciu o dokumenty przedłożone w toku postępowania.

Przystępując do rozważań, podkreślić należy, iż niniejszy proces miał charakter procesu wekslowego, do którego, w zakresie skutków materialnoprawnych mają zastosowanie szczególne rygory ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. prawo wekslowe (Dz. U. z dnia 11 maja 1936 r., Nr 37, poz. 282).

Szczególny charakter zobowiązania wekslowego przejawia się w tym, iż ma ono charakter samodzielny i abstrakcyjny, a zatem niezależny od przyczyny i podstawy prawnej, które spowodowały jego zaciągniecie. Samodzielność tego zobowiązania przejawia się w tym, iż wierzyciel może na podstawie samego weksla domagać się od dłużnika zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej. Posiadacz weksla nie musi przy tym wykazywać ani podstawy gospodarczej zobowiązania, ani tego, że w ogóle istniała (por. orzeczenia SN z dnia 30 września 1959 r., NP. 1960, nr 6, s. 859).

Podstawę prawną roszczenia powoda stanowi umowa pożyczki z dnia 8 marca 2016 r. Weksel, na który powołuje się powód stanowi jedynie zabezpieczenie wierzytelności. Niewątpliwie do jednej z kluczowych cech weksla należy zaliczyć abstrakcyjność. Abstrakcyjność polega natomiast na oderwaniu weksla od stosunku podstawowego – co oznacza, że nieważność lub wadliwość stosunku kauzalnego nie ma wpływu na ważność zobowiązania wekslowego (Prawo Wekslowe. Komentarz, M. Czarniecki, L. Bagińska, Legalis)

Jednym z przejawów abstrakcyjności weksla jest niedopuszczalność badania istnienia, ważności i wadliwości stosunku podstawowego (art. 17 prawa wekslowego). Powyższy przepis stanowi generalną zasadę, od której przepisy prawa wekslowego przewidują wyjątki.

Abstrakcyjność weksla doznaje, bowiem osłabienia w przypadku weksla niezupełnego w chwili wystawienia (weksla in blanco), wystawionego w celu zabezpieczenia zobowiązania ze stosunku podstawowego (art. 10 prawa wekslowego).

Taki też weksel został wystawiony w niniejszej sprawie, co wynika z treści pozwu i załączonego weksla. Osłabienie abstrakcyjności weksla in blanco wyraża się w możliwości analizowania stanów faktycznych wynikających ze stosunku podstawowego, w szczególności tego, czy odpowiedzialność dłużnika w ramach stosunku wekslowego odpowiada rozmiarowi jego odpowiedzialności ze stosunku podstawowego.

Zatem w niniejszej sprawie dopuszczalna jest ocena, czy zobowiązanie wekslowe koreluje ze zobowiązaniem wynikającym z umowy pożyczki.

Zgodnie z art. 3 ust. 1. Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Ust. 2. Warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Fakt, że niektóre aspekty warunku lub jeden szczególny warunek były negocjowane indywidualnie, nie wyłącza stosowania niniejszego artykułu do pozostałej części umowy, jeżeli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona sporządzona w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Jeśli sprzedawca lub dostawca twierdzi, że standardowe warunki umowne zostały wynegocjowane indywidualnie, ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na nim. Ust. 3. Załącznik zawiera przykładowy i niewyczerpujący wykaz warunków, które mogą być uznane za nieuczciwe. (Przykładowo pkt e - nałożenie na konsumenta obowiązku wniesienia rażąco wysokiego odszkodowania w razie niewykonania przez niego zobowiązań).

Zgodnie z art. 6 ust 1. Ww. Dyrektywy Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta , a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

Brak inkorporowania ww. dyrektywy do polskiego prawa w całości lub części ma skutek jedynie taki, że dyrektywa stosowana jest bezpośrednio i ma prymat nad porządkiem krajowym.

