Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 stycznia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy, II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Jerzy Dydo

Sędziowie: SO Piotr Rajczakowski

SO Aleksandra Żurawska

Protokolant: Agnieszka Ingram

po rozpoznaniu w dniu 7 stycznia 2014 r. w Świdnicy

na rozprawie

sprawy z powództwa E. B.

przeciwko P. J.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Wałbrzychu

z dnia 13 sierpnia 2013 r., sygn. akt I C 967/12

oddala apelację.

Sygn. akt II Ca 860/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 13 sierpnia 2013 r., Sąd Rejonowy oddalił powództwo E. B. przeciwko P. J. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oraz orzekło o kosztach procesu i kosztach sądowych.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny. Na podstawie aktu notarialnego Repertorium (...), umowy sprzedaży nieruchomości położonej w S. przy ul. przy ul. (...), z dnia 10.11.2006 r. została na rzecz pozwanego P. J. ustanowiona hipoteka. Wskazanemu tytułowi egzekucyjnemu Sąd Rejonowy w Wałbrzychu I Wydział Cywilny, sygn. akt I Co 822/07, w dniu 16 marca 2007 r. nadał klauzulę wykonalności do kwoty 500.000 zł. Wskazana hipoteka ustanowiona została w tym akcie na zabezpieczenie spłaty ceny nabycia tej nieruchomości, a cena została ostatecznie przez powódkę wpłacona przez co zobowiązanie wygasło. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu Wydział I Cywilny, wyrokiem z dnia 14.10.2010 r. w sprawie I A Ca 928/10 pozbawił wykonalności w całości tytuły wykonawcze w postaci aktów notarialnych z dnia 10.11.2006 r. rep. (...)wraz z aneksem z dnia 16.11.2007 r. (...)zaopatrzonych w klauzule wykonalności postanowieniami Sądu Rejonowego w Wałbrzychu z dnia 30.07.2007 r., sygn. akt I Co 1519/07 i z dnia 22.08.2008 r., sygn. akt I Co 1855/08, stwierdzając w uzasadnieniu, iż powódka spłaciła całą cenę na zakup nieruchomości. Wskazany wyrok nie pozbawiał wykonalności tytułu wykonawczego jakim był wskazany akt notarialny z dnia 10 listopada 2006 r., rep. (...), zaopatrzony w klauzulę wykonalności postanowieniem z dnia 16 marca 2007 Sądu Rejonowego w Wałbrzychu, w sprawie o sygn. akt I Co 822/07. Na wniosek pozwanego hipoteka przymusowa w kwocie 500.000,00 zł została wykreślona przez Sąd w księdze wieczystej nr (...) , prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Wałbrzychu, w dniu 16 maja 2013 roku.

