Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 listopada 2017r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący - Sędzia SO Beata Burian

Sędziowie: Sędzia SO Grzegorz Karaś (spr.)

Sędzia SR del. Łukasz Solecki

Protokolant: Elżbieta Biała

po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2017r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa Gminy W.

przeciwko K. B. i K. K. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej K. B.

od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu

z dnia 20 grudnia 2016r.

sygn. akt VIII C 753/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie IV w ten sposób, że oddala wobec pozwanej K. B. powództwo o zapłatę kwoty 4910, 14 zł z ustawowymi odsetkami; zmienia go także w punkcie VII w ten sposób, że zasądza od strony powodowej Gminy W. na rzecz pozwanej K. B. kwotę 4817 zł kosztów procesu;

II.  zasądza od strony powodowej Gminy W. na rzecz pozwanej K. B. kwotę 846 zł kosztów postępowania odwoławczego.

Sędzia SO Grzegorz Karaś Sędzia SO Beata Burian Sędzia SR del. Łukasz Solecki

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2016 r. sygn. akt VIII C 753/16 Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia we Wrocławiu: w punkcie I odrzucił pozew wobec pozwanego K. K. (1) w zakresie roszczeń za okres od czerwca 2009 r. do września 2011 r. (włącznie); w punkcie II dalej idące powództwo wobec K. K. (1) oddalił; w punkcie III odrzucił pozew wobec K. B. w zakresie roszczeń za okres od grudnia 2008 r. do października 2011 r. (włącznie); w punkcie IV zasądził od K. B. na rzecz strony powodowej Gminy W. kwotę 4.910,14 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 3.871,16 zł od dnia 2 lutego 2016 r. do dnia 13 marca 2016 r. i od kwoty 1.038,98 zł od dnia 14 marca 2016 r. do dnia zapłaty; w punkcie V dalej idące powództwo wobec K. B. oddalił; w punkcie VI zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanego K. K. (1) kwotę 4.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; w punkcie VII kosztami procesu obciążył strony, tj. stronę powodową Gminę W. i pozwaną K. B. stosunkowo, a mianowicie stronę powodową w 71,47% a pozwaną K. B. w 28,53%, pozostawiając szczegółowe ich wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła pozwana, zaskarżając go w części, tj. co do punktu IV i VII. Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a to:

1.  art. 321 § 1 k.p.c., a także art. 187 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c., art. 192 k.p.c., art. 193 § 1 i 2 ¹ § 3 k.p.c., a także art. 131 § 1 k.p.c., art. 132 § 1 k.p.c., a nadto art. 207 § 3, 6 i 7 k.p.c., art. 217 § 2 k.p.c., poprzez orzeczenie ponad żądanie oraz co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, co wynikało z zasądzenia od pozwanej na rzecz strony powodowej czynszu najmu i innych należnych opłat (art. 688 ¹ § 1 k.p.c.) – podczas gdy strona powodowa:

– w pozwie zgłosiła żądanie zapłaty odszkodowania za zajmowanie przez pozwaną lokalu mieszkalnego bez tytułu prawnego (art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego), co potwierdziła w odpowiedzi na sprzeciw (s. 3, akapit pierwszy, licząc od dołu strony);

– nie zmieniła skutecznie powództwa, a pozwana nie wdała się w spór co do tak zmienionego powództwa;

2.  art. 233 § 1 k.p.c., a także art. 253 k.p.c., poprzez przyjęcie, że powództwo wobec pozwanej K. B. podlegało uwzględnieniu w części, a to co do kwoty 4.910,14 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 3.817,16 zł od dnia 2 lutego 2016 r. do dnia 13 marca 2016 r. i od kwoty 1.038,98 zł od dnia 14 marca 2016 r. do dnia zapłaty – podczas gdy:

– strona powodowa nie udowodniła wysokości dochodzonego żądania, a to na niej spoczywał ciężar dowodu w tym zakresie (art. 6 k.c.), w szczególności w zakresie rzeczywiście poniesionych przez stronę powodową opłat innych aniżeli czynsz (opłat niezależnych od właściciela), tym bardziej, że pozwana już w sprzeciwie zaprzeczyła wszelkim twierdzeniom oraz zarzutom strony powodowej;

