Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 września 2017 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 września 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa D. S.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego (...)

z dnia 6 lipca 2016 r., sygn. akt II C 2511/15

1. zmienia zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym i trzecim w ten sposób,
że oddala powództwo i zasądza od D. S. na rzecz (...) S.A. w W. kwotę 600 (sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

2. zasądza od D. S. na rzecz (...) S.A. w W. kwotę 700 (siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania w instancji odwoławczej.

Sygn. akt V Ca 2349/17

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 24 września 2015 roku D. S. wniosła o zasądzenie od (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 4.524,67 zł wraz
z ustawowymi odsetkami od dnia 20 marca 2015 roku do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pozwana (...) S.A. z siedzibą
w W. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 6 lipca 2016 r. (...)
w W. zasądził od (...) S.A. z siedzibą
w W. na rzecz D. S. kwotę 4.426,86 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 20 marca 2015 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałym zakresie oraz zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 717 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie było wynikiem następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych Sądu Rejonowego:

D. S. podpisując w dniu 12 grudnia 2012 roku deklarację przystąpienia do ubezpieczenia została objęta przez (...) S.A. z siedzibą w W. ochroną ubezpieczeniową na podstawie Warunków (...) i Umowy Grupowego (...) z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...), zawartej pomiędzy (...) S.A. a (...) Sp z o.o. Okres ubezpieczenia został oznaczony od 8 stycznia 2013 roku do 7 stycznia 2028 roku. Wartość wykupu – wypłacana ubezpieczonemu w związku z zakończeniem umowy - w III roku polisowym stanowiła 30% wartości rachunku udziałów. Podpisując deklarację przystąpienia do ubezpieczenia powódka oświadczyła, że m.in. otrzymała treść Warunków Ubezpieczenia i zapoznała się z długością okresu ubezpieczenia i wartością wykupu. Powódka nie miała wpływu na wysokość kosztów zawarcia umowy, a postanowienia umowne nie zostały z nią indywidulanie uzgodnione.

W piśmie z dnia 25 marca 2015 roku pozwana wskazała, że ochrona ubezpieczeniowa wygasła z dniem 26 lutego 2015 roku – czyli w IIII roku polisowym.
W czasie trwania umowy, tj. według stanu na dzień 27 lutego 2015 roku, wartość rachunku udziałów D. S. stanowiła kwota 6.463,81 zł, zaś wypłacona wartość wykupu stanowiła kwotę 2.036,95 zł (31,51% z 6.463,81 zł).

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie praktycznie w całości. Sąd Rejonowy wskazał przy tym, iż choć umowa nie posługiwała się terminem „opłaty likwidacyjnej” używanym w orzecznictwie dotyczącym ochrony konsumentów, załącznik nr 1 do OWU, do którego odsyła § 18 w zw. z § 10 ust. 3 OWU - w części obejmującej tabelę wartości wykupu, faktycznie zawiera ona postanowienia tożsame z tzw. „opłatą likwidacyjną”, które stanowią niedozwolone postanowienie umowne, o którym mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c. Tym samym w swoich rozważaniach Sąd Rejonowy posługiwał się pojęciem opłaty likwidacyjnej, wskazując, iż jej treść normatywna jest identyczna jak procentowej wartości wykupu.