Rozważając tak ustalony stan faktyczny, Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Sąd wskazał, iż obalenie domniemania określonego w art. 3 ustawy z dnia 06 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t. j. Dz. U. z 2001r. Nr 124, poz.1361 z zm.), może nastąpić zarówno w drodze powództwa z art. 10 u.k.w.h., ale także i w każdym innym postępowaniu, w którym obalenie takiego domniemania stanowi przesłankę rozstrzygnięcia. Niezależnie od wyjaśnienia charakteru powództwa przewidzianego w art. 10 u.k.w.h., Sąd zważył, że przy jego rozpoznaniu przedmiotem postępowania dowodowego jest ustalenie, czy istotnie zachodziła niezgodność między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym, uzasadniająca jej usunięcie przez dokonanie prawidłowych wpisów. Ciężar dowodu, że rzeczywisty stan prawny nieruchomości jest odmienny od ujawnionego w księdze wieczystej spoczywa na stronie powodowej. W rozpoznawanej sprawie, Sąd uznał za bezsporne to, że już po wniesieniu pozwu przez powódkę w dniu 16 maja 2013 roku, hipoteka przymusowa w kwocie 500.000,00 zł została na wniosek pozwanego wykreślona przez Sąd w księdze wieczystej nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Wałbrzychu. Ta istotna z punktu widzenia prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy okoliczność spowodowała, że w chwili zamknięcia rozprawy wobec zaspokojenia roszczenia przez pozwanego, w ocenie Sądu, nie istniał już stanowiący przedmiot żądania pozwu, a wymagający ochrony prawnej udzielonej na drodze sądowej - stan niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym. W tym kontekście zaznaczono, że stosownie do dyspozycji art. 316 § 1 k.p.c. sąd wydając wyrok, bierze za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Oznacza to, że sąd przy orzekaniu bierze pod uwagę także okoliczności, które zaszły w trakcie trwania postępowania już po wniesieniu pozwu. Brzmienie wskazanego przepisu nakłada na Sąd obowiązek brania tego typu okoliczności pod uwagę i orzekania według stanu sprawy z chwili zamknięcia rozprawy, a nie z chwili wniesienia pozwu. W przedmiotowej sprawie, wobec faktu wykreślenia hipoteki przez pozwanego, a tym samym zaspokojenia roszczenia powódki po wniesieniu pozwu, wobec braku oświadczenia powódki w przedmiocie cofnięcia pozwu, przedmiotem oceny Sądu było czy według stanu rzeczy istniejącego w dniu 2 sierpnia 2013 r., w dalszym ciągu istniał stanowiący przedmiot żądania powódki, a w konsekwencji przedmiot postępowania stan niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej, a stanem prawnym, o którym była mowa w pozwie, a polegającym na braku wykreślenia, pomimo wygaśnięcia zobowiązania powódki, ustanowionej na rzecz pozwanego hipoteki przymusowej zwykłej w kwocie 500.000 złotych. Wobec ustania na dzień zamknięcia rozprawy takiego stanu niezgodności w związku z wykreśleniem hipoteki przez samego pozwanego, powództwo uznane przez Sąd jako bezzasadne, nie zasługiwało na uwzględnienie, o czym orzeczono jak w pkt. I sentencji wyroku. W tym kontekście sformułowany przez pełnomocnika będącego adwokatem wniosek powódki o umorzenie postępowania na podstawie art. 355 § 1 złożony w piśmie procesowym z dnia 14 czerwca 2013 r., podtrzymany następnie w dniu 2 sierpnia 2013 r. i o zasądzenie kwoty 7.217,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, wobec braku oświadczenia pełnomocnika o cofnięciu pozwu w tej sprawie, w ocenie Sądu I instancji, nie zasługiwał na uwzględnienie. Okoliczność, że w toku procesu pozwany zaspokoi roszczenie powoda nie czyni jeszcze zbędnym postępowania w tej sprawie i brak jest z tego powodu formalnych podstaw do umorzenia postępowania. Jeżeli w tym przypadku powódka nie ogranicza swojego żądania do samych kosztów, powództwo podlega oddaleniu, skoro nie dochodzi do cofnięcia pozwu. W rozpoznawanej sprawie świadczenie ze strony pozwanego nie było następstwem uznania żądania pozwu, lecz spór wymagał merytorycznego rozstrzygnięcia, co oznaczało, że umorzenie postępowania było w tej sprawie niedopuszczalne . W związku bowiem z kwestionowaniem przez pozwanego zasadności powództwa, wskazywaniem przez niego w toku całego postępowania na możliwość wykreślenia hipoteki przez powódkę, a w konsekwencji żądaniem oddalenia powództwa, Sąd nie uznał, aby spełnienie świadczenia przez pozwanego poprzez wykreślenie hipoteki stanowiło wyraz uznania żądania pozwu. Przy takim rozstrzygnięciu powódce, jako przegrywającej sprawę nie należał się zwrot kosztów procesu. Także reguła wskazująca w art. 101 k.p.c., że zwrot kosztów należy się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu, nie mogła znaleźć zastosowania w okolicznościach rozpoznawanej sprawy w związku nieuwzględnieniem powództwa. Sąd Rejonowy podkreślił, że umorzenie postępowania z art. 355 § 1 k.p.c. z inicjatywy strony powodowej jest możliwe tylko wtedy, gdy powód cofnie pozew. Oznacza to, że po stronie powodowej musi ujawnić się stanowcza wola zaniechania dalszego postępowania. Złożonych przez powódkę wniosków o umorzenie postępowania, nie związanych nawet z chęcią cofnięcia pozwu nie można było traktować jako stanowczej woli zaniechania dalszego postępowania. W zaistniałej sytuacji błędnie powoływał się w swych pismach pełnomocnik powódki na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 1 lutego 2011 r., I ACz 34/11. Orzeczenie to bowiem dotyczyło sytuacji gdy następowało cofnięcie pozwu wskutek spełnienia świadczenia przez pozwanego po wytoczeniu powództwa. Wtedy też można było dopiero uznać pozwanego za przegranego w procesie. Sąd powołując na art. 98 § 1 kpc, wskazał, iż strona pozwana nie wykazała faktu poniesienia kosztów, o których mowa w tymże przepisie i z tego względu wniosek o zasądzenie zwrotu kosztów nie zasługiwał na uwzględnienie. Wobec wygrania sprawy przez pozwanego i zwolnienia od kosztów powódki, nieuiszczone w sprawie koszty w postaci opłaty sądowej od wniesionego pozwu poniósł Skarb Państwa.