– strona powodowa dochodzi również należności, których wysokość ustala przy założeniu, że lokal mieszkalny zajmuje 5 osób, gdy tymczasem strona powodowa nie wykazała, ile osób zajmowało ten lokal mieszkalny w spornym okresie, zwłaszcza jeżeli uwzględnić, że pismem z dnia 20 lutego 2013 r. (k. 202) pozwana K. B. poinformowała stronę powodową o niezajmowaniu lokalu mieszkalnego przez A. K., K. K. (2) oraz K. K. (1);

– sam Sąd I instancji postanowieniem z dnia 20 stycznia 2017 r. stwierdza, że kwoty zasądzone w punkcie IV zaskarżonego wyroku są nieprawidłowe, albowiem zamiast kwoty 4.910,14 zł powinno być 4.435,53 zł, a także zamiast kwoty 3.871,16 zł powinno być 3.396,55 zł.

W oparciu o powyższe zarzuty, pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w ten sposób, aby: w punkcie IV oddalić wobec niej powództwo w zakresie nieoddalonym w punkcie V; w punkcie VII zasądzić od strony powodowej na jej rzecz kwotę 4.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Jednocześnie wniosła o wyznaczenie rozprawy, a także o zasądzenie od strony powodowej na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację, strona powodowa wniosła o oddalenie apelacji pozwanej w całości jako oczywiście bezzasadnej oraz o zasądzenie od pozwanej na jej rzecz kosztów postępowania sądowego przed Sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie w całości.

Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy, jako że znajdują one odzwierciedlenie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Jednocześnie nie aprobuje rozstrzygnięcia Sądu I instancji w zakresie zaskarżonym apelacją pozwanej, uznając że dokonana w tym przedmiocie ocena roszczenia strony powodowej wraz z przytoczoną na jej poparcie argumentacją prawną była błędna. Przede wszystkim zważyć należy, iż Sąd Rejonowy dopuścił się w tym względzie naruszenia przepisu art. 321 § 1 k.p.c., gdyż objęte zakresem zaskarżenia orzeczenie zostało wydane na innej podstawie faktycznej niż ta wskazana przez stronę powodową. Tym samym zasadny okazał się podniesiony w apelacji pozwanej zarzut wyrokowania przez Sąd I instancji ponad żądanie pozwu, w sytuacji gdy nie doszło do skutecznej modyfikacji tego żądania przez stronę powodową.

Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą sądów, zakaz orzekania ponad żądanie, będący przejawem zasad dyspozycyjności i kontradyktoryjności, oznacza, że o treści wyroku zarówno w sensie pozytywnym, jak i negatywnym decyduje żądanie strony. Sąd nie może zasądzać czego innego od tego, czego żądał powód, więcej niż żądał powód (super), ani na innej podstawie faktycznej niż wskazana przez powoda. Zakaz orzekania ponad żądanie odnosi się zatem, bądź do samego żądania, bądź do jego podstawy faktycznej. W art. 321 § 1 k.p.c. jest bowiem mowa o żądaniu w rozumieniu art. 187 § 1 k.p.c., a w myśl tego unormowania obligatoryjną treść każdego pozwu stanowi dokładnie określone żądanie oraz przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie (por. wyrok SN z dnia 25 czerwca 2015 r., V CSK 612/14, LEX nr 1771393; wyrok SN z dnia 26 stycznia 2017 r., II PK 333/15, LEX nr 2252200; wyrok SA w Białymstoku z dnia 30 sierpnia 2017 r., I ACa 185/17, LEX nr 2369670).

Inaczej rzecz ujmując, nie należy sprowadzać określonego w pozwie żądania jedynie do jego przedmiotu, lecz zważyć należy także na wskazaną w nim podstawę faktyczną tego żądania. Taka wykładnia skutkuje uznaniem, iż samo zasądzenie sumy pieniężnej, mieszczącej się wprawdzie w granicach wyznaczonych wartością przedmiotu sporu podaną przez powoda, jednakże z innej podstawy prawnej niż powoływana w treści pozwu, stanowi sprzeczne z dyspozycją art. 321 k.p.c. wyrokowanie ponad żądanie.