W ocenie Sadu Rejonowego wypłacenie jedynie 30 % wartości wykupu w przypadku rozwiązania umowy z winy powódki w III roku polisowym stanowi rażące naruszenie interesów konsumenta i niedozwolone postanowienie umowne w świetle art. 385 ¹ zdanie pierwsze k.c., z uwagi na obiektywnie dużą wysokość pobranych przez ubezpieczyciela środków. Zdaniem Sądu Rejonowego klauzula umowna nakazująca zapłatę tak dużej „opłaty likwidacyjnej” w sytuacji, gdy pozwana mogła obracać środkami wpłaconymi przez D. S., osiągając w ten sposób zysk, nadmiernie obciąża powódkę (konsumenta), tym samym rażąco naruszając jego interesy. Ustalenie „opłaty likwidacyjnej” na poziomie 68-70% zgromadzonych środków, nakazuje uznać takie postanowienie umowne jako bezzasadną sankcję za utratę przez pozwaną możliwości dysponowania środkami finansowymi powódki. Powołując się na wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 roku w sprawie VI ACa 87/12, Sąd Rejonowy wskazał, że nie można tłumaczyć żadną miarą konieczności pobierania opłaty likwidacyjnej wskutek wcześniejszego rozwiązania umowy, gdyż Ubezpieczyciel utracił spodziewane, związane z długim okresem inwestowania środków przez ubezpieczającego, korzyści. Takie postanowienia umowne naruszają dobre obyczaje, gdyż sankcjonują przyjęcie przez ubezpieczyciela w pierwszych latach trwania umowy ponad połowy wpłaconych środków, kształtując prawa konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie kwestionując uprawnienia pozwanej do pobrania pewnych należności związanych z wykonaniem umowy, Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że cały ciężar rezygnacji z umowy nie może obciążać powódki, która przecież nie miała wpływu na koszty zawarcia umowy.

W ocenie Sądu Rejonowego sporne postanowienia umowy nie dotyczyły świadczenia głównego pozwanej, o jakim mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 805 § 1 k.c. Kwota świadczenia należnego powódce nie wynikała bowiem z wykonania umowy, lecz z ustania stosunku prawnego. Wypłata środków w ramach wykupu związanego z likwidacją rachunku nie stanowiła świadczenia pozwanej, a jedynie zwrot środków zgromadzonych przez powódkę. Zdaniem Sądu Rejonowego tzw. opłata likwidacyjna (procentowa wartość wykupu) ma charakter zbliżony do odstępnego czy procentowej kary umownej, które w żadnym stosunku prawnym nie stanowią świadczenia głównego, a przez ustawodawcę w pewnych sytuacjach zostały wprost uznane za niedozwolone postanowienia umowne, co niejako automatycznie przesądza, że nie mogą stanowić świadczenia głównego. W ocenie Sądu Rejonowego brak jest podstaw do uznania, że każde świadczenie pieniężne ubezpieczyciela stanowi świadczenie główne z umowy ubezpieczenia.

Zdaniem Sądu Rejonowego dla rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie nie miał wpływu fakt potencjalnej możliwości uzyskania przez powódkę niższego oprocentowania kredytu hipotecznego, gdyż ewentualna zmiana warunków umowy kredytu hipotecznego (rezygnacja z ubezpieczenia) może wiązać się z zmianą oprocentowania. Zdaniem Sądu I instancji nakłonienie powódki do zawarcia umowy polisolokaty celem wpływu na treść ewentualnej umowy kredytowej nie mogło skutkować oddaleniem powództwa.

Sąd Rejonowy uznał, iż powództwo nie zasługuje na uwzględnienie jedynie w zakresie kwoty 97,81 zł. Powódce wypłacono bowiem nie tylko wartość wykupu w kwocie 1.939,14 zł, ale również 96,63 zł i 1,18 zł tytułem korekt opłat i składki. Ostatecznie zatem należało uznać, że pozwana nie zatrzymała kwoty 4.524,67 zł, lecz 4.426,86 zł i ta ostatnia kwota została zasądzona.

O odsetkach Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 481 k.c., 476 k.c. i 18 pkt 7 OWU uznając, że zobowiązanie do wypłaty zgormadzonych przez powódkę środków miało charakter terminowy – pomimo abuzywności innych postanowień umownych. Zgodnie z OWU pozwana miała obowiązek wypłacić wartość wykupu w terminie 14 dni roboczych następujących po dniu wyceny. W związku z tym, że wycena została przeprowadzona w dniu 27 lutego 2015 roku pozwana pozostaje w zwłoce od dnia 20 marca 2015 roku i od tego dnia zasądzono odsetki.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c w zw. z art. 100 zd. 2 kpc.

Apelację od powyższego wyroku złożyła pozwana zaskarżając wyrok w części uwzględniającej powództwo tj. w zakresie punktu I i III całości, zarzucając mu nierozpoznanie istoty sprawy, jak również naruszenie art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c., art. 278 § 1 k.p.c., art. 385(1) k.c. oraz art. 805 k.c. w zw. z art. 829 § 1 k.c. i z art. 2 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, art. 385(2) k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c., art. 18 ust. 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, § 2 ust. 1 pkt 19-21 oraz art. 16 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji.