W apelacji od powyższego wyroku, powódka, zaskarżając go w całości, zarzuciła:

- naruszenie przepisów postępowania, a w szczególności art. 213 § 2 kpc poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy pozwany w odpowiedzi na pozew, jak również w trakcie pierwszej rozprawy, składając ustne oświadczenie, uznał powództwo wyrażając zgodę na wykreślenie hipoteki przymusowej w kwocie 500.000 zł wpisanej na jego rzecz, z księgi wieczystej o numerze (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Wałbrzychu, dla nieruchomości będącej własnością powódki, którym to uznaniem Sąd był związany, przez co niedopuszczalne było oddalenie powództwa wyrokiem,

- naruszenie przepisów postępowania, a w szczególności art. 355 § 1 kpc polegające na jego niezastosowaniu w sytuacji, gdy pozwany w trakcie procesu sam spełnił dochodzone pozwem roszczenie składając wniosek o wykreślenie wyżej wymienionej hipoteki, skutkiem którego Sąd Rejonowy w Wałbrzychu na wniosek tegoż wierzyciela wykreślił ją, co skutkowało obowiązkiem Sądu wydania postanowienia o umorzeniu postępowania, wobec tego, iż wydanie wyroku stało się zbędne,

- naruszenie przepisów postępowania w postaci art. 98 § 1 kpc polegające na jego niezastosowaniu, w wyniku czego Sąd nie zasądził od pozwanego kosztów procesu, tj. kosztów zastępstwa adwokackiego poniesionych przez powódkę, skoro należało uznać, iż przegrał on sprawę.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, wydanie postanowienia w trybie art. 355 § 1 kpc i umorzenie postępowania z jednoczesnym zasądzeniem od pozwanego na rzecz powódki kosztów zastępstwa adwokackiego za I instancję w kwocie 7.200 zł i za II instancję w kwocie 3.600 zł, tj. łącznie 10.800 zł.

