Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2018 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 lutego 2018 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy U. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wysokość emerytury

na skutek odwołania U. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 19 października 2017 r. nr (...)

o d d a l a o d w o ł a n i e

SSO Dorota Radaszkiewicz

Sygn. akt IV U 1412/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 19 października 2017 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. działając na podstawie przepisów ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. z 2017 r., poz. 1383) przyznał U. M. emeryturę od dnia 1 września 2017 r. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że podstawa obliczenia emerytury podlegała pomniejszeniu o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Natomiast emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę. Wysokość emerytury wyniosła 1594,5 zł i jako świadczenie mniej korzystne od aktualnie pobieranego jej wypłata zostanie zawieszona.

Od powyższej decyzji odwołała się U. M., wnosząc o jej zmianę.
W uzasadnieniu odwołująca podniosła, że decyzja ta jest wadliwa, gdyż opiera się na przepisach prawa, które w niniejszej sprawie nie powinny mieć zastosowania. Odwołująca wskazała, że prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym nabyła 21 września 2012 r., bowiem w tej dacie spełniła warunki do jego nabycia. Ustalenie prawa odwołującej do emerytury oraz ustalenie wysokości tej emerytury powinno zatem nastąpić według stanu prawnego obowiązującego właśnie w tej dacie, przy czym bez wpływu na jej nabycie pozostaje stan prawny obowiązujący w chwili złożenia przez nią wniosku. Dlatego też zmiana stanu prawnego, która nastąpiła na skutek wejścia w życie z dniem 1 stycznia 2013 r. ustawy nowelizującej, pozostaje bez wpływu na uprawnienia emerytalne odwołującej powstałe z mocy prawa przed dokonaniem tych zmian. Ponadto ubezpieczona wskazała, że jako osoba przechodząca na emeryturę przed dniem 1 stycznia 2013 r. nie mogła wiedzieć, że taka decyzja w przyszłości wpłynie na wysokość świadczenia przyznanego jej w wieku powszechnym powodując jego zmniejszenie.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy powołując się na argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji, wniósł o jego oddalenie. Organ rentowy w szczególności podniósł, że od dnia 1 stycznia 2013 r. jest zobowiązany do pomniejszenia podstawy emerytury z tzw. systemu zreformowanego o kwotę wcześniej pobranej emerytury przyznanej w obniżonym wieku emerytalnym. ZUS podkreślił, że emerytura według zreformowanych zasad ustalana jest w oparciu o kwotę zwaloryzowanych składek i kapitału początkowego zewidencjonowanych na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc od którego przysługuje wypłata tej emerytury, jak również średnie dalsze trwanie życia, ustalone dla wieku przejścia na powyższą emeryturę. Zatem do czasu złożenia wniosku o tę emeryturę organ rentowy nie ma możliwości ustalenia ostatecznych parametrów wpływających na jej wysokość. A zatem sposób obliczenia wysokości emerytury ze zreformowanego systemu determinowany jest datą złożenia wniosku. Ponadto organ rentowy powołał się na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 maja 2014 r. , iż ochrona praw nabytych nie ma absolutnego charakteru. Natomiast specyfika konstrukcji emerytur uzyskiwanych w wieku wcześniejszym niż powszechny opiera się na założeniu, że ubezpieczony dwukrotnie osiąga wiek emerytalny i niejako „przechodzi z emerytury na emeryturę”. W takim stanie rzeczy instytucja potrącenia służy osiągnięciu równowagi między interesem prywatnym emeryta a interesem publicznym, uwzględnia bowiem konsumpcję składek przez osobę pobierającą wcześniejszą emeryturę.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie przedstawił się w sposób następujący:

U. M. urodziła się w dniu (...)

/wniosek o emeryturę, k. 3 akt emerytalno - rentowych/

Decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 10 października 2007 r., na skutek wniosku z dnia 11 września 2007 r., ubezpieczona nabyła prawo do wcześniejszej emerytury od dnia 21 września 2007 r. tj. od osiągnięcia wieku.

/decyzja o przyznaniu emerytury, k. 33-35 akt emerytalno- rentowych/

W dniu 21 września 2017 r. ubezpieczona złożyła wniosek o emeryturę z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.