W ocenie Sąd Okręgowego sytuacja tego rodzaju miała miejsce w niniejszej sprawie. Należy w całej rozciągłości podzielić przywołaną w treści apelacji argumentację, przemawiającą za stwierdzeniem, że Sąd I instancji – zasądzając od pozwanej K. B. na rzecz strony powodowej Gminy W. kwotę 4.910,14 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie – dopuścił się przy tym zarzuconego naruszenia art. 321 k.p.c. W świetle poczynionych rozważań, uznać należy, że rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego we powyższym zakresie (tj. co do punktu IV zaskarżonego wyroku) było niedopuszczalne, jako że zostało oparte na odmiennej podstawie faktycznej niż podstawa wytoczonego w niniejszej sprawie powództwa. Wskazać bowiem należy, iż w treści pozwu wyraźnie podano, iż strona pozwana zajmuje bez tytułu prawnego lokal mieszkalny, stanowiący własność Gminy W. i z tego tytułu strona powodowa regularnie obciąża pozwanych odszkodowaniem w wysokości czynszu, jaki byłby należny tytułem najmu zajmowanego lokalu, jak również opłatami eksploatacyjnymi niezależnymi od właściciela. Następnie, w odpowiedzi na sprzeciw od nakazu zapłaty, strona powodowa doprecyzowała, iż pierwotnie łączyła ją z A. K. i G. K. (rodzicami pozwanej) umowa najmu przedmiotowego lokalu, która obowiązywała od dnia 1 kwietnia 1995 r. do dnia 30 listopada 2011 r. Jednocześnie strona powodowa zaznaczyła, iż wobec wypowiedzenia przez nią stosunku najmu ze skutkiem na dzień 30 listopada 2011 r., od dnia następującego, a więc od dnia 1 grudnia 2011 r., strona pozwana zajmuje przedmiotowy lokal bez tytułu prawnego.

W tym kontekście zważyć należy, iż Sąd Rejonowy – na gruncie uzasadnienia zaskarżonego wyroku – doszedł do przekonania, że stronę powodową i A. K. oraz G. K. nadal łączy umowa najmu z dnia 1 kwietnia 1995 r., jako że nie doszło do jej skutecznego wypowiedzenia. Tym samym Sąd ten podzielił stanowisko wyrażone w sprawie dotyczącej eksmisji (sygn. akt VIII C 940/13), na gruncie której przesądzono kwestię braku skutecznego wypowiedzenia umowy najmu przedmiotowego lokalu. Sąd Okręgowy miał na uwadze, że strona powodowa – reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie adwokata – w odpowiedzi na sprzeciw od nakazu zapłaty w sposób jednoznaczny i niepozostawiający wątpliwości określiła, iż za okres od dnia 1 kwietnia 1995 r. do dnia 30 listopada 2011 r. dochodzi od pozwanej zapłaty czynszu z tytułu umowy najmu i w tym zakresie powództwo podlegało odrzuceniu (pkt III zaskarżonego wyroku) jako prawomocnie rozstrzygnięte w innym postępowaniu. Strona powodowa nie zaskarżyła orzeczenie w tym zakresie, a zatem nie podlegało ono badaniu w toku postępowania apelacyjnego. Natomiast w odniesieniu do należności za okres następujący po rzekomym wypowiedzeniu umowy najmu (tj. liczony od dnia 1 grudnia 2011 r.), strona powodowa wyraźnie wskazywała jako podstawę swojego roszczenia odszkodowanie za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego. Należy przy tym przyjąć, iż formułując podstawę swojego żądania w powyższym zakresie, strona powodowa już na etapie składania pozwu w niniejszej sprawie, miała świadomość treści wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia - Śródmieścia z dnia 17 grudnia 2014 r. w sprawie VIII C 940/13. Na gruncie uzasadnienia wspomnianego wyroku Sąd rozpoznający tę sprawę przesądził o braku skutecznego wypowiedzenia umowy najmu przedmiotowego lokalu, co stanowiło podstawę oddalenia powództwa o opróżnienie, opuszczenie i wydanie tegoż lokalu.