Mając na względzie powyższe strona wniosła o zmianę skarżonego orzeczenia i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 7 czerwca 2017 r. pełnomocnik pozwanego oświadczył nadto, iż kwestionuje legitymację procesową powódki wobec dokonania przez nią cesji praw z polisy na (...) Bank S.A. w celu dokonania zabezpieczenia roszczeń tego banku wynikających z zaciągnięcia kredytu hipotecznego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego zasługuje na uwzględnienie z uwagi na skutecznie podniesiony zarzut braku legitymacji procesowej powódki.

Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne dokonane przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne, czyniąc je równocześnie integralną częścią poniższych wywodów. Wskazać jednakże należy, iż wymagały one uzupełnienia o wskazanie, iż powódka dokonała cesji praw z umowy ubezpieczenia na (...) Bank S.A. Powyższa okoliczność powoduje zaś, iż Sąd Okręgowy dokonał odmiennej oceny wyników przeprowadzonego postępowania dowodowego, co w konsekwencji doprowadziło do zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa.

Na wstępie wskazać należy, iż badanie legitymacji procesowej stron procesu, która stanowi przesłankę materialnoprawną jest obowiązkiem Sądu, który do kwestii tej odnosi się przed merytoryczną oceną sprawy. Istnienie legitymacji procesowej bada zatem z urzędu Sąd orzekając co do istoty sprawy. Powyższe uprawnienie przysługuje również sądowi II instancji, który rozpoznając apelację w dalszym ciągu pozostaje sądem dokonującym oceny materiału dowodowego.

Przelew jest umową, mocą której wierzyciel przenosi wierzytelność, czyli swoje prawo podmiotowe do żądania od dłużnika określonego świadczenia, na osobę trzecią, a tym samym, rezultatem zawarcia takiej umowy będzie utrata wierzytelności przez cedenta i uzyskanie jej przez cesjonariusza. Oznacza to, że w wyniku przelewu przechodzi na nabywcę ogół uprawnień przysługujących dotychczasowemu wierzycielowi, który zostaje wyłączony ze stosunku zobowiązaniowego, jaki wiązał go z dłużnikiem. Nie powoduje to jednak zmiany tego stosunku, lecz jedynie zmianę uczestniczącej w nim po stronie wierzyciela osoby.

Odnosząc powyższe do okoliczności faktycznych przedmiotowej sprawy wskazać należy, iż w ocenie Sądu Okręgowego pozwana wykazała, że powódce nie przysługuje dochodzone przez nią roszczenie, albowiem powódka dokonała przelewu praw z polisy ubezpieczenia na (...) Bank S.A. Powyższe zostało ustalone przez Sąd Okręgowy na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy tj. oświadczenia pozwanej spółki o przyjęciu do wiadomości zawarcia przez powódkę umowy cesji z dnia 2 sierpnia 2013 r. (k. 270) oraz pisma pośrednika ubezpieczeniowego (...) S.A. z dnia 4 maja 2016 r., (k. 184) z którego treści również wynika, iż powódka zawarła umowę cesji praw z polisy na życie i dożycie na rzecz banku (...) S.A. W ocenie Sądu Okręgowego dokumenty te przemawiają za uznaniem, iż powódka istotnie zawarła umowę cesji, tym bardziej że w toku postępowania fakt ten nie był przez nią kwestionowany.

Celem umożliwienia powódce podjęcia obrony i oceny zakresu dokonanej cesji Sąd Okręgowy zobowiązał pełnomocnika powódki do przedłożenia przedmiotowego dokumentu, co jednakże nie zostało wykonane. W odpowiedzi na zarządzenie Sądu pełnomocnik powódki poinformował, iż nie jest w stanie wykonać zobowiązania sądu, nie podając przy tym powodów dla których jest to niemożliwe. Jednocześnie wniósł on o zwrócenie się o przedłożenie przedmiotowej umowy cesji do strony pozwanej oraz banku.