W rezultacie fakt uzupełnienia weksla in blanco w zakresie, w jakim kwota należności wekslowej wyliczona jest w oparciu o nieuczciwe warunki umowne podlega kontroli Sądu niezależnie od faktu, czy zostały złożone zarzuty od nakazu zapłaty czy też nie. Podkreślenia wymaga, iż takowe stanowisko wyraził Trybunał Sprawiedliwości w wyrokach z dnia 27 czerwca 2000 r. w połączonych sprawach (...) przeciwko (...)(C-240/98) i (...) przeciwko J. S. A. P. (C-241/98), J. C. B. (C-242/98), M. B. (C-243/98) i E. F. (C-244/98). T. stanowisko wyraził następnie w wyroku z dnia 14 czerwca 2012r. w sprawie o sygn. C 618/10, w którym wskazał, iż Dyrektywę Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się ona przepisom państwa członkowskiego takim jak będące przedmiotem sprawy przed sądem krajowym, które nie zezwalają sądowi krajowemu rozpatrującemu pozew o nakaz zapłaty na dokonanie oceny z urzędu, ab limine litis ani na żadnym innym etapie postępowania – mimo że dysponuje on niezbędnymi w tym celu wszelkimi elementami prawnymi i faktycznymi – nieuczciwego charakteru warunku dotyczącego odsetek za zwłokę znajdującego się w umowie zawartej pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem, w braku sprzeciwu wniesionego przez tego ostatniego.

W przedmiotowej sprawie podkreślić należy, iż odpowiedzialność pozwanego względem powoda wynika z art. 3 ust. 1. ustawy o kredycie konsumenckim, z dnia 12 maja 2011 r. (Dz.U.2011.126.715), w której przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255.550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi, w zw. z art. 720 Kc, z którego wynika obowiązek zwrotu przez pożyczkobiorcę otrzymanych sum.

Pozwany nie złożył odpowiedzi na pozew i nie wziął udziału w sprawie, jednak to nie zwalniało powoda od wykazania odpowiednimi dowodami podstaw swojego powództwa.

Wyjaśnić trzeba, że domniemanie ustanowione w art. 339 § 2 kpc, a dotyczące zgodności twierdzeń powoda z rzeczywistym stanem rzeczy „nie zwalnia powoda od przytoczenia faktów, które są niezbędne do dokonania subsumcji materialnoprawnej, stanowiącej faktyczną i materialnoprawną podstawę wyroku. Sąd obowiązany jest bowiem, nawet przy uznaniu twierdzeń powoda za prawdziwe, dokonać prawidłowej oceny zasadności żądania pozwu opartego na tych twierdzeniach, z punktu widzenia prawa materialnego” (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 06 czerwca 1997r., I CKU 87/97, Prok. i Pr. 1997/10/44). Z treści przywołanego przepisu wynika bowiem, iż twierdzeń powoda nie przyjmuje się za prawdziwe, jeśli budzą one uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa.

W tym stanie rzeczy zdanie się powoda na niezaprzeczenie jego twierdzeń przez pozwanego nie zwalniało go od wykazania, choćby minimum okoliczności przemawiających za zasadnością żądania ponad określoną umową kwotę. Podkreślić należy, iż w przedmiotowym postępowaniu strona powodowa reprezentowana była przez profesjonalnego pełnomocnika, który powinien był być świadomy wystąpienia negatywnych konsekwencji procesowych, w przypadku gdy powołuje mniej dowodów niż tego wymaga materialnoprawna podstawa zgłoszonego roszczenia.

Nadto, wskazać należy, iż w sprawach cywilnych rzeczą sądu nie jest zarządzenie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie ani też sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy – obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (por. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz pod red. A. Zielińskiego, Wydawnictwo C.H. Beck, wyd. 6, Warszawa 2012, s. 431).

Pozwany zobowiązał się do spłaty kwoty 3.451 zł tytułem składki na ubezpieczenie przewidziane w umowie, bez którego nie można było zawrzeć umowy pożyczki.

Zdaniem Sądu domaganie się wskazanej kwoty przez powoda było nieuzasadnione. Wskazać jednakże należy, iż zapis ten kształtuje prawa i obowiązki pozwanego jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Ubezpieczenie to nie zapewniało pozwanemu żadnej realnej ochrony ubezpieczeniowej. Pożyczkodawca w przygotowanym przez siebie formularzu umowy wskazał siebie jako uprawnionego do otrzymania świadczenia. Oświadczenie pożyczkobiorcy, zawarte w tym zapisie zostało narzucone przez powoda o czym świadczy pkt 15 umowy pożyczki. Zapisy dotyczące ubezpieczenia, zawarte w Załączniku nr 1 do Umowy wskazują, że umowa służyła wyłącznie zabezpieczeniu interesu majątkowego pożyczkodawcy, przy jednoczesnym obciążeniu pożyczkobiorcy składką ubezpieczeniową. Trzeba odnotować fakt, że suma ubezpieczenia maleje wraz z malejącym saldem zadłużenia z tytułu pożyczki, co wskazuje, że umowa służyła wyłącznie zabezpieczeniu interesu majątkowego pożyczkodawcy, przy jednoczesnym obciążeniu pożyczkobiorcy składką ubezpieczeniową.