Mając na względzie powyższe ustalenia, należy zgodzić się z apelującą, iż nie sposób utożsamiać żądania odszkodowania z tytułu zajmowania lokalu bez tytułu prawnego z żądaniem zapłaty czynszu najmu za lokal. Oba te żądanie mają bowiem inną podstawę prawną i faktyczną, a co za tym idzie wykazywane są w inny sposób. Pierwsze ze wspomnianych żądań – wskazane w pozwie – wynika z treści art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Przepis ten stanowi, iż osoby zajmujące lokal bez tytułu prawnego są obowiązane do dnia opróżnienia lokalu co miesiąc uiszczać odszkodowanie. Z zastrzeżeniem ust. 3, odszkodowanie, o którym mowa w ust. 1, odpowiada wysokości czynszu, jaki właściciel mógłby otrzymać z tytułu najmu lokalu. Jeżeli odszkodowanie nie pokrywa poniesionych strat, właściciel może żądać od osoby, o której mowa w ust. 1, odszkodowania uzupełniającego (ust. 2). Oznacza to, że odpowiedzialność uregulowana w art. 18 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie praw lokatorów ma charakter odpowiedzialności odszkodowawczej za naruszenie obowiązku zwrotu lokalu po wygaśnięciu do niego tytułu prawnego, zmodyfikowanej w sposób przewidziany w tych przepisach. Jest to zatem odpowiedzialność ex contractu, o której mowa w art. 471 k.c., z daleko idącymi zmianami dokonanymi przez art. 18 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie praw lokatorów (por. uchwała SN z dnia 7 grudnia 2007 r., III CZP 121/07, OSN 2008, Nr 12, poz. 137).

Podstawą zaskarżonego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy uczynił zaś przepis art. 688 ¹ k.c., zgodnie z którym za zapłatę czynszu i innych należnych opłat odpowiadają solidarnie z najemcą stale zamieszkujące z nim osoby pełnoletnie (§ 1). Odpowiedzialność osób, o których mowa w § 1, ogranicza się do wysokości czynszu i innych opłat należnych za okres ich stałego zamieszkiwania. W konsekwencji Sąd ten dopuścił się naruszenia art. 321 k.p.c., gdyż orzekł na innych podstawie faktycznej niż określona przez stronę powodową. Oceny tej nie może zmieniać okoliczność, iż zasądzona od pozwanej suma pieniężna mieści się w granicach kwotowych oznaczonych w pozwie. Podkreślenia bowiem wymaga, iż co do zasady odszkodowanie nie jest czynszem wynikającym z przepisów Kodeksu cywilnego, regulujących umowę najmu (por. wyrok WSA w Łodzi z dnia 11 października 2016 r., I SA/Łd 726/16). Ponadto Sąd Okręgowy miał na uwadze, iż w sytuacji, gdy strona powodowa wskazała jako podstawę dochodzonej należności za okres od rzekomego wypowiedzenia umowy najmu lokalu art. 18 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, tylko kwestie związane z tą podstawą mogły być przedmiotem rozpoznania Sądu Rejonowego. Gdyby przyjąć, że Sąd ten był uprawniony samodzielnie dokonać zmiany podstawy faktycznej żądania, pozbawiałoby to pozwaną realnej możliwości ustosunkowania się do tak zmienionego żądania poprzez choćby odniesienie się do argumentacji strony powodowej dotyczącej czynszu czy poszczególnych jego elementów składowych.