/ wniosek o emeryturę z dnia 21 września 2017 r., k. 1 II tomu akt emerytalno-rentowych/

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

W przedmiotowej sprawie strony pozostawały zgodne co do okoliczności faktycznych mających znaczenie dla niniejszego rozstrzygnięcia. Przede wszystkim nie budziło wątpliwości, że odwołująca nabyła prawo do wcześniejszej emerytury od dnia 21 września 2007 r. oraz w dniu 21 września 2017 r. złożyła wniosek o przyznanie emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Natomiast kwestią sporną pomiędzy stronami pozostawało ustalenie, czy do wyliczenia wysokości emerytury odwołującej należy zastosować reguły określone w art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2017 r., poz. 1383), tak jak to uczynił ZUS.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie, w całej rozciągłości podziela argumentację przedstawioną przez organ rentowy, gdyż znajduje ona oparcie w obowiązujących przepisach. W przedmiotowym przypadku ubezpieczona, jako osoba urodzona po dniu 31 grudnia 1948r., od roku 2007 pobierała emeryturę przyznaną na podstawie art. 29 w związku z art. 46 w/w ustawy emerytalnej. Następnie kolejny wniosek emerytalny zgłosiła w dniu 21 września 2017 r. i z tego względu obecnie jej uprawnienia emerytalne mogły zostać rozpoznane wyłącznie na podstawie art. 24 powołanej ustawy emerytalnej i art. 25 i 26 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym obecnie, w tym również na podstawie art. 25 ust. 1b tej ustawy, dotyczącego pomniejszenia podstawy obliczenia emerytury o sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Powołane przepisy spowodowały istotne zmiany dotyczące wieku uprawiającego do emerytury dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., różnicując je w zależności od daty urodzenia. Regulacja ta budziła wiele zastrzeżeń, jednakże Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 7 maja 2014 r., K 43/12, uznał te zmiany za zgodne między innymi z art. 2, 32 i 67 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W obszernym uzasadnieniu Trybunał uzasadnił swoje stanowisko wskazując, że celem nowego systemu emerytalnego było stworzenie mechanizmu gromadzenia środków finansowych łagodzących w przyszłości zwiększone wydatki związane z postępującym procesem starzenia się ludności, przy ograniczeniu roli państwa. Choć ustawodawca ma znaczną swobodę określenia konkretnego kształtu prawa do emerytury oraz instrumentów służących jego urzeczywistnianiu, to jego działania podlegają określonym ograniczeniom. Kształtując wysokość świadczeń emerytalnych, musi uwzględnić, że występuje w nich element wzajemności, a dokonując zmian regulacji emerytalnych, kierować się zasadą ochrony praw nabytych.

Nie ulega wątpliwości, że prawo do emerytury jest prawem podmiotowym, podlegającym takiej samej ochronie jak inne prawa konstytucyjne. Chodzi przy tym o ochronę takich tylko sytuacji prawnych jednostki, które mają charakter praw podmiotowych zarówno prywatnych, jak i publicznych. Dlatego też z w/w ochrony korzystają nabyte in abstracto, in concreto oraz ekspektatywy maksymalnie ukształtowane, tj. takie, które spełniają wszystkie zasadnicze przesłanki ustawowe nabycia praw pod rządami dawnej ustawy bez względu na stosunek do nich ustawy nowej (zob. wyrok w sprawie o sygn. K 5/99 i powołane tam wcześniejsze orzeczenia). Niemniej jednak ochrona praw nabytych nie ma charakteru absolutnego. Uzasadnieniem naruszenia zasady ochrony praw nabytych może być w szczególności potrzeba zapewnienia realizacji innej wartości istotnej dla systemu prawnego, choćby nie była ona wprost wyrażona w tekście przepisów konstytucyjnych. Zmiana treści warunków nabycia prawa do emerytury w okresie jego nabywania jest uzasadniona takimi wartościami konstytucyjnymi jak sprawiedliwość rozumiana jako możliwie równe ponoszenie kosztów funduszu przez kolejne generacje ubezpieczonych, solidarność społeczna i stabilność finansów publicznych. Podważone zaufanie jednostki do gwaranta systemu pozostaje zatem w odpowiedniej proporcji do wartości, jaką jest solidarność wspólnoty ubezpieczonych. W konieczne zmiany tego typu wpisuje się regulacja prawna zawarta w art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej.