W ocenie Sądu Okręgowego powyższe wnioski dowodowe nie zasługiwały na uwzględnienie. Wskazać bowiem należy, iż pozwana już wcześniej zajęła stanowisko, iż nie posiada kopii umowy, a jedynie dokument potwierdzający przyjęcie do wiadomości fakt jej zawarcia, zaś bank odmówił sądowi rejonowemu jej przedstawienia powołując się na tajemnicę bankową. Tym samym, zdaniem Sądu Okręgowego, brak było jakichkolwiek podstaw do ponownego zobowiązywania ww. instytucji do przedkładania dokumentu umowy cesji. Nadto, w sytuacji ujawnienia faktu zawarcia przedmiotowej umowy cesji, zgodnie z art. 6 k.c. to powódka winna wykazać zakres jej obowiązywania czy też okoliczność jej wygaśnięcia, czego jednakże nie uczyniła.

Tymczasem doświadczenie życiowe wskazuje, iż umowy cesji praw z polisy ubezpieczenia zawarte na rzecz banku celem zabezpieczenia kredytu, obejmują swoim zakresem całość praw przysługujących kredytobiorcy z polisy bez jakichkolwiek wyłączeń. Praktyką przy tym jest, iż w przypadku ewentualnych procesów sądowych bank wyraża zgodę na dochodzenie roszczeń z umowy bezpośrednio przez ubezpieczonego dokonując zwrotnej cesji wierzytelności, bądź też samodzielnie bierze udział w procesie jako uprawiony do odbioru świadczenia.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie można zgodzić się z twierdzeniem strony powodowej, iż okoliczność dokonania cesji praw z polisy pozostaje bez znaczenia dla oceny legitymacji procesowej powódki, albowiem umowa cesji nie mogła obejmować w swej treści roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej w związku z zatrzymaniem środków na skutek stosowania abuzywnych postanowień umownych. Wskazać bowiem należy, iż podstawą uwzględnienia powództwa przez Sąd I instancji nie były przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, lecz postanowienia umowne łączące strony umowy. Także Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że skoro postanowienia umowy w zakresie określenia wysokości świadczenia wykupu zostały uznane za abuzywne, to zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. w tym zakresie postanowienia umowy stron uważa się za nieistniejące. Tym samym na skutek takiego orzeczenia umowa w ogóle nie zawiera postanowień, w oparciu o które można by ustalić zasady na jakich strona powoda mogłaby wypłacać świadczenie wykupu we wskazanej przez siebie wysokości. Uznać zatem należy, iż brak było jakichkolwiek podstaw do zatrzymania przez pozwanego spornej kwoty, która winna być wypłacona w ramach wypłaty wartości polisy. Żądanie dotyczy zatem zapłaty w ramach rozliczeń wiążącej strony umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi. Jeżeli strony wiązał stosunek zobowiązaniowy, błędne jest oparcie wyroku na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Wykluczone jest bowiem konstruowanie roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wewnątrz wiążącego strony stosunku zobowiązaniowego (por. wyrok SN z dnia 3 grudnia 2004 r., IV CK 347/04).

Mając na uwadze powyższe należało przyjąć zatem, iż umową cesji objęte zostały także roszczenia wynikające z umowy, a powstałe na skutek uznania niektórych zapisów za abuzywne. Pamiętać bowiem należy, iż skutki uznania postanowień umowy za niedozwolone rozciągają się na cały okres trwania stosunku prawnego, a zatem sięgają również wstecz od daty orzekania.

Tym samym stwierdzić należało brak legitymacji procesowej powódki do występowania z niniejszym powództwem, co skutkowało jego oddaleniem. Zbędne w związku z tym stało się odnoszenie do pozostałych zarzutów apelacji, jako nie mających już wpływu na rozstrzygnięcie sporu.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. dokonał zmiany zaskarżonego orzeczenia i oddalił powództwo w całości, rozstrzygnięcie o kosztach procesu opierając na treści art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sporu.

O kosztach w instancji odwoławczej orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Na koszty te złożyły się koszty zastępstwa prawnego ustalone na podstawie § 2 pkt 3 w zw. z § 10 ust.1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia apelacji oraz opłata od apelacji.