Wskazania wymaga także niezmiernie wąski zakres ochrony ubezpieczeniowej. Szczególne warunki ubezpieczenia określają bowiem, że wyplata świadczeń nastąpić może wyłącznie w przypadku śmierci ubezpieczonego pożyczkobiorcy lub jego całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji. Ochroną ubezpieczeniową nie zostały natomiast objęte bardziej prawdopodobne, jak np. czasowa lub częściowa niezdolność do pracy.

Za naruszenie zasad współżycia społecznego należy rozumieć zawarcie umowy sprzecznej z uczciwością i rzetelnością kupiecką lub takiej, która kształtować będzie wzajemne stosunki między stronami w sposób ewidentnie urągający słuszności (tak Agnieszka Rzetecka-Gil, Kodeks Cywilny. Komentarz. Zobowiązania – część ogólna, LEX/el., 2011).

W ocenie sądu naruszenie przez powoda art. 5 w tym zakresie jest ewidentne, chociażby poprzez wzgląd na porównanie kwoty „należnej” składki ubezpieczeniowej (3.451 zł) z kwotą rzeczywiście wypłaconą pozwanemu.

W świetle art. 58 § 2 i 3 kc nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego przy czym jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

W innych toczących się sprawach wytaczanych przez powoda w sposób nie budzących żadnych wątpliwości ustalono, że kwota – bliska dwukrotności kwoty pożyczki – którą obciążani są przez powoda pożyczkodawcy z tytułu ubezpieczenia pożyczki nie stanowi składki ubezpieczenia. Z tego tytułu do ubezpieczyciela trafiają jedynie ułamki tej kwoty. Już sama wysokość tej kwoty – bliska dwukrotności kwoty pożyczki – świadczy o sprzeczności jej naliczania z zasadami słuszności.

Tak ustalona przez powoda opłata, bez wykazania, że faktycznie pozwany został objęty ochroną ubezpieczeniową określonego ubezpieczyciela jednoznacznie jawi się jako próba nałożenia na konsumenta dodatkowych obciążeń przy pożyczkach, co z kolei nie jest dozwolone w świetle ustawy o kredycie konsumenckim i narusza właśnie wspomniane wyżej zasady współżycia społecznego. W konsekwencji pozwany ponosił finansowy ciężar ubezpieczenia bez możliwości uzyskania jakiejkolwiek korzyści. Jednocześnie nie wydano pozwanemu jakiejkolwiek polisy i nie potwierdzono faktu objęcia ubezpieczeniem na piśmie (art. 809 § 1 k.c.). Dla skuteczności umowy winno ono być szczegółowo wskazane, a pozwanemu należałoby wydać polisę ubezpieczeniową. W konsekwencji uznać należało, że ww. opłata (3.451 zł) stanowiła dodatkowe, nieuzasadnione koszty, stanowiąc obejście przepisów o odsetkach, a tym samym, na zasadzie art. 58 § 3 k.c. postanowienia umowne w tym zakresie były nieważne.

Nie sposób jednak pominąć, że wysokość zadłużenia pozwanego nie odpowiada przedstawionym w pozwie kwotom, ze względu na nieważność postanowienia umowy pożyczki ubezpieczeniu z mocy prawa. Przy zawarciu powyższej umowy powód doskonale zdawał sobie sprawę ze swojej dominującej pozycji względem pewnej grupy pożyczkodawców i na tej podstawie zawarł z pozwanym umowę zawierającą ubezpieczenie na życie. Zgodnie z zawartymi w umowie i w załączniku do niej postanowieniami pozwany był zobligowany (nie było możliwości wyłączenia postanowień z umowy) do zawarcia umowy ubezpieczenia na życie i zaciągnięcia u powoda na ten cel pożyczki, mającej sfinansować składkę ubezpieczenia. Kwota doliczona do kwoty pożyczki tytułem kosztu ubezpieczenia przewyższała kwotę faktycznie udzielonej pożyczki i kwotę żądaną pozwem.

Powyższe uzasadniało oddalenie powództwa.

SSR Arkadiusz Ziarko