Nawiązując do argumentacji przedstawionej przez odwołującą wskazać należy, że do urzeczywistnienia i konkretyzacji prawa, czy też wysokości emerytury wymagany jest wniosek zainteresowanego, o którym mowa w art. 116 ust. 1 tej ustawy. Świadczenia te wypłaca się bowiem poczynając od dnia powstania prawa do wnioskowanego świadczenia, jednak nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu (art. 129 ust. 1 ustawy). Taki stan rzeczy oznacza, że wprawdzie prawo do emerytury powstaje z mocy prawa z dniem spełnienia wszystkich przesłanek wymaganych do jego nabycia, ale niezbędne jest także potwierdzenie tego prawa w celu uruchomienia wypłaty ustalonego świadczenia w określonej wysokości, które wymaga złożenia stosownego wniosku i jego rozpoznania w stanie prawnym adekwatnym dla jego oceny. Inaczej rzecz ujmując, bez złożenia wymaganego wniosku o ustalenie, tj. potwierdzenia przesłanek nabycia prawa do emerytury nie zostanie ono urzeczywistnione jako świadczenie przysługujące w określonej wysokości od konkretnie oznaczonego miesiąca. Oznacza to, że wniosek emerytalny,
o którym mowa w art. 116 ust. 1 ustawy emerytalnej, stanowi warunek sine qua non dopełnienia, urzeczywistnienia i konkretyzacji przysługującego z mocy prawa do emerytury.

Rozpoznanie wniosku o ustalenie prawa do emerytury wymaga potwierdzenia tego prawa oraz jego wysokości według stanu prawnego obowiązującego, tj. aktualnego w dacie złożenia wniosku, o ile przepisy prawa nie stanowią inaczej, zwłaszcza w sytuacji dokonywania istotnych zmian w prawie ubezpieczeń społecznych, które niekiedy wygaszały lub ograniczały niektóre uprawnienia emerytalne lub modyfikowały istotne warunki ich nabycia, w tym w zakresie przesłanek ich nabywania w określonym przedziale czasowym lub do ustalania wysokości ustalanych świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Mając powyższe na uwadze, należy wskazać, że wnioskodawczyni dopiero dnia 21 września 2017 r. zdecydowała się domagać przyznania jej świadczenia w tzw. nowym systemie (zdefiniowanych składek), gdzie świadczenie nabywa się za okresy ubezpieczenia, a wysokość świadczenia zależy od sumy zaewidencjonowanych składek. Z tym wiąże się ustalenie wysokości świadczenia w oparciu o przepisy obowiązujące w chwili złożenia przedmiotowego wniosku o świadczenie, który jest warunkiem realizacji prawa z tytułu osiągnięcia przepisanego powszechnego wieku emerytalnego. W dniu zaś przyznania prawa do emerytury tzw. “nowej” oraz w chwili złożenia wniosku o to świadczenie, niewątpliwie obowiązywał art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, którego treść jest jednoznaczna i brak przepisów wyłączających jego zastosowanie w zależności od daty osiągnięcia przez ubezpieczonego wieku wskazanego w art. 24 ustawy emerytalnej. Pobranie emerytur na podstawie wskazanych wyżej przepisów oznacza z kolei niewątpliwie skonsumowanie części kapitału składkowego, w związku z czym od 1 stycznia 2013 r. odlicza się od niego sumę wypłaconych emerytur. Skoro skarżąca wystąpiła o ustalenie emerytury na podstawie art. 24 ust. 1 ustawy emerytalnej po dodaniu art. 25 ust. 1b tej ustawy, to przy ustalaniu podstawy wymiaru tej „nowej” emerytury oraz jej wysokości należało stosować określoną wyraźnie w tym przepisie zasadę usprawiedliwionego pomniejszenia podstawy wymiaru ustalanej emerytury o sumy wcześniej pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Dlatego też skorzystanie z przywileju nabycia i pobrania wcześniejszych emerytur na podstawie przepisów szczególnych dotyczących emerytur dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r., prowadzi do usprawiedliwionego pomniejszenia podstawy wymiaru „nowej” emerytury przysługującej z art. 24 ust. 1 w związku z art. 26 ustawy emerytalnej o sumy kwot pobranych wcześniejszych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2017 r., II UK 381/16).

Reasumując, Sąd uznał, iż zaskarżona decyzja organu rentowego jest prawidłowa a jej odwołanie jako nieuzasadnione należało oddalić.

W konsekwencji, Sąd na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji wyroku.

SSO Dorota Radaszkiewicz