Sąd Okręgowy zważył. Apelacja podlegała oddaleniu, gdyż nie podważa ona w żaden sposób ani stanowiska Sądu pierwszej instancji, ani uzasadniającej je argumentacji, które Sąd Okręgowy podziela. Za zupełnie nieuzasadniony należało zatem uznać pierwszy z zarzutów skarżącej, dotyczący naruszenia przepisu art. 213 § 2 k.p.c. Wbrew stanowisku powódki pozwany w toku całego dotychczasowego postępowania nie uznał powództwa i złożenie przez niego takiego oświadczenia o uznaniu wcale nie wynikało, co zarzuca skarżąca, ani z odpowiedzi na pozew, ani też nie miało wcale miejsca na pierwszej rozprawie. Przeciwnie zaś, pozwany na ostatniej rozprawie oraz w poprzedzającym ją piśmie procesowym z 19 lipca 2013r., wnosił o oddalenie powództwa. Pozwany wprawdzie od pierwszej dokonanej czynności procesowej (złożenia odpowiedzi na pozew) wyrażał zgodę na wykreślenie hipoteki, negując jednak stanowisko powódki, że wykreślenie to było jego obowiązkiem i tylko przez niego mogło zostać dokonane oraz, że powódka, w istniejących okolicznościach sprawy, nie mogła, jak podnosiła, tej czynności podjąć. Tymczasem oświadczenie pozwanego o uznaniu powództwa musi być jednoznaczne i nie budzące jakichkolwiek wątpliwości, a będąc aktem dyspozytywnym obejmuje zarówno okoliczności faktyczne, jak i podstawę prawną danej sprawy, tzn. zespół obowiązujących przepisów, na podstawie których sąd ma wydać rozstrzygnięcie (zob. wyroki Sądu Najwyższego z: 9 listopada 2011r., II CSK 671/10, Wyd. Lex nr 1102854, 28 października 1976r., III CRN 232/76, OSNC 1977r., nr 5 – 6, poz. 101, wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 5 grudnia 2012r., I ACa 1061/12, Wyd. Lex nr 1280324, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 24 maja 2006r., I ACa 1299/05, Wyd. Lex nr 214249). Zatem, wbrew stanowisku powódki, brak było w rozpoznawanej sprawie jakichkolwiek podstaw, które uzasadniałyby przyjęcie, że pozwany uznał powództwo. Okoliczności niniejszej sprawy nie dawały również żadnych podstaw do uwzględnienia dwóch następnych zarzutów apelacji tj. naruszenia przepisów art. 355 § 1 i 98 § 1 k.p.c. Pozwany prezentując w toku sprawy wyżej wskazane stanowisko złożył w dniu 9 maja 2013r. (k. 154) wniosek o wykreślenie hipoteki przymusowej na nieruchomości powódki i wykreślenie takie, co jest w sprawie bezsporne, nastąpiło w dniu 16 maja 2013r. (k. 154). W takim zaś stanie sprawy roszczenie powódki zawarte w pozwie stało się w istocie bezprzedmiotowe, gdyż żądane przez nią uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, poprzez powyższe wykreślenie hipoteki, nie mogło już nastąpić orzeczeniem sądu, skoro hipoteka ta, przed wyrokowaniem, została już wykreślona na skutek wniosku pozwanego. Zatem Sąd nie mógł już wydać orzeczenia uwzględniającego żądanie powódki, a gdy nie cofnęła ona, w takim stanie sprawy, pozwu, to jedynym rozstrzygnięciem kończącym postępowanie, jakie mogło w sprawie zapaść, był wyrok oddający powództwo. Brak natomiast było podstaw, jak chciałby skarżąca, do umorzenia postępowania, mimo braku cofnięcia przez nią pozwu i w tym względzie Sąd Okręgowy podziela dominujące stanowisko piśmiennictwa, dotyczące podobnej sytuacji procesowej – spełnienia w toku sprawy świadczenia przez pozwanego i braku mimo tego cofnięcia powództwa przez powoda (zob. T. Ereciński, J. Gudowski „Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego część pierwsza postępowanie rozpoznawcze” tom 1 pod red. T. Erecińskiego, Wydanie 4 zmienione, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2002r. str. 656, teza 4, Przemysław Telenga „Komentarz aktualizowany do art. 355 Kodeksu postępowania cywilnego”, stan prawny 19.03.2013r., Wyd. Lex, Andrzej Jakubecki „Komentarz do art. 355 Kodeksu postępowania cywilnego”, stan prawny 30.01.2013r., Wyd. Lex). Zatem gdy Sąd pierwszej instancji wydał w niniejszej sprawie wyrok oddalający powództwo, to nie miał żadnych podstaw do tego, aby przyjąć, że powódka jest stroną wygrywającą postępowanie i zasądzić na jej rzecz koszty procesu. Niezależnie natomiast od powyższych rozważań, Sąd Okręgowy stoi stanowisku, że nawet w sytuacji cofnięcia pozwu przez powódkę i umorzenia postępowania, okoliczności niniejszej sprawy nie dawały podstaw do zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu. We wskazanej wyżej zbliżonej do niniejszej sytuacji procesowej, tj. spełnienia świadczenia w toku sprawy przez pozwanego i cofnięcia powództwa przez powoda, koszty procesu należne są powodowi, gdy wykaże on, że wystąpienie z powództwem było niezbędne dla celowego dochodzenia praw lub celowej obrony, z uwzględnieniem okoliczności istniejących w dacie wytoczenia pozwu (zob. m. in. postanowienia Sądu Najwyższego: z 7 marca 2013r., IV CZ 8/13, Wyd. Lex nr 1318484, z 12 kwietnia 2012r., II Cz 208/11, Wyd. Lex nr 1214570). Tymczasem okoliczności rozpoznawanej sprawy nie wskazywały, że wytoczenie powództwa było niezbędne. Przede wszystkim powódka stała na błędnym stanowisku, że na pozwanym, jako wierzycielu hipotecznym, ciążył obowiązek wystąpienia do sądu wieczystoksięgowego o wykreślenie hipoteki, do czego wzywała go w pismach, przed wniesieniem pozwu w niniejszej sprawie, a które nie zostały mu w rezultacie faktycznie doręczone wobec zmiany miejsca zamieszkania (k. 111 – 116). Zgodnie z art. 100 ustawy z dnia 6 lipca 1982r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2013r., poz. 707 ze zm.) w razie wygaśnięcia hipoteki wierzyciel obowiązany jest dokonać wszelkich czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej. W myśl tego przepisu wierzyciel hipoteczny nie jest więc wcale zobowiązany do wystąpienia z wnioskiem o wykreślenie hipoteki, a wystąpienie z pozwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym uzasadnia dopiero odmowa dokonania przez wierzyciela czynności umożliwiającej wykreślenie hipoteki (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 16 listopada 1998r., I CKN 885/97, OSNC 1999r., nr 4, poz. 84, postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 29 listopada 2012r., II FSK 2320/12, Wyd. Lex nr 1240412). Istotnym w sprawie jest, że oznaczenie właściwego, aktualnego adresu pozwanego nastąpiło przez powódkę dopiero w toku niniejszego postępowania (k. 84 – 85 i 95 – 96). Powódka nie podjęła zaś działań w tym kierunku przed wniesieniem sprawy do Sądu, a działania takie pozwoliłyby na uniknięcie niniejszej sprawy sądowej i związanych z nią kosztów, gdyż pozwany wyrażał zgodę na wykreślenie hipoteki, czemu jednoznacznie dawał wyraz w toku całego niniejszego postępowania i w rezultacie nawet doprowadził do powyższego wykreślenia, a takie jego stanowisko pozwoliłoby właśnie na doprowadzenie treści księgi wieczystej do rzeczywistego stanu prawnego, bez potrzeby wytaczania powództwa. Te zatem okoliczności nie dawały żadnych podstaw do przyjęcia odmowy przez pozwanego dokonania czynności umożliwiającej wykreślenie hipoteki, a tym samym naruszenia przez niego obowiązku wynikającego z powołanego art. 100 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, a co dopiero, jak już wskazano, uzasadniałoby wytoczenie powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Z tych zatem przyczyn, wobec prawidłowości stanowiska Sądu pierwszej instancji i bezzasadności zarzutów apelacji, nie mogła ona podlegać uwzględnieniu.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy, na podstawie art. 385 kpc, oddalił apelację.