Z tych względów jako zasadne należy ocenić zarzuty apelacji, które zmierzały do wykazania, że w niniejszej sprawie nie doszło do skutecznej zmiany powództwa przez stronę powodową. Zgodnie z art. 193 § 2 ¹ k.p.c. z wyjątkiem spraw o roszczenia alimentacyjne zmiana powództwa może być dokonana jedynie w piśmie procesowym. Przepis art. 187 stosuje się odpowiednio. Oznacza to, że ustawodawca wyraźnie zastrzegł dla tego rodzaju czynności formę pisemną, a jedyne odstępstwo od tego obowiązku przewidział w przypadku roszczeń alimentacyjnych. Tym samym bezskuteczne jest dokonanie zmiany powództwa w formie ustnej, chociażby na rozprawie w obecności strony pozwanej. Odwołanie się do treści art. 187 k.p.c. wiąże się zaś z koniecznością wniesienia pisma, obejmującego zmianę powództwa, wprost do Sądu. Nie znajduje wówczas zastosowania przepis art. 132 § 1 k.p.c., uprawniający strony – reprezentowane w sprawie przez zawodowych pełnomocników – do bezpośredniego doręczania sobie nawzajem pism w toku postępowania. Należy zaaprobować stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie II PK 193/15, iż modyfikacje dalej idące, wpływające na podstawę faktyczną powództwa, stanowią zmianę powództwa wymagającą, w myśl art. 193 § 2 ¹ k.p.c., dokonania jej jedynie w piśmie procesowym, spełniającym wymogi pozwu określone w art. 187 § 1 k.p.c.

W ocenie Sądu Odwoławczego w niniejszej sprawie zachodziła konieczność dokonania zmiany powództwa poprzez określenie przez stronę powodową, iż całości roszczenia dochodzi w oparciu o przepis art. 688 ¹ k.c., a więc z tytułu umowy najmu lokalu, co jednakże nie nastąpiło. W tej sytuacji Sąd Rejonowy winien był oddalić powództwo wobec pozwanej K. B. co do kwoty dochodzonej w oparciu o przepis art. 18 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, gdyż regulacja ta nie znajdowała zastosowania w okolicznościach rozpoznawanej sprawy. Sąd ten bowiem – w pełni prawidłowo – ustalił, iż umowa najmu przedmiotowego lokalu nie została skutecznie wypowiedziana, a co za tym idzie strona powodowa niezasadnie dochodziła roszczeń opartych na bezumownym korzystaniu z tego lokalu.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd Okręgowy, na mocy art. 386 § 1 k.p.c. dokonał zmiany zaskarżonego wyroku w punkcie IV w ten sposób, że oddalił wobec pozwanej K. B. powództwo o zapłatę kwoty 4.910,14 zł z ustawowymi odsetkami.

Zmiana zaskarżonego wyroku wymagała także - zgodnie z zasadą akcesoryjności kosztów procesu - jego korekty w części obejmującej rozstrzygnięcie o kosztach procesu za I instancję. O kosztach tych Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o art. 98 k.p.c. biorąc pod uwagę, że powództwo zostało oddalone w całości. Należało zatem zasądzić od strony powodowej Gminy W. na rzecz pozwanej K. B. zwrot poniesionych przez nią kosztów procesu w łącznej wysokości 4.817 zł, na które składają się: wynagrodzenie jej pełnomocnika w osobie adwokata w kwocie 4.800 zł (ustalone w oparciu o § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, w brzmieniu sprzed wejścia w życie rozporządzenia zmieniającego z dnia 6 października 2016 r.) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 k.p.c. Wobec uwzględnienia apelacji pozwanej w całości należało zasądzić od strony powodowej na jej rzecz 696 zł kosztów postępowania apelacyjnego. Na koszty te składają się: opłata od apelacji w kwocie 246 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika w osobie adwokata w kwocie 450 zł (ustalone w oparciu o § 2 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, w brzemieniu obecnie obowiązującym). Ponadto Sąd Okręgowy zobligowany był do rozstrzygnięcia o kosztach postępowania zażaleniowego, które toczyło się w niniejszej sprawie. W konsekwencji należało zasądzić również na rzecz pozwanej od strony powodowej kwotę 150 zł kosztów postępowania zażaleniowego. Na koszty te składają się: opłata do zażalenia w kwocie 30 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika w osobie adwokata w kwocie 120 zł (ustalone na mocy § 2 pkt 1 w zw. z § 10 ust. 2 pkt 1 ww. rozporządzenia). Łącznie Sąd Okręgowy zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanej K. B. kwotę 846 zł kosztów postępowania odwoławczego, o czym orzeczono w punkcie II sentencji wyroku.